«Жердің топонимикалық атаулары»
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Сөздікте топоним құрамындағы географиялық терминдер сызықша
арқылы бөлініп жазылған және терминнің қазақшадан аударғандағы
мағынасы жақша ішінде берілген. Бұл сөздіктің қазіргі топонимика
ғылымы үшін маңызы атаулардың тізімін, мағынасын беруімен ғана емес,
объектінің георафиялық ерекшеліктерін қысқаша сипаттауымен де құнды.
Мұның өзі көптеген қазақ топонимдерінің мәнін түсінуге, мағынасын жан-
жақты талдауға мүмкіндік береді.
Ал Қазақстан аумағындағы көне және қазіргі заманғы түркі
топонимиясы зерттеуде В.В. Радловтың, А.Н. Кононовтың және т.б. қосқан
үлесі зор болды.
Қазақстанда топонимика ғылымының негізін қалаушы Ғ.Қ. Қоңқашпаев
өз еңбектерінде қазақтың халықтық географиялық терминологиясын
жинақтап, талдады. Ғ.К. Қоңқашпаевтың
география ғылымдарының
кандидаты ғылыми атағын алу үшін қорғаған диссертациясы (1948) осы
кезеңге дейін топонимика саласында көп сілтеме жасалынатын еңбектің
бірі болып табылады. Ғалымның әсіресе географиялық терминдердің
атауларды қалыптастыру заңдылықтарына, терминдердің аймақтық,
жергілікті семантикалық ерекшеліктерін зерттеуіне қатысты тұжырымдары
өте құнды. Ол еліміз аумағындағы монғол атауларын, түркі тілді
географиялық терминологияның заңдылықтарын
қарастырумен бірге,
топонимикалық сөздік құрастырумен де айналысты. Ғ.Қ. Қоңқашпаевтың
топонимика және терминология мәселелеріне арналған ғылыми еңбектері
Қазақстан топонимика ғылымының қалыптасып дамуына зор үлесін
тигізді.
Топонимика ғылымының дамуында ерекше орынды белгілі географ
Э.Мурзаевтың еңбектері алады. Оның топонимикалық еңбектерінде
топонимиканың теориялық мәселелері, аймақтық топонимикалық
зерттеулер және жергілікті географиялық
терминдердің топоним
қалыптастыруна қатысты мәселелеркөрініс тапқан. Э. Мурзаев
топонимиканы лингвистика, тарих және географияның зерттеу әдістерін
пайдаланатын, осы ғылымдардың теориялық негіздеріне сүйенетін дербес
ғылым ретінде көрсетті.
Ғалым өз еңбектерінде Орта Азия мен Қазақстандағы географиялық
атаулардың қалыптасуына, дамуына да айрықша назар аударған. Э.Мурзаев
қазақ топонимисі Ғ.Қ.Қоңқашпаевтың
халықтық географиялық
терминологияға қатысты зерттеулерін жоғары бағалап, бұл еңбектерге өз
зерттеулерінде сілтемелер жасаған. А.Нұрмағанбетұлының «Жер су аты-
тарихтың хаты» деп аталатын еңбегінде Қазақстан жеріндегі географиялық
атаулардың қысқаша шығу тарихы мен сол нысандарға сипаттама берген.
44