БАҒдарламасы бойынша шыгарылды

көбінше алдыңғы айтқан оқиғаларды негізінде пайдаланса да 

көп жерде өз еркімен өзгертіп, тыңнан жырлап шығаратыны 

болған.  Бұлайша  бір  тақырыптың  эр  ақында  қайталануы 

еш  уақытта  аударма  деп  танылуы  керек  емес.  Ол  өзінше 

бір  қайта  жырлау,  тыңнан  толғау  немесе  ақындық  шабыт- 

шалым сынасып, жырмен жарысу есепті бір салт еді. Шығыс 

поэзиясы бұл салтты заңды деп біліп, осы дәстүрге «нэзира», 

«нәзирагөйлік»  деп  атау  берген»  [115,  150  б.].  «Низамидің 

«Ләйлі-Мәжнүн»  дастанына  «жауап  қату,  үн қосу» түрінде, 

оның  осы  шығармасының  тақырыбын,  сюжет  желісін 

пайдалана  отырып,  жүздей  шайыр  өнер  сьшасқан»  [170, 

233  б.].  Осы  арада нэзира сөзінің өзі  арабшадан аударғанда 

«жауап»  деген  мағынаға  ие  екенін  (өзбек  эдебиетшілерінде 

«джабабия»  деп  те  қолданылатыны  содан)  еске  сала 

отырып,  Ш.Сэтбаеваның,  С.Талжановтың,  Н.Ғабдуллиннің, 

Ә.Сатыбалдиевтің, 

Ш.Елеукеновтің, 

А.Қыраубаеваның, 

Н.Келімбетовтің,  Ө.Күмісбаевтың  еңбектерінде  нэзираның 

өзіндік 

табиғатына 

байланысты 

бірқыдыру 

пікірлер 

білдіргенін,  кейбір  диссертациялық  еңбектерде  нэзира 

жөнінде  арнаулы  бөлімдер  жазылғанын  аитуды  орынды 

көреміз. Рас, «Шығыс эдебиетінің эсері арқылы қазақ көркем 

сөз өнерінде пайда болған нэзира дәстүрі күні бүгінге дейін 

кең  көлемде,  арнайы  зертгеу  объектісі  болған  емес»  [201, 

203  б.].  Н.Келімбетовтің  зерттеуінде  «Шығыс  классикалық 

поэзиясы  жэне  қазақ эдебиетіндегі  нэзира дәстүрі»  аталған 

арнаулы  тарау  бар.  Қазақ  поэзиясындағы  нэзира  дэстүрін 

эдебиет  тарихы,  теориясы  жэне  сыны  тұрғысынан  зерттеу 

арқылы бірқатар келелі мэселелерін бетін ашуға, біріншіден, 

Шығыстың  есімдері  элемге  мэшһүр  ұлы  шайырлары 

жырлаған  аса  маңызды  гуманистік  идеяларға  қазақ 

ақындарының  да  өзіндік  үлес  қосқанын  көпшілік  оқырман 

қауьшға  танытуға,  екіншіден,  осы  арқылы  сан  ғасырлық 

эдеби  байланыстың табиғатын  ғылыми  негізде түсіндіруге, 

үшіншіден,  осы  дэстүрдегі  қазақ  ақындарының  көркем  сөз 

өнеріне қосқан өзіндік үлесін нақгы дэлелдеуге жол ашылар

еді, деп санайды автор.

Алдағы  кезде  қазақ  әдебиетіндегі  нэзира  дәстүрі

қазіргіден тереңірек зерттеледі деп сеніммен айтуға болады. 

Неге?  Негесі  сол,  тэуелсіздік  жылдарындағы  бостан  сана, 

дінге  деген  козқарастың  озгеруі,  сол  арқылы  бүрын  жабық 

күйінде келген, эрі барғанда Академияның қолжазба қорында 

сақгалған діни дастандардың, қиссалардыңжариялануы ендігі

230

жерде оларды ғылыми тұрғыдан қарастыруға мол мүмкіндік 

жасайды.  Дін  жағына  тілді  тарта  сөйлейтін  кешегі  кездің 

өзінде С.Талжанов: «Араб діні Иранға, одан өтіп Орта Азияға 

жайыла бастады. Бір заманда араб елі қожалық құрды да, ең 

эуелі мұсылман дініне кіргізудің бар амалын істеді. Мұндай 

күпггі эдісті шығыстан келген Шыңғыс та, орыс патшасы да 

істей  алған  жоқ,  сондықтан  араб  дінінің  әсері  өз  дэуірінде 

өте  терең  із  қалдьфды.  Өйткені  ол  дін  қазақ  еліне  ертеден 

келіп  орнықты.  Ал Сарыарқада жатқан  көшпелі  қазақтарға, 

әрине,  кенжелеп  жетті,  онда  да  араб  дінінің  әсері  тікелей 

келген жоқ, ол өзбек, татар, башқұрт елдері арқылы ауысты. 

Топы  тақияларын  киіп  ноғай  молдалар  келді,  сәлделерін 

салып, есектеріне мініп өзбектер де жетгі. Ташкент, Бұхара, 

Хиуа,  Самарқандқа  барып,  оқуды  «тауысып»  қайтқан қазақ 

молдалары да бастарына сәлде салып,  ауыл-ауылға бөлініп, 

қазақ балаларьга  дінге  үйретіп,  оқытып  жатты.  «Ағузы»  әр 

жерде тартылды, айқай-шу көбейді. Үндемей ішінен оқитын 

бір пенде табылмады.  Еш нәрсенің мәнісін  ешкім түсіне де 

алған  жоқ.  Алайда,  тым-тырыс  жатқан  ауылға  «жаңалық»

кірді.

Арабтың  «Мың  бір  түн»  ертегісі  ерте  жайылды.  Қазақ 

фольклорында сол ертегіден алынған көп толғаулар бар.

«Зарқұм»,  «Дариға  қыз»,  «Мұғыраж»,  «Әбу-Шахма», 

«Жүсіп-Зьшиқа», 

«Мұхаммедия», 

«Лэйлі—Мэжнүн» 

поэмаларының,  «Тақ  Сүлеймен»,  «Қызыр—

Ілияс»  атты 

ертектердің түп негізі араб әдебиетінен келген.  Олай дейтін 

себебіміз:  «Зарқүм»  қиссасында  Мұхаммед  пайғамбардың 

соғысыныңжеңуі, Әзірет-Алының батырлығы мадақталады»,

деп жазған [18,45-46 б.] еді.

Алтын Орда дәуіріндегі эдебиетгің негізгі түрі -  нәзира. 

«Қарахандар  дәуірі  эдебиетінде  дэстүрлі  сипат  алған  діни 

сарын-ақлиқаттық-ағартушылық  багыт  Алтын  Орда  дэуірі 

ортақ түркі әдебиетінде де желісін үзбей, жалгастыгын тауып 

жатты.  Рабғузидың  «Қисса’с-үл  Әнбия»,  Сайфи  Сарайдың 

«Г үлстан бит-түрк», Махмүт бин Өлидің «Нахж-үл Фарадис» 

тағы  баска  шыгармалар  діни  тақырыптарда  жазылған. 

Алайда,  «Құтты  білік»,  «Ақиқаттар  сыйы»  поэмаларында 

мұсылманшылық сарын көркемдік әдеп ретінде ғана көрініс 

тапса, Алтын Орда дәуіріндегі «Қисса’ с-үл Әнбия», «Г үлстан 

бит түрк»,  «Нахж-үл  Фарадис»  сияқты  туындылар  шариғат 

шарттары,  ислам  қагидалары,  Құрандагы  аңыз-эңгімелер, 

сопьшық  ілімі  секілді  таза  діни  тақырыптарды  толгайды.

231

Аталмыш  эдеби  мұралардың  тагы  бір  өзгешілігі  жанрлық 

сипаттарында.  Бұлардың  бэрінде  поэзия  жэне  проза жанры 

араласып  келеді.  Бұл  шыгармалар  Алтын  Орда  дәуірінде 

өзгеше  өріс  алған  аударма-нэзиралық шыгармаларга (астын 

сызған біз—С А .) жатады. Белгілі ғалым Алма Қыраубайқызы 

Алтын  Орда  дәуіршдегі  көркем  әдебиеттің  екі  түрін  атап 

көрсетіп,  біршші  аударма-нәзиралық  шыгармаларга  «Хұсрау- 

Шьфын»,  «Гүлстан»,  «Қисса’с-үл  Әнбия»,  «Қисса  Жүсіп», 

«Нахж-үл Фарадис», «Жұмжұма» кітабын жатқызса, екіншісі

— тың тума эдебиет үлгісі деп «Мүхаббат-наманы» атайды», 

деп көрсетеді зерттеуші Қуаныш Сейітжанов  [202,  17 6.].

Нәзираның  бойына  тэн  белгінің  бірі  —  оңайлату.  Иэ, 

бүгінгі теорияның талабына салсаңыз, оңайлату (упрощение) 

жагымсыз  жайга  жатады.  Неге  десеңіз,  автордың  еркіне 

қол  сұгылады,  түпнұсқа  қайта  пайымдалады,  сюжет, 

композиция озгертіледі, стилистикалық қүрылым жаңарады, 

т.б.  Қазақ  даласына  тараган  нәзиралық  шыгармаларга  да 

осы белгілер тэн. Бүл арада тагы да тарихилық үстанымына 

бой  үрмасақ  болмайды.  Ол  кездегі  басты  мақсат,  бүгінгі 

тілмен  айтқанда  интеллектуалдық  элитаның  аз  тобына

лайықталган  таза  тэржіме  жасаүлан 

гөпі  элём  элебиетінін

тың

Бүл  тұргыдан  нэзира  дэстүрі

қалың  бұқарага

орындады  деи  аламыз.  Аргыдагы  авторы  белгісіз  қиссалар 

мен  дастандарды  қойганда,  бертіндегі  нэзирашыл 

ақындяр 

арасынан  зерттеушілеріміз  Ақылбек  Сабалақұлы,  Шэді 

Жэңгірүлы, Жүсіпбек Шайхысламүлы, Ораз молда, Ақмолла 

Мұхамедиярұлы, 

Майлықожа 

Сүлтанқожаүлы,  Мэделі 

Жүсіпқожаұлы сияқты тұлгаларды атап жүр. Нэзирагөйліктің 

негізгі  екі  жолы  бар  деп  саналады.  Біріншісі -  ПІыгыс  үлы 

шайырларының  дастандарын  қайта  жырлап  шыгу.  Қазақ 

топырагындагы бүл жолдың үлгілері -  «Шахнама», «Лэйлі- 

Мәжнүн»,  «Хүсрау-Шырын»,  «Ескендір»,  т.б.  дастандар. 

Екіншісі  —  аңыз-хикаялардың  негізінде  дала  жүртының 

талабына  сай  келетін  қиссалар,  дастандар  туындату.  Бүган 

мысал ретінде  «Сейфулмәлік»,  «Таһир

Шаһмұрат

түннщ

аталады

«Мэдени  мұра»  багдарламасының  «Бабалар  созі» 

сериясының  табигаты  нәзирагөйлікке  жақьш  туындыларды 

қамтыган  томдарына  орай  мына  бір  жайга  назар  аудару

232

қажет  сияқты.  «Нәзира  дэстүрі  —  ақындардың  шеберлік 

жарысы, өзара күш  сынасуы деуге болады.  Мұнда шығарма 

сюжеті  басты  роль  атқармайды.  Бұрыннан  мэлім  белгілі 

бір  сюжетті  кім,  қандай  көркемдік  дэрежеде  оқырманға 

шебер  жеткізе  алады  деген  сауалға  іс  жүзінде  жауап  беру 

керек  болады.  Мәселен,  Науаидың  атақгы  алты  лирикалық 

дастаны  да  нәзира  дэстүрімен  жазылғаны  мэлім.  Нәзира 

дэстүрімен  шығарма  жазуға  Науаи  әдейі  барып  отыр. 

Ондағы  мақсаты  —  парсы  тілінде  жазылған  классикалық 

дастандарды  түркі  (шағатай)  тілінде  қайта  жырлау  арқылы

түркі  тілінің  құдыретін  әдеоиет  элемінде  моиындату  еді. 

¥лы ақын өзінің алдына қойған бұл мақсатына қол жеткізді»

[201,  255  б.].  Осыдан  мынандай  ой  туындайды.  Нәзира

дэстүрімен,  Шығыс  дастандарының  ізімен  жырлаған  қазақ 

ақындары  өзінің  мақсагын  Науаидай  тұжырымдамаган  да 

шыгар, тіпті осылай ету арқылы өзімнің ана тілімнің -  қазақ 

тілінің мол  мүмкіндігін  көрсетейін демеген де  шығар,  бірақ 

түпкі нәтиже осыған әкелгені -  ұлы туындыларды төгілдіріп 

түсірген тілдің мэртебесін биіктеткені анық.

Багзы  замандардагы  нәзира  үлгілерін  таза  ауцармаға 

жаткыза  беруге  болмайтыны  жөнінде  талай  айтылған. 

Мысалы,  Әлішер  Науаидың  «Қүстар  тілі»  он  екінші 

ғасырдағы  парсы-тәжік  ақыны  Аттардың  «Қүстар  сөзі» 

поэмасы на  жауап-нәзира  түрінде  дүниеге  келген.  Соның

өзінде  де,  Е.Э.Бертельстің  есептеуі  бойынша  [203,  417  б.], 

Науаи  поэмасына сыналанган  63  тэмсілдің  12-сі  ғана Аттар 

тэмсілімен  сэйкеседі  екен,  ал  қалган  51  тэмсіл  түгелдей 

Науаи  қиялының жсмісі.  Мұндай  мысалдарды  іздесек  қазақ 

эдебиетінен  де  молынан  табамыз.  Бүл  арада  мынандай 

мәселе шығады.  «Нэзира дәстүрін»  «еркін  аударма»  немесе 

«еліктеу»  деп  қарап,  сол  арқылы  түркі  халықтары  тілінде 

жазылган  ғажайып  әдеби  туындыларды  жоққа  шығарғысы 

келетін «зерггеушілер» Батыста да,  Шығыста да баршылық. 

Бұл  сияқты  теріс  көзқарастарга  кезінде  Е.Э.Бертсльс 

өзінің  «Науаи  жэне  Жәми»  атты  зерттеуі  арқылы  соққы 

бергені  мәлім.  Әдетте  нәзира  дэстүрін  «еркін  аударма»  деп 

қарайтындар нэзира дэстүрінің табиғатын,  мұрат-мақсатын, 

өзіндік  ерекшеліктерін  жете  түсінбейді  яки  түсінгісі 

келмсйді.  Нэзира  -   белгілі  бір  ақынның  шыгармасына 

«жауап» ретінде жазылган туынды екенін жогарыда айттық. 

Егер ақын лирикалық шыгармага (қадиса, газел) жауап жазса, 

онда  сол  алгашқы  шыгарманың  өлең  өлшемі  мен  ұйқасы

233

сақталуы  шарт.  Ал  егер  шығарма оқиганы  баяндап  айтатын 

сипатта  (месневи)  болса  онда  нәзирагөй  ақын  өзі  жауап 

жазып  отырған  өлеңнің  өлшемі  мен  фабуласының  негізгі 

қасиеттерін сақтап отыруы тиіс» [201,254 б.]. Солайы солай. 

Н.Келімбетов кітабында М.Әуезов те Тұрмағамбет жырлаған 

«Рүстем-дастанды» мейлінше жоғары бағалай келіп, «мұның 

өзі «Шахнама» эпопеясынан тікелей жасалған аударма емес, 

өзіндік  көркемдік  ерекшелігі  бар  қазақша  нұсқасы  деп 

көрсетті, делінеді. Әуезовтің осы пікірін («тікелей жасалған 

аударма  емес»)  алға  ұстап  алып,  Тұрмагамбет  дастаны  да, 

Шығыс  ақындарының  ізімен  жырлаған  басқа  ақындардың 

қиссалары  да  аудармаға  атымен  қатыссыз  дүниелер  деп 

бағалаудың  өзінде  ойлантарлық  тұстар  бар.  Мұның  өзі  де 

Әуезов  пікірінің  екінші  бір  қанатынан  («өзіндік  көркемдік 

ерекшелігі  бар  қазақша  нұсқасы»)  шығып  жатыр.  Мұндагы 

түйінді  сөз  өзіндік  те,  көркемдік  те,  ерекшелік  те,  бар 

да,  нұсқасы  да  емес,  мұндағы  түйінді  сөз  -   қазақша  деген 

анықгама.  Қалай  айтқанда  да  әуелде  бір  тілде  дүниеге 

келген  шығарманың  басқа  бір  тілде  қайта  сөйлеуінде 

аударманың  белгісі  атымен  болмайды  деудің  қисыны  келе 

қоймас. Әрине, нэзирашыл ақындар түпнұсқаны бір жағына, 

қолжазбаны  бір  жагына  қойып  алып  жұмыс  істемегені 

былай  тұрсын,  талайының  тіпті  ол  шыгармалардың  кітап 

күйінде  шыққан  нұсқаларын  қолына  ұстап  көрмеуі  де 

мүмкін,  олардың  ойында  ауцару,  өз  тілінде  сөйлету  деген 

үгымдар  да  болмауы  мүмкін,  бірақ,  осы  оқығанымды, 

осы  естігенімді  мына  жұрт  та  түсінетіндей  етіп  жырлап 

берейін,  хабардар  жүрсін  деген  сияқты  мақсатты  алдына 

қояры  анық. 

Тіпті 

қарапайымдатып,  қарабайырлатып 

айтсақ,  қандай  әдіс-тәсілмен  орындалғанына  қарамастан, 

бұл  басқа  тілде  дүниеге  келген  шығарма  ғана  емес,  бұл 

баска  тілде  түп-тамыры,  тегі,  негізі,  қаңқасы,  сұлбасы, 

ұзын-ырғасы  бар,  көбіне  көп  кейіпкерлер  есімдеріне,  жер- 

су  атауларына  дейін,  ал  талай  тұста  көркемдік  қүралдарга 

дейін  сақталатын  шыгарма.  Демек,  онда  ауцарманың 

элементтері  қалайда  болмай  қоймайды.  Әрине,  «тікелей 

жасалған  аударма  емес».  Осы  орайда  Алма  Қыраубаеваның 

«Хұсрау-Шырын»,  «Гүлстан»,  «Қисса  с-үл  Әнбия»,  «Қисса 

Жүсіп», «Нахж-үл Фарадис», «Жүмжүма» сияқты кітаптарға 

берген  анықгамасы  («аударма-нэзиралық  шыгармалар») 

ойга  қалдырады.  Бүл  жөнінде  Рахманқұл  Бердібайдың 

мына  пікірі де  ескерерлік:  «Нэзирагөйлік  мәселесінің қазақ

234

әдебиетінің  тарихын  тереңдеп  түсіну  үшін  де  қатысы  жоқ 

емес. Бізде кейде бұрынғы ақындарымыздың Шығыс немесе 

Батыс әдебиетінде жырланған тақырыптарды қазақша қайта 

сөйлеткеннің  бэрін  аударма  деп  есептеушілік  кездеседі. 

Анық аударма бір басқа да, белгілі бір оқиғаны яки сарынды 

назира үлгісімен  қайта жазып  шығу -  екінші  нәрсе»  [98,  61 

б-]-

Нэзира  сипаты  жайында  айтқанда  бізде  бірқатар  еркін 

аудармалардың  жаппай  нәзираға  жатқызылып  жүргеніне 

назар  аудару жөн.  «Шығарма тұтастығы толық сакталмаған 

жерде  нәзира  шарты  орындалмақ  емес»,  деген  Шериаздан 

Елеукенов пікіріне [170,235 б.] ден қою керек. Классикалық 

нэзираның 

өз 

шарты 

бойынша 

шыгарманы 

қайта 

туындатушы  автор  (басқа  тілде  туындатуы  тіпті  де  міндет 

емес)  сол сюжетті  сол үлгімен,  сол уәзінмен жырлауға тиіс. 

Нэзира  эуел  баста  еліктеуден  шықса  шыққан  да  шығар. 

Елікгеудің  өзі  шын  таланттардың  қолымен  жасалса  өнер 

жарысына үласып  кетеді.  Заманында Аристотель еліктеудің 

үш  түрі  туралы  тамаша  айтқаны  белгілі.  Әл-Фараби  «Өлең 

өнерінің  кагидалары  туралы  трактатында»  [204,  96.]: 

«Еліктеу  дағдыдағыдай  поэзия  онерінде  қолданылады. 

Поэтикалық  пайымдау  дегеніміз  —   еліктеудің  озі»,  деп 

жазған  еді  ғой.  Шьпыс  поэзиясында  олең  өрнегінің, 

көркемдік  кұралдардың  шегіне  жете  шыңдалуында  осы 

нэзираның  үлесі  үлкен.  Өйткені,  оқигадан  да,  образдан  да 

оқшау кетпейтін болғандықтан, сол арқылы айтылар ойды да 

амалсыз кайталауға тура келетіндіктен келесі ақын түпнүсқа 

авторымен  онер  жарысына  түсетін  де,  мұның  өзі  жыр 

жолдарын айрықша қырнап-сырлауды, зер токкен зергердей 

тіл  кестесін  эрлей  түсуді  талап  ететін,  айналып  келгенде 

мұнан  поэзия  көркемдігі  үтатын.  И.С.Брагинский:  «Өлеңші 

қолынан  келгенінше  тек  еліктеумен  болады.  Шын  шебер 

жарыска  түседі.  Бұл  арада  оның  эдетгегі  Батыс  қаламгері

сияқты  тыңнан  дсрбсс  бсйнслср  жасап  жатуга  жагдайы 

жоқ,  міндеті  әлдеқайда  ауыр;  Шыгыс  нәзирасының  авторы 

өзіне  қосымша  жүк  жүктеп  алады,  ол  шет-шегі  сызылған 

шеңберден 

шықпай  жазуга  тиіс.  Жаңагы  шеңбердің 

ішінде  түрып-ақ,  түпкі  бейнені  психологиялық  тұрғыдан, 

көркемдікпен  тереңдете  түссе  ғана  ол  өнер  жарысында 

жеңіп  шығады»,  дегенде  осыны  айтқан.  Бұл  тұргыдан 

Караганда 

Ныгмет 

Ғабдуллиннің 

Абайдың 

«Евгений 

Онегин»  романынан  жасаган  аудармаларын  нэзираға  басы

бүтш жатқызған пікірімен  [205,  50-72 б.]  келісу қиын екенін 

ескертпекпіз.  Ғалым  өз  мақаласында  Абайдың  «Евгений 

Онегинге»  баруын  таза  аударма  үлгісі  ретінде  қарайтын 

авторлармен таласқа түсіп, өз ойын дәлелдеп те шыға алған. 

Сөйте  тұра  Абай  туындысын  «нэзира  үлгісімен  жазылған 

лирикалық  дастан»  деп  атау  жеңілдеу  сияқты  көрінеді. 

Бізге  Шериаздан  Елеукеновтің  «Академик  Зэки  Ахметов 

«Абайдың  ақындық  әлемі»  (1995)  атты  кітабында:  «Кейде 

еркін  аударма  Шығыс  поэмасында  орын  алған  нәзира 

дәстүріне келеді деп айтылып жүр.  Асылында,  нэзира деген 

белгілі  сюжетке  жазылған  шығармаға  қатысты  ұғым»  деп, 

Абайдың  Пушкин  ізімен  толғаган  туындысын  нәзира  емес, 

еркін  аудармаға,  Пушкин  романына  сарындас  төлтумаға 

жатқызады»  [170,  235  б.]  дегені  жақынырақ.  Біз  Абайдың 

Пушкин  романынан  жасаған  үлгісі  жөніндегі  ойымызды 

арнаулы тарауда Н.Конрад пікіріне сүйеніп сөз еттік.

М.Әуезов  Абай  аудармасының  әдіс-тәсілі  жайында 

айтқанда  «Ескендір»,  «Әзім»  және  «Масғұт»  поэмалары 

туралы:  «Шығыстан  келген  аңыз,  мағыналы  мазмұны  бар 

дегенде немесе притча ақынның өз ойын баяндауга, керекке 

жаратылған  творчестволық  материал  ғана  болып  отыр...», 

дей  келіп,  «Шыгыс  поэзиясы  бүл  салтты  заңды  деп  біліп, 

осы  дәстүрге  «нэзира»,  «нэзирагөйлік»  деп  атау  да  берген. 

Абай  сол  дәстүрді  жақсы  біліп  қана  қоймаған,  қолдаған 

да.  Нэзира  жолымен  алдыңгы  ақынның  поэмасы  бойынша, 

қайтадан  жаңа поэма жазатын  бұрынғы  ақындар да,  кейінгі 

өз  заманының  көзқарасын,  творчестволық  жаңа  поэзиясын 

танытады»,  деп  ой  түйеді  [115,  153-168  б.].  Абайдың  бұл 

поэмалары  жөнінде  әдебиеттануда  жеткілікті  жазылған. 

Оларды  таза  нәзираға  жатқызуга  да  бола  бермейді  деп 

санаймыз.  Бүл  пікірді  айтқан  ғалымдар,  қаламгерлер  де  аз 

емес.

2.4.2. 

Эпос  нәзирасы.  Төл  әдебиетімізде  нәзира 

дэстүрінде  дүниеге  келген  шыгармалар  жеткілікті  дедік. 

Солардың  үлкен  бір  саласы  -   прозалық  туындыларды  жыр 

тілімен қайта сөйлету.  Шынтуайтына келгенде, қазақ поэзия 

аудармасының  өзіндік  ерекшелігінің  келісті  көрінетін  бір 

түсы да осы. «Бұл әдет бізде бұрын көп орын алган. Сонау ерте 

заманда шыгыс елдерінің эдебиетінен ауысып, халық арасына

сіңісіп  кеткен  эр  түрлі  аңыз-ертегілердің,  мысалдардың, 

көбінесе, олең түрінде тарап кеткені белгілі. Мүның бір түрі 

-  назира. Ал одан бергі жагын алатын болсақ, жазба эдебиет

236

өкілдерінің  өздері  де  эрдайым  прозалық  шығармаларды

өлеңмен  ауцаруға  барып  отырған»,  «Аударма  мәдениетінің

элі  өсіп  жетіле  коймаған  кезінде,  сондай-ақ  жалпы  ұлтық

әдебиеттің өзі де кемеліне келе қоймаған дэуірде бұл сияқгы

бір  жанрдың  туындысын  екінші  жанрдың  үлгісімен  аудару

әдеті  қай  халықтың тарихында болса да кездеседі»  [206,  62 

б.].

«Мэдени мұра» бағдарламасының аясын дагы жүз томдық 

«Бабалар сөзі» сериясының тиісті томдарының өзі нәзираның 

қазақ фолькл орына да көп эсер еткеніне дэлел. Талай ғажайып

жәдігерліктерімізді ғылыми айналымға тұңғыш түсірген бұл

серия  нэзира -  қазақ дастанының  негізгі  қайнар  көздерінің 

бірі деудің де аргықтығы жоқтығына көз жеткізеді. «Әдетте, 

дастандарды біз шығыстан келген дүниелер деп есептейміз. 

Солай  екені  даусыз.  Алайда,  бұл  жагдайды  тек  бір  елдің 

екіншіге әсері ғана деп түсінуге болмайды. Мәселенің түбірі 

тереңіректе.  Біріншіден,  қазақ  халқы  ешқашан  томага- 

тұиық гұмыр кешкен емес.  Ол да шығыс халыктарының бірі 

репнде, тіпп солардың біразымен туыстас болғандықтан да, 

бүкіл  шығыс мэдениетіне  ортақтас  мұрагер,  сол  мэдениетгі 

жасаушылардың  бірі.  Демек,  бұл  жерде  «Шығыстың  эсері» 

жүктеу/скачать 26,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: