Ош мамлекеттик университетинин жарчысы

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 152 - 
 
учреждении  появляется  целевая  целостность,  т.е.  такое  положение,  когда  частные,  лично 
профессиональные  что является задачей управления образовательной системой. 
Принцип  горизонтальных  связей  обеспечивает  установление  связей  между  всеми  членами 
педагогического 
коллектива, 
обмен 
информацией, 
опытом, 
не 
позволяет 
педагогу 
профессионально обособиться в коллективе.  
Принцип  автономизации  управления  является  одним  из  важнейших  инструментов 
демократизации  управления,  являясь  необходимым  условием  формирования  групп  линейных 
менеджеров  (локальных  руководителей  внутри  образовательного  учреждения).  Автономизация 
позволяет децентрализовать контроль за качеством профессиональной деятельности педагогов.  
Принцип постоянного обновления обусловливает перевод образовательного учреждения из 
режима  функционирования в  режим  развития.  Этот  принцип  -  основное  руководящее  положение 
для  организации  процесса  освоения  новых  технологий  и  методик  обучения  и  воспитания, 
изменения  организационных  и  психологических  структур,  иных  изменений  в  образовательном 
учреждении.  
Внедрение  педагогического  менеджмента  в  практику  деятельности  современного 
образовательного учреждения вызвано необходимостью осуществления адекватного управления в 
условиях  реформирующегося  российского  образования,  когда  образовательные  учреждения 
уходят  от  единообразия,  предоставляют  населению  вариативные  образовательные  услуги, 
развиваются,  на  основе  демократизации,  участвуют  в  инновационных  процессах.  Но  такое 
значительное изменение объекта управления - школы, дошкольного образовательного учреждения 
и т. д. - требует изменения и субъекта управления.  
Педагогический  менеджмент  в  работах  некоторых  современных  авторов  выступает  как 
комплекс  принципов,  методов,  организационных  форм  и  технологических  приемов  управления 
образовательными системами, направленный на повышение их эффективности. 
1.  Педагогический  менеджмент  имеет  свою  специфику  и  присущие  только  ему  закономерности. 
Профессиональные знания по менеджменту обусловливают осознание управленцами, связанными 
с  образованием,  трех  различных  инструментов  управления:  1)  организации,  иерархии  управления, 
основное  средство  здесь  -  воздействие  на  человека  сверху  с  помощью  мотивации,  планирования, 
организации,  контроля,  стимулирования  и  пр;  2)  культуры  управления,  т.е.  вырабатываемых  и 
признаваемых  обществом,  организацией,  группой  людей  ценностей,  социальных  норм  и 
установок, особенностей поведения; 3) рынка, рыночных отношений, т.е. отношений, основанные 
на купле-продаже продукции и услуг, на равновесии интересов продавца и покупателя. 
 
Литература: 
1.  Якунин В.А. «Педагогическая психология» Санкт-Петербург 1998 
2.  Бодалев А.А. «Восприятия человека человеком» Ленинград 1965 
3.  Журавлев А.Л. «Коммуникативные качества личности руководителя и эффективность 
руководства коллективом» //Психол журнал, 1983, т.4, Ш. 
4.  Анохин П.К. «Избранные труды: философские аспекты теории функциональной системы» 
М.1978 
5.  Трапизников  В. «Теория управления: развитие и проблемы» М.1974 
6.  Филиппов А.В. «Вопрос психологии управления» //Психол. журнал 1980 т.1, вып.2. 
 
Арынбаев М.А., (ОшМУ) 
 
Доорлорду даёктаган кыргыз эл  музыкалык аспаптары 
 
 
 
В  данной  работе  отражается  (как  особая  богатства)  музыкальных 
инструментов  занимающих  место  в  культурной  жизни  всех  времен  кыргызского 
народа,  как  и  выдающиеся  мелодии,  сыгранные  на  многочисленных  музыкальных 
инструментах таких как комуз, ооз-комуз, чоор. 
 
This  article widely reflects the unique role of popular musical instruments  of Kyrgyz 
people  of  all  times  as  the  eminent  tunes  of  numerous    instruments  like  komuz,  ooz-komuz, 
choor. 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 153 - 
 
 
 
Кыргыз  элинин  байыртадан  бери  келе  жаткан  маданий  турмушунда  элдик  музыка  ъзгъчъ 
орунду ээлейт. 
 
Кылымдарды    жылоологон  кыргыз  элдик    музыкасын  улам  кийинки  муундарга 
жеткир\\дъг\  бирден-бир  ийкемд\\  жолу  элдик  музыкалык  аспаптар  болгон.  Элдик  музыкалык 
аспаптарда  кыргыздар  тарабынан  тээ  байыркы  замандардан  б\г\нк\  к\нгъ  чейинки    ырдалып 
келген обон - к\\лър\ жаёырат. Ал обон – к\\лърд\н ъз\ндъ элдин кайгы – муёу,  эмгеги менен  
эс  алуусу,  жаратылыш  менен    Ата-Мекени,  жакшылык    менен  жамандыгы,  акылы  менен  адаби 
ж.б. маданий къз караштары чыныгы ж\рък сезиминде чагылдырып келген. 
 
Улуу  “Манас”  эпосунан  баштап  майда  лирикалык  ырларга  чейин  элдик  ооз-эки 
чыгармачылыгынын  ар  бир  жанрында  кыргыздар  тарабынан    пайда  болгон  оригиналдуу  обон-
к\\лър жаёыруу менен ар кимисинин  ъз\нъ жараша музыка жаралып, алар бул же тигил аспаптын 
коштоосунда  такай аткарылып  келген. 
Элдик музыканын б\т\ндъй даана-т\з\л\ш\н ъз\нъ сиёирип, элдик музыкалык аспаптары 
биздин к\нгъ толугу менен келип жетпесе да, алардын  аттары, аткарылыш жолдору, кайсыл аспап 
жашоонун  кандай  аземинде    жаёырганы  кыргыздын    жомокторунда,  дастандарында, 
уламыштарында,  \рп-адаттарында  сакталып  калган.  Алсак    Сагынбай  Орозбак  уулунун 
айтуусундагы  “Манас”:    комуз,  жез  комуз,  чоор,  сурнай,  керней,  добулбас,  доол  добул,  дап, 
жезнай, жекесан, наама, нагыра, сыбызгы, чилмардан, чымылдак, бандалуу, чыёыроон, жылажын, 
зуулдак  ъёд\\  ж.б.  музыкалык  аспаптар  кандай  учурларда  ойнолгондору  жън\ндъ    кеё-кесири 
айтылат. Бул болсо  къптън бери  музыкалык маданиятыбызда такталбай изилденбей келе жаткан 
маселелерди  аныктоого, далилдъъгъ къмък бермекчи. 
Илгерки  замандан  эле  ата-бабаларыбыздын  жана  жалпы  коомубуздун  жан  шеригине 
айланышкан  комузчулар,  ырчылар  ж.б.  шайырлар  ар  бир  салтанаттын,  жыйындын,  топтун, 
тойдун, аштын кърк\ болгон. Аларсыз бир да той-тамаша ъткън эмес. 
Эпосто тъмъндъг\дъй чагылдырат, айтылат, Жакып хан Манастай уулдуу болгондо тойдо 
айтылуу  шайырлар    “дутар  менен  комузун  колдоруна  алып  чертишип,  сурнайларын  суулап 
тартышып, ырчылар ырларын айтышат “.  “Жайсан ырчы дегени жарым к\н ырдаган”. Демек, эё 
байыртан  эле  ырчылар,  музыканттар  элибиздин  эрмеги,  жарпрын  жазуучуларынан  болушканын 
баамдайбыз. 
Баатырдык эпосто комуз баштаган калк аспаптары Манас Каныкейди  алганы к\йъълъп бараткан 
салтанатта: 
“Ър\ктън комуз чаптырган  
/къктън капкак жаптырган  
Чарасын тереё ойдурган 
Тепкесин тайкы койдурган 
Ичеги кылын кактырган 
Аркы-терки тактырган 
К\\с\н уккан жактырган 
 
Айчыгы алтын найы жез 
Алтымыш търт сурнайчы   
Азыр болгон  ошо кез, 
Чымылдак кылган камышы 
Беш-таш жерге угулуп 
Безилдеген табышы 
Эл\\ болгон ънърпоз”- 
деп  с\ръттълът.  Эё  кызык  жери  эпосто  ар  бир  аспаптын  добушуна,  тартылышына,  кагылышына, 
так аныктамалар, сыпаттоолор  берилген. 
Мисалы:  сыбызгы,  чоордун,  жезнайдын  добуштарынын  бийиктиги,  добулбастын  эмнеден 
жасалганы, кълъм\, кагуусу, \н\н ачуулугу тъмънк\чъ сыпатталат: 
 
Сыбызгы, чоор ызылдап, 
Жезнай \н\ тызылдап 
Жезден кылын койдурган 
Пил терисин чойдурган 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 154 - 
 
Каптатып пилдин терисин, 
Каккан болсо къгърът 
Маргаландын кар\\с\н 
Узундугу \ч кулач, 
/н\н уксаё оолак кач 
Жоондугу \ч кулач 
Добулбасын карап бак, 
Казандай к\рс\ алганы 
Качарда чабат балбаны, 
Жаман-жуман тамдардын 
Чыгууну экен далдалы 
Ал добулбас кагылса 
Аманат айбан жагылган 
Алты к\нд\к жерлерге  
Ашпай-шашпай угулган 
Биз  бул  саптардан  жана  с\ръттърдън  алиге  чейин  ъз\н  кърбъсък  да,  атын  угуп  ж\ргън  байыркы  
добулбастан    не  бир  казандай  курсу  менен  кагылган,  узундугу  \ч  кулач  келген,  добушту  алты 
к\нд\к жерге шашпай угулган не бир укмуштуудай т\рдъг\ добулбстын  \лг\с\н къз  алдыбызга 
элестетебиз.  Эпосто  жезнай,  сыбызгы  аспаптары  дагы  с\ръттълът.  Алар  да  ар  кандай  шарттарда 
тартылган. Элдик салтанатта жезнай менен сыбызгынын добушу: 
 
Жезнай \н\ ызылдап 
Сыбызгы \н\ тызылдап 
Ырчылар ырын ырдашып 
Ышкылуусу тандашып,-деп берилет. 
 
Жогоруда  аты  аталган  элдик  аспаптарды  жънъкъй  жетиш\\ч\  тил  менен  так,  туура  аныктамалар 
берилиши керек маселен:- 
ДОБУЛБАС- астыёкы, \ст\ёк\ беттери тъън\н, пилдин териси менен  тартылган цилиндр 
т\спъл\ндъгү  урма музыкалык аспап. 
НАЙ-  \ст\ндө  жети,  астында  эки  манжа  менен  басып    ойной  турган  оюктары  бар 
туурасынан  кеткен  (флейта)  т\р\ндъг\  \йлъмъ  музыкалык  аспап.  Ал  ар  т\рд\\  материалдан 
жасалган,: жыгачтан, жезден, камыштан ж.б. 
ЧЫКЫРООН- жез чоор, жез т\т\ктън жасалган музыкалык аспап. 
ДООЛ-  тегерек  жыгачтан  жасалган  алкактын  асты-\ст\  тери  менен  капталып,  к\рс\ 
чочморчо  менен  уруп  ойноочу  эки    жактуу  барабан.  Доол  негизинен  согуштарда  кол  канжыгага 
байланып, ээрдин кашына илинип коюлган. Ал жасалышына (чоёдугуна, кичинелигине,  ъёдър\нъ 
жараша кък доол, сыр доол, кичине доол деп бъл\нгън). 
БАНДУУЛУ  же  бандулу  ал  бир  т\ш\нд\рмъдъ  коёгуроо,  экинчисинде  барабан  деп 
берилген. Манастагы баяндалган саптарга караганда жоокерлерди, калкты чогутууга  жана жоого 
аттанууга кабар (жар салган) барабан сыяктуу аспап. 
НААМА  -  Сагынбайдын  вариантында  нагыра  –  барабан    сыяктуу  музыкалык  аспап 
делинген. 
НАГЫРА  -  деп  \ст\нк\  ачык  бети    эчкинин  териси  менен    капталган,  тегереги  ичке 
кайыштар  менен  арчындалып  байланган,  сырткы  бышкан  топурактан  жасалган  эки    т\рд\\ 
кълъмдъг\ карапа кейпиндеги кош литаврларды  айтабыз. 
СЫБЫЗГЫ  -  ар  т\рд\\  материалдан  (чогойнодон,  шилбиден,    бър\    карагаттын 
жыгачынан) жасалып, малдын кызыл ъёгъч\ кептелген, манжалар менен басып ойной турган 4тън 
6га чейинки оюктары бар созулуңку коёур добуштуу \йлънмъ музыкалык аспап. 
ЧЫМЫЛДАК  -  чымылдактын  баш  -  аягы    ачык  келип,  т\рк\м\    жагынан  \йлъмъ 
музыкалык  аспаптардын тобуна  кирет. Элдик шайырлардын айтышына караганда  ал камыштан 
жасалган чоор . “Манас” эпосу байыртан келе  жаткан ата-бабаларыбыздын  элибиздин аспаптык  
музыкалык  маданиятынын байышына, ън\г\ш\нъ, ъз\н\н  баа жеткис зор \л\ш\н кошууда. 
 
Баатырдык  эпосто  башка    аспаптар  менен  бирге    ар  т\рд\\  кълъмдъг\,  ар  кандай  
добуштардагы  коёгуроолордун  т\рлър\  да    сыпатталат.  Алардын    бири-добушунун  бийиктиги 
менен  “баш  жарган”    жеке  сан  аттуу  чоё  коёгуроо.  Ал    негизинен  къч  къчкъндъ    тъълърд\н 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 155 - 
 
моюндарына    тагылган    жан  жигиттер  да  кагышкан.  Ал    эми  уккандарды  назик,  мукам    добушу 
менен асылданткан  эё кичинекей тоголок коёгуроо жылаажын деп аталат. 
ЖЫЛААЖЫН  -  аёчылыкка  чыкканда,  айрыкча  алгыр    куштарды  салганда    бадалдардын, 
калыё  чъптърд\н араларынан бачым таап алуу \ч\н  куйруктарына да тагылган. 
ТЕМИР  ООЗ  КОМУЗ  -  чекеси  темирден  така  порумунда  ийилип,  ортосуна  катуурак 
зымдан    орнотулган  желекчени  айтабыз.  Темир  комузда    ойноонун  эрежесин  Байбатыр  уулу 
Адамкалый  ошондой  эле  Токтосун  Тыныбеков  профессионал  аткаруучуларыбыз  тъмънк\чъ 
негиздеп    айтышат:  Темир    комузу  какканда  ышкырык  кошуп  какса    кооз  да,  уккулуктуу  да  
угулат.  Анын  ыкмасы  мындай,  аспапты  ойноп  жаткан    убакта  желди  ичине    тартканда  да  кайда 
чыгарганда да бир калыпта  кармап таёдай менен  къмъкъйд\ иштете бил\\, ал эми ооз комуздан  
кош жаагын  оозуна салганда аны тиштебъъ керек. Кашка тиштин  оё жагы же сол жагы болобу , 
\ст\нк\, астыёкы тишке тиер тиймексин тиштеп, эринди ътъ  ачпай кагышы керек. Каккан к\\гъ 
жараша эрин ачылып, жумулуп турат. Эгерде темир комуздун жаактарын кашка тиштин ортосуна  
какса  добушу    кооз  чыкпайт.  Ышкырыкка  жолтоо  кылат.  Ал  эми    ышкырыктуу  демине,  ичине 
тартып сыртка да  чыгаарында ышкырууга болот.  Ал \ч\н  таёдай менен  къмъкъйд\ бир калыпта 
дем  алууну  ыкмасын \йрън\ш керек. 
 
Профессионал  аткаруучубуз  Т.Тыныбековдун  аткаруусундагы    тъмъндъг\  к\\лър 
“Тагылдыр  тоо”,  “Селкинчек”,  элдик  обондор  “К\йгън”,  “Секетбай”,  “Турсунбай”,  “Керме-Тоо”, 
“Кък  музоо”  ж.б.  б\г\нк\  к\ндъ  да  жогорку    чеберчиликте  сыналгыдан  жана  \н  алгыдан 
уктурулууда. 
КЫЛ-КЫЯК-  Музыкавед  Б.Алагушов    “Кылымдарды      жылоологон  к\\лър”  аттуу 
китебинде    Боогачы  уулу    Токойдун  кыл  кыякка    ойногонун    тъмъндъг\чъ  с\ръттъйт.  Ал  бул  
музыкалык аспапта ътъ кумардануу,тереё с\й\\ менен тарткан жана  андан не бир бай сырларды 
тапкан. Кыл кыякта  адамдардын к\ндъл\к  турмушундагы жашоо – тиричилигине (аш-тойлордогу 
ж.б. ар кандай кър\н\штър), согуштук салгылашууларына байланышкан программалуу  сахналык 
к\\лър  тартылат.  Аларда    адамдардын  к\лгън,  ыйлаган,  баланын,  келиндин,  кемпирдин,  чалдын, 
жигиттин,  кыздын  \ндър\,  баскан  тургандары,  ж\ргъндър\  жана  ар  т\рк\н  айбанаттардын, 
жаныбарлардын да кылык-жоруктары, \ндър\ туурап аткарылат. Айрыкча, аттардын кишинегени, 
чуркагандагы  д\б\рт\,  карышкырдын  улуганы,  кой-эчкилердин  маарагандары,  уйлардын 
мъъръгъндър\, булбулдардын сайрагандары дал ъз\ндъй  таптак тууралат. 
 
Адамкалый  Байбатыров    Кыргызстандын  ХХV  жылдык  юбилейине  карата  25  кишиден 
уюшулган темир комузчулар ансамбли тъмъндъг\ к\\лърд\ аткарышкан  (1951-жылы) “Тагылдыр 
- Тоо” элдик   “Селкинчек” ж.б. 
КОМУЗ  -  кыргыз  элинин  тоо  булбулдуу  аталган  Токтогулдун  ысмын  укканыёда 
жаркыраган  жаёы  замандын  эёсеген  тунук  ойлуу ырлары,  ар  кыл  ыргакка  бай,  укмуштуу    обон-
к\\лър\  б\г\нк\  к\ндъ  да  аткаруучулардын,  ырчылардын,  акындардын  репертуарынан  т\шпъй  
аткарылууда. 
 
Токтогул  жалгыз  гана  атактуу    акын  болбосто,  не  бир    уккулуктуу    обондорду  жараткан 
обончу  жана  карагай  капкан  жабылган  комузга  жан,  тилине  кыл  кийире  черткен  комузчу,  
аткаруучу    болгон.  Токтогул    кыргыздын  элдик  музыкасындагы  комузда  колду  эркин    ойнотуп, 
т\рлънтъ  кооздоп  чертип,  мазмунун  жорго  съз  менен    жамакташтыра  айтып    к\\лърд\н  устаты 
болгон.  Мына ошол  айтым  к\\лърд\  улуу  демократ  акын,  композитор  Токтогул не  бир  устаттык 
менен ън\кт\рүп  к\\лър\н\н миё кубулжуган сырдуу кайрыктары  менен угуучунун чаёкаганын 
кандырган. 
 
Элдик    композитордун  “Ак  куу”,  “Тогуз  кайрык”,  “Миё  кыял”,  “Чайкама”,  “Чоё  кербез”, 
“Армандуу чымчык” ж.б. ъёдъгън к\\лърү табигый  нукура   таланттын эрг\\с\нън жаралган. Чоё  
кербезди чалганда:  “Ээ балдарым, элге эрмек болуп, чарчабай чаё  ызгытып чертч\”“Чоё кербез” 
деп келип 
 
Мына эмесе бул кербез,   
 
 
 
 
Кыйла адамды к\лд\р\п, 
Чогулган топто чарчабай, 
 
 
 
             Кубултуп чертсеё ж\г\ргън. 
Токон черткен Чоё кербез. 
 
 
 
             Канаттуу куштай Чоё кербез, 
Кол ойнотуп ар т\рд\\, 
 
 
 
 
Чалганы  калат бул кербез. 
Кооз чертч\ мол кербез. 
 
 
 
 
 
 
 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 156 - 
 
 
 
Элиёден кетсеё кайрылбай, 
 
 
Экинчи кайдан келесиё. 
 
 
Азиз Током к\\с\ деп, 
 
 
Эми айтып ж\ръърс\ё. 
 
Токтогулдун д\йнъ элин ъз\нъ оп тарттырган “Чайкама” аттуу к\\с\. 
 
 
 
 Айдап чертем алдыма, 
 
 
 Алып чертем артыма. 
 
 
 Канаттуу куштай талпынып, 
 
 
Мен бара жатам айлыма. 
 
Асманда учам кушка окшоп, 
 
 
Кайрып чертем чайкама. 
 
 
 
                      Кошулчу добуш комузга, 
 
 
Кетели эрте конушка, 
 
 
 
Жалпыёа эрмек болууга, 
 
 
Алып чертем мойнума. 
 
 
 Белгил\\ к\\ чайкама, 
 
 
Белек болгун калкыма. 
 
 
Чарчабай ырдайм жалпыёа, 
 
 
 Жигиттер эч нерседен тартынба. 
 
 
 
Терип чертем, минтип чертем, 
Желпип чертем мына. 
Серпип чертем, чымчып чертем, 
Илип чертем, билип чертем, 
Чимирилип ала койгун колуёа, 
Тезиреек алпар мойнуёа. 
Терегенип ойносун колуё комуз бооруёда, 
Мына белек болсун калкыма.  
Комуз чертсеё чарчаба, 
 Койкоёдотуп, кооз чертч\\ чайкама,- 
 
деп ээлеп алганда угуп отургандар  к\лк\н\н к\\с\нъ  мас болушчу. 
 
Анын  кулакка  уккулуктуу,  ж\ръккъ  жагымдуу  к\\лър\н\н  бири    “Сары  барпы”.  Бул 
к\\н\н чыгышына канаттуу куштардын бири “Сары барпы” аттуу чымчык себепчи болот. Ал къп 
чымчыктардын  ичинен  ътъ  кооз,  назик  сайрайт.  Анын  балапандарын  ар  жыл  сайын  жылан  жеп 
коет. Ошого карата: 
“Айда туусам айда жок 
Айда жылан койгон жок. 
К\ндъ туусам к\ндъ жок, 
К\ндъ жылан койгон жок. 
Мен кудайга не жаздым”!- 
 
делип “Сары барпыга” карата чыгарган экен. 
 
Токтогул  кыргыз  комузчуларында  адат  катарында  чертилген  “Камбаркан”,  “Эски  
камбаркан”, “Терме камбаркан”, “Камбаркан” аттуу к\\лърд\ да  аткаруучу. 
 
Атактуу  эл  куудулу,  акын  комузчу  Айдараалыны  кимдер  с\й\п,    кимдер  кадырлабаган. 
Айдараалы  айтылуу  Таластан  чыккан  “Айдараалынын  к\\с\н”  калыё  кыргыз эли    чын  ж\ръктън 
с\й\п, ардактап угушат. Азыр ал элдин с\й\кт\\ к\\с\: 
 
“Айдаркендин къйръң к\\, 
Олуя-Ата, Ташкенден 
Коен жылы кышында  
Жутап калдык ушунда  
Уйлар ъл\п, кой калды 
К\ръё бука бой калды, 
Сары ж\рмъ карын сал, 
Сасып кетет баарын сал. 
Семиз чыккан болучу 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 157 - 
 
Алып келген къйръң к\\ 
Петербург, Москвага  
Барып келген къйръң к\\ 
Алты папка жаймалап 
Артып келген къйръң к\\ 
Аркан менен аябай 
Тартып келген къйръң к\\” 
 
 
 
 
 
 
Ээ, балам, менин атым сурасаё, 
 
 
 
 
Айдараалы жъргълък. 
 
 
 
 
Ар жыйынга барганда, 
 
 
 
 
Айтаар съз\м бир бълък. 
 
 
 
 
Къркт\\ ж\р деп чакырса, 
 
 
 
 
Кете берем жорголоп . 
 
 
 
 
Келин-кызды къргъндъ,  
 
 
 
 
Керегенин т\б\ндъ 
 
 
 
 
Кирип кетем жорголоп,- 
деп  ырдалып,  угуучуга  к\\н\н  тили    ътъ  так,  назик  кайрылууга  бай.  Атай  Огонбаев  1902-жылы 
Таластын “Кък - Кашат” деген жеринде туулган. 
 
Кыргыздын  ъткън  доорлордогу  бътън  элдер  менен  болгон  ар  кандай  согуштары, 
чабыштары  да  комузчунун  чыгармачылыгына  так  салган.  Атай  ураалап  ураан  чакырып,  жаа 
тарткан  жоокерчиликти  “  Саадат  какты”  аттуу  тарыхый  к\\с\ндъ  с\ръттъгън.  Комузчунун 
к\\лър\н\н ичинен  “Ак тамак, кък тамак” ыкмаларга, кооз кол ойноткон кыймылдарга байлыгы, 
аткарууга татаалдыгы менен бътънчъ айырмаланат. 
 
Илгер-илгери-деп  айтылган  уламада  ”Ак  тамак,  кък  тамак”  деген  эки  чымчык  болуптур. 
Ак-тамагы  аялы,  кък  тамагы  к\йъъс\.  Бул    экъъ  “Кеё-Кълд\н”  боюнда  кадимки  Айч\рък  къргън 
чынарга уя салып, нечен жыл турмуш курушуп, жашап туруп калышат. К\ндърд\н биринде  аялы 
Ак  тамак  к\йъъс\  Кък  тамакка    мындай  дейт:  Таластын  муздак,    салкын  жер  болот  экен, 
шабдаалы,  ж\з\м,  анжыр,  курма  бышпайт  экен.  Кара  Бура,  Чаткалдын  ашуусун  ашып,  Аксыга  
(Ош областынын  Жаёы – Жол районуна) кетели, - дейт. Анда к\йъъс\ Кък тамак: 
-Койсоёчу, ушул эле Таласта туралык, Алтай, Канчай, Кундуз, Жылдыз, Урумчу, Туран, Кулжадан 
бери  кыдырып  келип,  анан  Манас  атам  ъз\  жактырып  турган  жер  эмеспи,  Таластай  жер  барбы? 
Айланасы  Ала-Тоо,  ортосу  кък  ала  майдан,  кък  шибери,    шаркырап  аккан  кък  кашка  суу, 
чытырман калыё токою, мээ кайнаткан ысык жок, кыз жытындай атыр жели ж\р\п турса. Аксыга 
кетебиз    дегенди  койгун  дейт.  Анда  аялы  Ак  тамак:-Эмесе,  сайрашалы  кайсы  жеёилгенибизди  
ээрчитип  кетели-дейт  да  экъъ  сайрашат.  Ошондо  аялы  Ак  тамак  жеёип,  Кък  тамакты  Аксыга 
ээрчитип кетет. 
 
Атай  бул  эки  чымчыкты    б\тк\л  турпатын  комузда  дал  ъз\ндъй  туурап  жана  с\ръттъп 
черткен. К\\лър\: Маш ботой, Кыз кербез, Кара ъзгъй, Маш Камбаркан, Эпкинд\\,  Шыёгырама 
ж.б. 
 
 
 
 
Комуздан комузун 
 
 
 
 
Уялуу кыргыз уккан к\\ 
 
 
 
 
Тобуна келип чертилген 
 
 
 
 
Токтогулга кутман к\\. 
деген нагыз ырды ичине алат. Бул к\\н\ Токтогул Сибирден келгенден кийин чыгарган. Айтылуу 
классиктин  “Тогуз  кайрык”  к\\с\  кыргыздын  элдик    башка  к\\лър\нън  идеялык  ,  тарбиялык 
жагынан айырмаланат. 
Элдик  жана  профессионалдык  музыканы    калк  арасына  жайылтууда  Ч.Исаев,  Т.Мураталиев,  Б. 
Мадазимов,  С.  Токтакунова,  Т.Тыныбеков,  А.  Байбатыров,  Ш.  Шеркулов,  М.  Ъм\рканова,  Б. 
Эгинчиев, Ж. Алыбаев, Ф. Баяков ж.б. кыргыз маданиятынын   элдик чыгармачылык музыкасына 
баалуу салым кошкондор десек болот. 
 

жүктеу/скачать 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: