ІҢКӘр дүние (1972 ж., «Жазушы» баспасы)

Аралтөбе - 

Мәңгі жаңа, мәңгі көне 

Тірі ескерткіш – тас дәуір. 

 

Қайырлаған кеме емес пе, 

Майып болған дене емес пе 

Мұз құрсаған заманда? 

Кеме болса – тұрқы мықты, 

Дене болса – рухы мықты 

Айналғаны аралға. 

 

Алакөлде  

Аралтөбе 

Жалғыз деме, бар жүзіп. 

Айдындағы Жер елшісі 

Ол мәңгінің көне елшісі, 

Мәңгілікпен арамызға 

Түсірмейік мәңгі жік! 

 

 

АРҚАЛДЫ 

Арқалды – ар жағы құм, бер жағы қыр, 

Жолаушы құм жағында болған ығыр. 

Жотаға шыққан бетте айқай салып: 

«Арқаның басы ғой деп алдағы бұл». 

 

Жотаға шыға сала бұлақ тапса, 

Алакөл ар жағында сылаң қақса, 

Зарығып туған жерге тисе табан, 

Адамға рақат бар ма бұдан басқа. 

 

Дәл сондай рақат кешіп көрмегесін,  

Сағыну қиын туған жердің төсін. 

Махаббат – арып-ашып сүйе білу, 

Топырақ, жер киесін, ел мүддесін. 

 

...Жас Шоқан Қашқар жақтан қажып өтіп, 

Жотаға жеткен осы тәжім етіп, 

Таяғын қадай салған шығар, бәлкім, 

- 

Арқаның алды ғой, - деп қызық етіп. 

Көк мұнар көлді көріп, одан әрі 

Көкшенің түсті ме еске жағалауы. 

Тұрды ма ес жия алмай сағыныштан 

Көзінен жас боп тамып жан алауы. 

Сол ма екен «Арқа алда» деп айқай салған, 

Басқа ма,  

                 

кім айтқанын қайдам... қайдам?.. 

Сағынған Сарыарқаны біреу шығар, 

Жер атын дәстүр жоқ қой ойдан қойған. 

 

 

АТАҚ 

Баяғыда көп қазақ Мекке барған, 

Шығындалған, шашылған, көп тоналған. 

Байлық шашып қажылық атақ алған, 

Атақ болған – 

                          

ақылы жеткен арман.   

 

Қол тапсырып, иіліп, хатым етіп, 

Айырбасқа мал-мүлік, заты кетіп, 

Атақ алып қайтыпты,  

                                       

дүйім елдің 

Байлығы мен атағын сатып өтіп. 

 

Қажы болып басына сәлде салып, 

Сәл қартайып келді ме... сәл жасарып. 

Келді ме әлде атаққа сәл масайып, 

Келді ме әлде ақылға сауда салып? 

 

Келді ме әлде Меккесіз пана жоқ деп, 

Дін бар жерде жазғыру, жала жоқ деп. 

Келді ме әлде... Меккеден басы айналып, 

Бар шашқаны бақ-дәулет, қаражат боп. 

 

Ол арасын біз қазір білмейміз ғой, 

Басты улаған бір пәле – дін дейміз ғой. 

Атақ болса – жеткен жер ақылымыз 

Дінге сенген дүмшемен бірдейміз ғой. 

 

ӘУЕ  ПОРТЫНДА 

Боз жусанның түбірі әлі кетпеген, 

Көк бетонды илеп әлі төкпеген, 

Туған жердің құйттай әуе портынан 

Қазір, қазір көтерілем көкке мен. 

 

Қазір, қазір көтерілем көкке мен, 

Қарлығаштай – құйттай самолетпенен. 

Туған жерім төбесіне көтеріп, 

Қала берер менен төмен... төп-төмен. 

 

Қала берер менен төмен... төп-төмен, 

Жүрегімді жылытып бір отпенен. 

Мен ұшамын, 

                         

мен кетемін дәм айдап, 

Тағдыр жазған сапарымды шектемен. 

 

Тағдыр жазған сапарымды шектемен, 

О, туған жер, келем бірақ, көп келем. 

Кейде налып, кейде талып келермін, 

Қарлығаштай – самолетпен, көкпенен 

 

Қарлығаштай – самолетпен, көкпенен, 

Сағынған сәт жаңылыспай деп келем 

Алақандай құйттай әуе портыңмен 

Қағып алсаң –  

                           

басқа бақыт жоқ дер ем. 

 

 

* * * 

Бар дүниенің бастауы –  

Жан-дүниеңді жасытпа. 

Бәрі өтеді...  

                   

қас қағым, 

Ұмытуға асықпа. 

 

Жәбірленбе, жеріме, 

Жетер жебеп отттай нұр. 

Егінің мен еліңе 

Бір түйір дән баптай жүр, 

Бір шырқар ән сақтай жүр. 

 

 

 

БАУЫРЖАН МОМЫШҰЛЫМЕН ҚОШТАСУ 

Айтшы,  

              

қайысты ма қабырғаң? 

Қалай екен хас батырдан айырылған?! 

Қайысты ма қабырғаң, 

Қалай екен айырылған –  

Дүбірлеген дабылдан, 

Дәуірлеген айбыннан. 

Намыстанса – найзағай, 

Найзағайы жай буған. 

Еркелесе еліне, 

Құлашы кең жайылған. 

Тек дұшпанға оқ атқан, 

Достары үшін ой қуған. 

Қара нөсер үйіріп, 

Құйып-құйып алатын. 

Ну ормандай бұйығып, 

Күрт түйіліп қалатын. 

От пен судан жаралған, 

Отаны үшін жанатын, 

Бірақ аман қалатын, 

Биік шыңға қанатын 

От жалатып қағатын. 

Соғыс салған жарасын, 

Жолбарыстай жалайтын. 

Алдарқатып санасын, 

Жазылғанға санайтын. 

Ол – солдаты сананың, 

Ол – солдаттың серісі, 

Өрісі мен жеңісі, 

Шегінісі, еңісі, 

Тегі менен тең ісі 

Болды бақыт елі үшін. 

Ол сен үшін, 

                       

мен үшін, 

Арнады бар жеңісін. 

Жанарында сөніп бітпей, жанып кеткен мұңы бар, 

Ақ қағазға жазып бітпей, алып кеткен сыры бар, 

Арманы бар Ер үшін, 

Айтшы, халқым, 

                            

қайысты ма қабырғаң, 

Қалай екен хас батырдан айырылған? 

Айтшы, халқым, айтшы, халқым, 

                                                      

жарылшы бір ағыңнан 

Батыр туған халықпыз ғой тұлпарлардың жалында, 

Батыр туған халықпыз ғой революция – дабылда, 

Батыр туған халықпыз ғой оттта, суда, дауылда, 

От-жалынды майдандар мен бейбіт күннің бабында. 

Айтшы, халқым,  

Бауыржаның – бауыр етің, батырың ед –  

                                                                       

ол қандай, 

Орны қандай жүрегіңде, 

                                  

кейпі қандай келешекке қалғандай? 

Келер ғасыр келбетіне, қарар ма екен таңданып, 

Мылтық атқан соңғы комбат... аңыз болып қалғандай. 

Мылтық атқан соңғы комбат, 

Соғыс көрген соңғы солдат, 

Аңыз болып қала ма?! 

Сол аңыздың бас Батыры – Бауыржандай бауыр етің 

                                                                         

бола ма?! 

Айтшы, халқым, 

                        

енді соғыс болмайтыны рас қой, 

Енді рас қой – атыспаймыз окоптар мен обада, 

Енді рас қой, 

                       

Бауыржан да екінші рет тумасы, 

Әлден аңыз... Бауыржанның тумысы мен тұлғасы. 

Музей мүлкі күні ертең-ақ –  

                             

Бауыржанның қылыш салған қынабы 

Ертең елес – Волоколам тас жолы мен  

                                             

Жуалының  жылғасы 

Соғыс – шындық, 

Жеңіс – шындық, 

Ерлік – шындық, ендеше, 

Ерлік жасау мүмкін емес Ер еліне сенбесе. 

Айтшы, халқым, күні ертең-ақ келер ұрпақ сағынбай ма 

                                                                                 

Баукеңді 

Шындық – ерлік, Ерлік – шындық шөліркетсе, шөлдесе. 

 

 

БАЯҒЫ  БАҚҚА 

Баяғы баққа барайық бүгін, 

Баяғыны еске алайық, күнім. 

Жеңілдер ме екен, жеңілдер ме екен 

Көп айып, мінім, көп айып, мінім... 

 

Баяғы терек, баяғы бұтақ 

Тұр ма екен, қалқам, бояуы жұтап. 

Тағдырдың желі кеткен жоқ па екен 

Байламын үзіп, баянын отап. 

 

Баяғы шықтар, баяғы мүктер – 

Байлаған бізді аяулы жіптер. 

Қимастықпенен бір-бірімізге 

Аялау менен аяуды жүктер. 

 

Баяғы түбір болғанда шынар, 

Баяғы гүлдер солған да шығар. 

Өткеннің бәрін, кеткеннің бәрін 

Табиғат дейтін жалған жасырар. 

 

Сен менен бірақ жасырма түкті, 

Сені ойлай-ойлай басым қатыпты. 

Сенімен өткен бір минутымды 

Айырбастаман ғасырға тіпті. 

 

Баяғы баққа келсеңші бүгін, 

Баяғы мені көрсеңші бүгін. 

Өсіпті баққа еккен шыбығым –  

Махаббатыма кеткен шығыным, 

Келсеңші,  

                 

соны көрсеңші, күнім! 

 

 

 

* * * 

Бетегеден биікпін, жусаннан аласамын, 

Бұған бірақ қалай мен жарасамын? 

Болашақтың қамы үшін төзейін-ақ, 

Болмысымнан бөлек пе болашағым? 

 

Болмысымнан бөлекке үйлесем бе, 

Өзім алдап өзімді күн кешем бе? 

Сый бергенім сияқты қорыққаннан, 

Үйленгенім сияқты сүймесем де. 

 

Болмысымнан бөлектің, 

                                            

не керегі, 

Болмысымды шектейді ол, шегереді. 

Бәрін-бәрін бойыма өлшеп берген, 

О, табиғат, не деген шебер еді. 

 

Болмысымның көгендес көгенегі, 

Тыңдайыншы, 

                           

жүрегім не дер еді. 

Күбірлейді, мінеки, құлағыма: 

«Болмысыңнан бөлектің не керегі, 

Болмысыңды шектейді ол, шегереді». 

 

«Бетегеден биікпін, жусаннан аласамын» 

Бұған бірақ қалай мен жарасамын? 

Болмысымды түсінбей бұйрық берген 

Мінездегі мініммен таласамын. 

 

БІРЖАН – САРА 

Біржан – Сара, 

 

Біржан – Сара, 

Біржан – Сара бір адам. 

Бірдей адам. Бірдей ақын. Бір дәуірде жылаған. 

Сол дәуірдің ызасынан бір-бірімен айтысқан, 

Бір-бірімен айтысқан да, 

 

бір-біріне бауыр басып құлаған. 

 

Бірдей адам.  

Бірдей ақын. Бір дәуірге өкпелеп, 

Келгені ғой дәуде болса дәуірменен бетпе-бет. 

Қайдан білсін, дәуірді бір жеңеміз деп ойлайды-ау. 

Жырдан басқа, 

Сырдан басқа, 

Мұңнан басқа 

Маңайында жоқ көмек. 

 

Намыс-қайрақ, 

Салды қайрап, 

Қайралса да, өтпеді-ау. 

Қайран дүлдүл, 

Қайран бұлбұл, 

Жараспайтын өкпе, дау. 

Заманына өкпелесе – орны бөлек ол өкпе, 

Сонда, олар, Поштабайға, Жиенқұлға  

                                                 

өкпелеуі керек пе? 

Содан, содан екеуі де 

Заманына қапа болып, 

Нала болып кеткені-ау... 

Бірдей адам. Бірдей ақын. Нала-мұңы бір болған. 

Бірдейлердің қашаннан да –  

                              

жандануы, жаралауы бір болған 

Екеуі де сом алтын ғой. 

                            

Сыналған да шыңдалған. 

Шыңдалғанда шындық қалған, 

                                  

Шындығында мұң қалған. 

 

Бірдей адам. Бірдей ақын. Біреуі еркек, бірі әйел, 

Әйелді еркек іздеп келген, 

                                 

Сақ қараған, сынай ел: 

Ақын Сара айтып салған, 

                                

Айтып салған Біржан да, 

Айтып салу – азаматтық, таза мәрттік сыңайы ол. 

Бірдей адам. Бірдей ақын.  Бірдей түйсік-түйіні. 

Іспейтұғын алқымдары, түспейтұғын иіні. 

Бірдей екен Поштабайдан көрген Біржан қорлығы, 

Бірдей екен Сара тартқан Жиенқұлдың күйігі. 

 

Бірдей адам. Бірдей ақын. 

                                 

Жыртқандары бір намыс, 

Арғын-найман бірге туған – аралары бір қарыс. 

Жаралары жүрегінде, 

                           

жараларын жалаған. 

Іштей ұлып ілбішіндей, 

                            

ыңыранғандай бір барыс. 

 

Бір заманның Біржаны ғой, 

                           

бір заманның Сарасы, 

Бір заманның ырғағы ғой – сыры, мұңы, наласы. 

Айтысқан жоқ Біржан – Сара, 

                          

Аңырап адал сыр айтты. 

Ақындықтың адалдығы – ұлылығы, шамасы. 

 

Біржан – Сара, Біржан – Сара, 

                  

Біржан – Сара бір адам. 

Аңырап келіп, жамырап келіп, бауыр басып құлаған. 

Періштенің қанатындай шындық жеңіп сол күні, 

Біле білсе, Арғын – Найман арылды-ау бір күнәдан. 

 

Біржан – Сара –  

Жыр мен сана, 

Сыр мен сана, 

Мұң – Сана. 

Мұндай сана қалай төзсін, 

Қалай көнсін, 

Тығырыққа, тұмшаға. 

Сәулесі бар саналарды замандарға 

Періште де, пір сана, 

Біржан – Сара – сондай-сәуле. 

Кер заманда, 

Тар заманда, 

Зар заманда туса да. 

 

* * * 

Былтырғы ағаш қайтадан биыл көгерді, 

Жапырағы көктеп, бұтағы түгел теңелді. 

Айналасында көбелек қаптай жөнелді, 

Жаратылыс-ай, көрмедім сендей шеберді! 

 

Менің де биыл былтырғы жарам жазылды, 

Жүзімнен сынық сейілттім мұңды, әжімді. 

Келістіруі-ай кешегі менен қазірді, 

Жаратылыс-ай, көрмедім сендей уәжімді!..  

 

Адам мен ағаш сонда да бірақ бір емес, 

Адамның көңілі көктеген ағаш бүрі емес. 

Жазылған жара...  

                            

қайдан білесің, сол шығар, 

Бақыт дегенің, бақыт дегенің – мұң емес. 

 

 

БІЛЕСІҢДЕР ҒОЙ БӘРІҢ ДЕ! 

Білесіңдер ғой,  

                            

білесіңдер ғой бәрің де, 

Жүрегі құрғыр көнгісі бар ма әмірге. 

Басыңда бар ғой, басыңда бар ғой бәріңнің 

Жүрегі құрғыр төзгісі бар ма зәбірге?! 

 

Басыңда бар ғой,  

                               

басыңда бар ғой бәріңнің, 

Жүрегі құрғыр қырында жүрер «тәңірдің». 

«Тәңірдің» қыры – өмір тықыры емес пе, 

Жүрегі құрғыр қынында жүрер өмірдің. 

 

Басыңда бар ғой,  

                               

басыңда бар ғой бәріңнің, 

Жүректі алдап жүйкеңе талай бағындың. 

Айдаудан асқан табылар талай қиянат, 

Алдаудан асқан айласы бар ма зәбірдің. 

 

Су етсе сезім –  

                            

суырып алған жүрегің, 

Ду етсе бетің –  

                           

жылуы жанған жүрегің. 

Мұхиттан асып, ғарышқа ұшқан заманда, 

Миыңның құрал-мүлігі болған жүрегің. 

 

Жүректі жалдап,  

                               

жүйкені жалғап рақатқа, 

Жетіп те жүрміз... жеп-жеңіл даңқ-атаққа. 

Бұл – құйттай жүрек ақылдың тартып жазасын 

Жарылып жатыр, ұшырап жатыр апатқа. 

 

 

 

* * * 

Бір көкек биыл сұңқылдап көктем шықпастан, 

Зарыға жүріп, сыңарын тауып жұптасқан. 

Екеуі сосын көрінбей кеткен біраз күн 

Ұядан шықпай үпілдірік пен мүк басқан. 

 

Зарыға жүріп жалғаған жырды шырқамай, 

Ғайып боп көзден жоғалған кезде бірталай, 

Сұңқылы бөлек көкектің даусын іздесем, 

Қаңырап маған қалғандай болар бұл тоғай. 

 

Сұңқылдап жүріп сыңарын тапқан сол көкек, 

Мезгілдік міндет, мезгілдік парыз болды өтеп. 

...Ұлы бол мейлің, құлы бол мейлің мезгілдің, 

Зая боп үнің кетпесе екен желге тек! 

 

 

ДАУА 

(баллада) 

Кейуана өлді. 

                        

Ешкімі де жоқ артында. 

Кеңсайдан құйттай қазылды қабір марқұмға. 

Топырақ салдық. 

Үйіне келдік – көршілер, 

Ұмытпай ас-су беретін дәстүр-салтында. 

 

Пенсиясынан жырымдап жиған тиынды 

Жұмсадық шашпай,  

                                   

өзіне бәрі бұйырды. 

Көрші біткен мүсіркеп, қолы ашылып, 

Жетісін, қырқын өткізер қаржы жиылды. 

 

Ниеті ауып үлкен де кіші жұмыла, 

Жүгірді істің ыңғайы менен ығына. 

Үлкендер жағы «сауап қой» дейді күбірлеп, 

Сауапты сыйлау – қарттықтың қатал сыры да. 

 

Жігіттер жағы мекемеде әрбір – беделді, 

Бірінен-бірі көрсетті асып «өнерді». 

Дүкеннің кейде сөрелеріне түспейтін 

Азық-түлікке кемпірдің үйі кенелді. 

 

Әйелдер жағы үйіріліп қалып ұршықтай, 

Айналып бәрі ас үйден ұзап жүр шықпай. 

Дастарқан жайып, көңіл айтуға отырдық, 

Көңілмен кеңіп кемпірдің үйі қушықтай. 

 

Шынында өзі шындық қой айтып жүрерлік, 

Көршінің хақын өтеу де қазір – бір ерлік. 

Шөлмектерді ашып: «Иманды болсын  

                                                       

марқұм», - деп, 

Толтыра құйып тартып та тартып жібердік. 

 

Япырай, дейміз, көршілер бүгін жарады, ә! 

Адам мен адам араласпаса бола ма? 

Кетеміз ерте, 

                        

келеміз кешке қарбалас, 

Қарбалас емес қарекет бар ма қалада. 

 

 

 

Талай жыл бойы тұрса да бірге орамда, 

Тіс жарып бір сыр айтпапты кемпір адамға. 

- 

Туысы бар ма?  

                           

Хабарламаппыз табанда, 

Үлгіріп келіп бір уыс топырақ саларға. 

 

- 

Ешкімі де жоқ, ешкімі де жоқ, білем мен, 

Әкелеріміз бұлармен біздің бір елден, -  

Әйел дауысты жұқалтаң жігіт шіңк етіп, 

Әдемі сөйлеп, әдейі ғана шіренген. 

 

- 

Мүмкін емес,- деді  завторг жігіт Жорабай, -  

Мүмкін емес, - деді шегелеп сөзін тағадай. 

- 

Возможно, - деді замнач жігіт сыпайы, - 

- 

Возможно, бәрі...  

                             

бас шұлғып қалдық жағалай. 

 

- 

Возможно, - деді ол, - туысы болса, болсын ал, 

Алыста шығар, аурушаң шығар, кем шығар. 

Советтік өмір салтымен қызмет көрсеттік, 

Советтік семья бір мүшесіне ... несі бар? 

 

- 

Иә, иә, - дедік, 

- 

Дұрыс-ақ, дедік, 

- 

Тым дұрыс. 

Дымымыз шықпай қалыппыз тегіс тым-тырыс, 

Сол, сол-ақ екен, 

                            

Жорабай әлгі жұлқынсын. 

- 

Массың ба! – дедік, 

- 

Отырсай тыныш, нақұрыс. 

 

Ішкенде мұндай білмеуші ек бары бұрқағын, 

Білетініміз – жұмыртқадан жүн қырқатын. 

Білетініміз – пәленбай кілем үйінен 

Шығарса сыртқа, көздердің жауын құртатын. 

 

Білетініміз – бір жылда үш-төрт машина 

Ауысып ылғи тұратын еді астында. 

Білетініміз – қарамай үлкен-жасына, 

Болмаса бастық, сөйлейтін еді басына. 

 

Масайып алған морт мінез сынбай тынар ма, 

- 

Возможнаң қалай?.. –  

                                       

алды ол замды сұрауға, - 

 

 

Қарға тамырлы туыссыз қазақ болмасын 

Білмейтін бұл кім?.. – 

                              

қарады ол бізге, - милау ма?.. 

 

- 

Тек, - деді біреу, 

- 

Тәйт, - деді біреу түршігіп. 

Біреулер кейіп, біреулер күйіп, күрсініп. 

Біреулер сәл-пәл миығын тартып күле алмай, 

Қас қағым сәтте құбыла қалды тіршілік. 

 

Күйіп-піскенмен Жорабайды жұрт қайда аяу, 

Сол кезде біреу сыбырлады оған майдалау: 

- 

Замнач қой бұл, Тәкең ғой біздің қадірлі, 

Қара басқыр-ай. танымайтын ба ең, ойбай-ау... 

 

Сол кезде Жөкең төбеден таспен ұрғандай, 

Орнынан тұрды,  

                             

ырғала жаздап, ырғалмай. 

Сол кезде Тәкең: 

                              - 

Дәстүрлі салтты білмейтін 

Қызметкер, - деді, - дөрекі, - деді, - бұл қандай?.. 

 

Кемпірдің солай тарқадық алып сауабын, 

Жорабай қазір беріп жүр сотқа жауабын. 

...Әділсің, Өмір!  

                             

Әдемі сәтін туғызған 

Біреуге сауап, біреуге жауап – дауаның. 

 

 

ДИҚАН  ӘУЛЕТ 

- 

Ал ертең, ертең орақ, - деген күні, 

Терең ой тербетеді нелер мұны. 

Аралап кетті ертемен егінжайды 

Зерлеген жан-жағынан Зерендіні. 

 

Күміс көл, айналасы алтын масақ, 

Зергерлер жасағандай қолдан қашап. 

Қария қарады бір туған жерге 

Өткенді, кеткенді бір толғамға сап. 

 

Қария шаруа жайлап шыққан кезі, 

(Даламен, жұртты қайдам, жұп мәңгі өзі). 

Өйткені дала болған демеушісі – 

Тағдырдан жығылған да, жыққан  кезі. 

 

Сондықтан кіндік қаны тамған жерге 

Тірлігін тамырымен таңған пенде. 

Төбесі көкке жетіп сабантойда, 

Ойлайтын: «Бар ма екен деп арман менде?» 

 

Арман жоқ, армансызбын, – десе дағы, 

Тағдырға кеткендей бір есесі әлі... 

Қу соғыс қатар алып қос боздағын 

Қатты бір сынған жоқ па кеше сағы? 

 

О, шүкір,  

                  

мұқалды да жетілді өмір, 

Бақ емес келген бірақ кепілге бұл. 

О, шүкір, 

                

елі аманда, жері аманда 

Қартыңа жолмайды жетім көңіл. 

 

Ерге ортақ  бар қуаныш – қартыңа ортақ, 

Елге ортақ бар қуаныш – қартыңа ортақ. 

- 

Заманнан айналайын, - деді қария, -  

Жалына жармаса алмас жалқы, жалтақ. 

 

Қайтсін қарт раза болмай заманға, елге, 

Жан емес жетесіз ол жалаң кеуде. 

- 

«Болса екен, - дейді қария, - қадірменде 

Мәңгілік Жер – Адамға, Адам – Жерге».  

 

 

Қашаннан ата қоныс – аты намыс, 

Намыстың  махаббат қой нәті нағыз. 

Қария туған жерін сүйсе қалай, 

Сүйеді оны солай жақын-алыс. 

 

Ерлігін диқан әулет танытқанда, 

Аумайды-ау Антей сынды алыптардан. 

Арман жоқ артындағы мұрагерің 

Болса егер, қолтаңбасы анықталған. 

 

Арман жоқ дейтіні сол Нұрғабыл қарт 

Сексенде,  

                 

көрген емес бір дамылдап. 

Жаз бойы қорықшы еді,  

                                         

енді, міне 

Қырманның сыпырғышын жүр дайындап. 

 

- 

Ал ертең, ертең орақ, - дегенді естіп, 

Түнімен шықты дейсің ол дөңбекшіп. 

Таң атпай көлді айналып, егістікке 

Тартты қарт жалғыз, жаяу, терлеп-тепшіп. 

 

Қатты ұрып, дүрсіл қағып қарт жүрегі, 

Толқып бір қызыл күрең тартты реңі. 

«О, тоба, биыл да астық бар екен-ау, 

Ал онда диқан қолы бақ күреді». 

 

Өз күшін диқан жұрты өлшегенде, 

Алдымен арқа сүйер еңселі елге. 

«Ғарыштың кемесінің жылдамдығын 

Қайтер ең комбайнға берсе егер де?..» 

 

Мырс етті ол:  

                     

«Бұл қиялым артық болар, 

Дән-өскін –  қауызына балқып толар, 

Балауыз нәзіктік қой,  

                                      

нәзіктікті 

Абайлап, аялап, тек жиып алар...» 

 

Арқада орақ алды ұрар бұршақ, 

Ақ жаңбыр қолды байлап тұрар бір сәт. 

Тауып көр, табиғатқа амал жасап, 

Туады қиындықтар қыруар-қисап! 

 

Аспанға бұлт жолатпай жылаукештеу, 

Керек пе – өліарада қырау түспеу? 

Керек пе – табиғатты тарс тізгіндеу, 

Келе ме қолымыздан бұларды істеу? 

 

Дәл осы ой шарпып өтті қарт санасын, 

Серпіліп тапқан кезде сәт толасын, 

Танаптың ар жағынан көзі шалды 

Жеке қос – Гамбургтің төрт баласын. 

 

Жеке қос – жаңа звено төрт Гамбург, 

Шетінен сөз бен сертке оқтай жігіт. 

Бұлар да осы топырақ перзенттері, 

Тек тағдыр арғы атасын доптай қуып, 

Осынау Көкшетаудан шыққан бір-ақ, 

Осында от тұтатқан шаңырақ құрап. 

Ал қазір бұл әулеттің осы ауылда 

Зәузаты көп атадан салмақтырақ. 

 

Құда боп әр румен қолы ұзарған, 

«Жанмын, - деп, - басқа жерде бағы жанған». 

Құрдас ед әкелері, Нұрекеңмен 

«Қазаққа құтылман, - деп, - қарызымнан». 

 

Қалжыңдап отыратын әккі егінші, 

Бапкер ед – топыраққа бақ беруші. 

Байыппен қолға алғанын бір-ақ жасар, 

Болмайтын әнтек ісі, әттең ісі. 

 

Құрдас-ты қос боздағы қос ұлымен, 

(Бұларды іш тартады осы, білем). 

Майданда олар қалды... бұлар келді, 

Тағдырдың кете алмады кесімінен. 

 

Құрдасы – әкелері дем бітерде, 

Қойғызып жылы-жұмсақ дәмді төрге, 

«Сырымды саған айтпай, Нұрғабыл-ау, 

Айтайын, - деген еді, - енді кімге?..» 

 

Мінеки, сірә, маған келді кезек, 

«Пенде жоқ , - деуші едің ғой, - темір өзек». 

Өзі емес, ұрпақ үшін өмір сүру – 

Адамның қасиеті ғой – ең бір өжет. 

 

Не нәрсе ұрпақ деген – ұл ма арттағы, 

Немесе немерең бе құндақтағы? 

Нұрғабыл, сен білесің,  

                                        

бұл жағынан 

Мен өзі жанған жанмын шындап бағы. 

 

Әкеден он едік біз,  

                                  

онымыздан 

Бар шығар осы ауылда кемі жүз жан. 

Көкшенің қойнауында шаруа бақтық, 

Шыққан жоқ ұя бұзар тобымыздан. 

 

Келсе де атам ауып, тағдыр айдап, 

Кіндіктен осы топырақ қалды байлап. 

Заманның арқасында табиғатқа 

Бас иіп табындық «е, құдайлап». 

 

Заманның жақсылығы – бұған қоса, 

Еміреніп құшағына ел құп алмаса, 

Ниетпен құламаса адамға адам, 

Достық жоқ, мейлі, қанша ұран жаса. 

 

Болса рас, достығымыз,  

                                       

екі арысың – 

Еді ғой екі ұлыммен қатары шын. 

Бәрің де дәл бүгіннен бастап, міне, 

Жан досым Нұрғабылдың – «отауысың». 

 

Бұл менің соңғы сөзім – мәңгі сөзім, 

Дегенде, жанарда ерек жанды сезім. 

«Өлмесін... әке көзін көрген» деген, 

«Нұрғабыл, енді әке боп қалдың өзің». 

 

Шын достық сиқырымен дуаласа, 

Кім бөгет бола алады, кім араша? 

Достықпен, яки ұрпақ тамырымен 

Махаббат бірден-бірге жұға қалса. 

 

Өмірдің жалғасуы сол емес пе, 

Достық бір тіршілікке желі емес пе. 

Әкенің өсиетін сыйласа ұлы, 

Бұлардың тірі әкесі мен емес пе? 

 

Ә, бәсе, түніменен күпті адамдай 

Шыққаным осы екен ғой ұйықтай алмай. 

Диқан – қол, әке – алақан қақса арқадан, 

Ол да бір қуат, дәрмен, құт болардай. 

 

Нұрекең таяқ тастам қалды қосқа, 

Бір «Волга» қылаң етіп арғы тұста, 

Ол дағы қосқа қарай зымырады 

Тақтайдай тегіс жолмен қалқып құсша. 

 

Көк «Волга» қосқа маңдай тірегенде, 

Іргеге таяқ сүйей Нұрекең де, 

Ілгері жылжи берген, 

                                     

сәлем алып, 

Көз жазбай жаңа түскен бұл екеуге. 

 

Сәлем ап жан-жағынан, қарт қаудырап, 

Бір кісі берірегірек топтан жырақ, 

Байыппен қол ұсына берген кезде 

- 

Баянжан,  

                 

Баянбысың? – деп қалды қарт. 

 

- 

Иә, иә.., иә, Нұреке, саумысыз? – деп, 

Хатшы да қартқа қайта сәлем түзеп, 

Екеуі қайта ұмтылды төс қағысып, 

Топты бір таңырқатты әдемі ізет. 

 

- 

Япыр-ай, Баянжан-ау, бармысың сау, 

Аяққа қарттық құрғыр салды тұсау. 

Біз енді тілекшіміз өздеріңе 

Тілек те тіршіліктің заңды ісі-ау. 

 

Хатшыға тура қарап тілге келіп, 

Лықсыған қуанышқа шым кенеліп, 

Жарқ еткен Алтын Жұлдыз кеудесінде, 

Қария азаматқа тұрды еміреніп. 

 

- 

Дәм татып баяғыда үйден келіп, 

Жүруші ең... қазір қолың тимей ме түк? 

Жұлдызың құтты болсын,  

                                               

құттықтауға 

Барып ем, жатты былтыр бюроң болып... 

 

Жер күтіп, топырақ еміп өскен ағаң, 

Білесің, тірлік жоқ қой басқа маған. 

Деген күн – ертең орақ, дәм татушы ем, 

Ырым ғып мынау қара қостан әмән. 

 

Қара қос – Қостомарда Гамбургтер 

Бұлармен таласатын бар ма үміткер? 

Бұлардың жолы да үлкен, жөні де үлкен, 

Жолында жүк қалмайтын нар жігіттер. 

 

Әкесін білуші ең ғой,  

                                     

жоқты жасап, 

Жүретін барды үйіріп, баққа бастап. 

Әулетін өсиетімен маған теліп, 

Әкелік махаббатын кетті тастап. 

 

- 

Білмей ше, бұл әулетті білмегенде? - 

Дегенде, күлкі тұрды нұрлы реңде. 

Ауданда бүгін игі бас қосу бар, 

Сізге де сәті түсті-ау бір жүрерге. 

 

Білмесем, мұнда ат басын бекер тіреп 

Келем бе, шынында ортақ екен тілек. 

Диқандар әулетінің бас қосуы ед –  

Ауданда орақ алды өтер слет. 

 

Сөз етер сол слетте басты әңгіме – 

Нұреке, осы жерде басталды де. 

Диқандар әулетінің ғұмыр жасын 

Жеткізу мың жылдарға – жоспар, міне! 

 

Нұреке, дәл айттыңыз қара қос деп, 

Ұлы әулет үлкен үйсіз қалай өспек? 

Бұл әулет екі ғасыр диқаншылық 

Көкшеде кешіпті өмір дала төстеп. 

 

Иә... иә... екі жүз жыл – күллі ырғасы, 

Бір әулет бір кәсіпке берген жасы. 

Махаббат үлгісі бұл ұрпақтарға, 

Болашақ диқандарға – жер жолдасы. 

 

Әкесі өсиет етіп, құптаса ұрпақ, 

Міндетті мойынға алып, нық басу шарт. 

Нұреке, әкесісің осы әулеттің, 

Қарауға қақысы жоқ жұрт тосырқап. 

 

Басынан өткен бірге күллі ауыр күн, 

Жинаған несібесін бір дәуірдің. 

Қазақтың даласының Диқаны ғой 

Әулеті Гамбургтің – Нұрғабылдың. 

 

Білсе жұрт, түсінсе ұрпақ болды осыны, 

Отан бір, топырақ бір, бір нәсібі. 

Ендеше, Гамбург те, Нұрғабыл да, 

Бір әулет – Диқан деген бір нәсілі. 

 

Деді де, хатшы Баян Нарманұлы 

Ашты есік,  

                    

отырғызып алға мұны. 

- 

Нұреке, - деді, - қазір аудандағы 

Маған да диқандардың  бәр-бәрі іні. 

 

- 

Ол солай, - деді қартың қостап оны, 

Қарт қазір рухы үстем, асқақ еді. 

Хатшыға еркін сөйлеп: 

                                        -  

О, жарықтық, 

Пісті егін, орақты енді баста, - деді. 

 

«Бастаймыз, бастаймызды» сәтте бірдей, 

Бірге айтты: «ал кәнеки, әп!» дегендей. 

Бәрі де көк «Волгаға» қалды отырып, 

Көк «Волга» ерттеулі көк дөнендей. 

Жалдап ап алтын зерлі кең алқапты, 

Ұшты олар, диқан әулет, о, қанатты! 

Зымырап, хатшы бастап, қарты қостап, 

Алдынан Миллиардтың бара жатты.  

 

 

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: