212
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
қалуы» (Curtis, 1981:84). Бұл теориялық жүйе әл-ауқат пен билікке қол жет-
кізудің үлкен айырмашылығын ақтай отырып, капитализмнің дамуына алып
келді.
Қазіргі уақытта Самнердің тарих тарапынан басқа қызығушылық тудыр-
майтынына екі себеп бар. Біріншіден, оның теориялық бағыты мен әлеумет-
тік дарвинизмі бәсекелестік – капитализм мен оның мәртебесін орынсыз заң-
дастыруға бағытталған әрекет деп санайды. Екіншіден, Самнер Йельде білім
алушылар саны көп әлеуметтану мектебінің қуатты базасын құра алмады. Он-
дай жетістікке бірнеше жылдан кейін Чикаго университетінде (Heyl and Heyl,
1976) қол жеткізді. Өз уақытында Самнер беделді әрі атақты болғанымен,
«оны қазір көп біле бермейді» (Curtis, 1981:146).
Лестер Ф. Уорд (1841–1913). Лестер Уордтың еңбек жолы өзгеше болды,
ол уақытының негізгі бөлігін федералды үкіметтің палеонтологі қызметіне
арнады. Осы уақытта ол Спенсер мен Контты оқып, әлеуметтануға зор қызы-
ғушылық таныта бастады. 1800 жылдардың соңы мен 1900 жылдардың басын-
да ол өзінің әлеуметтану теориясын түсіндіретін бірнеше еңбегін жария лады.
Осы еңбегінің танымалдығының арқасында 1906 жылы Америкалық әлеумет-
танушылар қоғамының бірінші президенті болып сайланды. Сол кезде алғаш
рет Браун университетінде жұмысқа тұрып, өмірінің соңына дейін сонда ғы-
лыми қызмет атқарды.
Уорд Самнер сияқты, «адамдар қазіргі жағдайға жеткенше дамудың көпте-
ген сатыларынан өтті» деген тұжырыммен келісті. Ол ерте заманғы қоғамдарға
немқұрайдылық пен жабайылық тән болды, ал қазіргі қоғам күрделірек, ба-
қыт тырақ және көбірек еркіндік береді деп санады. Әлеуметтанудың,
таза
әлеуметтанудың міндеттерінің бірі – әлеуметтік өзгеріс пен әлеуметтік құ ры-
лымның негізгі заңдарын зерттеу. Алайда Уорд әлеуметтанушылардың әлеу-
меттік өмірді зерттеуін жеткіліксіз деп пайымдады.
Ол әлеуметтанудың практикалық қыры да болуы керек, яғни
қолданбалы
әлеуметтану болуы қажет деп санады. Соңғысы саналы түрде ғылыми ілім-
нің қоғамды жетілдіру мақсатында қолдану қажет екенін білдіреді. Осылайша,
Уорд толықтай әлеуметтік дарвинист болған жоқ, ол әлеуметтік реформа лар-
дың жүргізілу қажеттігіне және оның маңыздылығына сенді.
Тарихи маңыздылығына қарамастан, Самнер мен Уорд әлеуметтану тео-
риясының дамуында ұзақ уақыт бойы маңызды орын алған жоқ. Енді біз сол
уақыттың теорияшысы Торстейн Вебленнің еңбегін қысқаша қарастыратын
боламыз. Торстейн Вебленнің шығармашылығы өзектілігін жоғалтқан жоқ
және қазіргі уақытта оның әлеуметтануға деген ықпалы артып келеді. Кейін
біз бірнеше теорияшылардың тобына, әсіресе Мид пен оның мектебіне, Амери-
кадағы әлеуметтануда мерейі үстем Чикаго мектебіне назар аударамыз. Чика-
го мектебінің орны осы ғылымда аз ғана «интеграцияланған ұжымдық интел-
лектуалды кәсіпорындардың» бірі (Париждегі Дюркгейм мектебі де солардың
бірі болды) болуымен ерекшеленеді (Bulmer, 1984:1). Чикаго университетінде
басталған дәстүрлі әлеуметтану мен оның теориялық (және эмпирикалық)
мәртебесі қазір де маңызын жойған жоқ.
Достарыңызбен бөлісу: