Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет74/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   102

Sonuç 

Oğuz-name, şimdiye kadar yeteri kadar incenmiş, metni tam olarak ortaya konmamış bir eserdir. 

Eseri okumayan, bilmeyen bilim adamları önem açısından başka eserleri öne çıkarmışlardır. Eser, Türk 

Dünyası açısından hiçbir eser ile karşılaştırılamayacak kadar önemlidir.  

Oğuz-name; Türk tarihi, Türk kültürü, Türk dili, Türk dünyası açısından eşi benzeri olmayan bir 

eserdir. Hiçbir eser; Türk dünyasını bu kadar kapsamaz ve kucaklamaz.  

Oğuz-name,  rivayetlere  dayalı  olsa  bile,  Azerbaycan  hakkında  çok  önemli  bilgiler  vermesi 

bakımından son derece önemlidir.  

Oğuz-name’ye göre Oğuz Kağan sağlığında uzak doğu, Türkistan’ın tamamı, yakın doğu, Anadolu, 

İran,  Irak,  Arap  Dünyası,  Mısır  ve  Afrika’nın  kuzeyi,  Rum  (muhtemelen  Anadolu  ve  İstanbul),  Frenk 

(muhtemelen  Avrupa)  Roma  tarafının  tamamını  Türk  ülkesine  il  yapar.  Onun  yurdu  güneşin  doğduğu 

yerden güneşin battığı yere kadardır. Onların tamamından vergi alır (Demir-Aydoğdu, 2015: 91-175).  

Oğuz-name’de  Oğuz  Kağan’ı  fethettiği  yerlerdeki  milletlerden  hemen  hemen  hiç  söz  edilmez. 

Örnek  olarak  Azerbaycan’ı  ve  Anadolu’yu  fetheden  Oğuz  Kağan’ın  burarda  kime  karşı  savaştığından 

bahsedilmez.  

KAYNAKÇA 

Bang, W., Rahmeti, G.R. (1936). Oğuz Kağan Destanı, İstanbul.  

Demir, N-Aydoğdu Ö, (2015) Oğuzname (Kazan Nüshası), İstanbul. 

Togan, A. Z. V. (1982). Oğuz Destanı, İstanbul. 

Hoca Reşideddin Fazlullah, Kitab-ı Camiü’t Tevarih, Topkapı, Hazine 1654.  

Şükürova, R. M. (2014). Oğuzname, Tebriz 1384.   

Ölmez Kargı, Z. (1996). Şecere-i Terakime, Ankara. 


KASIM TINISTANOV’UN ŞİİRLERİNDE KELİME ÇEŞİTLİLİĞİ 

Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN

 

Özet: 1901-1938 yılları arasında yaşayan Kasım Tınıstanov, Kırgız dili ve edebiyatı için değerli bir aydındır. 



İlme,    çalışmaya  önem  veren,  halkını  seven  ve  hayatını  milletini  aydınlatmaya  adamış,  kendi  milleti 

tarafından örnek alınan önemli bir dilci ve edebiyatçıdır. Tamamı 56 tane olan şiirleri üzerinde yapılan söz 

varlığı incelemesiyle, K. Tınıstanov’un dönemine göre oldukça zengin bir sözcük dağarcığına sahip olduğu 

görülmüştür.  Şiirlerinde,  dil  ve  üslup  özellikleri  açısından  da  çok  fazla  devrik  anlatımın  olmadığı  oldukça 

sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. 

Anahtar Kelimeler: söz varlığı, sözcük türü, cümle yapısı, şair, edebiyatçı, sanatkâr, üslup 

Word Diversity at Poetry of Kasım Tınıstanov  

Abstract:  Kasim  Tinistanov  who  lived  between  the  years  1901-1938,  is  a  valuable  intellectual  for  the 

Kyrgyz language and literature. He is a linguist and a man of literature who is patterned by his own nation 

and who attaches importance to science, loves his nation and devotes his life to illuminate his nation. It has 

been  regarded  that  K.  Tınıstanov  has  quite  a  rich  vocabulary  in  comparison  with  his  period  through  the 

vocabulary review on his all 56 poems. In his poems, he used a fairly simple and understandable language in 

which there were not many inverted statements in terms of language and style. 



Keywords: vocabulary, word type, sentence structure, poet, man of letters, artist, style 

Kırgız dili (Kırgız Türkçesi) ve Kırgız Edebiyatı için gurur kaynağı, ünlü ve değerli bir filolog olan 

Kasım  Tınıstanov,  aynı  zamanda  da  yeni  nesil  tarafından  örnek  alınan  çok  yönlü  bir  edebiyatçıdır. 

Kırgızların  en  büyük  gurur  kaynaklarından  olan  Tınıstanov,  başarılı  bir  dilci  olmasının  yanında 

edebiyatçı, şair, düşünür, gazeteci, tiyatro yazarı, edebiyat tenkitçisi ve bir öğretmen olarak Kırgız dil ve 

edebiyat tarihinde kendine layık olan yeri almıştır.  

Tınıstanov,  çok  yönlü  kişiliği,  Kırgız  Türkçesinin  işlenerek  edebi  bir  dil  haline  gelmesinde 

gösterdiği  büyük  çabaları  ve  filoloji  alanında  yapmış  olduğu  çalışmalarıyla  akademik  kariyer  edinerek 

doçent ve profesör unvanlarını alan ilk Kırgız aydınıdır. Hayatı büyük zorluklar ve mücadelelerle geçen 

Tınıstanov,  Stalin  döneminde  uygulanan  baskıcı  politikalar  sonucunda  bütün  Türkistan  coğrafyasında 

yapılan aydın kıyımında öldürülmüştür.  

A. Kasım Tınıstanov’un Hayatı ve Edebi Kişiliği  

Kasım  Tınıstanov,  09.09.1901  tarihinde  Kırgızistan’ın  Isık-Köl  eyaletinin  Balıkçı  şehri 

yakınlarında  bulunan  Çırpıktı  adındaki  küçük  bir  köyde,  fakir  bir  ailenin  ferdi  olarak  dünyaya  geldi. 

(Rıspayev:

 

1989, s.557). 1912 yılının yazında ilk eğitimini tamamlayan K. Tınıstanov, 1914-1916 yılları 



arasında Rus olmayan halkların Rusça eğitim aldığı Karakol şehrindeki Russko-Tuzemnıy adındaki okula 

devam etmişti. (Rıspayev:

 

1989, s.208; Ploskih: 1991, s.270). 



 

1916’da  dönemin  Çarlık  rejimine  karşı  Kırgızistan’ın  doğusunda  çıkan  isyan  nedeniyle  ailesi  ile 

birlikte  Doğu  Türkistan’a  göç  etmek  zorunda  kalan  Tınıstanov’un  eğitimi  yarım  kaldı.  1917  yılının 

sonlarında  ailesiyle  Kırgızistan’a  dönen  Tınıstanov,  Karakol  şehri  yakınlarındaki  Tepke  köyüne 

yerleşmiştir. 

1919 yılında Taşkent’te bulunan Kazak-Kırgız Halk Eğitim Enstitüsü’ne kaydını yaptırdı. Rusçayı 

ve birçok Orta Asya Türk lehçelerini bilen Tınıstanov’un öğrencilik yıllarında Kazak Türkçesiyle yazmış 

olduğu  şiirleri  “Caña  Öris,  Ak  Col,  Cas  Kayrat,  Sana”  gibi  yerel  gazete  ve  dergilerde  yayınlanmıştır 

(Artıkbaev: 1994, s.87). Tınıstanov 1923 yılında Kırgız İlim Komisyonu’na üye olarak kabul edilmiş ve 

komisyonun  alfabe,  gazete,  Kırgız  dilinde  eğitim  yapan  okullar  için  ders  kitabı  hazırlama  gibi  önemli 

çalışmalarına  aktif  olarak  katılmıştır  (Cigitov:  1991,  s.68-69).  Tınıstanov’un  kaleme  aldığı  Kazakça  ve 

Kırgızca şiirlerinden oluşan şiir kitabı, 1925 yılında “Kasım Irlarının Cıynagı (Kasım Şiirlerinin Kitabı)” 

adıyla Moskova’da basılmıştır (Dcanıbekov: 2003, s.20).  

Haziran 1924’te Kırgız İlim Komisyonu’nun sekreterliğine ve başkan yardımcılığına tayin edilen 

Tınıstanov, öğretmen adaylarını yetiştirmek için Karakol şehrinde açılan kısa süreli kurslarda öğretmenlik 

                                                      

 

Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, necmeddinaydin@aksaray.edu.tr 



498 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

yapmış ve aynı yıl Sovyet Sosyalist Komünist Partisine aday olarak kabul edilmiştir (Dcanıbekov: 2003, 

s.22-23).  

1924’te  Kırgız  Özerk  Bölgesi  Eğitim  Bakanlığı’na  bağlı  Akademik  Bilim  Merkezi’nin  genel 

sekreterliğine getirilmiş ve 1925’te aynı merkezin başkanı olmuştur. 1927’de Sovyet Sosyalist Kırgızistan 

Cumhuriyeti’nde  Milli  Eğitim  Bakanlığı  görevine  getirilmiş,  üç  yıl  kadar  bu  görevi  yaptıktan  sonra 

hastalığı nedeniyle görevinden ayrılmıştır (Bektenov: 1996; Dcanıbekov: 2000).  

1931  yılından  itibaren  Kırgız  Cumhuriyeti’nin  Milli  İlim  Araştırmaları  Enstitüsü’nde  göreve 

başlamış, bölüm başkanlığı ve direktörlük görevlerinde bulunmuştur. Enstitüde çoğunlukla Kırgız dilinin 

grameri,  morfolojisi, imla  kuralları,  noktalama  işaretleri  ve  ilmi  terminolojisiyle  ilgili  çalışmalar  yapan 

Tınıstanov, 1932 yılında Kırgız Devlet Tiyatrosu’nun müdürlüğü görevinde de bulunmuştur  (Rıspayev: 

1989, s.208). 

Kasım Tınıstanov’un üzerinde durulması gereken ve onu başkalarından ayıran önemli özelliği de 

yukarıda geçen çalışmalarıyla birlikte onun gerek dilde, gerek edebiyatta ve gerekse Kırgız folklorunda 

vermiş olduğu eserlerle Kırgız dili ve edebiyatı için ilkleri hayata geçiren bir aydın olmasıdır. 

Stalinizm  ideolojisine  karşı  çıktığı  gerekçesiyle  hakkında  soruşturma  açılan  Tınıstanov,  1937 

yılında hapse atılmış, bir yıl sonra da askeri mahkeme tarafından idama mahkûm edilerek 6 Kasım 1938 

tarihinde kurşuna dizilerek öldürülmüştür. 

“Kasımdın  Irlarının  Cıynagı  (Kasım’ın  Şiirlerinin  Tamamı),  Moskova,  1925;  Okuu  Cazuu  Bil 

(Okuma Yazma Bil), Moskova, 1927; Bizdin Til (Bizim Dil), 1927; Canı Ayıl (Yeni Köy), Frunze, 1929; 

Ene  Tilibiz  (Ana  Dilimiz),  Frunze,  1931;  Til  Sabagı  (Dil  Dersi),    Frunze,  1932)  adlı  eserler,  Kasım 

Tınıstanov’un önemli eserlerinden bazılarıdır. Kırgız Tilinin Morfologiyası (Kırgız Dilinin Morfolojisi), 

1934;  Kırgız  Tilinin  Sintaksisi  (Kırgız  Dilinin  Sentaksı),  1936”  adlı  kitapları  Kırgız  dil  bilimcilerinin 

referans olarak başvurduğu kaynak eserler arasındadır.  

B. Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği 

Bu  bölümde,  dilci  olmasının  yanı  sıra  şair  de  olan  Kasım  Tınıstanov’un  şiirlerine  söz  varlığı 

penceresinden bakarak şairin kelime dünyası, iç dünya zenginliği ve hayata bakış açısıyla ilgili bir fikir 

edinilmeye  çalışılmıştır.  Aynı  zamanda  şairin  şiirlerinde  kullandığı  cümle  yapısı  üzerinden  hareketle 

şairin  üslup  olarak  anlaşılabilen  sade  bir  dil  kullanıp kullanmadığını,  anlatımının  ne  denli  akıcı  olduğu 

belirlenmeye çalışılmıştır. Son olarak da şairin şiirlerinde yer alan yabancı kelimeleri tespit edip, onların 

Kırgız Türkçesi’ne hangi dil ya da dillerden geldiği belirlenmeye çalışılmıştır. 

Kırgız şiirinin içerik, yapı, şiir kalıpları, estetik özellikleri açısından ilk örneklerinden kabul edilen; 

tamamı 56 adet olan ve Omor Sooronov’un derleyip “Kapastan Çıkkan Irlar (Kafesten Çıkan Şiirler) adlı 

kitabında yer verdiği Kasım Tınıstanov’un bütün şiirleri sözcük sıklık çalışmasına tabi tutuldu. 

Bilindiği gibi sözcükler, insanların söz varlığının temel birimleridir ve onların duygu, düşünce ve 

hayal dünyalarını yansıtır. Edebi metinler üzerinde yapılacak sıklık çalışmalarıyla elde edilecek veriler, 

yazar  veya şairin dil ve anlatım özellikleriyle metnin konusuna açıklık kazandırması bakımından değer 

taşır.  Bunun  yanı  sıra  edebi  metinlerde  yazarın  düşünce  ve  duygu  evreni,  ruh  dünyası,  toplumdaki 

konumu, yaşadığı çevre, eğitim durumu, kültür düzeyi, dil becerisi, kavram dünyası gibi özellikler metnin 

konusuna ve anlaşılmasına netlik kazandırması bakımından bir değer ifade ettiği gibi sıklık çalışmasıyla 

elde edilecek sözcüklerle de yazarın bilinmeyen birçok yönü açıklanabilir (Karadüz: 2004). 

Yazarın  ya  da  şairin  zihnindekini  okuyucuya  aktarmadaki  başarısı,  büyük  ölçüde  sözcüklerin 

seçimi  ve  birleştirilmesindeki  ustalıktan  kaynaklanmaktadır.  (Aksan:  1993,  277-278).  Şairin  duygu, 

düşünce  ve  ruh  dünyası,  tercih  edilen  kelimelerle  yakından  ilgilidir.  Şairin  kelime  kullanımları  kendi 

bakış açısını yansıttığı gibi mensup olduğu toplumun özelliklerini de yansıtmaktadır. 

İşte bu tespitlerden yola çıkarak Kırgızca yazan, düşünen ve Kırgızca’nın kurallarını belirlemeye 

çalışan  Kasım  Tınıstanov’un,  edebiyatta  en  seçkin  sözcüklerin  kullanıldığı  bir  tür  olan  şiirde  ne  denli 

sözcük seçimi yaptığını, ses ve söz sanatlarını kullanmadaki hassasiyetini, şiirlerindeki söz gruplarını ve 

cümle düzenini inceleyerek şairin dünyasına ilişkin değerlere ulaşılmaya çalışıldı. 

Yukarıda  da  belirtildiği  gibi  kelimeler,  yazarların  kişilikleri  ve  sanat  anlayışları  hakkında  bilgi 

veren  şifrelerdir.  Çok  kullanılan  sözcüklerle  yazarın  hayata  ve  esere  bakış  açısı  arasında  doğrudan  bir 

ilişki söz konusudur. Bu ilişki Tınıstanov’un şiirlerinde de görülmektedir. Şair yazdığı 56 şiirinde toplam 

10020 adet sözcük kullanmıştır. Şiirlerinde bazı sözcüklerin sıklık değeri 100’ü aştığı halde, bazıları iki 

ya da üç defa kullanılmıştır. 



499 

Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN/Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği 

Tınıstanov’un şiirlerinde en çok tekrarlanan sözcükler arasında “de-, bol- (olmak), er, cürök (kalp, 

yürek),  el  (halk),  emgek  (emek,  gayret),  ilim”  gibi  kelimler  yer  almaktadır.  Tekrarlanan  bu  sözcükler 

dikkate  alındığında  Tınıstanov’un  ilme,  çalışmaya  çok  önem  veren;  halkını  seven,  hayatını  milletini 

aydınlatmaya adamış büyük bir ilim adamı olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Kasım  Tınıstanov,  56  şiirinde  toplam  2129  adet  birbirinden  farklı,  tekrarlanmayan  sözcük 

kullanmıştır. Kırgız dilinin Tüşündürmö Sözdügü’nde (Açıklamalı Sözlükte) sayı olarak en çok sözcük 

içeren harf hangisi ise Tınıstanov da şiirlerinde o harflerle başlayan sözcükleri sıklıkla kullanmıştır. 

Örneğin  “k”  harfiyle  başlayan  sözcükler  Kırgız  Dilinin  Tüşündürmö  Sözlüğü’nde  577-886 

sayfaları arasında yaklaşık 300 sayfada yer almaktadır.  Tınıstanov da şiirlerinde 456 birbirinden farklı 

k” harfi ile başlayan sözcük kullanmıştır.  

Yine Kırgız Dilinin Tüşündürmö Sözlüğünde çok sayıda yer alan “а (а), б (b), ж (c), с (s), л (l), м 

(m)”  gibi  harflerle  başlayan  sözcükleri  Tınıstanov’un  da  sıklıkla  kullandığı  görülmektedir.  Bu  da  bize 

Tınıstanov’un Kırgızca söz varlığına olan hâkimiyetini göstermektedir.   

Şiirlerde  yer  alan  kelimeler,  sözcük  türleri  bakımından  incelendiğinde  birbirinden  farklı  toplam 

2129 sözcüğün 875 tanesinin isim, 739 tanesinin fiil, 378 tanesinin sıfat, 74 tanesinin zarf, 46 tanesinin 

zamir,  16  tanesinin  de  edat  ve  ünlemden  meydana  geldiği  görülmektedir.  Bunlar  oran  olarak 

değerlendirildiğinde  ise  isimlerin  %41,1,  fiillerin  %34,7,  sıfatların  %17,7,  zarfların  %3,5,  zamirlerin 

%2,2,  edat  ve  ünlemlerin  ise  %0,7  oranına  sahip  oldukları  görülmektedir.  Bu  sözcük  türlerine  kısaca 

değinecek olursak: 



1.  İsimler:  Görüldüğü  üzere  Tınıstanov’un  şiirlerindeki  sözcük  türlerinin  %41,1  gibi  büyük  bir 

kısmı  isimlerden  oluşmaktadır.  İsimler  evrendeki  soyut-somut  bütün  varlıkları  karşılayan  sözcükler 

olması sebebiyle bu, her dilde olması gereken bir gerçekliktir. Şairin şiirlerindeki isimleri idari isimler, 

mesleki  isimler,  akrabalık  isimleri,  hayvanlarla  ilgili  isimler,  bitkilerle  ilgili  isimler  ve  özel  isimler 

oluşturmaktadır.  Şairin şiirlerinde geçen özel isimleri insan, yer, şehir, akarsu, hayvan, yıldız ve gazete 

adları şeklinde 6 grupta toplamak  mümkün.  kocoyun, ırçı, ini, börü, darak, Manas, Talas, Edil, Ürkör, 



Erkin-Too vb

2.  Fiiller:  Sayı  yönünden  baktığımızda  isimlerden  sonra  fiiller  %34,7  oranıyla  ikinci  sırada  yer 

almaktadır. Fiiller hareketleri karşılayan ve geniş anlamda nesnelerin zaman ve mekân içindeki her türlü 

yapma, olma ve durma eylemleri için kullanılan sözcüklerdir. İncelemeye tabi tutulan şiirlerde birbirinden 

farklı fiillerin sayısı 739 tanedir. Bu netice Tınıstanov’un isimler kadar çeşitli ve zengin bir fiil dünyasına 

da sahip olduğunu göstermektedir: kel- (gelmek), bol- (olmak), de- (demek), kör- (görmek), süy- (sevmek), 

bil- (bilmek), çal-, caz- (yazmak), ayt- (söylemek), koş- (eklemek), sal- (bırakmak), süröttö- (resmetmek), 

köç- (göçmek), kon- (konmak) vb. 

3. Sıfatlar: Sıfatlar, incelenen şiirlerde isim ve fiillerden sonra %17,7 oranıyla üçüncü sırada yer 

almaktadır.  Yapılan  sözcük  sıklık  çalışmasında  elde  edilen  neticeye  göre  birbirinden  farklı  sıfatların 

toplam sayısı 378’dir. Bu, şairin gerektiği kadar ve yerinde sıfat kullandığının göstergesidir. Yani isimler 

sıfatların arasında kaybolmamıştır. Bu sayede dil fazla süslü, anlaşılmaz bir hale gelmekten kurtarılmıştır. 

İncelenen şiirlerde geçen sıfatlara birkaç örnek verecek olursak: sulını, cakşı, cazıksız, caş, güldöy, erkin, 

kara, körgön, tunuk, taza, akkan, balapan, buran, kalın, caykalgan vb. 

4.  Zarflar:  Zarflar,  cümlede  niteleme  özelliği  taşıyarak  yazar  ya  da  şair  tarafından  anlatılmak 

istenen  düşüncenin  ya  da  duygunun  daha  net  ifade  edilmesini  sağlarlar.  K.  Tınıstanov’un  şiirlerinde 

birbirinden farklı zarfların sayısı 74, oranı da %3,5’tur: çukul, cakın, umaçtay, az, köp, kiyin, azır, bekem, 

akırın, süyünüp vb. 

5.  Zamirler:  İsim  soylu  sözcükler  grubunda  yer  alan  zamirler,  Tınıstanov’un  şiirlerinde  %2,2 

oranında olup toplam 46 tanedir: men, sen, biz, uşul, uşu, oşol, kayda, kaçan, neçe, kim, emne vb. 

Bir  dilin  eskiliğini  ve  gelişmişliğini  gösteren  en  önemli  özelliklerden  biri  de  hiç  şüphesiz  dildeki 

ikilemeler,  tamlamalar,  deyimler  gibi  söz  gruplarının  varlığıdır.  Çünkü  sözcük  grupları  dilin  uzun 

geçmişinde yavaş yavaş oluşur. Tınıstanov’un şiirleri bu açıdan da ele alınarak incelemiş ve bu tür kelime 

gruplarına ilişkin aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 



a. İkilemeler: Anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek için oluşan sözcük grupları olması nedeniyle 

dile zenginlik katan unsurlardır. İncelenen şiirlerde geçen tekrarlanmayan farklı ikilemelerin sayısı 63’tür: 



mayda-çüydö, çımın-çirkey, cayma-cay, kelin-kız, almak-salmak, tuş-tuş, kız-cigit, kızıl-tazıl, ıylay- sıktay, 

muz-kar, say-say, cakşı-caman, kedey-dıykan vb. 

500 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 



b. Birleşik sözcükler: Şiirlerde tespit edilen farklı birleşik sözcüklerin sayı toplam 237’dir: könül 

bur, sabır kıl, urap tüş, el çap, ubada kıl, it agıt, caa tart, kulduk kıl, kolgo tüş, oy coru, at toku, colgo çık, 

eske tüş, eş kıl, kabıl al, akıl sal, baş ber, baş iy, kurman bol, sır sakta, köz kıs, duba kıl, dem al vb. 

c.  Edat  grupları:  Tınıstanov’un  şiirlerinde  kullandığı  edat  grupları  arasında  köz  caş  menen,  top 

sıyaktuu,  komuz  menen,  el  kamı  üçün,  tan  üüçün,  selki  menen,  cazga  çeyin,  Çüygö  karay  gibi  yapılar 

bulunmaktadır.  



d. İsim tamlamaları: Şiirlerde tekrarlanmadan kullanılan farklı isim tamlamalarının sayısı 322’dir: 

ata narkı, bulbul ünü, el cügü, ilim colu, bakıt kemesi, caz emgegi, sabırdın tübü, ümüt ırı, caz salamı, 

eldin peyli, süyüünün colu, cürök dartı vb. 

e. Sıfat tamlamaları: Şiirlerdeki tekrarlanmayan sıfat sayısı 537’dir: tattuu kıyal, ak kepin, cıluu 

üy,  atar  tan, temir  ayaz, cırgalduu  kün, tunuk  bulak, cüröksüz  dene,  carık  kün, zalim  kış, caş  bala, kir 

cürök, ilgerki kün, ak ay, çerdüü kökürök, er cigit vb. 

Şiirlerde  birleşik  kelime  gruplarının  çok  sayıda  kullanılması  Kırgızca’nın  zenginliğini  ve  Kasım 

Tınıztanov’un da Kırgızca’ya ne denli hâkim olduğunu göstermektedir. 

Tınıstanov’un şiirlerinde günümüzdeki gibi çok olmasa da yabancı kelimelere de rastlanmaktadır. 

Şiirlerde  geçen  yabancı  kelimelerin  büyük  kısmı  Arapça,  Farsça  ve  Moğolca  kelimelerdir.  Az  sayıda 

Rusça sözcükler de mevcuttur. 

*Moğolcadan alınan sözcükler arasında altın > Moğolca altan, bürküt > Moğolca birgad, bosogo 

> Moğolca bosgo, kapkak > havhag, kunan > gunan, abısın vb. kelimeleri sayabiliriz. 

*Arap-Fars  dilinden  alınan  sözcükler  arasında  darak,  mömö,  sooda,  zıyan,  taraza,  din,  duba, 



mektep, taalim, memleket, kabar, sabır, tartip, urmat, azap, akıykat, düynö, maksat, kayrat, daam, kazına, 

ubakıt, kıyal, nur, kalk, dart, çara, duşman, künöö, zalim, padışa, çıncır vb. kelimeleri verebiliriz. 

*Rusça’dan  alınan  sözcüklerden  de  partiya,  piyener,  komsomol,  kolhoz,  kommunizm,  maginit, 



tırambay, tilibon, muzey, tıraktır, temp, şapke vb. kelimeler örnek verilebilir. 

C. Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Cümle Yapısı 

Kasım Tınıstanov, küçüklüğünden beri halk edebiyatı ürünlerini dinlemiş ve onlarla içli dışlı olarak 

büyümüştür. Halk edebiyatında dil her zaman sadedir.  Tınıstanov, yurtsever, milletsever ve Kırgızların 

ilk  aydınlarından  birisi  olarak  halkını  aydınlatması  gerekmektedir.  Bu  nedenle Tınıstanov’un  şiirlerinin 

çoğu  didaktik  özellik  taşır.  Yukarıdaki  sebeplerden  dolayı  da  şiirlerindeki  cümle  yapısı  basittir.  Cümle 

öğeleri de tam ve açık olarak kullanılmıştır. Yer yer devrik cümlelere yer verilse de bu onun şiirlerindeki 

anlatım sadeliğini bozmamaktadır. Bu örnek olarak alınmış aşağıdaki dörtlüklerde de görülmektedir: 

Kırgız Türkçesi   

 

 

Türkiye Türkçesi 

 

Koy, küydürbö, candırba   



 

Bırak, yakma, ateşe atma 

Süyö albaymın kalem kaş.   

 

Sevemem seni kalem kaş. 



İşenbeymin tagdırga 

 

 



İnanmıyorum ben kadere 

Cürögü muz, booru taş. 

 

 

Yüreği buz, bağrı taş 



Sonuç olarak, Tınıstanov’un sözcük sıklık çalışmasına tabi tutulan şiirlerinde geçen toplam sözcük 

sayısının  10020,  tekrarlanmayan  sözcük  sayısının  da  2129  olması,  Tınıstanov’un  çok  zengin  bir  söz 

dağarcığına  sahip  olduğunu  göstermekle  birlikte,  Kırgız  yazılı  edebiyatının  ilk  adımlarının  atıldığı  o 

dönem  için  oldukça  önemli  bir  başarıdır.  Ayrıca  kullanılan  sözcük  türü  yoğunluğu  da  şairin  dildeki 

sözcükleri, dil gelişiminin olağan yapısına uygun bir şekilde yerli yerinde kullandığını göstermektedir. 

Tınıstanov’un  şiirlerde  ikilemelerin,  birleşik  sözcüklerin,  isim  ve  sıfat tamlamalarının çok  sayıda 

kullanıldığı  da  görülmüştür.  Bu  da  Tınıstanov’un  Kırgızca’ya  her  açıdan  hâkim  olduğunu,  duygu  ve 

düşüncelerin  ifadesinde  kullanılan  yolları, önemli  bir  edebi tür olan  şiirde dahi çok  iyi  kullanabildiğini 

göstermektedir. 

Şiirlerdeki  cümle  yapısının  sadeliği  ve  anlatımdaki  akıcılık  dikkat  çekerken,  şairin  süslü  ve 

anlaşılması zor ifadelere fazla yer vermeyerek duygu ve düşüncelerinin kolay anlaşılmasını sağlayan bir 

üslup kullandığı görülmüştür. 

Yapılan bu çalışma, vatanını ve milletini seven, onları düşünen ve onlara değer veren, hayatının her 

anını onlar adına yararlı olacak işlere adamış bir aydın olan Kasım Tınıstanov’un şairliğini, sanatkârlığını 

ve edebiyatçılığını bir kez daha ortaya koymuştur.  


501 

Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN/Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği 



KAYNAKLAR 

Aksan, D. (1993), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara. 

Artıkbaev, K. Magcan-Mukay. Kasım (1994), “Talant Sırrı”, Bişkek, Kırgız Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. 

Bektenov, Z. (1996), Zamandaştarım Cönündö Eskerüü, Bişkek, Plyus. 

Cigitov, S.(1991), Kasımdın Akındık Önörü, “Keçeekinin Sabaktarı Azırkının Talaptarı”, Bişkek, Adabiyat. 

Dcanıbekov,  Ç.  (2000-2003), Kasım  Tınıstanov:  Cizn  i  Tvorçestvo,  Bişkek,  Obşestvennıy  Fond  Kasıma 

Tınıstanova. 

Karadüz, E. (2004), Sözcük Sıklığı Çalışmalarının Önemi, Ankara. 

Ploskih, V. (1991), Tagdırdagı Belgisiz Baraktar, “Ala-Too”, No.9-10. 

Rıspayev, B. vd. (1989), Pisatali Sovetskogo Kirgizstana, Frunze, Adabiyat. 

Sooronov, O. (2004), Kapastan Çıkkan Irlar, Bişkek. 

-  (2010), Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözlüğü, Bişkek. 

-..(2002), Kırgız Adabiyatı Hrestomatiya 2-Bölük, Bişkek, Mektep. 

 

 



502 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет