Туысқан ұл да олардың жалғызы

Туысқан ұл да олардың жалғызы. 
Қолында өгей аға қорлық көріп, 
Қыздарға  жетімдіктің  батты  сызы,  [8]  -  деген  шумақтың 
екінші  тармағындағы  сөз  тіркесінің  беретін  мағынасын  сараласақ.  «Туысқан 
ұл да олардың жалғызы», - деп келетін сөз тіркесінде, жалғыз ағасы Тайдың 
аты аталмайды. Оның да екі қарындасымен бірге өгей ағасынан қорлық көріп, 
жетімдіктің  ащы  дәмін  татқандығы  жайында  айтылады.  Айсұлу  мен 
Күнсұлудың  жалғыз  туысқаны  бір  ұл  бар  екені  жайында,  үстірт  баяндалады. 
Сөз тіркесінің беретін мағынасы өзгеше. Поэмадағы баяндалатын оқиға желісі 
басқаша  өрнектелген.  Қолжазба  нұсқасындағы  оқиға  өрісінің  өзгеше  дамуы, 
поэма мазмұнын өзгеше құбылтып тұрғаны аңғарылады. Аталған нұсқалардың 
буын  сандарында  да  айырмашылықтар  байқалады.  Басылым  нұсқаларындағы 
буын  санының  өрнегі:  11,  11,  12,  11  болып  келсе,  қолжазба  нұсқадағы  буын 
саны:  11,  11,  11,  11  болып  өрнектелген.  Біз  салыстырып  отырған  үшінші 
тармақтағы  буын  саны  қолжазба  нұсқада  11  -  буынды  қара  өлең  ұйқасында 
келсе,  басылым  нұсқаларында  үшінші  тармақтағы  буын  саны  12  болып  келіп, 
поэманың  ішінде  буын  сандарының  әртүрлі  болуының  жиі  екендігін,  буын 
санының  бірдей  болып  келетін  заңдылықтың  сақталмайтындығын  аңғартады. 
Тағы бір көңіл аударарлық жай, сол сөздердің синонимдерінің ауысып, бірінің 
орнына  бірі  қолданылуы.  Атап  айтатын  болсақ,  ақынның  махаббат  пен 
сүйіспеншілікке  байланысты  айтылатын  асық  сөзінің  орнына  қолжазба 
нұсқасында ғашық сөзі жиі қолданылады. Сөзіміз дәлелді болу үшін «Еңлік - 

Проблемы обучения
 
 
  
 
Вестник Кокшетауского технического института КЧС
 
МВД
 
Республики Казахстан. №3 (19), 
2015
 
98 
Кебек»  жырының  табылған  қолжазба  нұсқасының  басындағы  кіріспесінен 
мысал келтірейік. 
Пәһат шерен бисмилла,  
Бір ғарердің мәселесі. 
Қағаят, рауаят сордың басы, 
Ар тұтқан ғашықларды баян етсем, 
Төгілер әрбір жерден көздің жасы. 
Қиса, Иса, Еңлік  – Кебек,
 
[10]  - дегендегі үшінші тармақта 
қолданылып тұрған ғашықлар сөзі аталмыш нұсқаның ертеректе жазылғанын 
дәлелдеп тұрса керек. Түркі тектес халықтарының  ішінде: қазақ, татар, өзбек, 
қырғыз,  қарақалпақ,  түрік  тілдерінде  ғашық  сөзінің  «ғашықлар»  үлгісінде 
қолданылғаны  бізге  мәлім.  Мұндағы  айтпақ  ойымыз,  қолжазба  нұсқасындағы 
ғашық сөзінің қолданылуы, ақынның сөз саптау стиліне тән құбылыс екендігі. 
Бұл  ерекшеліктер  біздің  алға  қойған  мақсатымыз,  яғни  қолжазба  нұсқаның 
түпнұсқаға  жақын  нұсқалардың  бірі  екендігін  дәлелдеуімізге  бірден-бір  негіз 
бола  алады.  Ғашық  сөзінің  басылым  нұсқасымен  қолжазба  нұсқасын 
салыстыратын болсақ, 1988 жылғы  және 2003 жылғы басылым нұсқаларында: 
 
Бағана Самсыны біз бастап едік,  
Жай – күйін біраз айтып тастап едік. 
Байқатып Айсұлуға асықтығын, 
Онан соң не қылғанын ашпап едік.  [9, 313], [4, 214] 
Қолжазба нұсқада:  
 
Бағана біз Самсыны бастап едік,  
Жай – күйін біраз айтып тастап едік. 
Байқатып ғашықтығын Айсұлуға, 
                                 Онан соң не қылғанын ашпап едік, [8] – деп берілген ғашық 
сөзінің әртүрлі қолданысы немесе бүтіндей шумақтардың өзгеше болып келуі, 
фольклор  дәстүрін  аңғартады.  Демек,  поэманы  жаттап  алған  адам,  ұмытып 
қалған жерлерін өз жадынан қосуы, әбден мүмкін. Осыдан поэманың бірнеше 
нұсқасы дүниеге келетіні анық. 
Ойымызды  қорыта  айтсақ,  Шәкәрім  Құдайбердіұлының  қай  поэмасын 
алып қарасақ та, оқиғада сөз болатын жайлар сөз етіліп, тағылымды, ғибратты 
терең  философиялық  ойларға  толы  оқиға  желісі,  оқырманын  қиял  кемесіне 
отырғызып, баяғы бағзы заманға сапар шеккендей, күй кештіреді. Шәкәрімнің 
дастан  түрінде  жазылған  шығармаларының  бәрі  дерлік  фольклор  дәстүрін 
сақтаған.  Осы  зерттеу  жұмысы  барысында  басылым  нұсқасы  мен  қолжаба 
нұсқалары бірін – бірі толықтырып отыратынына нақты көз жеткіздік.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
 
1.
 
Әуезов М. Әдебиет тарихы.  – Алматы: Ана тілі, 1991. - 240 б. 

Проблемы обучения
 
 
 
Вестник Кокшетауского технического института КЧС
 
МВД
 
Республики Казахстан. №3 (19), 
2015
 
99 
2.
 
Әбдіғазыҧлы  Б.  Шәкәрім  және  халық  ауыз  әдебиетінің  мҧралары.    // 
Абай. 2004. № 4. - 24 б. 
3.
 
Мағауин  М.  Шәкәрім  ӛлеңдері  мен  поэмалары.  (Жолсыз  жаза).  – 
Алматы: Жалын, 1988. - 248 б. 
4.
 
Қазақ  айнасы.  Шәкәрім  ӛлеңдері  мен  поэмалары.  –  Алматы:  Атамҧра, 
2003.- 194 б. 
5.  Сәтбаева  Ш.  Шәкәрім  Қҧдайбердиев.  (Поэмалар  хақында).  Қаз  ССР.  –
Алматы: Білім қоғамы, 1990. - 52 б. 
6.  Шәкәрімҧлы  А.  Менің  әкем,  халық  ҧлы  –  Шәкәрім.  //  Жҧлдыз.  1992.  
№11. - 42 б. 
7. Мҧхамедханов Қ. Шәкәрім шығармалары жайында.  // Семей таңы. 21.02. 
1989.  
8.  Кӛрпебаев  Ш.  (Жеке  мҧрағатынан  табылған  қолжазба).  Қҧдайбердіҧлы 
Ш. Нартайлақ пен Айсҧлу. 30.05. 1971. №3 - дәптер. - Б. 1- 44. 
9.  Жармҧхамедов  М.  Дәуітов  С.  (Ахат  Қҧдайбердиев)  Шәкәрім 
Қҧдайбердиев  шығармалары.  (Ӛлеңдер,  дастандар,  қара  сӛздер).  –  Алматы: 
Жазушы, 1988. - 294 б. 
10. М.Әуезов атындағы Әдебиет және ӛнер институты. Сирек қолжазбалар 
қоры. «Нартайлақ пен Айсҧлу» поэмасы. № 884.  1 папка. 4 - дәптер.  
 
Шаяхимов Д.К.  
Кокшетауский технический институт КЧС МВД  Республики Казахстан 
 
НЕКОТОРЫЕ  ТЕКСТОЛОГИЧИСКИЕ  ПРОБЛЕМЫ  ИЗ  ТЕКСТА 
ПОЭМЫ ШАКАРИМА КУДАЙБЕРДИЕВА «НАРТАЙЛАК И АЙСУЛУ» 
  
В данной статье рассматриваются  некоторые вопросы текстологии поэмы 
Ш. Кудайбердиева  «Нартайлақ пен Айсұлу».   
Ключевые слова: поэма, вариант, рукопись. 
 
D.K. Shayahimov 
Kokshetau Technical Institute of the Committee of Emergency Situations of MIA 
of the Republic of Kazakhstan, Kokshetau 
 
SOME  TEKSTOLOGICAL  PROBLEMS  IN  THE  POEM  «NARTAYLAK 
AND AISULU»  BY SHAKARIM KUDAIBERDIEV    
 
This  article  discusses  some  of  the  issues  of  textual  poem  S.  Kudaiberdieva 
"Nartaylak pen Aysulu". 
Keywords: a poem, a variant, а manuscript. 
 
 
 

 
 
102 
МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ – CONTENTS 
 
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ 
ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ И ЛИКВИДАЦИИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ 
СИТУАЦИЙ 
 
Шарипханов С.Д., Кусаинов А.Б., Нарбаев К.А.  История становления и 
развития системы гражданской защиты Республики Казахстан ………. 
 
 
3 
Vambol’ S.O., Kondratenko O.M.,  Dejneko N.V.  Description of engine test 
bench as a source of danger factors in experimental researches……………….. 
 
 
7 
Ковалев  П.А.,  Стрелец  В.М.,  Ищук  В.М.  Раскрытие  закономерностей 
расхода  кислорода  при  работе  спасателей  в  регенеративных 
дыхательных аппаратах…………………………………………………….. 
 
 
 
12 
Соколянский В.В. Методика экспериментального исследования влияния 
тепловых потоков пожара на кабину пожарного автомобиля…………….. 
 
 
22 
Испулатова  А.С.  Проблемные  аспекты  ликвидации  нефтерозливов  в 
Республике Казахстан………………………………………………………. 
 
 
34 
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПОЖАРНОЙ И ПРОМЫШЛЕННОЙ 
БЕЗОПАСНОСТИ 
 
Васина  И.А.,  Отрадных  М.А.  Самофотография  рабочего  дня  как  этап 
изучения  структуры  рабочего  времени  и  разработки  нормативов 
численности  личного  состава  государственной  противопожарной 
службы………………………………………………………………………..
 
 
 
 
39 
 
Берденов Д.Ж. Тӛменгі температура жағдайында ӛрт автомобильдерінің 
дизельді қозғалтқыштарының жҧмыс ерекшеліктері.................................. 
 
 
45 
Ефименко  В.В.  Перспективы  применения  пожарных  автомобилей 
первой помощи в Республики Казахстан…………………………………… 
 
 
49 
Құсайынов    А.Н.  Су  мен  озон  қабатына  зақым  келтірмейтін 
хладондардың  негізінде  комбинирлі  ӛрт  сӛндіру  қҧрамдарды  жасау 
перспективасы.............................................................................................. 
 
 
54 
Рахметулин  Б.Ж.    Современные    методы  криминалистики  в 
исследовании  медных  и  алюминиевых  проводов  в  зонах  короткого 
замыкания на автомобилях…………………………………………………. 
 
 
 
59 
Скляров  Н.А.  Актуальные  проблемы  проведения  спасательных  работ  в 
высотных зданиях....................................................................................... 
 
 
64 
 

 
 
103 
ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
Сигневич  В.В.,  Бабич  В.Е.  Особенности  подготовки  специалистов 
работе  в условиях ограниченной видимости…………………………….
 
 
69 
 
Ильина  Ю.Ю.  Основные  личностные  характеристики,  влияющие  на 
успешность адаптации………………………………………………………. 
 
 
74 
Берденова Д.К.  Характиристики   нестационарного  течения жидкости… 
 
79 
Ожерельева  О.А.  Синдром  эмоционального  выгорания  как  фактор 
профессиональной 
деформации 
спасателей: 
диагностика 
и 
профилактика………………………………………………………………..
 
 
 
 
83 
 
Шаяхимов Д.Қ.  Шәкәрім Құдайбердіұлының «Нартайлақ пен Айсұлу»  
поэмасы мәтініндегі кейбір текстология мәселесі......................................... 
 
 
90 

 
 
65 
 
 
Научный журнал
 
 
 
 
Вестник Кокшетауского технического института 
 
КЧС
 
МВД 
 
Республики Казахстан №
 3 (19), 2015 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Редакция журнала: 
Кусаинов А.Б., Садвакасова С.К. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Кокшетауский технический институт КЧС МВД РК 
Отдел организации научно-исследовательской  
и редакционно-издательской работы 
020000, Кокшетау, ул. Акана сері, 136 
Тел. 8(7162) 25-58-95