ӘОЖ:332
ДАҒДАРЫС КЕЗІНДЕ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУ МЕХАНИЗМДЕРІ
Тулепова Ә.Е. М.Дулатов атындағы Қостанай инженерлік экономикалық университеті экономика
мамандығының 2 курс магистранты
Мақалада Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму кезеңдері, сондай-ақ шағын кәсіпкерлікті
мемлекет тарапынан қолдау әдістері қарастырылған.
В данной статье рассмотрены этапы развития малого предпринимательства, а также способы государственной
поддержки малого предпринимательства.
This article describes the stages of the development of small business and the methods of state supporting of small
business.
Бҥгінгі кҥні ел экономикасының ілгері дамуы тікелей кәсіпкерлікпен байланысты екендігі
жиі айтылып жҥр.
Кӛптеген дамыған елдер шағын кәсіпкерлік олардың экономикалық тұрақтылығының басты
қағидасы екендігіне кӛз жеткізді. Кезінде Еуропа мен АҚШ ӛте қатты депрессияға ұшырады, ауыр инфляция
мен жұмыссыздықты басынан кешті. Қорытындысында дағдарысты тек қана шағын кәсіпкерліктер ғана
еңсеретіні түсінікті болды. Шағын кәспкерліктер ғана экономикада ӛз орындарын сақтай алады. Жалпы
стагнация және тұрып қалу жағдайында шағын кәсіпкерліктер жылдам дамиды және ӛсе алады.
Қазақстан Республикасы экономикасының, сонымен қатар шағын кәсіпкерліктің дамуын 5 кезеңге
бӛлуге болады, олардың әр қайсысының ӛз ерекшеліктері бар.
Бірінші кезең – бағаны ырықтандыру (либерализация) (1991-1992жж.). Экономиканың бірінші
субъектілері – шағын кәсіпкерліктер қызмет кӛрсету және сауда саласында ырықтандыру кезінде, яғни
ақшаның тез айналымы болған жерде пайда болды. Осы жылы, яғни 1992 жылы кәсіпкерлікті қолдау және
дамытудың алғашқы мемлекеттік бағдарламасы қабылданды, ол шағын кәсіпкерліктің тұрақтануына негіз
болды.Осы уақытта республикада 34,5 мың шағын кәсіпкерлік субъектілері құрылды және жұмыс істеді.
Елдің жалпы жұмыс істеушілер санынан алғанда олардың 6,0% шағын кәсіпкерлік субъектілері болды, ал
олардың шығаратын ӛнімдерінің, жұмыстарының және қызметтерінің үлесі жалпы ішкі ӛнімнің 7,0 %
құрады.
Екінші кезең – мемлекеттің қатаң монетарлық және рестрикционды фискалдық саясаты(1993-
1995жж.) кезіне сәйкес келеді. Микроэкономикалық тұрақтылыққа жету үшін елде кәсіптік қызметті
ынталандыратын салық жеңілдіктері жасалды. 1994 жылы шағын кәсіпкерлікті дамыту және ӛндірістік
қызметті ынталандыруға бағытталған салық жеңілдіктері теріс салдарға алып келді. Ӛндірістік саладағы
шағын кәсіпорындарында, бірлестіктерде және жауакершілігі шектеулі серіктестерде жұмыс істейтін
қызметкерлердің саны күрт азайды және 1995 жылы 1992 жылға қарағанда шағын кәсіпкерлік
субъектілерінің барлық ӛнімдерінің кӛлемі елдің жалпы ішкі ӛнімінде үштен бірге қысқарды.
Үшінші кезең – шағын жекешелендіру кезеңі (1996-1997 жж.). 1996 жылдың аяғында және 1997
жылдың басында елде макроэкономикалық тұрақтылық пайда болды. Шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін
06.03.1997 жылы «шағын кәсіпкерлікті дамытуды мемлекет тарапынан белсендіру және қолдау жӛніндегі
шаралар» Қазақстан Республикасының Президентінің үкімі шықты. Осы кезде шағын кәсіпкерлік
субъектілері 2,4 есе ұлғайды, ал ӛнім үлесі 1,8 есе ӛсті және елдің жалпы ішкі ӛнімінің 8,5% құрады.
Тӛртінші кезең – республика экономикасының сапалы даму кезеңі (1998-2001 жж.). Осы кезеңде
елдің ӛнеркәсіптік ӛндірісі, жалпы ішкі ӛнім кӛлемі ұлғайды және республиканың қаржылық-несие
саласының тұрақты дами бастады. Республикада алғашқы рет 1999-2000 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті дамыту және қолдау бойынша Мемлекеттік Бағдарлама құралды және бекітілді.
Бесінші кезең – (2000 жылдан қазірге дейін). Қазақстан экономикасы ӛрлеу жолына түсті. Орта және
шағын кәсіпкерліктің дамуы елді дамытудың басым бағыты ретінде болып отырғаны жайлы ҚР Президенті
жиі айтатын болды. Шағын бизнесті дамытудың кӛптеген Бағдарламалары қабылдана бастады [1].
Шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың механизмдеріне келесілерді жатқызу керек:
1. Шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау механизмі – ол кәсіпкерлікті дамыту және
қолдау бағдарламаларын іске асырады және қаржылы қамтамасыз етілген, бір-бірін толықтырып отыратын,
аймақтық, мунипалды деңгейде қабылданған болу керек. Мемлекеттік деңгейде қабылданған заңдарда
сәйкестік болмай қалған кездер жиі кездеседі, ол аймақтағы шағын кәсіпкерлікті дамыту бағдарламалының
«құлдырау» себебіне алып келеді.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау шағын бизнестің тәуекелділігін түсіруге
бағытталған. Шағын кәсіпкерлікті қолдау барысында ресурстардың жетіспеушіліктері мемлекетті келесі
бағыттар бойынша қолдауға мәжбүрлейді:
қаржылық кӛмек (шағын кәсіпкерліктер үшін жеңілдікті несиелеу бағдарламаларын құру,
субсидиялар, салықты және амортизационды жеңілдіктер және т.б.)
394
материалды-техникалық кӛмек (технопарктер ашу, шағын кәсіпкерліктер жалға ала алатын
орындармен қамтамасыз ету және т.б);
2. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін реттеудің және қолдаудың дамыған
инфрақұрылымы: коммериялық банктер, сауда ассо
цияциялары, түрлі қорлар, оқу орындары және т.б.
Олардың қызметтері мыналар болып табылады: тікелей қаржылық субсидиялау, жеңілдікті несиелеу,
сақтандыру, несиелерді кепілдендіру, шағын кәсіпкерлікке муниципалды және акционерлі мүліктің
бӛліктерін беру, қызметтерін жеңілдетілген тіркеуден ӛткізу, лицензиялау,заңды және экономикалық
консалтингті ұсыну, нарық экономикасында жұмыс істейтін кадрлерді дайындауға кӛмектесу.
3. Шағын кәсіпкерлікті реттеудің құқықтық механизмдерін жетілдіру. Шағын кәсіпкерлік
белсенділігін ынталандыратын қызметтерді заңды түрде бекітусіз ӛркениетті кәсіпкерлік кеңестікті
қалыптастыру мүмкін емес.
4. Шағын кәсіпкерліктің құрылуына және оны дамытуға мемлекеттің қаржылық мехнизімінің әсер
етуі, яғни, салық тӛлеу жүйесіндегі жеңілдіктер, тездетілген амортизация, мемлекет қажеттіліктер үшін
жеткізулерді резервте сақтау және т.б.
5. Шағын кәсіпкерлікті несиелік-қаржылық тұрғыда қолдау механизмдері, сонын ішінде несиелерді
сақтандырудың механизмдері, ӛзара несиелеу қоғамдары және шағын кәсіпкерліктерді сақтандыру.
6. Қолдау механизмдердің бастыларының бірі болып шағын кәсіпорындардың тауарларының
маркетингтік қызметі саналады. Бұл – халықаралық, республикалық және аймақтық деңгейде шағын сала
кәсіпорындарының жарнамалық-жәрмеңкелік қызметтерін ақпараттық және қаржылық қолдау.
7. Тауарлардың экспорт және импорт механизмдері.Қазақстанда экспортты қолдайтын құралдар,
конепциялар, идеологиялар қатты дамымаған. Басқа елдерде экспортты қолдау үшін кӛптеген арнайы
құрылымдар бар. Осы мәселені шешу үшін экспортты несиелердің кӛптеген түрлері,салық жеңілдіктері болу
керек және инвестицияларды экспорттауды қолдау бойынша қаржылық құралдарды дұрыстап пайдалана
білу керек.
8. Басқару механизмдері.Нарықтық экономика жағдайында шағын кәсіпкерліктің даму үрдісінің
негізінде мыналар жатады: жоспарлау, бақылау және есептеу жүйелері, шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру
жүйелері, инновациялық және инвестициялық қызметтер жүйесі, мемлекеттік қолдау жүйесі.Олардың
тиімділігі басқару мехнизімін қолданудан тәуелді болады.
Шағын кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық механизмі бұл – сыртқы және ішкі саламен
кәсіпорынның қатынасынын дамуының, реттеуінің, әдістерінің, құралдарының жүйесі.
9. Орташа және шағын кәсіпкерліктерді қолдау үшін жергілікті басқару орындары мен мемлекеттік
билік орташа және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кадрларын дайындауға, қайта дайындауға, оқытуға,
бліктіліктерін арттыруға кӛмектесу және қолдау келесі түрде іске асырылады:
-
кәсіпкерлік субъектілері үшін кадрларды дайындау бойынша мемлекеттік стандарттар мен оқу
бағдарламаларын қалыптастыру;
-
кәсіпкерлік субъектілерін оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік қолдау;
-
кәсіпкерлік субъектілеріне арналған кадрларды дайындау бойынша оқу бағдарламаларын іске
асыратын білім орталық жүйесін құру [2].
Осылайша, шағын кәсіпкерлік экономикалық қатынастардың жаңа саласы болып табылады, ал
қандайда болмасын сала институционализацияны талап етеді. Бүгінгі таңда шағын кәсіпкерліктер алдында
тұрған проблемаларды ел экономикасының жалпы проблемаларынан бқліп қарастыруға болмайды. Ал бұл
қиындықтар күннен күнге күшейіп келе жатқан дағдарысқа тікелей байланысты. Бұл жӛнінде ӛткен жылдың
соңында Елбасы Премьер-Министр Кәрім Мәсімовті қабылдаған кезде ашып айтқан болатын. Елбасы
бүгінде республика экономикасы күрделі режімде жұмыс істеп жатқанына назар аудара отырып, «Энергия
тасымалдаушы ӛнімдер бағасының тӛмендеуі себепті ел бюджетіне түсетін кірістер 40 пайызға қысқарды.
Сонымен қатар, ӛзге экспорттық тауарлардың негізгі түрлерінің, соның ішінде қара және түсті металдардың,
кӛмірдің бағасы тӛмендеді. Бұл ретте ауыл шаруашылығы аздаған ӛсімді қамтамасыз етіп отыр, ал
ӛнеркәсіптік кәсіпорындар, соның ішінде машина жасау саласындағы кәсіпорындар ӛндірісті азайтты, – деп
атап кӛрсетті [3].
Дағдарысқа қарсы мемлекет тарапынан түрлі шаралар қарастырылып, жан-жақты жоспарлар
құрылуда. Мысалы, ҚР Ұлттық экономика министрі Ерболат Досаев ҚР Үкіметі отырысында ҚР Үкіметі
экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жӛніндегі 2016-2018 жылдарға арналған
дағдарысқа қарсы жоспарды жасақтағаны туралы хабардар етті. Мұнда шағын және орта бизнесті қолдау
жӛнінде де атқарылар істер баршылық[4].
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2015 жылғы 30 қарашадағы «Қазақстан жаңа
жаһандық нақты ахуалда: ӛсу, реформалар, даму» атты Қазақстан халқына Жолдауында кәсіпкерлікке
тікелей тоқталған тұстар бар. Онда Елбасы қазақстандық кәсіпкерлерге «Мемлекет сіздердің бизнестеріңізді
дамытып, аяққа нық тұруларыңызға барлық жағдайды жасады. Бүгінгідей сын сағаттарда сіздерге үлкен
жауапкершілік артылады. Жекешелендірудің жаңа легіне белсенді қатысыңыздар, қаржыны заңдастырып,
ашық жұмыс істеңіздер. Қуатты ел болу – бәсекеге қабілетті болу деген сӛз. «Қазақстанда жасалған» әрбір
бұйымда тӛрт қасиет – сапалы, ыңғайлы, әдемі және арзан болуы керек. Сонда ғана ісіміз ӛнімді, затымыз
395
ӛтімді болады» деп атап кӛрсеткен болатын [5]. Шыныда да бүгінгі таңдағы дағдарыс қиыншылығы ол ел
экономикасының бәсекеге қабілеттілік деңгейінің тӛмендігінен екенін түсінетін кез жетті. Біз бәсекеге
қабеліетті болмайынша елдің экономикасы алға баспайтынын ӛмір ӛзі кӛрсетіп отыр. Сондықтар әр
кәсіпкер, әр кәсіпорын ӛзін қайтсем бәсекеге қабілетті қылам деген сауалға сұрақ іздегені абзал. Ал сайып
келгенде бәсекеге қабілеттілік деген ол жоғары сапа мен тӛмен баға. Осындай жағдайға қол жеткенде ғана
біздің еліміз гүлдеп, экономика қарыштап алған баспақ. Осыны елдің әр азаматы түсінуі керек.
Әдебиеттер тізімі
1. «Қазақстан ұлттық энциклопедиясы», Алматы, «Қазақ энциклопедиясы», 1998 ж. 5-том
2. Абжанова Д.Ш. Практические аспекты совершенствования финансовой поддержки малого
бизнеса. //Финансы Казахстана,2010.-№6.-С.83
3. Интернет ресурс, «Ҧлт-ақпарат» http://ult.kz/
4. ҚР Үкіметі 2016-2018 жылдарға арналған дағдарысқа қарсы жоспардың барысы туралы ҚР
Ұлттық экономика министрі Ерболат Досаевтың әлімдемесі, 10.12.2015
5. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. «Қазақстан жаңа жаһандық
нақты ахуалда: ӛсім, реформалар, даму», 2015 жылғы 30 қараша
УДК 330.34:334.012.6(574)
МАЛОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО КАК ФАКТОР ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ
КАЗАХСТАНА
Турлыгазиева М.Н.- ст.преподаватель НЭУ им.Т.Рыскулова
Шағын бизнесті дамыту және жағдайы кез-келген елдің тұрақты экономикалық дамуы үшін маңызды рӛл
атқарады. Шағын бизнес , экономика жетекші салаларының бірі болып табылатын , экономикалық ӛсу қарқынын
арттыруға кӛмектеседі. Елеулі үлес шағын бизнес ел экономикасының орталық екенін бәсекелес ортаны қалыптастыру
және дамыту етеді .
Развитие и состояние малого бизнеса играет большую роль в стабильном экономическом развитии любого
государства. Малый бизнес, являясь одним из ведущих секторов экономики, способствует увеличению темпов
экономического роста. Значительный вклад малое предпринимательство вносит в формирование и развитие
конкурентной среды, что для экономики страны имеет центральное значение.
The development and the state of small business plays an important role in the stable economic development of any
country. Small business , being one of the leading sectors of the economy , helps to increase the rate of economic growth. A
significant contribution small business makes to the formation and development of a competitive environment that the country's
economy is central .
Современная экономика представляет собой комбинацию различных форм и видов
предпринимательской деятельности. Вместе с тем во многих странах наибольшее развитие получили малые
предприятия. Поскольку именно малые предприятия представляют ведущий сектор экономики. Уровень
состояния и развития малого бизнеса определяет уровень развития экономики в целом. Развитие малого
предпринимательства позволяет развивать конкурентную среду, создавать новые рабочие места, внедрять в
производства достижения НТП и НТР, лучше использовать сырьевые ресурсы.
Для развития предпринимательства необходимо перейти к наиболее его прогрессивному
регулированию, приемлемому к имеющимся условиям. При этом необходимо учитывать особенности,
возможности, цели экономического реформирования страны, а также интересы отдельных групп населения.
Формирование предпринимательской среды – процесс управляемый. Методы управления таким
процессом, однако, не могут носить административного или директивного характера. В их основе – меры,
связанные не с воздействием на субъекты предпринимательской деятельности, а с конструированием
благоприятных условий для появления и быстрого становления таких субъектов. [1]
Малое предпринимательство - вполне самодостаточная организация экономической жизни страны с
присущими ей отличительными чертами, недостатками и преимуществами, особенностями развития.
Высокая адаптация к изменяющимся условиям делает малый бизнес с одной стороны гибким и
приспосабливаемым, а с другой – зависимым от от изменений внешних политических и экономических
условий. Невысокая концентрация капитала ограничивает рамки производства, тем самым способствует
ограничению привлечения дополнительных ресурсов (научно-технических, финансовых, производственных,
трудовых и т.д.). Небольшие масштабы производства и малое количество занятых обеспечивают
эффективную систему управления предприятием. Характерное для предприятия малого бизнеса сочетание
функций собственника и управляющего в лице хозяина предприятия, устанавливание личных связей с
сотрудниками, неформальный стиль управления, ведет к снижению управленческих издержек, которые
приводят, в конечном счете, сверхурочным работам. В силу ограниченности финансовых и людских
396
ресурсов
неустойчивость
у
малых
предприятий
гораздо
выше,
нежели
у
предприятий
исреднегокрупногобизнеса.
Малое предпринимательство является необходимым, важным элементом любой развитой
экономической системы, отсутствие которого негативно скажется на общем уровне развития экономики и
общества в целом.
В жизнедеятельности стран с рыночной системой хозяйствования основополагающим фактором
является малый бизнес как наиболее многочисленная, успешно развивающаяся система и форма деловой
жизни. Поскольку именно в секторе малого бизнеса создается и оборачивается основная масса
национальных ресурсов.
Как отмечалось выше, социальная значимость предприятий малого предпринимательства
определяется многочисленностью групп мелких владельцев предприятий и их наемных сотрудников, общая
численность которых представляет собой одну из наиболее важных характеристик стран с развитой
рыночной экономикой. Поскольку данная группа трудоспособного населения обслуживает основную массу
потребителей, производя товары и услуги в соответствии с изменяющимися условиями рынка.
Отмечая социальную значимость малого бизнеса, необходимо отметить следующее:
- развитие малых предприятий содействует формированию среднего класса собственников,
обеспечивающих собственное материальное благосостояние и высокий уровень жизни, являющихся
основой социально-экономических реформ и экономической стабильности;
- организация собственного малого предприятия способствует выявлению внутреннего потенциала
личности;
- объективное структурная перестройка экономики побуждает все большее число населения
заняться предпринимательской деятельностью;
- малое предпринимательство обеспечивает большое количество рабочих мест, а следовательно
способствуют снижению уровня безработицы;
- широкое и повсеместное развитие малого бизнеса содействует изменению общественной
психологии и жизненных ориентиров основной массы населения.
Значительная роль малых предприятий в экономической жизни стран с рыночной системой
хозяйствования определяется подавляющим большинством предприятий, действующим в этом секторе
экономики, сосредоточением большей части экономически активного населения, производящих половину
ВВП страны.
Несмотря на влияние мирового кризиса на экономику страны количество субъектов малого
предпринимательство растет. Так, согласно данным Комитета по статистике РК численность субъектом МП
по состоянию на 1 января 2016 года составила 1 289 683 единиц, а на 1 января 2015 года она составляла 899
968 единиц.[2]
Увеличение количества субъектов малого предпринимательства происходит на фоне планомерной
политики государства по развитию сектора частного бизнеса через оптимизацию налоговой системы,
сокращение административных барьеров, оказание прямой финансовой и нефинансовой поддержки и т.д.
По рейтингу «Ведение бизнеса» (DoingBusiness) в 2015 году Казахстан занимает 77 место из 189
стран мира.[3]
В сознании хозяйствующих субъектов и общества в целом происходит переосмысление роли
малого бизнеса в экономике страны. Приходит сознание того, что сектор малого бизнеса является базовым
условием формирования рыночной экономики и является ее неотъемлемым элементом
Предпринимательская деятельность как специфическая форма экономического поведения
хозяйствующего субъекта, обеспечивающая самозанятость населения и создающая новые рабочие места, в
развитых странах пользуется государственной поддержкой. Государственная поддержка направленна на
создание благоприятной среды развития малого бизнеса.
Реализация основных направлений государственной политики в стране осуещствляется согласно
специального законодательства вместе с тем реализуется система государственных программ по поддержке
и развитию малого предпринимательства. Следует отметить,что все это способствует эффективному
планированию предпринимательской деятельности малых предприятий.
Единой целью государственной политики поддержки предприятий малого предпринимательства в
развитых странах является создание для него благоприятной среды, которая предполагает стабильность
экономической политики государства, развитие рыночной инфраструктуры, эффективную систему защиты
интеллектуальной
собственности,
упрощенные
административные
процедуры.
Стабильно
функционирующий рыночный механизм в состояний сам расставить приоритеты, требуется лишь
осуществлять необходимую корректировку его действий в рамках политики поддержки и развития малого
предпринимательства. Что является основой органичного включения данной программы в общий контекст
государственногорегулирования экономики.Для обеспечения экономической свободы и развитиямалого
предпринимательства имет значение следующие фундаментальные положения: право частной
собственности охраняется законом; каждый вправе иметь имущество в собственности, владеть, пользоваться
и распоряжаться им как единолично, так и совместно с другими лицами; лишение имущества
397
осуществляется только лишь согласно решению суда. Принудительное отчуждение имущества для
государственных нужд может быть произведено только при условии предварительного и равноценного
возмещения; право наследования гарантируется. Большое значение для обеспечения экономической
свободы хозяйствующих субъектов имеет реализация на практике положений из вышеперечисленных
законодательных документов, в частности о том, что в Казахстане гарантируется единство экономического
пространства, свободное перемещение товаров, услуг, финансовых средств, поддержка конкуренции,
свобода экономической деятельности [4].
Для реализации своего потенциала государственная поддержка должна осуществляться
одновременно по нескольким направлениям, что позволит охватить ею все отрасли малого
предпринимательства: сферу реального производства - через механизм субподряда, сферу обращения - через
механизм франчайзинга, сферу прикладной науки - через механизм венчурных контрактов.
В соответствии со Стратегическим планом развития Казахстана до 2020 года улучшение бизнес-
климата является статегической целью, определяющей долгосрочный политический курс страны.
Для этого в Республике Казахстан совершенствуется нормативно-правовая база, регулирующая
предпринимательскую деятельность, разрабатываются программные документы, направленные на развитие
предпринимательства, снижаются налоговые нагрузки на бизнес, упрощаются процедуры открытия и
закрытия предприятия, осуществляется государственная поддержка бизнеса в виде финансовых и
нефинансовых мер.
В целях индустриально-инновационного развития страны, реализуются долгосрочные
государственные программы, одними из задач которых является обеспечение устойчивого и
сбалансированного роста регионального предпринимательства в несырьевых секторах экономики и
повышение конкурентоспособности промышленных предприятий в приоритетных секторах экономики.
В рамках административных реформ ведется системная работа по снижению административных
нагрузок на бизнес.
Для существенного подъема национальной экономики необходимо содействовать максимальному
увеличению числа малых инновационных предприятий впроизводственной сфере, стимулировать развитие
взаимосвязей между малым, средним и крупным промышленным бизнесом, творчески использовать
соответствующий зарубежный опыт. Всѐ это должно стать составной частью общей политики в сфере
реструктуризации отечественной экономики, поскольку предпринимательство целом, независимо от своих
масштабов, представляет собой единый и взаимосвязанный процесс
Достарыңызбен бөлісу: |