Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Зако́н Буге́ра —Ла́мберта — Бе́ра
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Зако́н Буге́ра —Ла́мберта — Бе́ра Bouguer-Lambert-Beer law, Beer-Lambert- Bouguer law Определяет ослабление пучка
монохроматического света
при его
распространении через
поглощающую среду, в частном случае — через раствор поглощающего вещества в непоглощающем растворителе. В частности позволяет вычислить функцию энерговыделения при расчѐте параметров диссипации энергии луча в технологических операциях с использованием лазера. Бугер – Ламберт – Бер заңы Bouguer-Lambert-Beer law, Beer-Lambert- Bouguer law Жұтатын ортада таралған, атап айтқанда – жұтпайтын қоспадағы жұтатын ерітінді арқылы ӛтетін, монохромат жарық шоғының әлсіреуін анықтайды. Лазер қолданылатын технологиялық операцияларда сәуле
энергиясы диссипациясының парметрлерін есептеу кезінде энергияны бӛлу функциясын есептеуге мүмкіндік береді.
Henry s law Устанавливает прямо пропорциональную зависимость концентрации с газа, растворенного при постоянной температуре в данном растворителе, от парциального давления р над поверхностью раствора: с = Гр, где Г – коэффициент (или константа) Генри, который зависит от температуры.
Henry s law Еріткіштегі тұрақты температура кезінде ерітілген газ концентрациясының ерітінді бетіндегі парциалдық р қысымға тура пропорционалды тәуелділігін орнатады: с = Гр, мұндағы Г – температураға тәуелді Генри коэффициенті (немесе константасы). Законы Фика Fick's laws Основные феноменологические законы диффузии; сформулированы в 1855 г. А. Фиком (A. Fick). закон Фика второй / second Fick's law — описывает нестационарный случай изменения концентрации диффундирующих частиц С во времени t и пространстве х: dC/dt= Dδ 2 C/ dx
2 . закон Фика первый / first Fick's law — устанавливает для стационарной диффузии пропорциональность плотности потока
диффундирующих частиц j градиенту их концентрации С и коэффициенту диффузии, т.е. в одномерном приближении j = - DδC/dx, где D — коэффициент диффузии, х — координата.
Fick's laws 1855 жылы А.Фик (A. Fick) тұжырымдаған диффузияның феноменологиялық негізгі заңы. Фиктің екінші заңы- диффузияланушы бӛлшектердің С концентрациясының t уақыт бойынша және х кеңістікте стационар емес ӛзгеру жағдайын сипаттайды: dC/dt= Dδ 2 C/dx 2 . Фиктің бірінші заңы- стационар диффузия үшін диффузияланушы бӛлшектердің j ағын тығыздығына
олардың концентрацияларының С градинетіне пропорционалдығын анықтайды, яғни бірӛлшемді жуықтауда j = -DδC/dx, мұндағы D — диффузия коэффициенті, х — координата. 67
Slowing down, deceleration; delay; (of neutrons) moderation Уменьшение кинетической энергии частиц (обычно нейтронов) в результате их многократного столкновения с ядрами.
Slowing down, deceleration; delay; (of neutrons) moderation Бӛлшектердің (әдетте нейтрондардың) ядромен бірнеше
рет соқтығысуының нәтижесінде кинетикалық энергиясының азаюы. Замедли́тель нейтро́нов Neutron moderator, moderator of neutrons, moderator Вещество с малой атомной массой в активной зоне ядерного реактора, служащее для уменьшения кинетической энергии быстрых нейтронов до величин энергии тепловых нейтронов, которые вызывают деление ядер урана-235, урана-233 и плутония-239. Наиболее распространенные замедлители нейтронов - графит, обычная вода, тяжелая вода и берилий, которые слабо поглощают тепловые нейтроны. В реакторах на быстрых нейтронах, в которых для деления
используются нейтроны большой энергии, замедлитель отсутствует.
Neutron moderator, moderator of neutrons, moderator Жылдам
нейтрондардың кинетикалық энергиясын уран-235, уран-233 және
плутоний-239 ядроларының ыдырауын тудыратын жылулық нейтрондардың энергиясына дейін тӛмендетуге арналған ядролық реактордың белсенді аймағындағы атомдық массасы аз зат. Кең таралған нейтронды баяулатқыштар – графит, әдеттегі су, ауыр су және жылулық нейтрондарды әлсіз
жұтатын бериллий. Жылдам нейтрондардың реакторында жоғары
энергиялы нейтрондар бӛлу үшін
қолданылады, баяулатқыш болмайды. Замеще́ния (дефекты замещения) Substitution, displacement (substitutional defect, anti-site defects) Нарушения в узлах
кристаллической решѐтки, вызванные тем, что некоторые места, нормально занимаемые атомами одного сорта, занимаются атомами другого сорта.
Substitution, displacement (substitutional defect, anti-site defects) Бір сорттың атомдары алатын кейбір орындарды басқа сорттың атомдары алуы туғызатын кристал торы түйіндеріндегі бұзылулар.
Charge Физическая величина, являющаяся источником электромагнитного поля,
посредством которого осуществляется взаимодействие частиц, обладающих этой характеристикой. Зарядом называют также некоторые аддитивные величины, сохраняющиеся (точно или приближенно) в процессах превращения частиц,
обусловленных определенными типами взаимодействия (например, барионное число, лептонное число, гиперзаряд, странность).
Charge Осы сипаттамаға ие бӛлшектердің ӛзара әсерлесуін жүзеге асыратын электромагниттік ӛрістің
кӛзі болып
табылатын физикалық шама. Заряд деп сонымен қатар бӛлшектердің қандай да бір ӛзара әсерлесуінің белгілі бір типтерімен шартталған, түрлену процестерінде сақталатын (дәл немесе жуықтап) кейбір аддитивті шамаларды (мысалы, бариондық сан, лептондық сан, гиперзаряд, қыңырлық) да айтады. заряд иона / ion charge — образуется в результате потери или приобретения одного или нескольких электронов атомом.
Поэтому всегда кратен заряду электрона. Может
меняться вследствие ион заряды / ion charge — атомның бір немесе бірнеше электронын жоғалту немесе қосып алуының нәтижесінде туындайды. Сондықтан шамасы әрқашан
электрон зарядының шамасына еселі болып келеді. 68
дополнительной ионизации или
рекомбинации. Қосымша иондалу немесе рекомбинация нәтижесінде ӛзгеруі мүмкін.
положительный, по абсолютной величине равен заряду электрон ( +1,6х10- 19 кулона). позитронның заряды / positron charge — абсолют шамасы бойынша электронның зарядына тең ( +1,6х10- 19 кулон), оң заряд. заряд пространственный / space charge, volume charge — электрический заряд, рассредоточенный в некотором объѐме.
charge — қандай да бір кӛлем ішінде жинақталған электрлік заряд.
induced electric charge — электрический заряд, возникающий в части нейтрального проводника в результате разделения имеющихся в нем положительных и отрицательных электрических зарядов. индукцияланған электрлік заряд / induced electric charge — бейтарап ӛткізгіштің бӛлігінде ондағы оң және теріс электрлік зарядтардың екі жаққа бӛлінуі нәтижесінде туындайтын электрлік заряд. заряд электрический элементарный / elementary charge — минимальный электрический заряд, которому кратны все электрические заряды тел. элементар электрлік заряд / elementary charge — денелердің барлық электрлік зарядтары оған еселі болып келетін минимал электрлік заряд. заряд электрона / electron charge — фундаментальная константа. Равен -1,6х10- 19 кулона. Принято считать отрицательным. электронның заряды / electron charge — іргелі тұрақты шама. Мәні 1,6х10- 19 Кулонға тең. Таңбасы теріс деп есептеледі. заряд эффективный / effective charge — функция, описывающая изменение заряда (константы взаимодействия), которое необходимо осуществить, чтобы
скомпенсировать изменение величины ренормировочного параметра. эффективті заряд / effective charge — қайта нормалаушы параметр шамасының ӛзгерісін толықтыру үшін жүзеге асыру керек болатын заряд ӛзгерісін сипаттайтын функция.
Shading, shadowing, blocking Пространсвенное перераспределение ионов в пучке вдоль траектории движения из-за их рассеяния на атомах (ионах) мишени. В результате за атомом мишени образуется область, называемая конусом затенения, и которого полностью исключены траектории рассеянных ионов. См. также конус затенения, фокусировка, блокировка. Кӛлеңкелеу Shading, shadowing, blocking Шоқта иондардың нысана атомдарында шашырауынан болатын қозғалыс траекториясы бойымен
иондардың кеңістіктік қайта таралуы. Нәтижесінде нысана атомының артында шашыраған иондардың траекториясы толығымен жойылған кӛлеңкелеу конусы деп аталатын облыс пайда болады. Защита радиационная Radiation protection, radiation shielding, radiative absorption Комплекс организационных и технических мероприятий по предотвращению вредного воздействия излучений ионизирующих на организм человека. Различают воздействия, при которых тяжесть поражения зависит от индивидуальной дозы облучения, полученной отдельным органом или всем телом человека (лучевая болезнь, лучевые ожоги, катаракта и т.п.), и воздействия, обусловленные коллективной дозой
Радиациялық қорғаныс Radiation protection, radiation shielding, radiative absorption Адам ағзасына иондаушы сәулеленің зиянды әсерінің алдын алу үшін жүргізілетін ұйымдастыру және техникалық іс-шаралар жиыны. Әсер етуінің мынадай екі түрін бӛліп қарастырады: біріншісі, зақымдану дәрежесі адамның жеке ағзаларының немесе бүкіл денесінің сәулеленуінің жеке дозасына (сәулелік ауру, сәулелік күйіктер, катаракт және т.б.) тәуелді және екіншісі, популяцияда генетикалық ӛзгерістерге әкелетін ұжымдық 69
(суммой индивидуальных доз
определенного контингента людей) и определяющие опасность генетических нарушений в популяции. Первые называются нестохастическими эффектами, вторые - стохастическими эффектами излучения. Соответственно,радиационная защита должна обеспечивать безопасные условия для отдельных лиц, их ближайшего и отдаленного потомства и человечества в целом. дозаға (белгілі бір адамдар тобына келетін жеке дозалар жиыны) негізделген әсерлер. Алғашқысы - стохастикалық емес эффектілер, ал екіншісі - стохастикалық эффектілер деп
аталады. Сәйкесінше, радиациялық қорғаныс жекелеген адамдарды, олардың жақын және алыс ұрпақтарын және жалпы алғанда
бүкіл адамзатты қауіпсіздікпен қамтамасыз етуі қажет.
Radiation absorption, radiation capture Ядерная реакция, в которой налетающая частица захватывается ядром-мишенью, а энергия возбуждения образующегося составного ядра излучается в виде гамма - квантов (иногда
конверсионных электронов). Является, например, преобладающим процессом взаимодействия тепловых нейтронов с ядрами материалов- поглотителей (бор, кадмий и т.д.).
Radiation absorption, radiation capture Ұшып келе жатқан бӛлшек ядро-нысанамен қармалып, пайда болған құрама ядроның қозу энергиясы гамма-квант (кейде конверсиялық электрондар) түрінде сәулеленетін ядролық реакция. Мысалы, жылулық электрондардың жұтқыш-материал (бор, кадмий және т.б.) ядроларымен ӛзара әсерлесуі негізгі процес болып табылады. Захва́т электро́нный Electron trapping, electron capture Тип бета-распада ядер, состоящий в захвате ядром электрона с одной из внутренних оболочек атома.
Electron trapping, electron capture Ядро атомның ішкі қабаттарындағы бір электронын қармап алуы кезінде жүзеге асатын ядроның бета-ыдырауының түрі.
Radioactive waste disposal, landfill, burial of radioactive waste Безопасное размещение радиоактивных отходов без намерения их последующего извлечения. Радиобелсенді қалдықтарды кӛму Radioactive waste disposal, landfill, burial of radioactive waste Қолданысқа жарамсыз радиобелсенді қалдықтарды қоршаған ортаға қауіпсіз етіп орналастыру. Зеркало магнитное Magnetic mirror Устройство для отражения заряженных частиц. Частицы в магнитном поле движутся вследствие силы Лоренца по винтовым траекториям. Если магнитные силовые линии расходятся пучком, сила Лоренца в среднем за один оборот частицы вокруг этих линий имеет составляющую, направленную в сторону более слабого магнитного поля. В местах резкого возрастания магнитного поля это явление приводит к отражению заряженных частиц.
Magnetic mirror Зарядталған бӛлшектерді кӛрсетуге арналған құрылғы. Бӛлшектер магнитті ӛрісте Лоренц күшінің салдарынан винтті траектория бойынша қозғалады. Егер магниттік күш сызықтары шоқ түрінде таралатын болса, онда осы сызықтарды бір рет айналып шыққандағы орташа Лоренц күші анағұрлым әлсіз магнит ӛрісіне қарай бағытталған құраушыға ие болады. Магнит ӛрісінің күрт артқан жерлерінде бұл құбылыс зарядталған бӛлшектердің шағылуына әкеледі.
Electron trapping, electron capture Тип бета-распада ядер, состоящий в захвате ядром электрона с одной из внутренних оболочек атома.
Electron trapping, electron capture Ядро атомның ішкі қабықшаларының бірінен электронды қармауға негізделетін ядроның бета-ыдырау типі.
70
Sievert (Sv) Единица эквивилентной дозы излучения. Обозначение – Зв. 1 Зв = 1 Дж/кг = 100 бэр.
Sievert (Sv) ХБ жүйесіндегі сәулелену мӛлшерінің эквиваленттік бірлігі. Белгіленуі – Зв. 1 Зв = 1 Дж/кг = 100 бэр.
Zone
Область в пространстве координат, энергии и т.д., для которой свойственны общие признаки (физические параметры, функции и т.д.). Аймақ Zone
Координата, энергия
және т.б.
кеңістіктеріндегі сипаттамалары (физикалық параметрлері, функциялары және т.б.) ортақ облыс.
accident zone — территория, где уровни облучения населения или персонала, обусловленные аварией, могут превысить пределы
доз, установленные для нормальной эксплуатации техногенных источников ионизирующего излучения. радиациялық апат аймағы / radioactive accident zone — техногендік иондаушы сәуле кӛздері апатының нәтижесінде халықтың немесе қызметкерлердің сәулелену дәрежесі қалыпты қолданыс үшін рұқсат етілген шекті дозадан асып кеткен территория.
reacting core, active sectoin — пространство, заполненное тепловыделяющими элементами с ядерным топливом, теплоносителем и (в случае аппарата на тепловых нейтронах – замедлителем), в котором
происходит контролируемая цепная реакция деления ядер тяжѐлых элементов (урана, плутония). Она сопровождается выделением осколков деления, нейтронов, гамма-квантов, электронов. Активная зона
может использоваться как источник ионизирующих излучений при радиационных испытаниях и технологической обработке материалов и изделий. См. также замедлитель нейтронов, элемент тепловыделяющий.
reacting core, active
sectoin — ауыр
элементтердің (уран,
плутоний) басқарылатын тізбектік реакциясы жүретін, ядролық отыны
бар жылубӛлгіш элементтермен, жылутасығыштармен (егер аппарат жылулық нейтрондармен жұмыс істесе -
толтырылған кеңістік. Тізбекті реакция кезінде ыдырау жарықшақтарының, нейтрондардың, гамма- кванттың, электрондардың бӛлінуі жүзеге асады. Белсенді аймақ радиациялық сынақтар және
материалдар мен
бұйымдарды технологиялық ӛңдеу кезінде иондаушы сәулелердің кӛзі ретінде қолданылуы мүмкін.
обратной решетки кристалла, содержащая все трансляционно-неэквивалентные точки.
трансляциялық-эквивалентті емес нүктелерді қамтитын кристалдың кері торының ұяшығы.
— область допустимых значений энергии электронов в кристалле, целиком заполненная валентными электронами при абсолютном нуле температуры.
— абсолют нӛл температурада валенттік электрондармен толық
толтырылатын, кристалдағы электрондар энергиясының рұқсат етілген мәндерінің аймағы.
странства, отстоящая от излучающей системы на расстояниях, значительно превышающих размеры системы и длину толқындық аймақ / wave zone — сәуле шығаратын жүйеден жүйенің ӛлшемінен және ол сәулелендіретін толқындардың ұзындығынан айтарлықтай үлкен
71
излучаемых ею волн. қашықтыққа тұратын кеңістік аймағы. зона воспроизводства / blanket — часть ядерного реактора, содержащая воспроизводящий материал, и предназначенная для получения в ней вторичного ядерного топлива. қайта өндіру аймағы / blanket — қайта ӛндіру материалы бар және де онда екінші ретті ядролық отынды алуға арналған ядролық реактордың бӛлігі.
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|