Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.
Мҽулен Балақаев, Мырзатай Серғалиев – Қазақ тілінің мҽдениеті. (оқулық) (-А, 2006,
-140б) – 1971, 1980
2.
Бақыт Қалимұқашева Сҿйлеу мҽдениеті мен шешендік ҿнер. (оқу – ҽдістемелік
құрал) (-А, 1989, - 96б)
3.
Хадиша Қожахметова Мҽнерлеп оқу (- Алматы, «Мектеп», 1982, 185б)
4.
Құрастырған Құбағұл Жарықбаев. Ақылдың кені. (- Алматы, 2012, -216б)
5.
Құрастырған Ҽбжан Құрышжанов. Сҿз атасы. (мақал – мҽтелдер мен қанатты
сҿздер) (-Алматы «Жазушы», 1987, - 208б)
6.
Құрастырған І.Есхожин. Шешендік шайырлары (шешендік сҿздер, нақылдар мен
толғаулар жинағы) (-Алматы, 1993, -240б)
7.
Дау шешеді дана сҿз. Құрастырған Орысбай Ҽбілдаұлы (-Алматы, 1996, -304б)
8.
Шешендік сҿздер. Бҿлтірік Ҽлменұлы (құрас. Ж.Дҽдебаев) (-А, 1193, -144б)
9.
Бҿлтірік би. Бақтияр Ҽбілдаұлы (-А, 1996, -144б) тарихи повесть)
10.
Нысанбек Тҿреқұлұлы . Қазақтың 100 би – шешендері (-Алматы, 1995, -384б)
11.
Нысанбек Тҿреқұлұлы . Даланың дара ділмарлары. (-Алматы, «Қазақстан», 2006, -
592б)
12.
Шапырашты Қазыбек Тауасарұлы. Түп – тұқияннан ҿзіме дейін (-А, 1993, -416б)
13.
Балтабай Адамбаев. Алтын сандық (Ҽдеби мақалалар) (-А, «Жазушы», 1989)
14.
Марқабай Керімбеков. Ата тҽрбиесі . (-Түркістан қаласы, 1998, І-ІІ кітап) кҿмекші
құрал.
Аннотация. В данной статье рассматривается о рамках ответов на вопросы по
предметам, вызывающих трудности в некоторых субъектах.
Annotation. In this article examined within the framework of answers for questions on
objects, defiant difficulties in some subjects.
ӘОЖ 811. 512.1
ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ТҤРІК ТІЛДЕРІНДЕГІ АҚШАНЫҢ ТІЛДІК СИПАТЫ
Рҥстембек А.М.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ҧлттық университеті, Алматы қ.
Адам баласы ҿмірінде ақша орасан зор рҿл атқарады. Сандық ҿлшем бірліктерінің
бірі ақша жазудың пайда болуы сауда қатынасының дамуымен де тығыз байланысты. Сауда,
айырбас, ақша белгілері мен тауар бағалары да жазуға мұқтаждық туғызады. Сонау
ғасырлардан халық арасында ақша түрлерінің жҽне оған қатысты қалыптасқан ҽр түрлі
76
паремиологиялық, фразеологиялық ҿлшем атаулары ежелден адам баласы тіршілігінде
ҽрдайым қолданылып келді.
Ақша ежелгі заманнан тауар ҿндірісінің дамуындағы бірден-бір шарт жҽне ҿнім
болып табылады. Сонымен, бірінші ірі еңбек бҿлінтісінің нҽтижесінде мал бағушылардың
бҿлініп шығуымен мал (ірі қара) айырбас құралына айналды. Малды жалпы эквивалент
ретінде пайдаланғаны туралы нақты дҽлелдер ҽр түрлі қол жазбаларда, қазба жұмыстарының
нҽтижелерінде табылған заттарда, шығармаларда кездеседі.
Ежелгі түріктерде де ҽлі ақша шықпай тұрып заттарды айырбастау ақша құралы
негізінде болған еді. Сауда саттықтың негізгі құралы «тері» болып саналатын. Ежелгі
түріктердің тері саудасын жүргізгендігіне тҽн кҿптеген анықтамалар бар [1, 39-40 бб.].
ХІІ ғасырда араб саяхатшысы Ҽбу Хамид аль Гарнати ежелгі орыс
территориясында сауда-есеп айырысу қатынасында жүні жоқ ескі тиін терісінің кҿмегімен
болғандығын, сондай-ақ, ХV ғасырдың ҿзінде Великий Новогородта Гильбер де Ланнуа
ақша-сауда ісінде, мысалы, ұсақ ақша ретінде тиіннің басы пайдаланылғаны туралы мҽлімет
береді [2, 134-135 бб.]. бұл пікір «Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сҿздігінде» де
кҿрсетіледі.
Түрікшедегі akça сҿзінің этимологиясын іздестіргенде, бұл сҿзді ақшаның
тарихымен тығыз байланыста болғанын кҿре аламыз. Агы түбірі алғаш рет жібек матасы
ретінде, содан кейін, «бағалы заттар», «қазына» мағыналарында қолданылған (М.Қашқари).
Олай болса, түріктерде тек қана тері емес, сонымен қатар, жібек матаның да ақша ретінде
қолданылғаны байқалады. Түріктердің Қытаймен қарым-қатынастарында жібек матасын ҿз
араларында стандартталған ҿлшем, ҿлшегіш ретінде қолданғаны бҽрімізге мҽлім. Олай
болса, Сибирияда жҽне де басқа тері хайуандары кҿп болған жерлерде түріктер сауда-
саттықта тері, ал Қытаймен сауда қарым-қатынасында жібек матаны ақша ретінде
қолданған. Сонымен, akça (ақша) сҿзінің негізгі түбірі агы болып, оған түрікшедегі -çе, -ça
шылауы жалғанып ağıça, сҿзінен, akça болған деген мҽлімдеме бар [1, 41-43 бб.].
Белгілі ғалым Севортян ақшаның этимологиясын «металл» түбірімен байланысты
пайымдайды: ak>ақ (ақ түс)+сын есімнің толықтырылмағандығын білдіретін түрікше -ça
жалғауының жалғануы арқылы akça мағынасы «ақ түс немесе күміс» дегенді береді жҽне
ежелгі түрікшедегі ağı «қазына» сҿзіне + -са кішірейткіш жалғауының жалғануынан
аğıça > akça «кішкентай қазына» мағынасынан > ақша (akça) деген шыққан деп
тұжырымдайды [3, 73 б.].
Кейін келе металдардың арасында басты роль алатын алтын мен күміс ҿте бастады.
Ҿйткені олар жалпы эквивалент үшін аса қажетті сапаға ие. Сонымен құнның ҽр-түрлі
формаларын ҿз басынан ҿткере отырып, яғни (мал, тері жҽне т.б.) адамзат металл ақша
айналысына қол жеткізеді.
Ерте ортағасырлардағы Түркі, Батыс Түркі, Түргеш қағандықтары (VI-VIII ғғ.)
ҿмір сүрген кезеңдерде Қазақстанның оңтүстік қалаларында тҿл ақша түрлері пайда болды.
Оларды тек отырықшылардың ҿмір талабынан ғана емес, кҿшпенділердің де болмысынан
туған континентарлық Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан сол замандарда ірі сауда
орталықтарына айналып үлгерген ірі қалаларды басқарушы ҽкімдер мен қағандардың
атынан соқтырғаны белгілі. Алғашқы «теңге» түркі сҿзі, басылған теңгелердің сырт кҿрінісі
жағынан Қытай, Орта Азия, тіпті Византия теңгелеріне еліктеп, соларға ұқсас жасалған.
Теңге атауы түркі сҿзінің негізінде алынған. Теңге сҿзінің шығу тегін Ҽ.Т.Қайдар
«дҿңгелек,
домалақ»
деген
мағына
беретін
йҿ=дҿ=дҿв=дев=де
г=дҿң=доң=тең=тҿң=тег=тоғ=чев=чҿ=чҿв=шүй шыққан деп тұжырымдайды.
Севортян да түріктің denk сҿзінің мағынасын «тастан жасалған үлкен цилиндр»
жҽне түріктің denk сҿзі тең деген мағына беретіндігін айтқан. Мұны түрлі түрікше
сҿздіктерден кҿруімізге болады. Мысалы, denk - 1. Тең – кҿлікке арту үшін буып-түйген
жүк. Yükün bir denği fasulye, bir denği nohut. Жүктің бір теңі – үрме бұршақ, бір теңі – ноқат.
2. Байлам, бума, буда, тең. Pamuk denği. Мақта теңі. 3.Тең, бірдей, пара-пар (салмағы,
ауырлығы жағынан). Bu iki çuval denk gelmiyor. Бұл екі қапшықтың салмағы бірдей емес. 4.
Лайық, сай, пар, тең. Denk düşmek. Сҽті түсу. Denk gelmеk – 1). Тең келу, пара-пар, сай
келу. 2). Кезігу, кез болу, кездесіп қалу, ұшырасу [4, 203 б.].
Теңгені түркі мемлекеттерінде қыз-келіншектердің шаштарына, кҿйлектеріне,
сҽукелелеріне ҽшекей бұйым ретінде таққандары тарихтан белгілі. Бірақ теңге
бұйымдарын сҽн үшін таққан деген пікірлерде бірізділік жоқ. Себебі, түрік қыз-
77
келіншектердің алтын-күмістен жасалған теңгелерді шаштарына, киім-кешектеріне
тағуының негізі – «байлық, берекет, молшылық ҽкеледі» деген сенім болған. Ал қазақ қыз-
келіншектерінің теңгелерді сҽн үшін, ҽрі қыздардың ұзын шаштары тҿменге қарай теңге
салмағымен бір қалыпты болып тұруын сақтаған, жүріс тұрыстарында сыңғырлап ҽсемдік
сақтаған. Соның негізінде қазақ тілінде теңге шашбау, алтын шашбау, ділда алқа (алтын
алқа), тілла шашбау (алтын шашбау) т.б. деген фразеологизмдер қалыптасқан.
Кейбір түркі халықтарында алтын ақшаны «тіллҽ, ділдҽ, тылла» деп атағандығын
түрлі сҿздіктерден кҿруімізге болады.
Мемелекет пен қоғамның ҽлеуметтік экономикалық деңгейі ҿткен замандарда
қаншалықты дамығандығын кҿрсететін ең маңызды ақпараттың бірі дамыған ақша
айналымы болып табылады. Түркі қағанаттары құлағаннан (VIII ғ.) соңғы жерде Сыр бойы
мен Жетісу ҿлкелері ІХ-ХІІ ғасырларда саяси, экономикалық жҽне мҽдени қатынастары
жағынан халифат, Саианид жҽне Қарахан мемлекеттерінің ықпалында болуы, тек бұл
ғасырларда ғана емес, ортаазиялық жҽне Қазақ хандықтарымен арада орнатылған ақша-
тауар ҽрекеттеріне дейінгі аралықта Орта Азиямен ортақ ақша айналымының қалыптасуына
ҽкеп соқты. Осы кезеңнен бастап күмістен, қоладан жҽне мыстан жасалған теңгелер
күнделікті тұрмыстағы негізгі тҿлемақы затына, сонымен бірге байлық жию кҿзі мен
мемлекеттік саясат жүргізу құралына айналды.
Қазақтың тіл байлығы тек сҿздің ұзын санымен ғана ҿлшенбейді. Сҿз байлығы деген
ұғым – сҿздің ҽр алуандылығы мен мағына реңктерінің молдылығымен бағаланатын аса
күрделі категория. Сҿз алуандылығы дегенде бірінші байқалатын ерекшелік – халық ана тілі
арқылы ақиқат дүниедегі зат, құбылысты бір-бірінен ажыратып, айырымын тап басып ат
қойып, айдар тағады. Бұл кҿбіне сезім мен түсініктің, ал заттар мен құбылыстардың басын
қосатын ортақ белгілердің сырын біліп, сапасын дҽл табуы ойлау мен сананың ҽрекеті
деуге болады. Міне, осылардың біріне фразеологизмдерді жатқызуға болады.
Бес тиынға тұрмайды – «Қадірсіз, бес тиынғада тұрмайтындай қадірі жоқ» деп
салыстырмалы түрде, сапасыз мағыналарда қолданылады.
Бес тиынға тұрмайды фразеологизмі түрік тілінде бірнеше вариантта қолданылады.
Мысалы, beş kuruş bile değeri yok (бес тиыннан да қадірі жоқ), beş para etmez (бес ақшаға да
тұрмайды) түрінде фразеологизмдер қалыптасқан. Осы тіркестердің негізінде алынған тағы
басқаша жолдармен қолданылатын bir pul kadar değersiz (бір пұлдан да қадірсіз), bir pula bile
saymazlar (бір пұлға да есептемейді) фразеологизмдер қалыптасқан.
Кҿк тиыны жоқ – «Ақшасы жоқ», «кедей» мағынасында қолданылады. Кҿк түспен
айтылу себебі, күміс ақшалар кҿкшіл болып келеді. Соның негізінде кҿк түсті күміс ақшамен
салыстыра түр-түсіне байланысты айтылған.
Тағы да осы мағынада соқыр тиыны жоқ деген фразеологизм синоним ретінде
қолданылады. Соқыр тиыны жоқ – «түк ақшасы жоқ», «кедей» мағына береді. Соқыр деп
алыну себебі, байырғы ақшалардың ортасында тҿрт бұрышты тесік болған. Бұны тарихта
қытайлықтар тарапынан ойлап тапқандығы айтылған. Тиындардың ортасын тескен себебі,
олардың шашылып тҿгілмеуі үшін жҽне тиын тесіктерінен жіп ҿткізіп қойып тиындарды
сол жіпке тізіп алып жүрген. Жіпке тізудің себебі, ҽрі санауға, ҽрі шашылып тҿгілмеуі үшін,
ҽрі қолдануға қолайлы деп тапқан. Бұл біздің қазақ жеріне де келген, қазақтар
қытайлықтардан үйреніп оларда осылай тиынды тесіп жіпке ҿткізіп алған. Соның негізінде
соқырдың кҿзі секілді тҿрт бұрышты тиын тесігіне ұқсатып айтылған.
Түрік тілінде бұл мағыналарда қолданылатын фразеологизм meteliğe kurşun atmak.
Meteliğe kurşun atmak - «бес тиынсыз қалу, еш ақшасы болмау». Бұрынғы заманда бір затты
қойып соған дҽлдеп атып үйренген. Дҽлдейтін адамдар дҽлдеуге «метелик» деген ұсақ
ақшаларды қолданған. «Метелик» бұрынғы заманда қолданылған құндылығы он ақшаға тең
бір монета болған. Ол монетаға немесе ақшаға ұрылған мҿр деген мағына береді [5, 164 б.].
Мақал-мҽтелдердің адам баласының ҿмірінде қамтымайтын саласы жоқ, соның бірі –
ақшаға қатысты. Байлық дегенде ойға ақша, алтын, дҽулеттілік т.б. келеді. Ақша қатынасы
болғанға дейін қазақтар мал шаруашылығымен айналысқандықтан, базарға малын алып
барып, киім-кешек, шҽй-қантын малға айырбастап отырған. Сондықтан да қазақтың «жылқы
құлыннан ҿседі», «түлік тҿлден ҿседі» деген мақалдары бар. Бұлай айтуының себебі, құлын
мен тҿлді жемей байласаң, құлын жылқыға, тҿл түлікке айналады, сҿйтіп олардың саны
кҿбейеді деген мағынада айтылған сҿз. Бұл дегеніміз, қазақ халқының күн кҿріс кҿзінің мал
болғандығын айқындайды. Оларды күн кҿрісіне қажетті заттарға айырбастап отырған.
78
Қазақтар қыста қыстауға, жазда жаздауға кҿшіп, кҿшпелі мал шаруашылығымен
айналысқан. Сондықтан қыста да табындап ҿзі жайылатын қой мен жылқы байлаған.
Жылқыны қатты қастерлеген. Себебі, қазақ үнемі жылқы мінген, оның етін қысқы қақаған
аязда суықтан тоңып қалмас үшін жылқы етін жеген, жылқы етінен қазы-қарта жасаған,
сүтінен сүйікті сусыны қымыз ішкен. Жылқыға байланысты қазақта кҿптеген ұлттық
ойындары бар екенін жақсы білеміз. Солардың бірі қыз қуу мен кҿкпар шабу. Одан қалса,
қазақ ұл баласын мұсылманшылыққа жатқызып, той-думан жасағанда міндетті түрде атқа,
тайға отырғызған. Туған-туыстары да ат пен тай мінгізген. Сый-сияпат, кҽделі жерлерде де
халық ер-азаматтарына ат мінгізіп, шапан жапқан. Ол құрмет белгісі ретінде ұсынылатын
үлкен сый орнына жүрген. Сондықтан да қазақ үшін ең құнды, қасиетті мал – жылқы. Оны
қазақ жасына, түріне қарай: құлын, жабағы, құнан, тай, байтал, сойтал, құлық, дҿнен, бие,
бесті, сҽурік, ат, айғыр деп ажыратқан. Тіпті қазақ ҿз баласын жылқы баласы құлынға теңеп,
«құлыным менің», «құлыншағым» деп еркелеткен.
Ал енді қазақ даласына ақша айналымы кіргеннен кейін «жылқы құлыннан ҿседі»,
«түлік тҿлден ҿседі» деген мақалдары қазіргі таңда жаңашаланып «ақша тиыннан ҿседі»,
«дауыл – құйыннан, теңге – тиыннан» «теңге тиыннан құралады», «береке – бір тиыннан»,
«теңге тиыннан ҿседі», «теңіз – тамшыдан» деп айтылып жүр. Бұл дегеніміз, ақшаның
құнын біл, ептеп жарат деген мағыналарда қолданылған.
Қазақтар «теңге тиыннан ҿседі» десе, түріктер «ak akçe kara gün içindir» (ақ ақша қара
күн үшін) яғни тапқан ақшаны бірден жарату дұрыс емес. Бір күні ақша табуға күш пен
мүмкіншілік тумайтын қара күнде келер, сондықтан, ақшаны бетімен жаратпай қара күн
үшін де сақтап, ептеп жарату қажет деген ой береді. Түрік халқы ақшаны табудың оңай
еместігі жайында «akçe aslan ağzında» (ақша арыстанның аузында) деген мақалы, ақша табу
ең күшті жануар арыстанның ауызынан алынғандай қиын деген терең оймен салыстыра
алынған.
Қазақтар «Алтынды жерден тапсаң да, санап ал» дейді, яғни «жерде жатқан ақша жоқ,
мейлі ақша қандай жолмен кірсе де оның құны мен есебін біл» деген ұғымда қолданылған.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Orkun H.N. Eski Türklerde Para//Türk Hukuku Tarihi Araştırmalar ve
Düşünceler.-Ankara, 1935. s. 39-43.
2. Кобрин В.Б. Вспомогательные исторические дисциплины. – Москва: Просвещение,
1984.
3. Кайдаров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. – Алма-
Ата: Наука, 1986. -326стр.
4. Байнияов А.Ж. Түрікше-қазақша сҿздік. – Алматы, 1997. -797 б.
5. Yakup Kavas. Maymun Gözünü Açtı. Deyimlerin Hikayesi. - Istanbul: Zambak yayınları,
2005.
Аннотация. В этой статье с этнолингвистической позиции расмотрены народные
названия измерений в казахском и турецском языках.
Annotation. From an ethnolinguistic position to investigate national names of measurements
in the Kazakh and Turkish languages.
УДК 811.111:37
THE USE OF GAMES AT THE ENGLISH LESSON.
Уревская Т. Г., Сембекова У. Д., Туленбаева З. Ж.
Таразский государственный педгогический институт, г. Тараз
The aim of all language games is for students to "use the language"; however, during game
play
learners also use the target language to persuade and negotiate their way to desired results. This
process involves the productive and receptive skills simultaneously. Standing on such ground, I
79
considered the theme of the work actual enough to make investigation.
The advantages of using games
Many experienced textbook and methodology manuals writers have argued that games are
not just time-filling activities but have a great educational value. W. R. Lee holds that most
language games make learners use the language instead of thinking about learning the correct
forms. He also says that games should be treated as central not peripheral to the foreign language
teaching programme. A similar opinion is expressed by Richard-Amato, who believes games to be
fun but warns against overlooking their pedagogical value, particularly in foreign language
teaching. There are many advantages of using games. "Games can lower anxiety, thus making the
acquisition of input more likely" (Richard-Amato). They are highly motivating and entertaining,
and they can give shy students more opportunity to express their opinions and feelings (Hansen).
They also enable learners to acquire new experiences within a foreign language which are not
always possible during a typical lesson. Furthermore, to quote Richard-Amato, they, "add diversion
to the regular classroom activities," break the ice, "[but also] they are used to introduce new ideas".
In the easy, relaxed atmosphere which is created by using games, students remember things faster
and better (Wierus and Wierus). Further support comes from Zdybiewska, who believes games to
be a good way of practicing language, for they provide a model of what learners will use the
language for in real life in the future.
Games encourage, entertain, teach, and promote fluency. If not for any of these reasons, they
should be used just because they help students see beauty in a foreign language and not just
problems.
There are many factors to consider while discussing games, one of which is appropriacy.
Teachers should be very careful about choosing games if they want to make them profitable for the
learning process. If games are to bring desired results, they must correspond to either the student's
level, or age, or to the material that is to be introduced or practiced. Not all games are appropriate
for all students irrespective of their age. Different age groups require various topics, materials, and
modes of games. For example, children benefit most from games which require moving around,
imitating a model, competing between groups and the like. Furthermore, structural games that
practice or reinforce a certain grammatical aspect of language have to relate to students' abilities
and prior knowledge. Games become difficult when the task or the topic is unsuitable or outside the
student's experience.
Another factor influencing the choice of a game is its length and the time necessary for its
completion. Many games have a time limit, but the teacher can either allocate more or less time
depending on the students' level, the number of people in a group, or the knowledge of the rules of
a game etc.
Games are often used as short warm-up activities or when there is some time left at the end of
a lesson. Yet, as Lee observes, a game "should not be regarded as a marginal activity filling in odd
moments when the teacher and class have nothing better to do". Games ought to be at the heart of
teaching foreign languages. Rixon suggests that games be used at all stages of the lesson, provided
that they are suitable and carefully chosen. At different stages of the lesson, the teacher's aims
connected with a game may vary:
Games also lend themselves well to revision exercises helping learners recall material in a
pleasant, entertaining way. All authors referred to in this article agree that even if games resulted
only in noise and entertained students, they are still worth paying attention to and implementing in
the classroom since they motivate learners, promote communicative competence, and generate
fluency. However, can they be more successful for presentation and revision than other techniques?
The following part of this article is an attempt at finding the answer to this question.
There are many advantages of using games in the classroom:
1. Games are a welcome break from the usual routine of the language class.
2. They are motivating and challenging.
3. Learning a language requires a great deal of effort. Games help students to make and
sustain the effort of learning.
4. Games provide language practice in the various skills- speaking, writing, listening and
reading.
5. They encourage students to interact and communicate.
6. They create a meaningful context for language use.'
Why Use Games in Class Time?
80
Games are fun and children like to play them. Through games children experiment,
discover, and interact with their environment. (Lewis, 1999)
Games add variation to a lesson and increase motivation by providing a plausible incentive
to use the target language. For many children between four and twelve years old, especially the
youngest, language learning will not be the key motivational factor. Games can provide this
stimulus. (Lewis, 1999)
The game context makes the foreign language immediately useful to the children. It brings
the target language to life. (Lewis, 1999)
The game makes the reasons for speaking plausible even to reluctant children. (Lewis,
1999)
Through playing games, students can learn English the way children learn their mother
tongue without being aware they are studying; thus without stress, they can learn a lot.
Even shy students can participate positively.
How to Choose Games (Tyson, 2000)
A game must be more than just fun.
A game should involve "friendly" competition.
A game should keep all of the students involved and interested.
A game should encourage students to focus on the use of language rather than on the
language itself.
A game should give students a chance to learn, practice, or review specific language
material.
Recently, using games has become a popular technique exercised by many educators in the
classrooms and recommended by methodologists. From the observations, I noticed that those
groups of students who practiced grammar activity with games felt more motivated and interested
in what they were doing. However, the time they spent working on the words was usually slightly
longer than when other techniques were used with different groups. This may suggest that more
time devoted to activities leads to better results. The marks students received suggested that the fun
and relaxed atmosphere accompanying the activities facilitated students' learning. But this is not
the only possible explanation of such an outcome. The use of games during the lessons might have
motivated students to work more on the vocabulary items on their own, so the game might have
only been a good stimulus for extra work.
Although, it cannot be said that games are always better and easier to cope with for everyone,
an overwhelming majority of pupils find games relaxing and motivating. Games should be an
integral part of a lesson, providing the possibility of intensive practice while at the same time
immensely enjoyable for both students and teachers.
Bibliography:
1. Abbott G., D. McKeating, J. Greenwood, and P. Wingard. 1981. The teaching of English
as an international language. A practical guide. London.
2. Azar B. Sh. Fun with grammar. New York. 2000
3.Ersoz Aydan. The Internet TESL Journal, Vol. VI, No. 6, June 2000.
4.Hubbard, P., H. Jones, B. Thornton, and R. Wheeler. 1983. A training course for TEFL.
Oxford: Oxford University Press.
5.Horwitz E.K., Horwitz, M.B., and Cope, J.A. 1986. Foreign language classroom anxiety.
The Modern Language Journal 70
Аннотация. В данной статье описывается преимущество применения игр на уроках
английского языка. Использование игр на закрепление лексического и грамматического
материалов применяются как дополнительный источник изучения того или иного материала.
Аннотация. Бұл мақалада лексикалық жҽне грамматикалық ойындарды қолдану ҿте
тиімді екенін кҿрсетілген. Ағылшын сабақтарында ҽр-түрлі ойындарды қолданған
білімгерлерге ағылшын тілін үйренуге кҿп кҿмігін тигізеді.
81
ПЕДАГОГИКА, ЭТНОПЕДАГОГИКА,
ПСИХОЛОГИЯ, ДЕФЕКТОЛОГИЯ
УДК +001.895
Ж 88
ХАРАКТЕРИСТИКА ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ПОДГОТОВКИ
ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КАДРОВ, ЕЁ ЗНАЧИМАЯ ЦЕЛЬ В ОБЩЕСТВЕ
Абдуллаева А.А., Жумагалиев Р.А.
Таразский государственный педагогический институт, г.Тараз
Успешная реализация государственной программы развития образования РК на 2011-
2020 годы и в целом успешная модернизация образования в Республике всецело зависит от
готовности к изменениям управленческих и педагогических кадров. Готовность к
изменениям - это главный показатель модели современного педагога и руководителя,
главное качество педагога и руководителя новой формации. Постепенно складывающаяся
система непрерывного образования в Республике включает в себя подсистемы воспитания и
обучения, подготовки, переподготовки, повышения квалификации и аттестации
педагогических и управленческих кадров. Цель и результат профессиональной
подготовки - определенный тип самостоятельного человека, квалифицированный
профессионал, подготовленный к включению в стабильную производственную среду. В
отношении педагога - формирование профессиональной компетентности педагога, то есть
владение педагогом необходимой суммой знаний, умений и навыков, определяющих
сформированность его педагогической деятельности, педагогического общения и личности
как носителя определенных ценностей, идеалов и педагогического сознания.
Цель повышения квалификации - использование педагогом знания как средства решения
актуальных проблем и задач образования. Поэтому главной функцией этой системы
становится развитие социокультурного и интеллектуального потенциала личности педагога,
способной не только применять новые педагогические знания и технологии, но и
разрабатывать их. Т.е. педагог и руководитель новой формации- это педагог и руководитель
не только умеющий решать задачи определенного уровня сложности, но и способный
увидеть и понять тенденции развития мышления и деятельности, а затем внести
рефлексивные изменения в собственную профессиональную деятельность в контексте этих
тенденций. В этом заключается специфика системы повышения квалификации - она
находится на пересечении двух сфер: развивающейся педагогической и управленческой
деятельности и наук, исследующих и устанавливающих закономерности развития
общественных систем, обеспечивающих непрерывность образования. Такое положение
устанавливает новое соотношение повышения квалификации, образовательной практики и
науких [2, c.96].
Tрадиционно наука добывает новые знания, а педагог превращает их в учебный
материал и передает обучающемуся. В такой системе содержание обучения отражает
прошлые социально-педагогические явления, не связанные с ситуациями современной
развивающейся практики. Если в школьном и вузовском образовании такая традиция может
быть в той или иной мере оправдана, то в системе повышения квалификации она приводит к
негативным последствиям. Это обстоятельство требует, чтобы система повышения
квалификации брала на себя часть функций науки по добыванию новых знаний,
формированию новых целей, ценностей и способов профессиональной педагогической и
управленческой деятельности. Такое положение системы повышения квалификации
предъявляет особые требования к ее организации, структуре, содержанию и технологиям
обучения. И в этом плане повышение квалификации педагогических и управленческих
кадров является наиболее гибкой и бурно развивающейся подсистемой непрерывного
образования Республики. Предшествующая практика институтов усовершенствования
учителей в основном сводилась к необходимости совершенствования специалиста в
82
конкретном направлении, к профессиональному росту и углублению специализации. Она
скорее представляла собой закрепление (усовершенствование) квалификации за счет
углубления уже имеющихся знаний в решении профессиональных задач. Само ―повышение
квалификации‖ осуществлялось в наиболее доступных формах за счет передачи суммы
знаний. Сейчас в институтах повышения квалификации Республики, ведущим принципом
которых является принцип личностного развития взрослых людей. В таких моделях
педагоги и руководители образования учатся технологии процесса, механизму действия и
мышления. Ими приобретаются способности действовать, строить знания о действии,
создавать проекты действий, использовать интеллектуальные средства самоорганизации
деятельности. Ведущей формой при этом выступает моделирование индивидуальной
деятельности и деятельности организаций образования. Новая система интегрирует уровни
методической работы областного института повышения квалификации, методических
кабинетов районных, городских отделов образования и методических объединений, кафедр
организаций образования. А наиболее распространѐнной формой горизонтальной
интеграции становится сетевая организация методической работы и повышения
квалификации. Содержание методической работы, ориентированной на результат
направлено, на выявление образовательных потребностей работников образования,
организаций образования, системы образования региона и их уровневое удовлетворение.
Основным в деятельности методических объединений/кафедр становится развитие
содержания учебных предметов и педагогических технологий. Результатом здесь являются
коллективные проекты-разработки, которые проходят практическую проверку, обобщаются
и используются на практике. Главной целью творческих объединений педагогов является
разработка
технологий
перевода
обучаемых
в
режим
саморазвития[3,с.111].
Таким образом, уже многое сделано для того, чтобы система повышения квалификации
стала центром инновационного движения. Накапливается значительный опыт социального
проектирования, сопровождающийся приобщением его участников к научным и
методическим знаниям, формирующий способности к исследованию и проектированию
процессов развития личности и организаций. Развитие этих направлений деятельности, на
наш взгляд, будет способствовать превращению системы повышения квалификации в центр
развития образования. По существу система повышения квалификации Республики выходит
на новую парадигму (методологию, логику, образец) деятельности научно-методическое и
кадровое сопровождение развития образования через научно-методическое и кадровое
обеспечение развивающего компонента образования.
Парадигма,
которая
включает
в
себя
прежде
всего:
- мониторинг развивающего компонента образования: образовательной среды и развития
обучающихся;
- проектирование развития образования: программ и концепций развития образования,
образовательной среды, индивидуального образовательного маршрута обучающегося;
- экспертизу развивающего компонента образования: образовательных программ,
учебников, программ подготовки, переподготовки и повышения квалификации,
образовательной среды (в том числе игр и игрушек), региональных программ развития
образования
инновационных
проектов,
коррекционно-развивающих
программ,
индивидуального маршрута обучающегося и аттестация работников образования;
- разработку механизма внедрения развивающего компонента образования в массовую
практику. Современная система повышения квалификации помимо областных институтов
повышения квалификации, методических кабинетов и методических объединений видимо
должна включать в себя организации высшего и дополнительного профессионального
образования, имеющие лицензии, разрешающие повышение квалификации. Такая система
будет способствовать созданию рынка услуг повышения квалификации и обеспечит
работникам образования возможности выбора программ и организаций повышения
квалификации. Но в этом варианте модернизации системы повышения квалификации есть и
свои риски: разрушение системы повышения квалификации; невозможность спланировать
бюджет учреждения, что приведет к финансовым проблемам; и, как следствие, к оттоку
высококвалифицированных
профессорско-преподавательских
кадров
из
системы
повышения квалификации. Но боятся этого не стоит, так как международный опыт
модернизации системы повышения квалификации в этом направлении показал обратное.
Компенсировать эти риски возможно через регулирование рынка образовательных услуг
83
повышения квалификации. Управления образования областей и региональные институты
развития образования в контексте новой модели повышения квалификации и методической
работы способны и могут взять на себя функции экспертной оценки спроса педагогов и
предложений организаций повышения квалификации (вузов, центров развития образования,
центров профессионального обучения, институтов повышения квалификации и других).
Экспертизы и утверждения их программ повышения квалификации, а так же оценки уровня
удовлетворѐнности потребностей потребителей и их достижений. Функции насколько
объѐмные, настолько и сложные. Но реализация их будет качественной и способствовать
удовлетворению образовательных потребностей работников образования, организаций
образования и систем образования, если преобразовать методические служб отделов
образования районов и городов в ресурсные центры институтов развития регионального
образования. В целом же для того чтобы модернизация системы повышения квалификации
Республики
осуществлялась
системно
и
целенаправленно
-
необходимы:
- разработка концепции и программы развития системы повышения квалификации;
- организация более тесного сотрудничества всех субъектов системы повышения
квалификации работников образования не только в сфере собственно повышения
квалификации, но и мониторинга, проектирования, экспертизы и внедрения развивающего
компонента
образования
в
массовую
практику.
-
вышедшим
из
системы
общего
среднего
образования;
- по природе своей, т.е. по организации, структуре, содержанию и технологиям обучения,
ориентированным на развитие у работников образования готовности к изменениям, главного
качества
педагога
и
руководителя
новой
формации;
- и являющиеся наиболее гибкими, адаптивными и бурно развивающимися структурами
системы непрерывного образования Республики[4,с.85]. Анализ потребности в
повышении квалификации при переходе с повышения квалификации 1 раз в 5 лет на 1 раз в
3 года. Изменение периодичности повышения квалификации увеличит потребность в
повышении квалификации почти в 2 раза. Определение требований к образовательным
услугам повышения квалификации: образовательные услуги, включая формы и сроки
обучения, должны определяться на каждый календарный год. Отсюда особую актуальность
приобретает задача совершенствования кадрового потенциала работников образования.
Система переподготовки и повышения квалификации педагогических кадров является
главным источником получения педагогами и управленцами новой информации, нового
знания и новых навыков. Именно поэтому данная система, в известной мере, несѐт
ответственность за подготовленность работников образования к модернизационным
процессам. Технология повышения квалификации должна быть направлена на освоение
инновационных методик проведения занятий; освоение принципов разработки тестовых и
контрольно-измерительных материалов для оценки качества образования. Повышение
качества предоставляемых образовательных услуг и способов информирования клиентов,
играет первоочередную роль в деятельности организаций повышения квалификации, так как
владелец Чека самостоятелен в выборе организации ПК, программ, форм, сроков повышения
квалификации, а также очередности прохождения учебных блоков. Преобразование
методических служб отделов образования районов и городов в ресурсные центры
дополнительного профессионального образования и развития регионального образования и
определение их задач:
Ими
могут
стать:
- информационно-аналитическое обслуживание районных, городских отделов образования;
- повышение качества образования посредством приближения повышения квалификации к
работникам образования, проживающим в малых городах и сельской местности;
- согласование потребностей работников образования и институтов повышения
квалификации,
а
также
создание
реальной
ресурсопроводящей
сети;
- повышение доступности курсов повышения квалификации, через обеспечение
адекватности содержания и форм повышения квалификации и переподготовки потребностям
работников и региональной политике;
-
развитие
организаций,
предоставляющих
услуги
по
повышению
квалификации через активный маркетинг данных услуг;
- развитие сервисной поддержки кадров системы образования через создание условий
для формирования качественного заказа на услуги повышения квалификации (независимая
84
экспертиза,
консалтинг,
стажировки,
дистант
и
т.п.);
-
удовлетворение
потребностей
сельских
образовательных
систем
в
различныхресурсах[5,с.132].
Важной функцией, которую реализует ресурсный центр и не реализовали существовавшие
ранее структуры (методические кабинеты), является функция организатора повышения
квалификации и переподготовки работников образования района, города, в рамках которой
он выступает посредником между организациями образования, с одной стороны, и
институтами повышения квалификации, с другой. Ресурсный центр совместно с
организациями образования изучает спрос, то есть потребности работников образования и
организаций образования в повышении квалификации (параллельно формируя их, исходя из
государственной политики, транслируемой управлением города, района), и доводит эту
информацию до институтов повышения квалификации; изучает предложения об услугах
институтов повышения квалификации; согласует спрос и предложение, организуя
реализацию различных программ повышения квалификации преимущественно на своей
базе. Историческая обусловленность и характер деятельности методической сферы
образования позволяет рассматривать ее как социально- педагогическую систему,
представленную в настоящее время различными моделями. Каждая из них призвана
осуществлять свою деятельность в рамках следующих направлений: информационно-
аналитическая
работа,
связанная
с
изучением
образовательных
потребностей
педагогических
работников;
организационно-методическая
помощь
учителю
и
руководителям образовательных учреждений по внедрению современных достижений
психолого-педагогической науки и практики.
Использованная литература:
1. Абишев Н.А. Содержание и формы повышения педагогических кадров. - М.;
Аспект пресс, 2004.
2.Воронин А. М. .Периодизация развития системы повышения квалификации -
М.:2000.-с.96
3. Долженко Ю.А.Описание и анализ различных курсов повышения педагогических
кадров. - Иркутск: Изд-во БГУЭП, 2003.-с.111.
4. Дудина Л.И. В целях преодоления дефицита педагогических кадров . - М.: 2006.-
с.85
5. Зырянов А.Г. Духовный мир человека.- Ставрополь, 2007.-с.132
Аннотация. Мақала педагогикалық кадрлардың сапасын кҿтеру мҽселелеріне
арналған, оның қоғамдағы маңызды мақсаты терең ашылған.
Annotation. This article is devoted to some actual problems of rising qualification of the
pedagogical stuff, it was opened the actual aim in our society.
УДК 378.12
А 98
О ПРОБЛЕМАХ КОМПЛЕКТОВАНИЯ ПРОФЕССОРСКО-
ПРЕПОДАВАТЕЛЬСКОГО СОСТАВА НА КАФЕДРАХ ВУЗА
Аширбаева К.А., Бекбергенова Н.А.
Таразский государственный педагогический институт, г.Тараз
Образование признано одним из важнейших приоритетов долгосрочной стратегии
«Казахстан-2050». Общей целью образовательных реформ в Казахстане является адаптация
системы образования к новой социально-экономической среде. Президентом Казахстана
также поставлена задача о вхождении республики в число 50-ти наиболее
конкурентноспособных стран мира. Совершенствование системы образования играет
важную роль в достижении этой цели. Организационной основой реализации
государственной политики Республики Казахстан в сфере образования должна стать
85
государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы,
обеспечивающая продолжение модернизации казахстанского образования.
Одной из важнейших задач модернизации системы образования является
формирование интеллектуальной нации, представители которой обладают не только
конкурентноспособными знаниями, креативным мышлением, но и высокими гражданскими
и нравственными принципами, чувством патриотизма и социальной ответственности.
Основными
задачами
является
обеспечение
системы
образования
высококвалифицированными кадрами; осуществление перехода на 12-летнюю модель
обучения с обновлением содержания образования; реализация комплекса мер по
патриотическому воспитанию и формированию гражданской активности, социальной
ответсвенности и механизма раскрытия потенциала молодежи и др.
Происходящие в высших учебных заведениях реформы сопровождаются обострением
социальных и социально-психологических проблем№
Вводимые инновации закономерно вступают в противоречия со сложившимися
вузовскими традициями, предъявляют новые требования и к преподавательскому составу, и
менеджменту вуза. В высшей школе базовой единицей традиционно является кафедра как
основная ячейка учебной, научной и воспитательной деятельности.
Согласно Болонскому процессу абитуриент поступает теперь в вуз не на определенную
специальность, а на так называемую «программу направления подготовки» бакалавра. При
этом за каждой кафедрой закрепляется определенный содержательный фрагмент этой
программы.
В новых условиях важно не потерять сложившейся роли выпускающей
(профилирующей) кафедры, которая отвечает за специализацию студентов, координирует
междисциплинарные связи, обеспечивает связь с профессианальным сообществом.
Сыязь с профессианальной средой должна реализовываться, прежде всего, через
прохождение производственной практикив соответствующих подразделениях предприятий,
ходе которой студенты приобретают первый опыт решения профессиональных задач,
взаимодействия с членами профессианального сообщества. Приходится констатировать, что
в последние годы снижаются возможности прохождения полноценной производственной
практики, являющейся необходимым условием профессиональной подготовки в вузе.
Профилирующая
кафедра ханимет особое место среди других кафедр,
задействованных в образовательном процессе. Именно она создает учебный план,
обязательный для всех учебных подразделений вуза, участвующих в подготовке
выпускника( как бакалавра, так и магистранта), организует ( и координирует) процесс
профессианального становления личности студента. Выпускающая кафедра осуществляет
реализацию модели компетентности выпускника вуза, которая представлена в совокупности
его теоритической готовности к профессианальной деятельности.
Однако приходится констатировать, что с 2000-х годов происходят негативные
изменения преподавательского состава кафедр. Этот процесс идет одновременно в
нескольких направлениях.
Первое направление- связано с естесвенным уходом (по причинам возрастаболезней)
наиболее талантливых и квалифицированных преподавателей, отдававших все свои силы
взращиванию из студентов будущих специалистов и считавших это делом своей жизни.
В то же время весьма посредственные преподаватели, несмотря на преклонный возраст
и ослабевшее здоровье, всеми прадами и неправдами стремятся удержаться на кафедре ,
вытесняя более молодых и способных конкурентов. Для них работа на кафедре – всего лишь
дополинительность дополнительного к пенсии заработка а студенты воспринимаются не как
ученики а «объекты деятельности», становящиеся средством достижения их эгоцентричесих
целей. Здесь имеют место даже не профессиональные деформации, а профессиональные
деструкции.
Второе направление – связано с некоторым омолаживанием состава кафедр. Но это
омолаживание в последние полтора десятилетия происходит своебразно. Снижение
престижности труда преподавателя вуза, низкий уровень его оплаты и убогость «соцпакета»
- все это привело к тому, что на пеподавательскую работу все в большей степени после
окончания вуза остаются девочки – выпускницы кафедры.
Зачастую работать на кафедре остаются те представительницы прекрасной половины
человечества, которые были очень ―слабенькими» студентками, поэтому не рассчитывали
86
найти себя в работе по специальности в иных местах. Имеющаяся материальная поддержка (
на первых порах – родителей, затем – мужа) позволяет им вполне сносно «существовать»
вначале на зарплату ассистента, а вскоре старшего преподавателя. Исполнительность и
аккуратность этих девочек, а также снисходительность к ним бывших учителей ( а ныне –
коллег по кафедре) позволяют им постепенно двигаться по карьерной лестнице. Кто-то
захочет на магистратуру и даже защитит диссертацию, а кто-то и без диссертации через n-
лет успешной работы и общественной активности получит должность доцента. Поэтому
сейчас речь идет об общей проблеме – феминизации отечественной высшей школы.
Преобладание женщин- педагогов в средних и старших классах общеобразовательной
школы, а нашей стране – это проблема, которая уже признается обществом. «Женское лицо»
приобрели уже и педагогические коллективы среднего профессионального образования.
Процесс феминизации образования идет и в высшей школе. По данным
международной Организации экономического сотрудничества и развития (ОЭСР), наша
республика стоит на 32 месте по доле женщин среди преподавателей вузов, которая
составляет 24,6%. Для сравнения, в США этот показатель равен 38 %, во Франции – 33% , в
Италии – 30%, в Германии – 27 %. При этом доля преподавателей - женщин в
государственных и частных вузах ежегодно возрастает на 2-3%.
Официальные статистические данные свидетельствуют, что за период 2000-2009 годов
количество мужчин – кандидатов наук, осталось практически на одном уровне, а вот
количество женщин, имеющих кандидатскую степень ежегодно увеличивалось в среднем на
5,3 % и выросло за указанный период в 1,6 раза. Аналогичная тенденция наблюдается и у
докторов наук, осуществляющих научное руководство аспирантами и магистрантами.
В вузах процесс интенсивной феминизации запущен лет двадцать назад, когда в 1990-е
годы мужская часть выпускников вуза категорически отказывалась оставаться работать на
кафедре – у молодого специалиста, не имеющего ученой степени, зарплата в вузе была столь
низкой, что прожить на нее с семьей было невозможно. Результатом этого процесса стало
преобладание женщин – преподавателей на большинстве кафедр вузов.
Есть специальности и направления подготовки в вузах, на которые приходит учиться
значительно больше девушек, чем парней. Это социальные науки (81% студентов –
женщины), образование и педагогика, здравоохранение( 74%), культура и искусство (73%),
экономика и управление (69%), сфера обслуживания (66%) и т.д. Преобладание женщин
среди преподователей на таких специальностях и направлениях подготовке в вузах выглядит
вполне естестественным.
Но и в технических вузах на общеобразовательных и гуманитарных кафедрах (химии,
математики, управление качеством, психологии, социологии, экономики, иностранных
языков и т.д.) мужчина – преподаватель уже стал редким исключением. Это естественный
процесс выживания людей в кафедральной «нише» вуза в условиях экономического и
социального неблагополучия.
Но есть и другие специальности и направления подготовки в высшей школе, учиться
на которые идут в большей части представители сильной половины человечества. Это
энергетика (86% студентов-мужчины), транспортные средства (83%), металлургия,
машиностроение и металлообработка (80%) , электронная техника (80%) , информатика и
вычислительная техника( 76%), автоматика и упраление(70%), строительство (66%). И это
не случайно- условия работы тяжелы, требует больших затрат энергии, сил, времени.
Встречаются ситуации, когда даже на кафедрах, связанных сугубо с «мужскими»
(объективно-тяжелыми) специальностями, такими как литейное производство, металлургия
черных и цветных металлов, механическое оборудование заводов, электрометаллургия,
обработка металлов давлением, инженерной конструкции, горная электромеханика, доля
женцин среди профессорско-преподавательского состава достигает 60% и выше. И не
важно, что они не видели в близи металлургическую печь, не бывали в литейном отделении,
что 90% их студентов – парни. Зато этих крепких парней учат женщины с ученой степенью
по будущей специальности этих парней.
Проблема феминизации высшей школы не нова, социалогам она известна как
«гендерная ассиметрия» в учебных заведениях. Отмечаемые социологами тенденции ныне
лишь усилились. Это объясняется низкой заработной платой в системе образования, резким
сокращением его финансирования, конъюнктурным падением социальной престижности
87
научно - педагогической деятельности. А это еще одно подтверждение необходимости
серьезного реформирования отечественной системы высшего образования.
Использованная литература:
1.
Дружилов С.А. Демографическая «яма» в России и грядущая безработица
преподавателей вузов. Социалогия образования, 2012, №8.
2.
Маркова А.К. психология профессионализма. М., Знание 1996
Аннотация. Аталмыш мақалада жоғарғы оқу орындарындағы профессор-оқытушылар
құрамын жинақтау мҽселесі қарастырылады.
Аннотация. ЖОО-дың кафедраларындағы профессор оқытушылар құрамының
мҽселелерін жинақтау жайлы айтылады.
Annotation. This article is considered the problem of the accumulation of teaching staff in
higher education
ӘОЖ: 47.347.01.4
БОЛАШАҚ МҦҒАЛІМДЕРДІҢ МӘДЕНИАРАЛЫҚ КОММУНИКАТИВТІ
БІЛІКТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПАЙДАЛАНУ ҚҦЗЫРЫ
Ботамқҧлова А.Б.
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Бүгінгі Қазақстандық жаңа білім мазмұнында білім беру ғаламында
жетістіктердің бірі оқу процесінде айтарлықтай ҿзгерістерге ие болды. Дүние жүзінде
компьютерлік орталық қалыптасып, Интернет деген атау пайда болды. «Дүние жүзілік
байланыс» жаңа заманғы мұғалімдерінің мҽдениаралық коммуникативті біліктілігін
жетілдіруде, компьютерді пайдалана отырып, кибернетикалық кеңістікті қолдану, жаңа
жалпы дидактикалық жҽне жеке ҽдістердің пайда болуына ҽкеліп соқты. Заманауи
мұғалімдерінің мҽдениарлық коммуникативті біліктілігін компьютерлік технологиялардың
негізінде жан-жақты дамуымен қоса, жұмыстарды жинақтаудың жаңа стильі қалыптасып,
оқытуды академияландыруда. Білімді компьютерлендірудің массалық негізі, сҿзсіз ойлау
жүйесінің оптималды дамуын қамтамасыз етеді. Р.Уильям жҽне К.Макли ҿз зерттеулерінде
жаңа формациялы мұғалімдерінің мҽдениаралық коммуникативті біліктілігін компьютерлік
технология негізінде дамытудың артықшылықтарын былай атап кҿрсетті.
Жаңа формациялы мұғалімдерінің елтанымдық біліктілігін жетілдіруде, кҿмекші құрал
болып саналады. Электронды машина ешқашан жағымсыз ҽсер тудырмайды. Яғни
танымдық іскерліктердің жеке тиімді аспектілерін қамтамасыз етеді. Заманауи
мұғалімдерінің мҽдениаралық коммуникативті біліктілігін қалыптастыруда, компьютерлік
технологияларды қолданудың негізгі мақсаты, ұстаздар қауымының ҽлемдік түсінігін
қалыпттастырумен қатар, қарым-қатынастың жаһандық келбетін қалыптастыру болып
есептеледі.
Осыған орай интернетті қолданудың үш деңгейін атап ҿтуге болады.
1. қарым-қатынас
2. ақпарат
3. жариялылық
Қарым-қатынас электронды жҽшік арқылы жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
World Wide Web. Қарым қатынас жаңаша мұғалімдерінің мҽдениаралық
коммуниктивті біліктілігін қалыптастыруда ең басты мазмұнға ие. Жариялылық
интернеттің жеке беттерімен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
Интернеттен тыс қарым-қатынас жасау - ҽртүрлі ұлттар, кросс-мҽдент орталықтар,
миллиондаған адамдардың ҿмірі ағылшын тілінде қарым-қатынас жасауға негізделген, бір
уақытта сҿйлейді, ҿте кең ауқымды ҽңгімелесушілерді қамтамасыз етеді. Оны жаңа
формациялы
мұғалімдерінің
ҿміріне
енгізу,
қарым-қатынастың
жаңа
үлгісін
қалыптастырады. Тілдік ортада қарым-қатынас жасау, компьютерлік технологиялармен
қамтамасыз ету дүниеге кҿзқарасты кеңейтеді, ҽп сҽтте біліп алу,түпнұсқа бойынша жұмыс
88
жасау жҽне т.б. Ақпараттық жүйе ретінде интернет ҿз қолднаушыларын ҽртүрлі ақпараттар
мен ресурстарды қамтамасыз етеді. Базалық қызмет кҿрсетулер: электронды жҽшік (e-mail),
телеконференция(usenet), видеоконфренция, жеке ақпаратты жариялау, жеке үй парақтарын
жасау (homepage) жҽне оны веб-серверге орналастыру. Интернетке кіру ресурстары:
анықтама каталогтары,Yahoo! Info Seek, Ultra Smart, Look Smart, Galaxy, іздеу жүйесі Alta
Vista, Hot Bob, Open Text, Web Crawler, Excite ҽңгіме Chat.
Жаңа формациялы мұғалімдерінің мҽдениаралық коммуникативті біліктілігін
жетілдіруде компьютерлік технологиялардың кҿмегімен елтанымдық біліктілікті арттыруда
тыңдалым, оқылым, жазылым жҽне айтылым ҽрекеттерін қолдану ҿте тиімді болып
табылады. Жаңа заман мұғалімдерінің коммуникативті біліктілігін компьютерлік
технология негізінде тыңдалым арқылы сҿйлеу ҽрекетінің дағдыларын қалыптастыру.
Lucent Technologies компаниясының сайты Bell labs деп аталатын сайты кез-келген
фразаны шет тілінде тыңдауға мүмкіндік береді. Мұнда сҿйлеу ҽрекетінің синтезаторы
қалыптасуымен қоса, заманауи мұғалімдерінің басылған жұмыстарының сол тілде
дыбысталуына мүмкіндік береді. Ол үшін тҿмендегі сайтқа кіру қажет. http:// www. bell-labs.
com/ project/tts/index.html. Бұл мҽліметтер ағылшын, неміс, итальян, француз жҽне испан
түрінде жұмыс жасаудың артықшылығын кҿрсетіп отыр. Жоғарыда кҿрсетілген сайт
арқылы, аталған тілдер бойынша фразаны тек дыбыстап қана қоймай, дискте сақтап
интернетке кірмей жұмыс жасауға болады.
Заманауи мұғалімдерінің мҽдениаралық коммуникативті біліктілігін арттыруда
компьютерлік технологияның кҿмегімен оқылым ҽрекеті арқылы сҿйлеу дағдысын
қалыптастыру ҿте маңызды болып табылады. Интернет соңғы оқиғалармен жҽне ғаламдық
ақпаратпен қамтамасыз етудің маңызды ресурсы болып табылады. Дүние жүзінің барлық
газеттерінің веб-беттері бар сайт Media Links( Достарыңызбен бөлісу: |