166
I бөлім
•
Классикалық әлеуметтану теориясы
кедейлерге көмектесу) үшін қалыптастырылған.
Бірақ рационалдандыру қанат
жайған сайын бастапқы мақсат ұмытылады, ал ұйым барған сайын тиімділікке,
болжамдылыққа, есептеулерге және өздері үшін бақылауға көңіл аударады. Мы-
салы, халықтың әл-ауқатына бағдарланған бюрократтар өз табыстарын клиент-
термен «жұмыс жасау» тиімділігімен өлшейді, тіпті кедейлерге көмек тесуді көз-
деген бастапқы мақсатына қарамастан, олар үшін
өз әл-ауқаттарын жоғарлату
тиімділігі бірінші орында тұрады.
Кейбір ең көп айтылған үзінділерде Вебер бұл үдерісті, мысалы, темір тор-
дың метафорасындағы сияқты шарасыздық деп атайды. Дегенмен, жоғарыда
айтылғандай, мұны рационалдандырудың жалпы дәрменсіз салдары ретінде
қарау дұрыс емес. Йоханнес Вайс (1987) рационалдандыруды біз өзіміз қала-
ған дәрежеде ғана мәнсіз деп санайды. Біздің әлеміміз сон шалықты күрделі
болғандықтан, тиімділік, есептеу, болжамдылық пен рационалдандыруды
бақылаусыз қандай да бір маңызды
тапсырманы орындау оңай емес, тіпті ол
ақылға қонымсыз нәрсе болып табылады. Біз бюрократиясыз әлемді арман-
дауымыз мүмкін, бірақ «шынайы сұрақ – зиялылық, адалдық міндеттемеле-
рін тиісті дәрежеде ескере отырып, біз оған жетуге тырысамыз ба, жоқ па?»
(Weiss, 1987:162).
Соңғы сын – Вебер әлеуметтануының пессимизмі. Біз Вебердің әлеуметтану
әдісінен жеке мағынаның маңыздылығына
қатты сенгенін көре аламыз; алайда
оның рационалдандыру мен үстемдікке қатысты негізгі жұмысы көбінесе мағы-
насыз және түңілген әлемнің тұзағына түскенімізді көрсетті.
The Protestant Ethic
(«Протестанттық этика») еңбегінің
соңғы беттерін оқы ғаннан кейін мәдение-
тімізге қатысты оптимизмді сезінетін кез келген адам «оларды мүлдем түсінбе-
ген» деп айта алады. Бұл тек Веберді сынау емес. Егер сіз шын мәнісінде сол
тордың біреуінде отырсаңыз, торды көрсететін адамды сынау –
көрегендіктің
белгісі емес. Дегенмен Вебер бізге балама ештеңе ұсынбаса да, күтпеген салдар-
дың кейбіреулері пайдалы болуы мүмкін деп есептегендей болып көрінеді.
Достарыңызбен бөлісу: