Sonuç
Oğuz-name, şimdiye kadar yeteri kadar incenmiş, metni tam olarak ortaya konmamış bir eserdir.
Eseri okumayan, bilmeyen bilim adamları önem açısından başka eserleri öne çıkarmışlardır. Eser, Türk
Dünyası açısından hiçbir eser ile karşılaştırılamayacak kadar önemlidir.
Oğuz-name; Türk tarihi, Türk kültürü, Türk dili, Türk dünyası açısından eşi benzeri olmayan bir
eserdir. Hiçbir eser; Türk dünyasını bu kadar kapsamaz ve kucaklamaz.
Oğuz-name, rivayetlere dayalı olsa bile, Azerbaycan hakkında çok önemli bilgiler vermesi
bakımından son derece önemlidir.
Oğuz-name’ye göre Oğuz Kağan sağlığında uzak doğu, Türkistan’ın tamamı, yakın doğu, Anadolu,
İran, Irak, Arap Dünyası, Mısır ve Afrika’nın kuzeyi, Rum (muhtemelen Anadolu ve İstanbul), Frenk
(muhtemelen Avrupa) Roma tarafının tamamını Türk ülkesine il yapar. Onun yurdu güneşin doğduğu
yerden güneşin battığı yere kadardır. Onların tamamından vergi alır (Demir-Aydoğdu, 2015: 91-175).
Oğuz-name’de Oğuz Kağan’ı fethettiği yerlerdeki milletlerden hemen hemen hiç söz edilmez.
Örnek olarak Azerbaycan’ı ve Anadolu’yu fetheden Oğuz Kağan’ın burarda kime karşı savaştığından
bahsedilmez.
KAYNAKÇA
Bang, W., Rahmeti, G.R. (1936). Oğuz Kağan Destanı, İstanbul.
Demir, N-Aydoğdu Ö, (2015) Oğuzname (Kazan Nüshası), İstanbul.
Togan, A. Z. V. (1982). Oğuz Destanı, İstanbul.
Hoca Reşideddin Fazlullah, Kitab-ı Camiü’t Tevarih, Topkapı, Hazine 1654.
Şükürova, R. M. (2014). Oğuzname, Tebriz 1384.
Ölmez Kargı, Z. (1996). Şecere-i Terakime, Ankara.
KASIM TINISTANOV’UN ŞİİRLERİNDE KELİME ÇEŞİTLİLİĞİ
Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN
Özet: 1901-1938 yılları arasında yaşayan Kasım Tınıstanov, Kırgız dili ve edebiyatı için değerli bir aydındır.
İlme, çalışmaya önem veren, halkını seven ve hayatını milletini aydınlatmaya adamış, kendi milleti
tarafından örnek alınan önemli bir dilci ve edebiyatçıdır. Tamamı 56 tane olan şiirleri üzerinde yapılan söz
varlığı incelemesiyle, K. Tınıstanov’un dönemine göre oldukça zengin bir sözcük dağarcığına sahip olduğu
görülmüştür. Şiirlerinde, dil ve üslup özellikleri açısından da çok fazla devrik anlatımın olmadığı oldukça
sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.
Anahtar Kelimeler: söz varlığı, sözcük türü, cümle yapısı, şair, edebiyatçı, sanatkâr, üslup
Word Diversity at Poetry of Kasım Tınıstanov
Abstract: Kasim Tinistanov who lived between the years 1901-1938, is a valuable intellectual for the
Kyrgyz language and literature. He is a linguist and a man of literature who is patterned by his own nation
and who attaches importance to science, loves his nation and devotes his life to illuminate his nation. It has
been regarded that K. Tınıstanov has quite a rich vocabulary in comparison with his period through the
vocabulary review on his all 56 poems. In his poems, he used a fairly simple and understandable language in
which there were not many inverted statements in terms of language and style.
Keywords: vocabulary, word type, sentence structure, poet, man of letters, artist, style
Kırgız dili (Kırgız Türkçesi) ve Kırgız Edebiyatı için gurur kaynağı, ünlü ve değerli bir filolog olan
Kasım Tınıstanov, aynı zamanda da yeni nesil tarafından örnek alınan çok yönlü bir edebiyatçıdır.
Kırgızların en büyük gurur kaynaklarından olan Tınıstanov, başarılı bir dilci olmasının yanında
edebiyatçı, şair, düşünür, gazeteci, tiyatro yazarı, edebiyat tenkitçisi ve bir öğretmen olarak Kırgız dil ve
edebiyat tarihinde kendine layık olan yeri almıştır.
Tınıstanov, çok yönlü kişiliği, Kırgız Türkçesinin işlenerek edebi bir dil haline gelmesinde
gösterdiği büyük çabaları ve filoloji alanında yapmış olduğu çalışmalarıyla akademik kariyer edinerek
doçent ve profesör unvanlarını alan ilk Kırgız aydınıdır. Hayatı büyük zorluklar ve mücadelelerle geçen
Tınıstanov, Stalin döneminde uygulanan baskıcı politikalar sonucunda bütün Türkistan coğrafyasında
yapılan aydın kıyımında öldürülmüştür.
A. Kasım Tınıstanov’un Hayatı ve Edebi Kişiliği
Kasım Tınıstanov, 09.09.1901 tarihinde Kırgızistan’ın Isık-Köl eyaletinin Balıkçı şehri
yakınlarında bulunan Çırpıktı adındaki küçük bir köyde, fakir bir ailenin ferdi olarak dünyaya geldi.
(Rıspayev:
1989, s.557). 1912 yılının yazında ilk eğitimini tamamlayan K. Tınıstanov, 1914-1916 yılları
arasında Rus olmayan halkların Rusça eğitim aldığı Karakol şehrindeki Russko-Tuzemnıy adındaki okula
devam etmişti. (Rıspayev:
1989, s.208; Ploskih: 1991, s.270).
1916’da dönemin Çarlık rejimine karşı Kırgızistan’ın doğusunda çıkan isyan nedeniyle ailesi ile
birlikte Doğu Türkistan’a göç etmek zorunda kalan Tınıstanov’un eğitimi yarım kaldı. 1917 yılının
sonlarında ailesiyle Kırgızistan’a dönen Tınıstanov, Karakol şehri yakınlarındaki Tepke köyüne
yerleşmiştir.
1919 yılında Taşkent’te bulunan Kazak-Kırgız Halk Eğitim Enstitüsü’ne kaydını yaptırdı. Rusçayı
ve birçok Orta Asya Türk lehçelerini bilen Tınıstanov’un öğrencilik yıllarında Kazak Türkçesiyle yazmış
olduğu şiirleri “Caña Öris, Ak Col, Cas Kayrat, Sana” gibi yerel gazete ve dergilerde yayınlanmıştır
(Artıkbaev: 1994, s.87). Tınıstanov 1923 yılında Kırgız İlim Komisyonu’na üye olarak kabul edilmiş ve
komisyonun alfabe, gazete, Kırgız dilinde eğitim yapan okullar için ders kitabı hazırlama gibi önemli
çalışmalarına aktif olarak katılmıştır (Cigitov: 1991, s.68-69). Tınıstanov’un kaleme aldığı Kazakça ve
Kırgızca şiirlerinden oluşan şiir kitabı, 1925 yılında “Kasım Irlarının Cıynagı (Kasım Şiirlerinin Kitabı)”
adıyla Moskova’da basılmıştır (Dcanıbekov: 2003, s.20).
Haziran 1924’te Kırgız İlim Komisyonu’nun sekreterliğine ve başkan yardımcılığına tayin edilen
Tınıstanov, öğretmen adaylarını yetiştirmek için Karakol şehrinde açılan kısa süreli kurslarda öğretmenlik
Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, necmeddinaydin@aksaray.edu.tr
498
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
yapmış ve aynı yıl Sovyet Sosyalist Komünist Partisine aday olarak kabul edilmiştir (Dcanıbekov: 2003,
s.22-23).
1924’te Kırgız Özerk Bölgesi Eğitim Bakanlığı’na bağlı Akademik Bilim Merkezi’nin genel
sekreterliğine getirilmiş ve 1925’te aynı merkezin başkanı olmuştur. 1927’de Sovyet Sosyalist Kırgızistan
Cumhuriyeti’nde Milli Eğitim Bakanlığı görevine getirilmiş, üç yıl kadar bu görevi yaptıktan sonra
hastalığı nedeniyle görevinden ayrılmıştır (Bektenov: 1996; Dcanıbekov: 2000).
1931 yılından itibaren Kırgız Cumhuriyeti’nin Milli İlim Araştırmaları Enstitüsü’nde göreve
başlamış, bölüm başkanlığı ve direktörlük görevlerinde bulunmuştur. Enstitüde çoğunlukla Kırgız dilinin
grameri, morfolojisi, imla kuralları, noktalama işaretleri ve ilmi terminolojisiyle ilgili çalışmalar yapan
Tınıstanov, 1932 yılında Kırgız Devlet Tiyatrosu’nun müdürlüğü görevinde de bulunmuştur (Rıspayev:
1989, s.208).
Kasım Tınıstanov’un üzerinde durulması gereken ve onu başkalarından ayıran önemli özelliği de
yukarıda geçen çalışmalarıyla birlikte onun gerek dilde, gerek edebiyatta ve gerekse Kırgız folklorunda
vermiş olduğu eserlerle Kırgız dili ve edebiyatı için ilkleri hayata geçiren bir aydın olmasıdır.
Stalinizm ideolojisine karşı çıktığı gerekçesiyle hakkında soruşturma açılan Tınıstanov, 1937
yılında hapse atılmış, bir yıl sonra da askeri mahkeme tarafından idama mahkûm edilerek 6 Kasım 1938
tarihinde kurşuna dizilerek öldürülmüştür.
“Kasımdın Irlarının Cıynagı (Kasım’ın Şiirlerinin Tamamı), Moskova, 1925; Okuu Cazuu Bil
(Okuma Yazma Bil), Moskova, 1927; Bizdin Til (Bizim Dil), 1927; Canı Ayıl (Yeni Köy), Frunze, 1929;
Ene Tilibiz (Ana Dilimiz), Frunze, 1931; Til Sabagı (Dil Dersi), Frunze, 1932) adlı eserler, Kasım
Tınıstanov’un önemli eserlerinden bazılarıdır. Kırgız Tilinin Morfologiyası (Kırgız Dilinin Morfolojisi),
1934; Kırgız Tilinin Sintaksisi (Kırgız Dilinin Sentaksı), 1936” adlı kitapları Kırgız dil bilimcilerinin
referans olarak başvurduğu kaynak eserler arasındadır.
B. Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği
Bu bölümde, dilci olmasının yanı sıra şair de olan Kasım Tınıstanov’un şiirlerine söz varlığı
penceresinden bakarak şairin kelime dünyası, iç dünya zenginliği ve hayata bakış açısıyla ilgili bir fikir
edinilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda şairin şiirlerinde kullandığı cümle yapısı üzerinden hareketle
şairin üslup olarak anlaşılabilen sade bir dil kullanıp kullanmadığını, anlatımının ne denli akıcı olduğu
belirlenmeye çalışılmıştır. Son olarak da şairin şiirlerinde yer alan yabancı kelimeleri tespit edip, onların
Kırgız Türkçesi’ne hangi dil ya da dillerden geldiği belirlenmeye çalışılmıştır.
Kırgız şiirinin içerik, yapı, şiir kalıpları, estetik özellikleri açısından ilk örneklerinden kabul edilen;
tamamı 56 adet olan ve Omor Sooronov’un derleyip “Kapastan Çıkkan Irlar (Kafesten Çıkan Şiirler) adlı
kitabında yer verdiği Kasım Tınıstanov’un bütün şiirleri sözcük sıklık çalışmasına tabi tutuldu.
Bilindiği gibi sözcükler, insanların söz varlığının temel birimleridir ve onların duygu, düşünce ve
hayal dünyalarını yansıtır. Edebi metinler üzerinde yapılacak sıklık çalışmalarıyla elde edilecek veriler,
yazar veya şairin dil ve anlatım özellikleriyle metnin konusuna açıklık kazandırması bakımından değer
taşır. Bunun yanı sıra edebi metinlerde yazarın düşünce ve duygu evreni, ruh dünyası, toplumdaki
konumu, yaşadığı çevre, eğitim durumu, kültür düzeyi, dil becerisi, kavram dünyası gibi özellikler metnin
konusuna ve anlaşılmasına netlik kazandırması bakımından bir değer ifade ettiği gibi sıklık çalışmasıyla
elde edilecek sözcüklerle de yazarın bilinmeyen birçok yönü açıklanabilir (Karadüz: 2004).
Yazarın ya da şairin zihnindekini okuyucuya aktarmadaki başarısı, büyük ölçüde sözcüklerin
seçimi ve birleştirilmesindeki ustalıktan kaynaklanmaktadır. (Aksan: 1993, 277-278). Şairin duygu,
düşünce ve ruh dünyası, tercih edilen kelimelerle yakından ilgilidir. Şairin kelime kullanımları kendi
bakış açısını yansıttığı gibi mensup olduğu toplumun özelliklerini de yansıtmaktadır.
İşte bu tespitlerden yola çıkarak Kırgızca yazan, düşünen ve Kırgızca’nın kurallarını belirlemeye
çalışan Kasım Tınıstanov’un, edebiyatta en seçkin sözcüklerin kullanıldığı bir tür olan şiirde ne denli
sözcük seçimi yaptığını, ses ve söz sanatlarını kullanmadaki hassasiyetini, şiirlerindeki söz gruplarını ve
cümle düzenini inceleyerek şairin dünyasına ilişkin değerlere ulaşılmaya çalışıldı.
Yukarıda da belirtildiği gibi kelimeler, yazarların kişilikleri ve sanat anlayışları hakkında bilgi
veren şifrelerdir. Çok kullanılan sözcüklerle yazarın hayata ve esere bakış açısı arasında doğrudan bir
ilişki söz konusudur. Bu ilişki Tınıstanov’un şiirlerinde de görülmektedir. Şair yazdığı 56 şiirinde toplam
10020 adet sözcük kullanmıştır. Şiirlerinde bazı sözcüklerin sıklık değeri 100’ü aştığı halde, bazıları iki
ya da üç defa kullanılmıştır.
499
Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN/Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği
Tınıstanov’un şiirlerinde en çok tekrarlanan sözcükler arasında “de-, bol- (olmak), er, cürök (kalp,
yürek), el (halk), emgek (emek, gayret), ilim” gibi kelimler yer almaktadır. Tekrarlanan bu sözcükler
dikkate alındığında Tınıstanov’un ilme, çalışmaya çok önem veren; halkını seven, hayatını milletini
aydınlatmaya adamış büyük bir ilim adamı olduğu ortaya çıkmaktadır.
Kasım Tınıstanov, 56 şiirinde toplam 2129 adet birbirinden farklı, tekrarlanmayan sözcük
kullanmıştır. Kırgız dilinin Tüşündürmö Sözdügü’nde (Açıklamalı Sözlükte) sayı olarak en çok sözcük
içeren harf hangisi ise Tınıstanov da şiirlerinde o harflerle başlayan sözcükleri sıklıkla kullanmıştır.
Örneğin “k” harfiyle başlayan sözcükler Kırgız Dilinin Tüşündürmö Sözlüğü’nde 577-886
sayfaları arasında yaklaşık 300 sayfada yer almaktadır. Tınıstanov da şiirlerinde 456 birbirinden farklı
“k” harfi ile başlayan sözcük kullanmıştır.
Yine Kırgız Dilinin Tüşündürmö Sözlüğünde çok sayıda yer alan “а (а), б (b), ж (c), с (s), л (l), м
(m)” gibi harflerle başlayan sözcükleri Tınıstanov’un da sıklıkla kullandığı görülmektedir. Bu da bize
Tınıstanov’un Kırgızca söz varlığına olan hâkimiyetini göstermektedir.
Şiirlerde yer alan kelimeler, sözcük türleri bakımından incelendiğinde birbirinden farklı toplam
2129 sözcüğün 875 tanesinin isim, 739 tanesinin fiil, 378 tanesinin sıfat, 74 tanesinin zarf, 46 tanesinin
zamir, 16 tanesinin de edat ve ünlemden meydana geldiği görülmektedir. Bunlar oran olarak
değerlendirildiğinde ise isimlerin %41,1, fiillerin %34,7, sıfatların %17,7, zarfların %3,5, zamirlerin
%2,2, edat ve ünlemlerin ise %0,7 oranına sahip oldukları görülmektedir. Bu sözcük türlerine kısaca
değinecek olursak:
1. İsimler: Görüldüğü üzere Tınıstanov’un şiirlerindeki sözcük türlerinin %41,1 gibi büyük bir
kısmı isimlerden oluşmaktadır. İsimler evrendeki soyut-somut bütün varlıkları karşılayan sözcükler
olması sebebiyle bu, her dilde olması gereken bir gerçekliktir. Şairin şiirlerindeki isimleri idari isimler,
mesleki isimler, akrabalık isimleri, hayvanlarla ilgili isimler, bitkilerle ilgili isimler ve özel isimler
oluşturmaktadır. Şairin şiirlerinde geçen özel isimleri insan, yer, şehir, akarsu, hayvan, yıldız ve gazete
adları şeklinde 6 grupta toplamak mümkün. kocoyun, ırçı, ini, börü, darak, Manas, Talas, Edil, Ürkör,
Erkin-Too vb.
2. Fiiller: Sayı yönünden baktığımızda isimlerden sonra fiiller %34,7 oranıyla ikinci sırada yer
almaktadır. Fiiller hareketleri karşılayan ve geniş anlamda nesnelerin zaman ve mekân içindeki her türlü
yapma, olma ve durma eylemleri için kullanılan sözcüklerdir. İncelemeye tabi tutulan şiirlerde birbirinden
farklı fiillerin sayısı 739 tanedir. Bu netice Tınıstanov’un isimler kadar çeşitli ve zengin bir fiil dünyasına
da sahip olduğunu göstermektedir: kel- (gelmek), bol- (olmak), de- (demek), kör- (görmek), süy- (sevmek),
bil- (bilmek), çal-, caz- (yazmak), ayt- (söylemek), koş- (eklemek), sal- (bırakmak), süröttö- (resmetmek),
köç- (göçmek), kon- (konmak) vb.
3. Sıfatlar: Sıfatlar, incelenen şiirlerde isim ve fiillerden sonra %17,7 oranıyla üçüncü sırada yer
almaktadır. Yapılan sözcük sıklık çalışmasında elde edilen neticeye göre birbirinden farklı sıfatların
toplam sayısı 378’dir. Bu, şairin gerektiği kadar ve yerinde sıfat kullandığının göstergesidir. Yani isimler
sıfatların arasında kaybolmamıştır. Bu sayede dil fazla süslü, anlaşılmaz bir hale gelmekten kurtarılmıştır.
İncelenen şiirlerde geçen sıfatlara birkaç örnek verecek olursak: sulını, cakşı, cazıksız, caş, güldöy, erkin,
kara, körgön, tunuk, taza, akkan, balapan, buran, kalın, caykalgan vb.
4. Zarflar: Zarflar, cümlede niteleme özelliği taşıyarak yazar ya da şair tarafından anlatılmak
istenen düşüncenin ya da duygunun daha net ifade edilmesini sağlarlar. K. Tınıstanov’un şiirlerinde
birbirinden farklı zarfların sayısı 74, oranı da %3,5’tur: çukul, cakın, umaçtay, az, köp, kiyin, azır, bekem,
akırın, süyünüp vb.
5. Zamirler: İsim soylu sözcükler grubunda yer alan zamirler, Tınıstanov’un şiirlerinde %2,2
oranında olup toplam 46 tanedir: men, sen, biz, uşul, uşu, oşol, kayda, kaçan, neçe, kim, emne vb.
Bir dilin eskiliğini ve gelişmişliğini gösteren en önemli özelliklerden biri de hiç şüphesiz dildeki
ikilemeler, tamlamalar, deyimler gibi söz gruplarının varlığıdır. Çünkü sözcük grupları dilin uzun
geçmişinde yavaş yavaş oluşur. Tınıstanov’un şiirleri bu açıdan da ele alınarak incelemiş ve bu tür kelime
gruplarına ilişkin aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
a. İkilemeler: Anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek için oluşan sözcük grupları olması nedeniyle
dile zenginlik katan unsurlardır. İncelenen şiirlerde geçen tekrarlanmayan farklı ikilemelerin sayısı 63’tür:
mayda-çüydö, çımın-çirkey, cayma-cay, kelin-kız, almak-salmak, tuş-tuş, kız-cigit, kızıl-tazıl, ıylay- sıktay,
muz-kar, say-say, cakşı-caman, kedey-dıykan vb.
500
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
b. Birleşik sözcükler: Şiirlerde tespit edilen farklı birleşik sözcüklerin sayı toplam 237’dir : könül
bur, sabır kıl, urap tüş, el çap, ubada kıl, it agıt, caa tart, kulduk kıl, kolgo tüş, oy coru, at toku, colgo çık,
eske tüş, eş kıl, kabıl al, akıl sal, baş ber, baş iy, kurman bol, sır sakta, köz kıs, duba kıl, dem al vb.
c. Edat grupları: Tınıstanov’un şiirlerinde kullandığı edat grupları arasında köz caş menen, top
sıyaktuu, komuz menen, el kamı üçün, tan üüçün, selki menen, cazga çeyin, Çüygö karay gibi yapılar
bulunmaktadır.
d. İsim tamlamaları: Şiirlerde tekrarlanmadan kullanılan farklı isim tamlamalarının sayısı 322’dir:
ata narkı, bulbul ünü, el cügü, ilim colu, bakıt kemesi, caz emgegi, sabırdın tübü, ümüt ırı, caz salamı,
eldin peyli, süyüünün colu, cürök dartı vb.
e. Sıfat tamlamaları: Şiirlerdeki tekrarlanmayan sıfat sayısı 537’dir: tattuu kıyal, ak kepin, cıluu
üy, atar tan, temir ayaz, cırgalduu kün, tunuk bulak, cüröksüz dene, carık kün, zalim kış, caş bala, kir
cürök, ilgerki kün, ak ay, çerdüü kökürök, er cigit vb.
Şiirlerde birleşik kelime gruplarının çok sayıda kullanılması Kırgızca’nın zenginliğini ve Kasım
Tınıztanov’un da Kırgızca’ya ne denli hâkim olduğunu göstermektedir.
Tınıstanov’un şiirlerinde günümüzdeki gibi çok olmasa da yabancı kelimelere de rastlanmaktadır.
Şiirlerde geçen yabancı kelimelerin büyük kısmı Arapça, Farsça ve Moğolca kelimelerdir. Az sayıda
Rusça sözcükler de mevcuttur.
*Moğolcadan alınan sözcükler arasında altın > Moğolca altan, bürküt > Moğolca birgad, bosogo
> Moğolca bosgo, kapkak > havhag, kunan > gunan, abısın vb. kelimeleri sayabiliriz.
*Arap-Fars dilinden alınan sözcükler arasında darak, mömö, sooda, zıyan, taraza, din, duba,
mektep, taalim, memleket, kabar, sabır, tartip, urmat, azap, akıykat, düynö, maksat, kayrat, daam, kazına,
ubakıt, kıyal, nur, kalk, dart, çara, duşman, künöö, zalim, padışa, çıncır vb. kelimeleri verebiliriz.
*Rusça’dan alınan sözcüklerden de partiya, piyener, komsomol, kolhoz, kommunizm, maginit,
tırambay, tilibon, muzey, tıraktır, temp, şapke vb. kelimeler örnek verilebilir.
C. Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Cümle Yapısı
Kasım Tınıstanov, küçüklüğünden beri halk edebiyatı ürünlerini dinlemiş ve onlarla içli dışlı olarak
büyümüştür. Halk edebiyatında dil her zaman sadedir. Tınıstanov, yurtsever, milletsever ve Kırgızların
ilk aydınlarından birisi olarak halkını aydınlatması gerekmektedir. Bu nedenle Tınıstanov’un şiirlerinin
çoğu didaktik özellik taşır. Yukarıdaki sebeplerden dolayı da şiirlerindeki cümle yapısı basittir. Cümle
öğeleri de tam ve açık olarak kullanılmıştır. Yer yer devrik cümlelere yer verilse de bu onun şiirlerindeki
anlatım sadeliğini bozmamaktadır. Bu örnek olarak alınmış aşağıdaki dörtlüklerde de görülmektedir:
Kırgız Türkçesi
Türkiye Türkçesi
Koy, küydürbö, candırba
Bırak, yakma, ateşe atma
Süyö albaymın kalem kaş.
Sevemem seni kalem kaş.
İşenbeymin tagdırga
İnanmıyorum ben kadere
Cürögü muz, booru taş.
Yüreği buz, bağrı taş
Sonuç olarak, Tınıstanov’un sözcük sıklık çalışmasına tabi tutulan şiirlerinde geçen toplam sözcük
sayısının 10020, tekrarlanmayan sözcük sayısının da 2129 olması, Tınıstanov’un çok zengin bir söz
dağarcığına sahip olduğunu göstermekle birlikte, Kırgız yazılı edebiyatının ilk adımlarının atıldığı o
dönem için oldukça önemli bir başarıdır. Ayrıca kullanılan sözcük türü yoğunluğu da şairin dildeki
sözcükleri, dil gelişiminin olağan yapısına uygun bir şekilde yerli yerinde kullandığını göstermektedir.
Tınıstanov’un şiirlerde ikilemelerin, birleşik sözcüklerin, isim ve sıfat tamlamalarının çok sayıda
kullanıldığı da görülmüştür. Bu da Tınıstanov’un Kırgızca’ya her açıdan hâkim olduğunu, duygu ve
düşüncelerin ifadesinde kullanılan yolları, önemli bir edebi tür olan şiirde dahi çok iyi kullanabildiğini
göstermektedir.
Şiirlerdeki cümle yapısının sadeliği ve anlatımdaki akıcılık dikkat çekerken, şairin süslü ve
anlaşılması zor ifadelere fazla yer vermeyerek duygu ve düşüncelerinin kolay anlaşılmasını sağlayan bir
üslup kullandığı görülmüştür.
Yapılan bu çalışma, vatanını ve milletini seven, onları düşünen ve onlara değer veren, hayatının her
anını onlar adına yararlı olacak işlere adamış bir aydın olan Kasım Tınıstanov’un şairliğini, sanatkârlığını
ve edebiyatçılığını bir kez daha ortaya koymuştur.
501
Yrd. Doç. Dr. Necmettin AYDIN/Kasım Tınıstanov’un Şiirlerinde Kelime Çeşitliliği
KAYNAKLAR
Aksan, D. (1993), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara.
Artıkbaev, K. Magcan-Mukay. Kasım (1994), “Talant Sırrı”, Bişkek, Kırgız Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası.
Bektenov, Z. (1996), Zamandaştarım Cönündö Eskerüü, Bişkek, Plyus.
Cigitov, S.(1991), Kasımdın Akındık Önörü, “Keçeekinin Sabaktarı Azırkının Talaptarı”, Bişkek, Adabiyat.
Dcanıbekov, Ç. (2000-2003), Kasım Tınıstanov: Cizn i Tvorçestvo, Bişkek, Obşestvennıy Fond Kasıma
Tınıstanova.
Karadüz, E. (2004), Sözcük Sıklığı Çalışmalarının Önemi, Ankara.
Ploskih, V. (1991), Tagdırdagı Belgisiz Baraktar, “Ala-Too”, No.9-10.
Rıspayev, B. vd. (1989), Pisatali Sovetskogo Kirgizstana, Frunze, Adabiyat.
Sooronov, O. (2004), Kapastan Çıkkan Irlar, Bişkek.
- (2010), Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözlüğü, Bişkek.
-..(2002), Kırgız Adabiyatı Hrestomatiya 2-Bölük, Bişkek, Mektep.
502
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
|