Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Вакуумды изоляция Vaccum isolation Жылу кӛзі (жұтқышпен) мен қоршаған орта арасындағы вакуумдық кеңістікті қолдануға негізделген жылулық изоляция. Айтарлықтай жоғары вакуумды изоляциялық қуысты жасауда газдың жылуӛткізгіштігімен жылу тасымалдауы тіпті болмайды, және қоршаған ортадан келетін жылу құйылымы негізінен сәулеленумен іске асады.
Ваккумды изоляциясы бар құтыларды айтарлықтай жетілдірудегі еңбек 1893 жылы ыдыстың шыны қабырғаларын күмістендіру жолымен жылудың тасымалдануын сәулеленумен азайту тәсілін жасап шығарған Дж.Дьюарға 80
переноса тепла излучением путем серебрения стеклянных стенок сосуда. Сосуды с вакуумной изоляцией обычно называют «сосудами Дьюара», а иногда и просто
«дьюарами». Они
широко применяются и в настоящее время. тиесілі. Вакуумдық изоляциясы бар
құтыларды әдетте «Дьюар құтылары» ал кейде тіпті «дьюарлар» деп атайды. Олар қазіргі таңда да кеңінен қолданылады.
Isotope, species, nuclide (от греч. isos – равный, одинаковый и topos – место) Разновидности атомов одного и того же химического элемента, атомные ядра которых имеют одинаковое число протонов и различное число нейтронов.
Isotope, species, nuclide (гр. isos – тең, бірдей және topos – орын) Атом ядросындағы протондардың саны бірдей, бірақ нейтрондар саны ӛзгеше болып келетін бір химиялық элемент атомдарының жиыны.
isotopes— изотопы, ядра
которых нестабильны и испытывают радиоактивный распад. Большинство известных изотопов радиоактивны (стабильными являются лишь около 300 из более чем 3000 нуклидов, известных науке). У любого химического элемента есть
хотя бы
несколько радиоактивных изотопов, в то же время далеко не у всех элементов есть хотя бы один стабильный изотоп; так, все известные изотопы всех элементов, которые в таблице Менделеева идут после
свинца, радиоактивны. —радиобелсенді изотоптар / radioactive isotopes — ядролары орнықсыз және радиобесенді ыдырауға ұшырайтын изотоптар. Қазіргі
таңда белгілі
изотоптардың кӛпшілігі радиобелсенді (ғылымға белгілі 3000 нуклидтің тек 300-і ғана тұрақты болып табылады). Кез келген химиялық элементтің кем дегенде бірнеше радиобелсенді изотобы бар, алайда бір де бір орнықты изотобы жоқ элементтер де кездеседі. Менделеев кестесінде қорғасыннан кейін
тұратын элементтердің барлық изотоптары радиобелсенді болып келеді. Изотро́пность Isotropy Независимость какого-либо свойства среды от направления. Изотроптық Isotropy Ортаның қандай да бір қасиетінің бағытқа тәуелсіздігі. Имита́ция возде́ йствия ионизи́ рующиего излуче́ния Simulation of ion radiation action Процесс радиационных испытаний материалов и изделий, при котором реальный источник излучений (обычно малодоступный, например, излучение ядерного взрыва) заменѐн лабораторным, более доступным (импульсным ядерным реактором, ускорителем). Обычно при этом требуется обеспечить подобие
радиационного воздействия, т.е. равенство одного
или нескольких ключевых параметров (например, состава и спектра частиц, мощности дозы, относительного числа смещѐнных атомов в единице объѐма в единицу времени и т.д.).
Simulation of ion radiation action Шынайы сәуле кӛзі (негізінен табылуы қиын, мысалы,
ядролық жарылыс
сәулесі) қолжетімді лабороториялық сәуле кӛздерімен (импульсты ядролық
реактормен, үдеткішпен) алмастырылатын материалдар мен бұйымдарды радиациялық сынау
процесі. Бұл кезде шынайы радиациялық әсерге ұқсастықты қамтамасыз ету, яғни бір немесе бірнеше параметрлерінің (мысалы, бӛлшектердің құрамы мен спектрі, дозаның қуаты, уақыт бірлігінде бірлік кӛлемдегі ығысқан атомлдардыың салыстырмалы саны және т.б.) бірдей болуы талап етіледі.
Electrical impedance Комплексное полное
сопротивление электрической цепи при синусоидальных Электрлі импеданс Electrical impedance Синусоидальды кернеулер мен тоқ кезінде электрлі тізбектің комплексті толық
81
напряжении и токе. кедергісі. Импланта́ция Implantation Введение примесных атомов в твердое тело с целью модифицировать его физические свойства.
Implantation Қатты дененің
физикалық қасиеттерін модификациялау мақсатында оған қоспалық атомдарды ендіру. имплантация ионная / ion implantation — введение примесных атомов в твердое тело бомбардировкой его
поверхности ускоренными ионами. иондық имплантация / ion implantation — қатты денеге оның бетін үдетілген иондармен соққылау арқылы қоспалық атомдарды ендіру. имплантация лазерная / laser implantation — процесс, при котором предварительно на поверхность подложки наносится тонкая плѐнка, состоящая из атомов имплантанта, которая затем подвергается воздействию лазерного излучения с целью усиления миграции атомов в подложку. В принципе в этом режиме возможна имплантация атомов из паровой или газовой среды, окружающей подложку. лазерлік имплантация / laser implantation — тӛсеніштің бетіне имплантат атомынан тұратын жұқа қабық жағылып, кейіннен ондағы атомдардың тӛсенішке миграциясын күшейту үшін
лазерлік сәулемен сәулелендіру процесі. Негізінен бұл режимде тӛсенішті қоршайтын булық және газдық ортадан атомдардың имплантациясы іске асуы мүмкін. имплантация ядрами отдачи / recoil nucleus
implantation — процесс, при котором предварительно на поверхность подложки наносится тонкая плѐнка, состоящая из атомов имплантанта. Затем она подвергается воздействию пучка ускоренных ионов. Атомы получают часть энергии ионов,
что вынуждает их мигрировать в подложку. серпім ядроларымен имплантациялау / recoil nucleus implantation —тӛсеніш бетіне алдын ала имплантат атомынан тұратын жұқа қабық жағылып, кейіннен үдетілген иондар шоғымен сәулелендірілетін процесс. Осы кезде атомдар иондар энергиясының бір бӛлігін алады, бұл олардың тӛсенішке қоныс аударуына мүмкіндік туғызады. Имплозия Implosion Чрезвычайно быстрое сжатие тела в некотором объеме вследствие отдачи от разлета вещества с его поверхности, вызванного облучением мощными
потоками излучения или ускоренных частиц, или продуктов химического взрыва. Имплозия Implosion Қуатты ағындармен немесе шапшаңдатылған бӛлшектер немесе химиялық жарылыстың ӛнімдермен сәулелендіруден туындаған дене бетінен заттың ұшуынан қандай да бір кӛлемде тебілуінің салдарынан болатын дененің аса жылдам сығылуы. И́мпульс Pulse, impulse, pulse(d) signal 1. Количество движения - общая мера движения всех видов
материи; обнаруживается при взаимодействиях физических систем по изменению их импульса механического. 2.Кратковременный сигнал. Импульс Pulse, impulse, pulse(d) signal 1. Қозғалыс мӛлшері – барлық материя түрлері қозғалысының жалпы ӛлшемі; физикалық жүйелердің әсерлесуі кезінде, олардың
механикалық импульстарының ӛзгеруінен анықталады. 2. Қысқа уақыттық сигнал. импульс волновой /wave impulse— распространяющееся в пространстве в виде волны однократное возмущение или группа периодических возмущений.
түрінде кеңістікте таралатын бірдүркін ұйытқу немесе периодтық ұйытқу тобы.
— мера механического движения; для механикалық импульс / mechanical impulse — механикалық қозғалыстың ӛлшемі;
82
материальной точки равен произведению массы этой точки на еѐ скорость; для системы материальных точек складывается из механических импульсов точек,
составляющих систему. материалдық нүкте үшін оның массасын осы нүктенің жылдамдығына кӛбейткенге тең; материалдық нүктелер жүйесі үшін сол жүйені құрайтын нүктелердің механикалық импульстерінің қосындысымен анықталады. импульс силы / impulse force — мера действия силы, равная произведению среднего значения силы на время еѐ действия. күш импульсі / impulse force — шамасы күштің орташа мәнін оның әсер ету уақытысына кӛбейткенге тең болатын күш әсерінің ӛлшемі. импульс ударный / shock pulse — импульс силы,
действующий на
каждое из
сталкивающихся тел при их ударе. — соққы импульсі / shock pulse — денелердің соқтығысуы кезінде олардың әрқайсысына әсер ететін күш импульсі.
импульс (1.); равен отношению энергии фотона к скорости света в вакууме.
шамасы фотон энергиясының вакуумдағы жарық жылдамдығына қатынасына тең импульс. импульс электрический / electropulse — кратковременные изменения электрического напряжения или силы тока в виде скачка, либо в виде некоторого числа колебаний, следующих друг за другом. электрлік импульс / electropulse — электрлік кернеудің немесе ток күшінің соққы түрінде, болмаса бірінен
кейін бірі
ілесетін тербелістің бірнеше сандары түріндегі қысқа уақыттық ӛзгерісі.
electromagnetic pulse — импульс (1.); в некотором объѐме среды заключѐн импульс электромагнитного поля, равный
отношению энергии, которой обладает поле, находящееся внутри этого объѐма, к скорости света в данной среде.
electromagnetic pulse — импульс (1.); ортаның қандай да бір кӛлеміндегі электромагниттік ӛрістің импульсі бар, осы кӛлемнің ішінде орналасқан ӛріс энергиясының берілген ортадағы жарық жылдамдығына қатынасына тең.
Crystallographic indecses Три целых
числа, определяющих расположение в пространстве граней и атомных плоскостей кристалла (индексы Миллера), а также направлений в кристалле и его ребер (индексы Вейса) относительно кристаллографических осей.
Crystallographic indecses Кеңістікте кристалл қырлары мен атомдық жазықтықтардың (Миллер индекстері) орналасуын, сондай-ақ кристаллаграфиялық ӛстерге қатысты кристалдағы және оның қабырғаларындағы (Вейс
индекстері) бағыттарды анықтаушы үш бүтін сан. Индикаторы изотопные Isotopic indicator, tracer Вещества, имеющие в своем составе химический элемент с изотопным составом, отличающимся от природного. Часто изотопными индикаторами называют сами изотопы-метки, добавляемые в вещество, содержащее природную смесь изотопов данного элемента. Так как поведение изотопов одного элемента в физико- химических процессах практически идентично (за исключением легких элементов, для которых относительно большую роль могут играть эффекты
использование изотопных
Isotopic indicator, tracer Құрамында табиғидан ӛзгеше изотоптық құрамды химиялық элементтері бар заттар. Кӛбінесе берілген элементтің изотопының табиғи қоспасын құрайтын затқа қосылатын изотоптық кӛрсеткіштерді кӛрсеткіш-белгі деп
атайды. Бір
элементтің физика-
химиялық процестерге қатысуы бірдей болғандықтан (изотоптық эффектілерге кӛбірек мән беретін жеңіл элементтерден басқа), изотоптық индикаторларды пайдалану белгі изотобын тіркеу кезінде ӛзіндік диффузияны, зат алмасуды зерттеуге мүмкіндік береді, сонымен
қатар 83
индикаторов позволяет по регистрации изотопа-метки исследовать самодиффузию и миграцию меченого вещества, определять ничтожно малые количества примесей, изучать механизмы химических реакций и биологических процессов. Различают стабильные и радиоактивные индикаторы в зависимости от того, стабильный или радиоактивный изотоп добавляют в вещество в качестве метки. биологиялық процестер мен химиялық реакциялардың механизмін және
қоспалардың аз мӛлшерін анықтауға болады. Индикаторлар тұрақты және радиоактивті деп бӛлінеді. Тұрақты не радиоактивті индикаторлар болуына байланысты радиоактивті изотопты затқа белгі ретінде қосады.
Индикатри́са рассеяния Dispersion index, indicatrix of diffusion, scattering indicatrix (от лат. Indico – указываю) Функция, характеризующая вероятность перехода частиц при рассеянии из одного фазового обѐма (в пространстве энергий и направлений движения частиц) в другой. Шашырау индикатрисасы Dispersion index, indicatrix of diffusion, scattering indicatrix (лат. Indico – кӛрсетемін)
Бӛлшектердің шашырауы кезінде олардың бір фазалық
кӛлемнен келесісіне (бӛлшектердің қозғалыс бағыты мен
энергиялар кеңістігінде) ӛту ықтималдығын сипаттайтын функция. Инже́ктор Injector Первичный источник или предварительный ускоритель, предназначенный для ввода (инжекции) частиц в основной ускоритель или в камеру, где происходит генерация плазмы.
Injector Бӛлшектерді плазманы ӛндіру жүзеге асатын негізгі үдеткішке немесе камераға енгізуге арналған алғашқы кӛз немесе алдын ала үдеткіш. инжектор плазмы (плазменная пушка ) / plasma gun — устройство, предназначенное для создания потоков высокотемпературной плазмы и ввода ее в некоторую область, где проводится какой-либо эксперимент с плазмой. плазманың инжекторы (плазмалық зеңбірек) / plasma
gun — жоғары температуралы плазма ағынын алуға және оны қандай да бір плазмамен жасалатын эксперимент жүргізілетін аймаққа енгізуге арналған құрылғы. инжектор быстрых атомов / fast-atom injector — устройство для накопления и удержания термоядерной плазмы в
См. также инжекция. шапшаң атомдардың инжекторы / fast- atom injector — термоядролық плазманы магниттік тұзақтарда жинақтап және сонда ұстап тұруға арналған құрылғы. Сонымен қ. қараңыз: инжекция
Injection (от лат.Injectio – выбрасывание) Ввод частиц
в ускоряющую, ионизирующую, плазмохимическую и т.д.) среду для обеспечения еѐ функциональных свойств (рабочего газа для генерации пучка ионов в ускорителе, паров металлов в источнике металлических ионов, газофазового реагента в рабочей камере плазмохимического реактора и т.д.) Инже́кция Injection (лат.Injectio – жығарып тастау) Үдеткіш, иондаушы, плазмохимиялық және т.б.
ортаға олардың
функционалдық қасиеттерін қамтамасыз ету
үшін бӛлшектерді енгізу (үдеткіште иондар шоғын генерациялау үшін жұмыстық газды, метал иондар
кӛзінде метал
буларын, плазмохимикалық реактордың жұмыстық камерасында газофазалық реагентті және т.б) инжекция носителей / charge particle njection — проникновение неравновесных (избыточных) носителей заряда в
заряд тасымалдаушылар инжекциясы / charge particle njection — электр ӛрісінің әсерінен тепе-теңсіз (артық) заряд
тасмалдаушылардың жартылай ӛткізгішке 84
действием электрического поля. немесе диэлектрикке еніп кетуі. инжекция стационарная / fixed injection, stationary injection — инжекция в условиях постоянного во
времени потока
инжектируемых частиц. См. также инжектор. — тұрақты инжекция / fixed injection, stationary injection
инжектрленетін бӛлшектердің ағыны уақыт бойынша тұрақты болатын инжекция. Сонымен қ. қараңыз: инжекция
Boundary structure engineering Конструирование материалов с заданными свойствами путем целенаправленного формирования структуры и свойств
внутренних границ
между зернами, кристаллитами и т.п.
Boundary structure engineering Түйіршіктер, кристаллиттер және т.б
арасындағы ішкі шекаралардың құрылымы мен қасиеттерін дұрыс бағытталған құрылуы жолымен берілген қасиеттері бар
материалдарды құру. Иниции́рование пла́зменное Plasma initiation, plasma triggering Поджиг и
горения органического топлива с помощью низкотомпературной плазмы в разряде высокого давления. Плазмалық иницациялау Plasma initiation, plasma triggering Жоғарғы қысым
разрядындағы тӛмен
температуралы плазманың кӛмегімен органикалық отынның жандыру
және жануын қамтамасыз ету. Интенсивность Intensity,strength; rate, force Удельный показатель или средняя величина во времени какой-либо характеристики процесса, явления, действия и т.п.
Intensity,strength; rate, force Қандай да бір процес, құбылыс, әрекет және т.б
сипаттамасының уақыт
бойынша меншікті кӛрсеткіші немесе орташа шамасы. интенсивность излучения / radiation intensity – характеристика мощности излучения, определяемая количеством квантов энергии в единицу времени.
санымен анықталатын сәулелену қуатының сипаттамасы.
отношение величины линейного износа к пути трения, на котором произошел износ.
тозу мӛлшерінің тозу болған үйкеліс жолына қатынасы.
в единицу времени. релаксация қарқындылығы / relaxation intensity - уақыт бірлігінде кернеу релаксациясының мӛлшері
Wave interference Сложение двух или нескольких волн, при котором в разных точках пространства получается усиление или ослабление амплитуды результирующей волны. Толқындардың интерференциясы Wave interference Кеңістіктің түрлі нүктелерінде қорытқы толқын амплитудасының күшейтілуі немесе әлсізденуі алынатын екі немесе бірнеше толқындардың қосылуы. 85
Ion (от греч. Ion — идущий) Электрически заряженная частица, образующаяся при
потере или
присоединении электронов атомами, молекулами и т.д. Ионы соответственно могут быть положительными (при потере электронов) или отрицательными. Положительные ионы называют катионами (от греч. Kation, буквально - идущий вниз), отрицательные – анионами (от греч. Anion - идущий вверх). Заряд иона кратен заряду электрона. В свободном состоянии существуют в газовой фазе (в плазме). Ион Ion (гр. Ion — жүруші) Атомдардың, молекулалардың және т.б. электрондарды қосып алу немесе айырылу кезінде туындайтын электрлік зарядталған бӛлшек. Сәйкесінше иондар оң таңбалы (электрондарынан а йырылған кезде) да теріс таңбалы да болуы мүмкін. Оң иондарды - катиондар, теріс иондарды аниондар деп атайды. Ионның заряды электрон зарядына еселі.
ион, движущийся по структурному каналу кристаллической решѐтки.
кристалдық тордың құрылымдық каналымен қозғалатын ион.
состоящая из атомного или молекулярного иона (положительного и отрицательного) и присоединѐнных к ней газовых молекул. Имеют место в низкотомпературной плазме при значительных давлениях газа. Наличие кластерных ионов существенно изменяет электрические свойства плазмы. кластерлік ион / clustered ion — атомдық немесе молекулалық иондардан және оған газ молекулалары бекітілген бӛлшек. Газ
қысымы айтарлықтай жоғары болғанда тӛмен температуралы плазмада бақыланады. Кластерлік ионның бар болуы плазманың электрлік қасиеттерін айтарлықтай ӛзгеріске ұшыратады.
который может быть образован реакцией соединения двух или более ионов.
одан да кӛп иондардың бірігуі реакциясы кезінде пайда болатын иондар.
атомным весом от 1(протон) до 4 (гелий). жеңіл ион / light ion — атомдық массасы 1- ден (протон) 4-ке (гелий) дейінгі ион. ион неканалированный / non-channelled ion — ион, направление движения которого не связано с ориентацией структурных каналов кристаллической решѐтки. — каналданбаған ион / non-channelled ion — қозғалыс бағыты кристалдық тордың құрылымдық каналының бағдарлануымен байланыссыз ион.
negative ion — атом с одним или несколькими избыточными электронами.
— бір немесе бірнеше артық электрондары бар атом.
positive ion – атом с недостающими одним или несколькими электронами.
бір немесе бірнеше электрондары жеткіліксіз атом.
химических элементов с массой, большей, чем у атома гелия.
атомының массасынан жоғары химиялық элементтердің атомы.
скорость которого превышает скорость теплового движения. См. также ионизация, обмен ионный. үдетілген ион / accelerated ion — жылдамдығы жылулық қозғалыстың жылдамдығынан асатын ион. Сонымен қ.қараңыз: иондану, иондық ауысу. Иониза́ция Ionization Иондану Ionization 86
Процесс образования ионов, посредством которого нейтральный атом или молекула получают электрический заряд. Обычно ионизация происходит под действием электромагнитного излучения, ударов
электронов, ионов или других атомов. Бейтарап атом немесе молекула электрлік зарядқа ие болатын, иондардың пайда болу процесі. Әдетте иондану электромагниттік сәулелену әсерінен, электрондардың, иондардың немесе басқа да атомдардың соқтығысуынан іске асады.
ionization — образование иона в результате поглощения в одном элементарном акте одновременно нескольких фотонов. Частный случай более общего процесса многофотонного поглощения. көп фотондық иондану / multiphoton ionization — бір элементар акт кезінде бірнеше фотонның бірден жұтылуы нәтижесінде иондардың пайда
болуы. Кӛпфотонды жұтылу процесінің жеке жағдайы. ионизация первичная удельная / primary specific ionization — cреднее число пар ионов на 1 см пути, создаваемых только первичной частицей. алғашқы меншікті иондану / primary specific ionization — тек біріншілік бӛлшектер туғызатын, 1 см жолдағы иондар жұбының орташа саны. ионизация поверхностная / surface
ionization — образование ионов в процессе термической десорбции частиц
с поверхности твердого тела. беттік иондану / surface ionization — қатты дене
бетінен бӛлшектің термиялық десорбциялану процесі кезінде иондардың туындауы.
процесс ионизации атомов и молекул газа в сильных электрических полях.
ӛрістегі газ атомы мен молекуласының иондалу процесі.
— ионизация полная удельная / total specific ionization— cреднее число пар ионов на 1 см пути, создаваемых первичной и всеми вторичными частицами. См. также потери энергии ионизационные. толық меншікті иондалу / total specific ionization — біріншілік және барлық екіншілік бӛлшектер туғызатын, 1 см жолдағы иондар жұбының орташа саны. Сонымен қ.қараңыз: ионизациялық энергия жоғалту. ионизация столкновительная / collisional ionization — ионизация нейтральной частицы при соударениях с электронами, ионами, атомами.
— бейтарап бӛлшектердің электрондармен, иондармен, атомдармен соқтығысы нәтижесінде иондалуы. ионизация ступенчатая / step ionization — один из основных механизмов образования заряженных частиц в плазме, электронная температура которой много
меньше потенциала ионизации атома . сатылы иондалу / step ionization — электрондық температурасы атомның
иондалу потенциалынан кӛп кіші болатын, плазмадағы зарядталған бӛлшектердің пайда болу механизмдерінің негізгі түрлерінің бірі.
thermal
ionization — образование положительных и отрицательных ионов и
электронов из электрически нейтральных атомов и молекул. Термическая ионизация происходит при нагревании газа, она обусловлена значительной кинетической энергии сталкивающихся частиц.
электрлік бейтарап атомдар
мен молекулалардан теріс және оң иондардың, бос электрондардың пайда болуы. Термиялық иондалу газды қыздыру кезінде жүзеге асады, ол соқтығысатын бӛлшектердің елеулі кинетикалық энергиясына негізделген.
impact ionization — процесс ионизации соққы иондалу /collision ionization, impact ionization — атомдардың және
87
атомов и молекул в результате удара другой частицей. молекулалардың басқа бӛлшектермен соқтығысуы нәтижесінде жүзеге асатын иондалу процесі. ионизация удельная (ионизирующая способность удельная) /specific ionization — число пар разноименных носителей электрического заряда (пар ионов, пар электрон-дырка), создаваемых как
непосредственно в столкновениях заряженной частицы (первичная ионизация удельная), так и с учетом ионизации вторичными электронами (полная ионизация удельная) на единице длины пути этой частицы в веществе.
зарядталған бӛлшектің тікелей соқтығысуы кезінде (меншікті біріншілік иондалу), сонымен қатар осы заттың бірлік жол ұзындығында екіншілік электрондармен иондалуын (меншікті толық иондалу) ескере отырып та зат туындайтын әр аттас электрлік заряд тасымалдағыштар жұбының (электрон-кемтік жұбының, иондар жұбының) саны. ионизация электролитическая / electrolytic ionization— см. диссоциация — электролиттік иондалу / electrolytic ionization— қараңыз диссоциация фотоионизация / photoionization— процесс ионизации атомов и молекул в результате поглощения фотонов. См. также ион, деионизация газа. — фото иондалу / photoionization— фотондардың жұтылуы нәтижесінде атомдардың мен молекулалардың иондалу процесі. Сонымен қ.қараңыз: ион, газдың ионсыздануы Испаре́ние (парообразование) Evaporation, exhalation, vaporization Переход вещества из конденсированной (твердой или жидкой) фазы в газообразную (пар); фазовый переход первого рода. Испарение твердого тела
называется сублимацией (возгонкой), а парообразование в объеме жидкости – кипением. Обычно
под испарением понимают парообразование на свободной поверхности жидкости в результате теплового движения ее молекул при температуре ниже точки кипения. Булану Evaporation, exhalation, vaporization Заттың конденсирленген (қатты немесе сұйық) фазадан газ тәрізді (бу) күйге ӛтуі; бірінші текті фазалық ауысу. Қатты дененің булануы сублимация деп аталады, ал сұйық кӛлеміндегі булану процесі қайнау деп аталады. Әдетте булану деп температурасы қайнау температурасынан тӛмен сұйықтардың молекулаларының жылулық қозғалысының нәтижесінде оның еркін бетінде булардың пайда болу процесін атайды.
удаление сильным полем собственных атомов с поверхности в виде ионов.
күшті
ӛріс арқылы
заттың бетіндегі атомдарды иондар түрінде буландыру.
— испарение, ускоренное путѐм создания вакуума над поверностью испаряющейся жидкости или твѐрдого тела. Используется для сушки, нанесения тонких плѐнок и т.д.
буланатын сұйықтың немесе қатты дененің бетінде вакуумды тудыру арқылы үдетілген булану процесі. Кептіру, жұқа қабық қаптау және т.б. үшін қолданылады
thermal
evaporation — испарение, ускоренное повышением температуры испаряющегося вещества. термиялық булану / thermal evaporation — буланатын заттың температурасын жоғарылату арқылы
үдетілген булану
процесі. испарение электронно-лучевое / electron beam evaporation — испарение, ускоренное повышением температуры испаряющегося вещества с помощью облучения его поверхности пучком
ускоренных электронды-сәулелі булану / electron beam evaporation — буланатын заттың температурасын оның бетін
үдетілген электрондар шоғымен сәулелендіре отырып жоғарылату арқылы
үдетілген булану
88
электронов. процесі. Испаритель Evaporator, vaporizer, condenser, cooler, evaporimeter Элемент вакуумной установки для испарения материалов с целью
их последующего осаждения в виде функциональных тонких
пленок или
модифицирующих покрытий. Конструктивно выполнен в виде
проволочных спиралей, лент, тиглей, лодочек
различной конфигурации. Разделяются на устройства прямого и косвенного накаливания. Буландырғыш Evaporator, vaporizer, condenser, cooler, evaporimeter Материалдарды функционалды жұқа қабықтар немесе модификациялаушы жабулар түрінде кезекті тұндыру мақсатымен оларды буландыратын вакуумды құрылғы элементі. Бұранда
сымдар, ленталар, тигльдер, түрлі
конфигурациялар қайықшалары түрінде құрылымды жасалған. испаритель электродуговой / arc discharge evaporator – испаритель, в котором в качестве источника тепла используется плазма дугового разряда. Поток частиц, летящих из зоны эмиссии мишени (т.е. области контакта ее с дугой), содержит не только нейтральные частицы паровой фазы, но и значительное количество ионов. Эти ионы
хорошо управляются электромагнитным полем и легко вступают в реакцию в реакцию с атомами (молекулами) окружающей среды. Такая технология позволяет получать покрытия, состоящие из широкого спектра химических соединений (оксидов, нитридов и т.д.). Серьезный недостаток ее – наличие капельной фазы в потоке частиц, которая негативно влияет на физические совйства покрытий. электрдоғалы буландырғыш / arc discharge evaporator – жылу кӛзі ретінде доғалық разрядтың плазмасы қолданылатын буландырғыш. Нысана
эмиссиясының аумағынан (яғни оның доғамен байланысу облысында) ұшатын бӛлшектер ағыны тек бу фазасының бейтарап бӛлшектерінен ғана емес, иондардың айтарлықтай мӛлшерінен тұрады. Бұл иондар электромагнитті ӛріспен жақсы басқарылады және қоршаған орта атомдарымен (молекулалармен) реакцияға оңай түседі. Мұндай технология химиялық қосылыстардың (оксидтердің, нитридтердің және т.б) кең спектрінен тұратын жабуларды алуға мүмкіндік береді. Бұның үлкен кемшілігі –
бӛлшектер ағынында жабындардың физикалық қасиеттеріне кері әсер ететін тамшы фазасының болуы. испаритель электронно-лучевой / electron beam evaporator – испаритель, в котором в качестве источника тепла используется пучок ускоренных электронов. Основные преимущества – энергия пучка подводиться непосредственно к испаряемой поверхности, высокая чистота покрытий, удобен
в эксплуатации, высокий коэффициент полезного действия. электронды-сәулелік буландырғыш / electron beam evaporator – жылу кӛзі ретінде үдетілген электрондар шоғы қолданылатын буландырғыш. Негізгі артықшылықтары – шоқтың энергиясы буланушы бетке тікелей келтіріледі, жабындардың тазылығы жоғары, қолдану кезінде ыңғайлы, пайдалы әсер коэффициенті жоғары.
Plasma incinerator Установка для удаления фотолака путем его нагрева в плазме газового разряда. Плазмалық күлдеуіш (фотолак озаляторы) Plasma incinerator Газ разрядының плазмасында фотолакты қыздыру жолымен жоюға арналған құрылғы. Испытания радиационные Radiation tests Испытания материалов и изделий на соответсвие требованиям по радиационной Радиациялық сынақтар Radiation tests Материалдар мен
бұйымдардыың радиациялық тұрақтылық талаптарына 89
стойкости. Регламентируются специальными стандартами. сәйкестігін сынау.
Ionizing radiation source. Объект, содержащий радиоактивный материал или техническое устройство, испускающее или
способное в определенных условиях испускать ионизирующее излучение.
Ionizing radiation source. Құрамында радиобелсенді материалы бар объект немесе иондаушы сәуле шығаратын немесе белгілі бір шарттарда иондаушы сәуле шығара алатын техникалық қондырғы. источник ионизирующего излучения закрытый / sealed source — источник ионизирующего излучения на основе радиоактивного материала, при использовании которого (невозможно поступление содержащихся в нем
радиоактивных веществ в окружающую среду. — жабық иондаушы сәуле көзі / sealed source — қолдану кезінде қоршаған ортаға ондағы радиобелсенді заттардың түсуі мүмкін емес радиобелсенді материалдың негізінде жасалған иондаушы сәуле кӛзі.
источник ионизирующего излучения на основе радиоактивного материала, при использовании которого возможно поступление содержащихся в нем
радиоактивных веществ в окружающую среду. — ашық иондаушы сәуле көзі / bare radionuclide source — қолдану кезінде қоршаған ортаға ондағы радиобелсенді заттардың түсуі ықтимал радиобелсенді материалдың негізінде жасалған иондаушы сәуле кӛзі. источник излучения природный / natural radiation source — источник ионизирующего излучения природного происхождения.
табиғи иондаушы сәуле шығару кӛзі. источник излучения техногенный / man- caused radiation source source — источник ионизирующего излучения специально созданный для его полезного применения или являющийся побочным продуктом этой деятельности. техногенді сәуле көзі / man-caused radiation source source — қажетті орындарда пайдалану үшін арнайы жасалған иондаушы сәуле кӛзі. Исто́чник ио́нов Ion source Устройство для получения в вакууме пучка
— пространственно сформированного потока ионов, скорость направленного движения которых много больше их тепловых скоростей.
Ion source Вакуумда иондық
шоқ алуға,
яғни бағытталған қозғалысының жылдамдығы оның жылулық жылдамдығынан әлдеқайда жоғары кеңістікті жинақталған иондар ағынын алуға арналған қондырғы.
friquency ion source — источник, в котором плазма рабочего газа образуется в результате безэлектродного высокочастотного разряда в диэлектрическом сосуде (кварцевой или пириксовой колбе) при давлении от 0,1 до 1 Па.
Высокочастотный генератор обеспечивает формирование достаточно плотной плазмы, из которой с помощью экранированного зонда с узким каналом и
friquency ion source — 0,1 ден 1 Па дейінгі қысым жағдайындағы диэлектрлік ыдыста электродсыз жоғары жиілікті разрядтың нәтижесінде жұмыстық газдың плазмасы пайда болатын кӛз. Аса жоғары жиілікті генератор тығыздығы жіңішке каналды экрандалған зонд кӛмегімен итеруші кернеу түсіріп, иондар шоғырын тартып алуға болатын, жеткілікті тығыз
плазманы қамтамассыз етеді. Аса жоғары жиілікті 90
перетяжкой вытягивают ионный пучок путѐм приложения выталкивающего напряжения. Недостатком высокочастотного источника является прежде всего большой разброс ионов по энергии, достигающий нескольких сотен электронвольт, а также наличие сильных высоко частотных помех и наводок. кӛздің кемшілігі ретінде иондардың энергия бойынша бірнеше жүздеген электрон вольтқа ауытқуы, сонымен қатар аса үлкен жиілікті күшті кедергілер мен түзетулердің бар болуын айтуға болады.
source — источник, в котором разряд локализуется между стенками анодного цилиндра, горячим катодом и системой экстракции. Осцилляция электронов в продольном магнитном поле
и электрическом поле, образованном системой электродов, приводит к увеличению эффективности ионизации рабочего газа.
Отличительной особенностью конструкции источника является
наличие двух - или трехэлектродной многоапертурной ионно- оптической системы, предназначенной для экстракции и формирования ионного потока, состоящего из множества (до 1000) отдельных пучков.
Отражательный электрод имеет выходные отверстия и выполняет функцию
эмиссионного электрода системы экстракции. Достоинства: низкое напряжение разряда, ионный пучок спектрально однороден и содержит мало
примесей, высокая
однородность плотности тока по сечению пучка, способность работать при низком давлении, высокий КПД. Недостатки: использование термокатода ограничивает срок службы источника и не позволяет работать с химически активными рабочими веществами, плазма в магнитном поле подвержена неустойчивостям, ухудшающим стабильность параметров ионного пучка и его оптические свойства. — Кауфман иондарының көзі / Kaufman ion source — анодты цилиндрдің қабырғалары, ыстық катод және экстракция жүйесі аралығында разряд шоғырланатын кӛз. Бойлық магит ӛрісінде және электродтар жүйесі
тудырған электрлік ӛрістегі электрондардың осцилляциясы жұмыс
жасаушы газ иондалуының тиімділігінің артуына әкеледі. Кӛз кострукциясының негізгі ерекше қасиеті жеке шоқтардан тұратын (1000 ға дейін) иондық ағындарды экстракциялауға және
қалыптастыруға арналған екі немесе үш электродты кӛп апертуралық иондық-оптикалық жүйесінің болуы.
Шағылдырушы электродтың шығыстық қуысы бар және экстракция жүйесінің эмиссиялы электрод функциясын атқарады. Артықшылықтары: разрядтың тӛмен кернеуі, иондық шоқтар спектрі біртекті және қоспасы ӛте аз, шоқтың қимасы бойынша ток тығыздығының біртектілігі жоғары, тӛмен қысымда жұмыс жасай алуы, ПӘК-інің жоғарылығы. Кемшіліктері: термокатодты қолдану
кӛздің жұмыс
мерзімін шектейді және химиялық белсенді заттармен жұмыс жасауға
мүмкіндік бермейді, магнит ӛрісіндегі плазма тұрақтысыз; бұл иондық
шоқ параметрлерінің тұрақтылығын және оның оптикалық қасиеттерін әлсіретеді.
with electron bombardment — предполагает использование разряда
Пеннинга. Электроны эмиттируются катодом, расположенным на оси цилиндрической разрядной камеры, помещѐнной в слабое продольное магнитное поле. Анодом служит
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|