Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

45 
2. Әрі қарай үлгермеу себептерін анықтау бойынша диагностикалық 
жұмыстар жүргізіледі; 
3. Келесі кезеңдерде психологиялық көмек көрсету бойынша одан әрі іс-
қимыл бағдарламасы жасалады және атқарылған жұмыстың тиімділігі 
анықталады 
Пән мұғалімі ретінде білім алушының оқу бағдарламасын неге 
түсінбейтінін, оған осы мәселеде қалай көмектесуге болатындығын түсінуге 
тырысу керек. Сәтсіздіктердің нақты себептерін анықтап, іс-қимыл жоспарын 
жасау керек . Пәнді оқу мәселесі бойынша сынып жетекшісімен, әлеуметтік 
педагогпен, 
педагог-психологпен, 
білім 
алушының 
ата-анасымен 
ынтымақтастықта жұмыс істеу қажет. 
Кез-келген мұғалім алдымен үлгерімі нашар білім алушыларға назар 
аударады сабақта жағымды атмосфера жасайды - уақтылы көмек көрсетеді; 
тек еркін таңдау және сәттілік жағдайын жасау нәтиже береді. 
Көптеген 
авторлар 
үлгермеген 
мектеп 
білім 
алушыларының 
типологиясына өздері зерттеген сәтсіздіктің себептерін қояды. Бұл, атап 
айтқанда, Л.С. Славина: сәтсіздердің түрлері басым себептермен ерекшеленеді.
Үлгермегендердің бір тобы – тиімді оқу мотивтері жоқ білім алушылар, 
екіншісі – оқу қабілеті нашар балалар, үшіншісі-оқу жұмысының дұрыс 
қалыптаспаған дағдылары бар және жұмыс істей алмайтын білім алушылар. Дәл 
осындай әдісті А. А. Бударный, Ю. К. Бабанский және басқа да авторлар 
қолданады.
Білім алушылардың ішінде берілген тапсырмаларды ұқыпсыз қабылдайды, 
көбінесе оларды түсінбейді, бірақ мұғалімге сұрақтар қоймайды, түсіндірулер 
сұрамайтындары кездеседі. 
Пассивті жұмыс істейтіндерге жұмыс түрлерін әр түрлендіріп үнемі 
ынталандыруды қажет етеді. Кейбір білім алушылар өзінің сәтсіздіктері мен 
қиындықтарын 
байқамайды 
өз 
жұмысын 
жоспарламайды 
және 
ұйымдастырмайды, жұмыс нәтижелеріне немқұрайлы қарайды. 
Үлгерімі төмен білім алушының көрсетілген белгілері, өйткені олар оның 
Оқу процесіндегі қызметін сипаттайды, үлгермеушілікті анықтауда қолданылуы 
мүмкін. Тағы бір ерекше түрі патологиялық деп аталады-бұл эмоционалды, 
көбінесе оқуда сәтсіздікке ұшыраған, басқалардың өзіне деген ерекше қарым-
қатынасына тап болған білім алушылар. Олар жұмысты бастамас бұрын «мүмкін 
емес» деп мәлімдейді, басқалардың мақұлдауын қажет етеді, қиындықтар мен 
сәтсіздіктерге төтеп беру қиын. Бұл жағдайда ерекше белгілер дидактикалық 
емес, психологиялық сипатқа ие. 
Оқу үлгерімі төмен білім алушыларды түрлерге бөлуді білім алушылардың 
жеке қасиеттерінің екі негізгі тобының арақатынасының сипатына байланысты 
жүзеге асыруға болады: 
Оқумен байланысты ақыл-ой белсенділігінің ерекшеліктері. 
Білім алушының жеке басының бағыты, оның оқуға деген көзқарасын 
анықтайды. 
Осы негізде оқу үлгерімі төмен білім алушылардың үш түрі анықталды: 

46 
1. Оқуға оң көзқараспен және білім алушының позициясын сақтай отырып, 
ақыл-ой белсенділігінің төмен сапасымен сипатталатын сәтсіз білім алушылар. 
2. Оқуға теріс көзқараспен және білім алушының позициясын ішінара 
немесе толық жоғалтумен психикалық белсенділіктің салыстырмалы түрде 
жоғары деңгейі бар білім алушылар. 
3. Оқуға теріс көзқараспен және білім алушының позициясын толық 
жоғалтуымен, мектепті тастап кетуге деген ұмтылысымен көрінетін ақыл-ой 
белсенділігінің төмен сапасымен сипатталатын нашар білім алушылар. 
Әр білім алушының білім беру бағдарламасын сапалы меңгеруін 
қамтамасыз ету қажеттілігі көбінесе мұғалімдер үшін қиын міндет болып 
табылады. Педагогикалық қызметтің нәтижелерін талдай отырып, біз бұл 
мәселенің шешілмейтінін, бірақ кейбір тиімді тетіктерді қалыптастыра 
алатынымызға назар аударамыз 
Оқу мақсатын белгілей отырып, ұжымдық талқылау барысында мынадай 
жетіспеушіліктер анықталды. 
Мектепте білім беру процесін дараландыру мәселесі нормативтік және 
әдістемелік деңгейде жеткілікті пысықталмаған; 
Педагогтер түрлі сатыдағы қиындықтары бар балаларды оқытуға 
мүмкіндік беретін құзыреттерді жеткілікті дәрежеде меңгермейді; 
Қиындыққа тап болған білім алушылардың ата-аналары тарапынан 
көмектің аздығы анықталды.
Әр білім алушының білім беру бағдарламасын сапалы меңгеруін 
қамтамасыз ету қажеттілігі көбінесе мұғалімдер үшін қиын міндет болып 
табылады. Педагогикалық іс-әрекеттің нәтижелерін талдай отырып, біз бұл 
мәселенің шешілмегеніне назар аударамыз. 
Оқыту мақсатын белгілей отырып, ұжымдық талқылау барысында 
мынадай кемшіліктер анықталды. 
Мектепте білім беру процесін дараландыру проблемасы нормативтік және 
әдістемелік деңгейде жеткілікті пысықталмаған; 
Мұғалімдер әртүрлі кезеңдерде қиындықтары бар балаларды оқытуға 
мүмкіндік беретін құзыреттіліктерді жеткіліксіз меңгерген; 
Қиын жағдайға тап болған білім алушылардың ата-аналары тарапынан 
көмек жеткіліксіз екені анықталды. 
География пәні бойынша үлгерімі төмен білім алушыларды анықтауда ең 
бастысы географиялық терминдер, номенклатура бойынша картамен жұмыс 
жүргізу арқылы анықтай аламыз. Педагогикалық, оқу-әдістемелік сүйемелдеу 
мақсатында мұғалім білім алушылармен жеке және топтық жұмыстар жүргізу 
барысында нәтижеге қол жеткізбек. Мысалы қазір сирек қолданып жүрген ескін 
картамен жұмыстар жүргізу нәтиже бермек. Логикалық сыни ойлау арқылы 
нәтиже ала аламыз. Егер білім алушы 4 жарты шар туралы ,ендіктер мен 
бойлықтарды, экватор сызығы деген түсініктерді бастауыш сыныптағы 
Жаратылыстану пәнінен толықтай білім қалыптастырмаса 7 сыныпта 
олқылықтарды толықтыру жұмыстары жүргізілуге тиісті 

47 
«Адам және қоғам» білім беру саласы бойынша оқытудан күтілетін 
нәтижелер. 
Негізгі орта білім беру аяқталғанда білім алушы: 
1) отан және дүниежүзі тарихы кезеңдерін; Қазақстан және дүниежүзі 
тарихының ежелден бастап қазіргі күнге дейінгі негізгі оқиғаларын, 
құбылыстарын, процестерін; отан және әлем тарихында маңызды рөл атқарған 
тарихи қайраткерлерді; тарихи даму барысында қалыптасқан ұлттық және 
әлемдік мәдениеттің маңызды жетістіктерін; тарих ғылымының базалық 
ұғымдарын; тарихи деректердің түрлерін; құқық пәні мен ұғымын; заманауи 
құқық жүйелерін; іргелі құқықтық және әлеуметтік құндылықтарды: адам 
құқығы, демократия, азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет, заңдылық және 
құқық тәртібі; қазақстандық құқық саласының базалық мазмұны мен негізгі 
ұғымдарын; құқық дереккөздерін; гуманизмге, адалдыққа, отан алдындағы 
борыш пен толеранттылыққа негізделген құндылықтар мен нормалар мәнін; 
адамның өзіне, қоршаған әлемге, жалпы адамзатқа деген қарым-қатынасын 
ескеретін адамгершілік мінез-құлық негіздерін, әлеуметтік маңызды бағдарды; 
адамның жағымды және жағымсыз қасиеттері, эмоциялары мен сезімдері туралы 
ұғымдарды біледі; 
2) тарихтың барлық кезеңдері бойы отан және дүниежүзі тарихының 
дамуының тұтастығы мен үздіксіздігін сипаттайтын негізгі оқиғалардың, 
құбылыстар мен процестердің мәнін; Қазақстан мен түрлі әлем елдерінің 
қоғамдық-саяси, экономикалық және әлеуметтік-мәдени дамуының сипатты 
белгілерін; заманауи қоғамдық процестердің тарихи шарттылығын, адамзаттың 
мәдени әртүрлілігін; Қазақстанның тарихи жолының ерекшеліктерін, әлем 
тарихындағы оның рөлі мен орнын; отан және әлем тарихындағы көрнекті 
тұлғалардың рөлі мен орнын; өзін Қазақстан Республикасы азаматы ретінде 
сезінуі нысанында азаматтық және ұлттық біртектілігін; отан және әлем 
тарихына, мәдениетіне, дәстүрлеріне, адам құқығы мен бостандығына, қоғам 
өмірінің демократиялық қағидаларына құрметпен қарау қажеттігін; мемлекет 
және құқықтың пайда болуы, олардың өзара байланысы; қазақстандық құқық 
салаларының негізгі ұғымдары мен базалық санаттарын; құқық мазмұнын, нақты 
құқықтық қарым-қатынастардың қатысушысы ретінде азаматтың міндеттері мен 
жауапкершілігін; әлеуметтік өмірдің негізгі салаларындағы қоғамдық 
қатынастарды құқықтық реттеу қажеттілігін; тұлғаның құқығын құрметтеу 
қажеттілігін; адамның ұдайы өзін-өзі дамыту мен тану қажеттілігін; жалпы 
адамзаттық, этномәдени және ұлттық құндылықтардың өзара байланысын; сөзі 
мен әрекеті үшін жауапкершілікті; отбасындағы, ұжымдағы және қоғамдағы 
өзінің рөлін; болашақ мамандығын саналы таңдау маңыздылығын; өмірде өзара 
көмектің маңыздылығын; практикада салауатты өмір салты туралы білімді 
қолдана отырып, өз өмірі мен денсаулығын құндылық ретінде түсінеді; 
3) тарихи ойлау дағдыларын: өмірлік міндеттер мен мәселелерді шешу 
үшін; тарихи картадағы өзгерістерді, түрлі объектілердің орналасқан жерін 
анықтау кезінде; тарихи тұлғаларды, оқиғаларды, құбылыстарды, процестерді 
салыстыру кезінде; Қазақстанның және әлемнің басқа да елдерінің саяси, 
әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуын сипаттау кезінде; тарихи негізіне 

48 
сүйене отырып, заманауи өмірдің құбылыстарына қатынасы бойынша өз 
ұстанымын анықтау кезінде; тарихи материалдармен жұмыс кезінде; күнделікті 
өмірде және практикалық әрекетінде құқықтық ақпаратты; құқықпен реттелген, 
күнделікті өмірде заңға сәйкес іс-қимыл мен мінез-құлық тәртібін таңдау 
кезінде; құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асыру тәсілдерін айқындау 
кезінде, сондай-ақ бұзылған құқықтарды қорғау кезінде; тиісті органдар мен 
ұйымдарға білікті заң көмегіне жүгіну кезінде; өзекті қоғамдық және құқықтық 
мәселелер бойынша пікірталастарға қатысу кезінде; қоғамға қызмет етуге 
бағытталған, проблемаларды шешуде шығармашылық тәсілді; адамгершілік 
нормаларына сәйкес түрлі мәселелерді сындарлы шешуде; басқа адамдармен 
және қоршаған ортамен тілектестік қарым-қатынас орнату кезінде алынған 
білімді, білікті және дағдыны қолданады; 
4) себеп-салдарлық байланыстарын анықтау мақсатында тарихи 
оқиғаларды, құбылыстарды, процестерді; жалпы сипатты белгілері мен 
ерекшеліктерін анықтай отырып, Қазақстанның және басқа да елдердің тарихи 
дамуын; тарихи тұлғалар қызметінің нәтижесі мен уәждерін; тарихи паралелль 
өткізу жолымен Қазақстан мен әлемнің жекелеген мемлекеттерінің даму 
үрдістерін, қоғамдық, экономикалық, саяси және мәдени процестерін; 
проблемалық сұрақтарға жауап беру үшін түрлі тарихи дереккөздерді; бір тарихи 
оқиғаларға, құбылыстар мен процестерге түрлі көзқарастарды; түрлі таңбалы 
жүйеде (мәтін, карта, кесте, схема, дыбыс-бейне қатары) ұсынылған 
ақпараттарды; қоғамдағы құқықтық қатынастарды реттейтін нормалар мен 
тетіктерді; құқықтық қатынастар субьектілерінің негізгі құқықтары мен 
міндеттерін; қоғамдағы құқықтық қатынастарға байланысты, күрделі емес 
практикалық жағдаяттарды; жасөспірімдердің заң алдындағы жауапкершілігін 
және құқықтық ережелерінің ерекшеліктерін; түрлі деректерден алынған 
құқықтық сипаттағы ақпараттарды; адамдарда тұлғалық өзін-өзі анықтау, өзін-
өзі таныту, өзін-өзі бақылау қабілетін қалыптастыру нысандары мен әдістерін; 
материалдық және материалдық емес жоспардың қажеттіліктері және олардың 
қалау мен мүмкіндіктерге сәйкес келуін талдайды;
5) жалпы заңдылықтарды анықтай отырып, тарихи құбылыстардың, 
процестердің сипатты белгілерін жіктеу, жүйелеу, жалпылау және саралау үшін 
түрлі дереккөздердегі ақпараттарды; қоғамда болып жатқан қазіргі заманғы 
саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени процестерге бағдарлану үшін 
тарихи мәліметтерді; қоғамда әлеуметтік бейімделу үшін құқықтық және 
адамгершілік нормаларын ескере отырып, түрлі практикалық жағдаяттардағы 
мінез-құлық моделін жинақтайды;
6) тарихи оқиғаларды, процестерді, құбылыстарды, тұлғаларды отандық 
және әлемдік тарихқа ықпалы тұрғысынан бағалайды, оларды әртүрлі 
түсіндіруді; әртүрлі тарихи дереккөздердің анықтығын; заманауи өркениеттің 
перспективасын, оның дамуындағы қиындықтар мен проблемаларды; қазіргі 
қазақстандық қоғамның әлемдік экономикадағы, саясаттағы және мәдениеттегі 
рөлін; қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық институттардың қызметі, олардың 
дамуына өз үлесін қосу мүмкіндігін; қоғам өміріндегі оң және келеңсіз 
құбылыстарды; құқық қорғау мен заңдылық мәнін; нақты мәселелерді шешуде 

49 
саналы белсенділік таныту қабілетін көрсету; адамгершілік нормаларына сәйкес 
белгіленген міндеттерді сындарлы шешу үшін өзінің ұжымда және топта 
ынтымақтасу қабілетін бағалайды.

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: