ІҢКӘр дүние (1972 ж., «Жазушы» баспасы)

                               

бөленген соған мың жылдап. 

Бүгінгі жеңіс - бір күнгі құдірет демеңіз. 

Өткеннің кейде рухы демеп -  

                                                    

Жеңеміз, 

Есіңде болсын, есіңде болсын бұл бір гәп…  

 

 

 

 

БІР ҚИЫНДЫҚ 

 

Халықаралық жағдайлар -  

Адамзаттың жағдайы. 

Адамзатқа қол байлау 

Ең қиыны қандайы!.. 

 

Ең қиыны соғыс па, 

Соғысқан соң - жеңу ме?.. 

Ұшу ма әлде ғарышқа 

Ұзақ ұшып келу ме? 

 

Бәсеке ме - қиыны 

Бәсеңдік пе - қиыны. 

Адамды адам сүйгендей 

Адамдардың кеміс пе, 

Адамзатты сүюі? 

 

Қару жасау қиын ба, 

Қыру-жою қиын ба? 

Тарихты артқа шегеріп, 

Бәрін қою қиын ба?! 

 

Қайсысы болса қиыны 

Сол ғой, сол ғой түйіні. 

Тойып толық көрді ме 

Күллі адамзат бүйірі. 

 

Бүтінделіп көрді ме, 

Күллі адамзат иіні. 

Міне, осының барлығы - 

Күллі адамзат күйігі. 

 

Күллі адамзат күйігі -  

Бір қиындық түйіні. 

Бір қиындық, 

                          

бірақ көп - 

Иір, иір, иірі. 

 

5.10.81 ж. 

 

 

ҒАЙЫПТАН ТАЙЫП 

Екеуің егер ғайыптан тайып жолықсаң, 

Ғашық боп қалсаң, 

                              

және де содан – қорықсаң. 

Кездескің келіп, жүздескің келіп – тарықсаң 

Және де соған мүмкіндік болмай зарықсаң. 

 

Ғайыптан тайып бір бақыт басқа айналса, 

Қонғысы келіп, қона алмай және ойланса... 

Екеуіңнің де ең асыл сезімдеріңді 

Басқа бір жандар қанжығасына байласа. 

 

Қиялы ғажап қиямет-қайым күн кешсең, 

Бөлек-ақ жүріп, бөліп бір ойды тілдессең, 

Төлеген де емес, Бекежан да емес,  

                                                          

басқасың, 

Олардай болсаң бұл күннің нарқын білмес те ең... 

 

Бас бәйгесі үшін тікпеген басын палуандай, 

Біріңнен бірің шәрбат та татпай, бал да алмай. 

Бақыт боп баста кездеспеген соң,  

                                                          

заң солай, 

Өтуің керек басқаларға енді сор болмай. 

 

Бірақ та, бірақ... 

                            

Махаббат – сұрақ мәңгілік, 

Жұмбағын шешкен жүрегі жеткен нар жігіт. 

Ғайыптан тайып жұмбағын шешсең, 

                                                               

не істер ең, 

Ғайыптан тайып айнала ма өңге түс деген?.. 

 

 

 

ДИАЛОГ 

Өмір мен Өлім ойда жоқ жерде жолыққан, 

Әрине Өмір зәресі қалмай қорыққан. 

Әрине Өлім, миықтан күліп қағытқан: 

- 

Қаққанда түспей кеттім деуші едің тобықтан. 

 

Қалайша бүгін қалғансың досым, қапыда, 

Таңба ғой мұның – ақылың, айлаң, атыңа. 

Кесімнен ерте кезіккеніңі аң-таңмын 

Көбелекке ұқсап көзсіздік жасап отыма. 

 

Қуқыл ғой өңің, сынық қой тіпті сыңайың, 

Иықтан басқан мезгілсіз бұл не уайым?! 

Қулығың асса-ақ,  

                              

құлпырып қызыл түлкідей 

Қуақы күліп шыға келуші ең ылайым... 

 

Соныңның бәрі заматта қалай сап болған, 

“Сақтансаң, сақтар...”, жөн дейтін ең ғой сақтанған. 

Қалайша қажып, қалайша қалғып кеткенсің 

Білмейтін бе едің, 

                                

қалмайтынымды қапталдан.” 

 

Білмейтін бе едің, 

                               

мен саған егіз өрімдей  

Елестеп, бірақ еңсеммен басып көрінбей. 

Саныңды сенің сабасына әкеп салушы ем, 

Тәубаңның сенің топсасы болып темірдей. 

 

Сонда да мені сұп-суық көрдің, жат көрдің, 

Кездейсоқ талай кезігіп қалып жалт бердің. 

Сытылып кетсең, “асырдым айла” дедің де, 

Шырмалып қалсаң, астында қалдың “әттеңнің”. 

 

Жазығым менің, 

                             

жазығым сонда не саған, 

Ажалын жұрттың мен бе екен қолдан жасаған. 

Екеуміз-дағы өлшеміміз уақыттың, 

Біреуін - жарық, біреуін - түнек қоршаған. 

 

Осының бәрін біле де жүріп, 

                                                 

алдадың, 

Өзіңді-өзің алдадың жарық жалғаным! 

Өмірдің Өлім иығына қарай асылды 

“Тас түскен жерге...”  ал, қалай екен салмағым?!” 

 

Сол кезде Өмір құлында даусы шыңғырып, 

Қылша мойынға түскендей келіп қыл құрық. 

- 

Құтқаршы, - деді,- құтқаршы,- деді, - соңғы рет, 

Өзінен-өзі жыларман болып қиылып. 

 

Қиғылық атып қиылып Өмір сөйледі, 

(Ақ көңіл бар ма Өмірдей аппақ жейделі). 

Өмірдей қызу, өмірдей жылу от бар ма, 

Тартқанмен қуқыл, болғанмен сұп-сұр кейде өңі. 

 

- 

Алдаған жоқпын, 

                                 

адалмын Өлім, саған мен, 

Күйдірсең дағы күйелемеші таңбаңмен. 

Табаларына тап болмау үшін күрестім 

Тіршілікте мен залалдарменен, зауалмен.  

 

Ессіздер менен ездерге кеуде көтердім, 

(Сезімсіздерге дәрменсіз мен де екенмін). 

Арамзаларды алдыңа жықсам деуші едім, 

Япырай, қалай 

                         

итжығыс болып кетермін?! 

 

Соларды жеңіп, соларды жығу үшін мен 

Өзімнің кейде беделімді де түсіргем. 

Сондықтан сенің алдыңда бекер шалқайып, 

Алдыңда кейде бекерден-бекер кішіргем. 

 

Әйтпесе, нем бар, 

                                

шалқайып сендей егізге, 

Әр өмір сені келеді бір күн өзі іздеп. 

Ал, кәне, мені, ал кәне мені бауырыңа 

Баса ғой мені, баса ғой “қоңыр  қозым” деп. 

 

Құлында даусы шыңғырып шыққан әлгі Өмір, 

Сабырлы күйге ауыса берді сәлде бір. 

Өлім де сонда езуін тартып.. мырс етті, 

Өмірді Өлім аяғаны ма әлде бұл, 

Өмірден Өлім жеңілгені ме әлде бұл?!.. 

 

2.01. 1982 ж. 

 

* * * 

Дүние зыр-зыр 

Көзден бұл-бұл  

Дем арасы ұшар ма? 

Қағып шылбыр, 

Уақыт құрғыр 

Келмей ме екен тұсауға? 

 

Өткен-кеткен, 

Көп селдеткен 

Сарқыла ма сезім-сел? 

Көп індеткен, 

Көп күнге өткен 

Ал, өкпеле, өзің сен! 

 

Өкпеле де, 

От денеңе 

Сабыр күзет қойып қой. 

Көктемеңе 

«Кет» деме, тек, 

Қоштаса біл кейітпей. 

 

Тауға бас ұр, 

Тасқа бас ұр, 

Дауысыңды асыр, даурықпа! 

Ұлан-асыр, 

Ұлы ғасыр, 

Ұлысың ғой, һәм ұмытпа! 

 

ДЫБЫС НЕМЕСЕ  

НҰРҒИСА ТІЛЕНДИЕВ ТУРАЛЫ ЖЫР 

Меніңше, бұл адам, 

«Дың» еткен дыбыстан жаралған 

«Дың» еткен дыбыстан – 

Туатын «үп» еткен самалдан. 

Тырс еткен тамшыдан – 

Тырс еткен жасыңнан жанардан, 

Сарт та сұрт найзағай жасылдан. 

 

Іңгәдан, 

Үһіден –  

Жыласа мұңды адам. 

Қуанса туатын дыбыстан – 

Күлкіден. 

 

Аққудың сұңқылы, 

Бозторғай шырылы, 

Қыранның саңқылы, 

Ұлардың шуылы. 

 

Осының бәрі бар бойыңда не керек, 

Адамсың, ағажан, керемет! 

Дыбыс қой қайғының үрейі, 

Дыбыс қой бақыттың реңі, 

Дыбыссыз соқпайды адамның жүрегі. 

 

Ақын да дыбысқа табынар, 

Атом да дыбыспен жарылар. 

Завод та, 

Құрылыс та, 

Затың да, шегең де 

Дыбыспен салынар, 

Дыбыспен қағылар. 

Бойыңда дүниенің дыбысы, 

Дүниенің дыбысы –  

Мөлдір үн, мөлдір ән, 

Тартшы, аға, 

                       

қайда әлгі  

Ахмет Жұбанов сыйлаған домбыраң?  

 

Қырық бес жыл ұстаған, 

Құп-құйттай күрең сал домбыраң. 

Қырық бес жыл басыңа қыстаған 

 

Бағың ба, киең бе – құдірет, 

Тартшы, аға, тағы да, тағы да бір рет. 

 

Бір рет, 

Бір рет, 

Тек біреу. 

Өнердің құдіреті – біреуде, 

Бір рет – жандыру, сөндіру, от күреу. 

Бір бала, 

Бір бала, 

Сол бала өзіңсің 

Ахмет Жұбанов таныған –  

                                  

тентектеу, тектілеу. 

 

Ағажан түсінем, 

Қырық бес жыл дыбысты «құраулап», 

Қрық бес жыл дыбыстан сыр аулап, 

Жылмай жыларда 

Күле алмай күлерде, 

Өзіңнен гөрі сен, 

Өзгенің жүрегін жиі аңдап 

Өмір сүру оңай ма, 

Дыбыспен қияладап. 

Дыбыстың қиялын 

Шындыққа жалғастыр. 

Жүректің дыбысын 

Жүрекке алмастыр. 

 

Оңай ма?! 

Ағажан, түсінем, 

Тартшы, аға,  

                      

қайда әлгі  

Ахмет Жұбанов сыйлаған домбыраң!?  

 

Тартшы, аға, 

Есімнен тандыра! 

Алқалы ел жиналсын алдыңа.  

Алдыңа жинап ап халқыңды 

Тойда да,  

Дауда да 

Бәрінде, бәрінде, бәрінде 

Дыбыспен жинайды – дағды да. 

 

«Дың» еткен дыбыстан жаралған, жан аға, 

Қайда әлгі киелі домбыраң – 

Шанағын сабала, 

Сабала, 

Сабала, 

Сабала дыбысты, 

Дыбысты бағындыр, 

Дыбыстан тұрады шежіре – замана! 

Дыбыстың иірімі арқылы 

Айтамыз барлығын 

Немере, 

Шөбере, 

Шөпшекке – балаға. 

 

Жан аға, жаныңды аяма,  

Аянба! 

(Аяну – болды ма?!) 

Қолыңда не нәрсе, 

Таяқ па?... 

Таянба! 

Мә, саған домбыра! 

 

 

ЕГІНЖАЙДА 

Нәркен аға, 

Ерке дала - 

Егінжайда екеуміз 

Атбасарға, 

Қоналқыға 

бүгін… бүгін жетерміз. 

 

Атбасарда -  

ақ жеңешем 

Шайын әлде… сағындың. 

Ауылдарға әлденеше 

«қонайық» деп жалындым. 

 

Жоқ, қонбайсың, 

Жол бастайсың, 

Қой бастаған серкедей. 

Тоқтамайсың, 

Тоқтатпайсың 

Алға түсіп ентелей. 

 

«Алтын орақ, 

Жатып қонақ 

Бола алмаймыз біз кәзір». 

Дейсіз маған, 

Мен көз салам - 

Қырмен жақта қыздар жүр. 

 

- 

Әне, Самар, 

- 

Әне, Атбасар 

- 

Әне, Ақантау, 

- 

Ақанкөл. 

Жер аттарын ұзын-сонар 

Жіліктеп кеп атайды ол. 

 

- 

Ал жарайды,  

                       

тоқтамаңыз, 

Тарт, ағажан  -  көңіл жай. 

Ішпей-жемей мас боламыз, 

Айналамыз - егінжай. 

 

 

ЕРТЕК 

Ерте, ерте, 

Ерте, ерте, ертеде, 

Жер бетінде болыпты бір жертөле. 

Жертөледе тұрыпты бір жас жігіт 

Тері киіп, құрақ төсеп көрпеге. 

 

Мерген екен – 

                        

көз мерген де қол мерген, 

Талай аңды алды-артына өңгерген. 

Асқандығын теңестірер пенде жоқ, 

Шапшаңдығын салыстырған желдермен. 

 

Ауа таза, аспан ашық, кең әлем, 

Бар табиғат соған шипа, соған ем. 

Атса құлап, 

                   

қуса жеткен...  керемет! 

Жұмысы жоқ жүйке жейтін санамен. 

 

Сол, сол мерген, тап сол мерген –  

                                                         

бір күні, 

Көріпті бір қырдан қызыл түлкіні.  

Қыл садақтың зымырапты жебесі, 

Түлкі бірақ құламапты... күлкілі. 

 

Қызыл түлкі қайқаң етіп 

                                           

құламай, 

Құйрық бұлғап мерген алдын бір орай. 

Орғып, орғып жөнеліпті...   

                                               

шыдамай, 

Жігіт көзін ашыпты алғаш шырадай. 

 

Жігіт көзін ашыпты алғаш шырадай, 

Ойлапты алғаш: “кетті қалай құламай?” 

Қызыл түлкі қылығы мен қулығы 

Санасына қадалыпты сынадай. 

 

“Дүние түлкі” – дейді қазақ,  

                                                

ойдан бұл 

Айта салған емес шығар байлам құр. 

Ер жігітті есіркеп ап, дүние-ау, 

Есінен бір танатындай ойландыр. 

 

* * * 

Ертелі-кеш ертеңімді ойлаймын, 

Қандай рахат, кездесер деп қандай мұң. 

Қандай рахат болса дағы қандай мұң, 

Қарсы алудан тайқымаймын, танбаймын. 

 

Қарсы аламын. 

Тағдыр ма, әлде талан ба, 

Рахат пен мұң екі бет қой медальға. 

Рахат пен мұң жат болмаса екен тек 

Адамзаттың қоғамында адамға. 

 

Сонда, сонда - 

                           

мұңның рахат кезі бар, 

Рахаттың да артар салмақ тезі бар. 

Рахатыңның сыйла бәрін - ертеңге, 

Қайғы-мұңның бәрін… бәрін өзің ал. 

 

ЖАҚЫНДАСУ 

Кең заманда, 

                          

қоғамда кемелденген 

Жақындасу - жақсылық ел-елдермен. 

Дәстүрлерді дәстүрлер дамытады, 

Өнер өріс алады өнерлерден. 

 

Салт-саналар бір-бірін жаңғыртады, 

Жас қалалар көркейтіп жон-қырқаны. 

Өмір сүру заңы ортақ жер бетінде, 

Ғарышқа да ортақ қой жолдың қамы. 

 

Ауамыздың жұтатын құрамы бір, 

Суымыздың құны бір - сұрауы бір. 

Жақындасу сондықтан керек бізге, 

Жақындасу - уақыттың сынағы бұл. 

 

Жақындаса аламыз қайтіп, қалай?! 

Жақындасу - тайсалмай, тайқақтамай. 

Жақындасау - жан беріп, жан аяспай, 

Сертті бұзып, уәдені қайта аттамай. 

 

Жақындасау - заманға зіл келтірмей, 

Жақындасу - қоғамға кір келтірмей. 

Туған ана -Отанды кірбің етпей, 

Туған ана тіліңе тіл келтірмей. 

 

Жақындассаң - жақындас, тап осылай, 

(Ылдым-жылдым жақындық жарасы жәй). 

Жақындасқан талайлар жазым болған, 

Қасиетіне халқының жаны ашымай. 

 

Кең заманда, 

                       

қоғамда кемелденген, 

Жақындасау жақсылық ел-елдермен. 

Төрткіл дүние туысып кетсе егерде, 

Көкке менің тиер-ау төбем жерден. 

4.05.1981 ж. 

 

 

ЖАСТЫҚ 

Көктемгі бір өзеннің тасқынымысың 

Көбігін көкке ататұғын көкек айында. 

Жаз алыс.  

                  

Аптабы сорып бастығу үшін, 

Жастық-ау, болсашы уайым бөтен ойында. 

 

Жағада жап-жасыл құрақ, қурай да балдай, 

Құсың жоқ шырқатпайтұғын, қондырмайтұғын.                    

Елесің кетерде жоқ та, туғанда бардай, 

Жастық-ау, уақыт па едің қол бұлғайтұғын. 

 

ЖЕР МЕН ҒАРЫШ 

Ғарышты адам айналады шыр көбелек 

Әр корабль - бір ғажап, бір керемет. 

Корабльдер ғарышта түйісіп ап, 

Бірін-бірі сүйрейді тіркемелеп. 

 

Ғажабына ғарыштың үйреністік, 

«Ұшты, қонды» дейтұғын күйге көштік. 

Басқа әлем болса да мүлдем ыстық, 

Құмырсқаға өзінің илеуі ыстық. 

 

Жер жарықтық, 

                            

адамға әлі солай. 

«Жер бетінің бәрі кент, бәрі сарай». 

Десек тағы, ғарыштан көріп-білдік, 

Жермен тұтас жүріппіз таныса алмай. 

 

Құндақ етіп,  

                      

аяулы ұғымға сап, 

Жерді аяймыз, аялап бүгінгі шақ. 

Тарту күшін үзіппіз, тарпып-тарпып 

Өз желісін өзі үзген құлынға ұқсап. 

 

Жер мен ғарыш, 

                             

болса да арасы алыс, 

Жер қамы үшін ғарышқа жол асамыз. 

Жер ананың туады ақ сүтінен 

Ғарыштағы ғажайып тамашамыз. 

 

 

ЖОЛДА 

Қайқиған қырдың қарсаңы-ау деймін, 

Сар кідір өгіз шаршады-ау деймін. 

Бір білем шүйге біріккен жиде 

Желкесін, сірә, жаншады-ау деймін. 

 

Жаздың бір жолы қиын шағында, 

Ырдуан арба ыңырсығанда, 

Үргедек шіркей үйір боп қонып 

Өгіздің ылғал құймышағына. 

 

Шілденің шыбын-шіркейі шалдуар, 

Құйрығын қағып үркеді жануар. 

Шалқайып кетіп шыңылтыр аспан, 

Сәулесін сәске бүркеді сәруар. 

 

Жалғыз аяқ жол қосығындай –  

Жараған өгіз арқасы қырдай. 

Тобарсып таңдай, сілекей селдеп, 

Аптапта кепкен аңқасы құмдай. 

 

Аңқасы құмдай, айызы қанбай –  

Кеберсіп қалған қызыл құмдардай. 

Келеді өгіз кешеден бері 

Үзіле де алмай, үздіге де алмай. 

 

Көз сүзе қарап айналамызға, 

Өгіздің жайын ойланамыз ба? 

Май толы барлық ыдысты шандып, 

Белтемірден ап байлағанымызда: 

 

«Қақсал ғой жануар, қара өгіз шыдар, 

Майымыз да аман баратын шығар. 

Басқарма бізді бастан бір сипап, 

Арқамыздан да қағатын шығар». 

 

Көңілдей сағым көлбеңдейді алдан, 

Сағымнан да асып серуендейді арман. 

Көңілің – самал, көлігің –  шабан, 

Тымырсық ауа, жел келмейді алдан. 

 

Сірке кірпіктің қарашығы аунап, 

Қарайды өгіз дала шығанға... 

Шабына бір кез шынашақтай жәндік 

Албаты тиіп, алас ұрғанда. 

 

Шыдамды жануар шайқалып қалып, 

Шолақтау мүйізі қайқайып барып, 

Молақтау құйрық шабына тиіп, 

Науадай бітім найқалып барып, 

Жұлқынған кезде, шайқалып қамыт, 

Жөнелді өгіз тайпалып алып. 

 

Күтпеген жерден қыра-сай келіп, 

Даланың жолы ұрады-ай келіп. 

Қыл арқан бас жіп тарта да тарта, 

Қанады қолым қынадай болып. 

 

- 

Қарғиық, - дедім, - майыпқа адам 

Кездесуші еді ғайыптан әман. 

Қайызғақ шаңға күрп ете түсіп, 

Қозғалмай қалдым, тайып бұғанам. 

 

Бауырына ап мойнын, мөңкіп те, мөңкіп, 

Керуендей белі керіліп-керкіп. 

Кетпендей тұяқ кенеттен тиіп, 

Көк соқта құмды тебініп кертіп. 

 

Қайырылмай тартып, құлаған бізге, 

Жөнелді өгіз қыр, адыр түзге. 

Әбдіра арба аударылғанда 

Шатқаяқтап кеп құлады өгіз де. 

 

Құлады өгіз де... талма түс кезде, 

Қырық адым жерден тағдырын сезбей. 

Бәріне төзген көнтері жануар 

Шынашақтай жәндік кәріне төзбей. 

 

Қалдық біз, жүрек ұрғылағанда, 

Басымыз зеңіп, бір құлағандай. 

«Аман қалдық» деп айғайлай да алмай, 

Солқылдап сонда бір жылай да алмай... 

 

 

 

 

 

ЖҮЙРІК - ТІРЛІК 

Өтеді өмір. 

                   

Барлығын да көрерсің, 

Өкінерсің, бекінерсің, көнерсің. 

Жығыларсың, жүгінерсің, жеңерсің, 

Жарысарсың: озып, қалып келерсің. 

 

Өтеді өмір. 

                   

Барлығын да көрерсің, 

Балдай ләззат, удай азап шегерсің. 

Талай гүлдеп. Талай жүдеп семерсің, 

Бірден емес, бірте-бірте өлерсің. 

 

Өтеді өмір. 

                  

Барлығын да көрерсің, 

Көре-көре дүниеге сенерсің. 

Көзің жетер: өзіңе-өзің дұшпансың, 

Өзіңе-өзің демеушің мен жебеушің. 

 

Көзің жетер, 

                      

көзің жетер бір күні, 

Өзіңе-өзі жеткізбейді тірлігің. 

Жүйрік - тірлік! 

                         

Жеткізбесең - жеткізбе, 

Ұрпағыма іліксін тек - шылбырың! 

17.08.81 ж. 

 

 

 

 

ЗАМАНДАСҚА  СЫР 

 

Замандас – сырлас,  

                           

сырыңды аш, 

Сырласпай жүрек жылынбас. 

Ғасырлас, мұңдас, ғұмырлас, 

Тамырлас, түптес, буындас 

Ұрпақпыз –  

                   

Біздер заманның 

Жалында емес қанында, 

Қанында ойнап суынбас! 

 

Қанында заман ойнатса, 

Жанының біз ғой жылуы, 

Арының біз ғой тұнығы, 

Бағының біз ғой тұғыры. 

Заманға – бәрі перзенті, 

Болмайды кішік, ұлығы. 

Заманға –  

                  

бәрі замандас, 

Ал заман – негіз түбірі. 

 

Заман да бірдей, анаң да, 

Мейірімін төгер - әмәнда... 

Аспаннан түссең әлдекім 

Асырап сені бағар ма? 

Көтерсең көкке заманды 

Көтерер сені заман да! 

 

Заманыңа тіл тигізсең, 

Түсерсің өзің табанға. 

Заман да бірдей, анаң да, 

Анасына тіл тигізген 

Адам ба, тәйірі, адам ба?.. 

 

Замандас, 

                 

мүмкін екеуміз 

Бөлекпіз мүмкін, бөтенбіз. 

Бөтен-ақ болып өтерміз, 

Мекендеп Жерді,  

                             

еншілеп, 

Бөлек те бөлек етерміз. 

Замана – уақыт,  

                             

уысқа 

Сыйғыза алар ма екенбіз?! 

Заманның – бәрі тұрғыны, 

Дей алмас ешкім: «бөтенбіз». 

 

Бөтені жоқ қой уақыттың, 

Шеткері де жоқ заманға. 

Заманға айтсаң – айтқаның 

Замандас әрбір адамға. 

Қоғамың – Отан ең ыстық, 

Заманың – уақыт, кеңістік. 

Ортақпыз тегіс Заманға. 

Замандас,  

                  

заман ортақ қой 

Маған да, саған, оған да! 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: