С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
241 
Summury 
The values of the national idea " Mangilik El" as a component of professiоnal knowledge of the future 
teacher of history 
M.S.Isaev – 3
d
course  PhD specialty ofHistory, muhtar-1211@mail.ru 
Scientific supervisor: Kh.M.Tursun – doctor, professor of Department of History, IKTU named after Kh.A.Yasawi. 
tursunhazret@mail.ru 
This  article  deals  with  the  methods  and  approaches  of  professional  knowledge  and  skills  development  of  future 
specialists-historians  on  the  basis  of  cultural  wealth  of  national  idea  "Mangilik  El".  The  main  mission  of  matter 
development  carrying  out  the  special  analysis  of  competence  of  the  specialist  historian  defined  as  formation  of 
personality historical consciousness. Besides, the maintenance of the subject of history philosophy including function 
on  formation  of  outlook  and  views,  collection  of  information  and  forecasting  is  mentioned.  Motives  and  methods  of 
assimilation by the identity of values of national idea "Mangilik El" are presented. 
In a research paper uses scientific 
methods of analysis, synthesis and prediction. 
Authors recommend introducing the subject "History Philosophy" in the 
professional module of students of historical specialties of higher education institutions.  
Keywords:  national  idea  "Mangilik  El",  subject  philosophy  of  history,  professional  competence  of  the  expert  – 
historian. 
 
 
УДК: 796.07 
 
ДЕНЕ Т,РБИЕСІНІҢ ЖҮЙЕЛЕРІ 
 
Б.Ш. Байжуманов – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Өнер 
факультетінің «Дене т`рбиесі» кафедрасының  аға оқытушысы, dene-tarbiesi@mail.ru 
 
Бұл  мақалада  дене  т`рбиесінің  жүйесіндегі  білім  беру  үдерісінің  көкейкесті  м`селелері  қарастырылады. 
Сонымен  бірге  шұғылдану  барысында  шұғылданушылардың  жан-жақты  дамуы,  денсаулығын  нығайту,  дене 
м`дениеті ж`не салауатты өмір сүру бейнесі негіздерінен білімді меңгеру, дене ж`не психикалық сапаларын ең 
жоғары деңгейге жеткізу, өмірлік ж`не к`сіби мақсаттарға жету үшін дене м`дениеті мен спорттағы озық т`жі-
рибелерді пайдалануды болжалдау мазмұндалады. Білім беру мен т`рбиелеу тиімділігі оқытушылардың жоғары 
деңгейдегі к`сіби шеберлігіне, олардың оқу сабақтарының барлық түрлерін ж`не спорттық жарыстарды жүйелі 
өткізуге. Дене т`рбиесі бойынша оқу үдерісінің концептуалды бағыттылығы мемлекет мүддесін, азаматтардың 
денелерін  жетілдіруге  деген  қоғам  сұранысын,  оларды  еңбек  біліктілігіне  ж`не  `леуметтік  белсенді  өмірге 
даярлауды  жүзеге  асыру  болып  табылатыны  жүйелі  мазмұндалған.  Сол  сияқты  студенттерге  білім  беру  ж`не 
т`рбиелеу  тиімділігі  оқытушының  жоғары  к`сіби  біліктілігі,  яғни  барлық  оқу  ж`не  оқу-жаттығу  сабақтарын 
өткізу шеберлігіне байланысты екені сипатталған.        
Түйін сөздер: Дене дайындалғандығы,  дамыту, білім беру, диагноздау, руханият, жетілдіру, дағды. 
 
Біздің елімізде дене т`рбиесі жүйесінің мазмұны идеологияльқ, ғылыми-`дістемелік, бағдарлама-
лық-мөлшерлік  ж`не  ұйымдастыру  негіздерінде  ашылады.  Дене  т`рбиесі  жүйесінің  идеологиялық 
негіздеріне дене шынықтыру м`дениетінің ілімдік негіздері жатады. Қоғамдық идеологияның бір түрі 
болғандықтан, дене т`рбиесі қоғамның басты `леуметтік институттары - ғылым, м`дениет, экономика 
ж`не саясат тарапынан ықпал жасауды талап етеді. Ал өзінің даму барысында оларға басқа жағынан 
ықпал жасайды, ал басты н`тиже – дене шынықтыру м`дениетімен шұғылдануға барынша кең көлем-
де  жастарды  қызықтырып  отыру,  олардың  денсаулық  деңгейін  көтеру  ж`не  денесін  дамыту  болып 
табылады.  Бұл  ықпал  етудің  м`ні:  дене  жаттығуларымен  шұғылдану  барысында  адамдар  өздерінің 
дене  ж`не  рухани  сапаларын  жетілдіру  мүмкіндігіне  көзі  жетеді,  ол  соңғы  н`тижені  шындыққа 
айналдырады. Дене т`рбиесінің жүйесі берік ғылыми-`дістемелік негізге құрылады. Оның `рбір ілім-
дік ережелерінде, іс т`жірибе ұсыныстарында қатаң ғылыми д`йектеме бар. Дене т`рбиесі жүйесінің 
қалыптасу,  даму  ж`не  қызмет  ету  заңдылықтарын  мына  төмендегі  қоғамдық,  психо-педагогикалық 
ж`не медико-биологиялық ғылымдар кешені, яғни тарих, дене шынықтыру м`дениетін басқару ж`не 
ұйымдастыру, спорттық `леуметтану, спорт тазалығы, спорттық медицина, дене т`рбиесінің физиоло-
гиясы  мен  исихологиясы,  жекелеген  спорттық-педагогикалық  п`ндер  ж`не  т.б.  зерттейді.  Бұлардың 
арасында  салалық  к`сіби  мамандық  дене  шынықтыру  м`дениетінің  ілімі  ж`не  `дістемесі  дене 
т`рбиесі туралы ғылымның методологиялық ж`не ілімдік қызметін атқарады. Кеңестік дене т`рбиесі 
жүйесінің басты даму н`тижелерінің бірі оның бағдарламалық-мөлшерлік негізін жасауы, яғни онда 
жас ерекшелігіне қарай дамуына адамдардың дене дайындығының негізгі талаптары белгіленген [1]. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
242 
Егеменді  еліміздің  өскелең  өмір  талабы  деңгейіндегі  Президенттік  сынақ  талаптары  шарттарын 
тапсыру, Қазақстан Республикасы дене т`рбиесі жүйесінің негізгі өлшемдік талаптарына жатады. 
Президенттік  тест  сынамалар  сынақтарының  түрлері  бойынша  жарыстар  жалпы  білім  беретін 
мектептердің  5-9-11  сыныптарында,  к`сіптік-техникалық  мектептердің,  лицейлердің,  колледждердің 
ж`не жоғары оқу орындарының соңғы курсының алдыңғысында өткізіледі. 
Бағдарламалық-мөлшерлік  талаптар  жүйесін  бірегей  спорттық  д`реже  алу  қорытындылайды. 
Оның  негізгі  міндетті  бағыты  шұғылданушылардың  спорттық  дайындығын  талапқа  с`йкес  бағалау, 
ал сипаттық  ерекшелігі  Президент тесті сынағымен берік байланыс. 
Дене т`рбиесі жүйесінің ұйымдастыру негізін жалпы халықтық дене т`рбиесін іске асыратын ж`не 
бақылайтын негізгі екі басқару түрі құрайды: мемлекеттік ж`не қоғамдық (өздерінің күшімен). 
Ұйымдастыру  мен  басқарудың  Мемлекеттік  түрі  мемлекеттік  органдармен  ж`не  мекемелермен 
бірегей бағдарлама негізінде іске асырылады. Бұл мемлекеттік жүйе барлық жастағы балаларды ж`не 
студент жастарды т`рбиелеп, үйретуге, `скер қатарында қызмет ететін жастардың дене дайындығын 
қамтамасыз етуге, к`сіпорындар мен ауылшаруашылық ж`не м`дени-ағарту мекемелерінде, көпшілік 
дене шынықтыру м`дениеті жұмыстарында, денсаулық сақтау мекемелерінде емдеу, аурудан сақтан-
дыру шараларын өткізуге бағытталған. 
Дене  т`рбиесін  іске  асыру  ж`не  басқарудың  мемлекеттік  жүйесінің  негізгі  бөлімдері  мыналар 
болып табылады: 
- ҚР Білім ж`не ғылым министрлігі саласында: балалар бақшалары, жалпы білім беретін мектептер 
мен  мектеп-интернаттар,  педагогикалық  орта  оқу  орындары,  арнайы  орта  ж`не  жоғары  оқу  орын-
дары; 
-  ҚР  Қорғаныс  министрлігі  бойынша:  `скери  бөлімдер  мен  бөлімшелер,  `скери  училищелер, 
институттар, университеттер мен академиялар; 
- ҚР Денсаулық сақтау министрлігі бойынша: емдеу мекемелері, емханалар, поликлиникалар, д`рі-
герлік дене м`дениеті диспансерлері, медициналық орталық ж`не жоғары оқу орындары; 
-  ҚР  М`дениет  министрлігі  бойынша:  клубтар,  м`дениет  үйлері  мен  сарайлары,  м`дениет  ж`не 
демалыс орындары ж`не оқу орындары; 
- Басқа да салалық министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, ведомстволық мекемелер, 
к`сіпорындар, ғылыми-зерттеу ж`не оқу институттары. 
Мектепке дейінгі мекемелерде ж`не оқу орындарының барлық түрлерінде дене т`рбиесі міндетті 
түрде, қатаң жоспармен ж`не жүйелілікпен типтік оқу жоспары мен бағдарламаларына с`йкес, дене 
т`рбиесі п`нінің штаттағы қызметкерлері белгіленген, материалдық-техникалық ж`не қаржы көздері-
мен қамтамасыз етілген жағдайда іске асырылып, жүргізіледі. 
Қоғамдық  негізде,  өз  күштерімен  ұйымдастырып,  басқару  Қазақстан  Республикасында  тұратын 
адамдардың  барлық  жастардағы  контингентін  қоғамдық  негізде,  өз  күштерімен  бастамашылдық 
негізде бұқаралық сипатта дене т`рбиесіне қамтып, тартуға бағытталған. 
Мемлекеттік  ж`не  қоғамдық  негізде,  өз  күшімен  ұйымдастырып,  басқару  түрлері  бір-бірімен 
үйлестікте, кедергісіз қызмет атқарады. 
Республика  бойынша  дене  шынықтыру  м`дениеті  жүйесі  Мемлекеттік  басқару  мен  басшылық 
істері  спорт  ж`не  туризм  агенттігіне  жүктелген.  Ал  жергілікті  жерлерде  оған  облыстық,  қалалық 
ж`не аудандық спорт ж`не туризм департаменттері басшылық жасайды. Қазақстан Республикасының 
Президенті  ж`не  Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  тарапынан  жасалып  отырған  қамқорлықтың 
н`тижесінде біздің елімізде дене т`рбиесі жүйесі үздіксіз жетілдірілуде. 
 
Оның д`леліне 24 маусым 1996 жылғы №74 санды "Қазақстан Республикасы тұрғындарының дене 
шынықтыру  дайындығының  Президентгік  сынамалары  туралы",  2  желтоқсан  1999  жылғы  N490-1, 
"Дене шынықтыру м`дениеті ж`не спорт" туралы Қазақстан Республикасының заңы ж`не оған 04.07. 
2003  жылғы  N471  санды  қаулымен  ендірілген  өзгерістер,  Қазақстан  Республикасының  Спорт  ж`не 
туризм жөніндегі агенттігі (29.05.2003 ж. №35) мен Білім ж`не ғылым министрлігінің (30.05.2003ж. 
№06-2-2/12)  біріктірілген  "Қазақстан  Республикасының  білім  беру  мекемелерінде  дене  т`рбиесі 
жүйесін жетілдіру туралы" бұйрықтары, сол сияқты 2001 жылғы 12 наурыз күнгі №570 санды "Қазақ-
стан Республикасында дене шынықтыруды ж`не спортты дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған 
мемлекеттік  бағдарламасы  туралы"  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  жарлығы,  дене  т`рбиесі 
м`селелерімен  шұғылданатын  білім  беру  мекемелері  мен  қоғамдық  ұйымдары  үшін  орындалуы 
міндетті шара болып саналады [2,3]. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
243 
dлеуметтік-экономикалық негіздер. Дене т`рбиесі жүйесі қоғамдағы экономика, саясат, ғылым 
ж`не  м`дениет  саласындағы  жүйелермен  тығыз  байланыста.  Қоғамдық  қатынастардың  көрінісінің 
аясы (сферасы) есебінде ол сол жүйедегі жүріп жатқан өзгерістер `серіне, яғни дене т`рбиесі жүйе-
сінің қоғамдық өндіріске осы байланыстардың нақты негіздерінің бірі болғандығынан дамып отыра-
ды. Алайда қоғамдық өндіріске ол қосымша жолдар арқылы `сер етеді. Бұл жүйе тікелей қоғамдық 
өнім  шығаруға  араласпайды.  Бірақ  ол  осы  ортаға  өндірістік  қатынастарының  субъектісі  -  адам 
арқылы `сер етеді. 
Өзінің `р түрлі салалары арқылы дене т`рбиесінің жүйесі адамның `леуметтік қызметінің барлық 
негізгі  түрлеріне  қатысты.  Бұл  адамның  қозғалыстағы  биологиялық  қажеттілігін  қанағаттырып 
қоймайды, сонымен бірге `леуметтік жеке тұлғаның қалыптасуын, қоғамдық қатынастардың жетілуін 
де қанағаттандырады. Адамның денесінің дамуы биологиялық заңдарға бағына отырып, табиғи жол-
мен  де  жүзеге  асатындығы  м`лім.  Алайда  қазіргі  адамның  қозғалыс  белсенділігі  оның  дене  мүм-
кіншілігін қажетті деңгейде ұстауға `лі жеткіліксіз. 
Өзінің  арнайы  қызметін  жүзеге  асыра  отырып,  дене  т`рбиесінің  жүйесі  адамдардың  қозғалыс 
белсенділігінің  қажеттілігін  қамтамасыз  етуге,  сол  арқылы  дененің  жетілуін  ж`не  денсаулықтың 
жоғары деңгейге жетуін қамтамасыз етуге толық қабілетті. 
Т`рбиелік-педагогикалық қызметті жүзеге асыра отырып, дене т`рбиесі жүйесі адамгершілік, эсте-
тикалық, еңбек, м`дени даму міндеттерін шешуге мүмкіндігі бар. Дене т`рбие жүйесі кейбір т`рбие 
жүйесінің тиімсіз болатын жерлерінде табыска жетіп те жүр. Сонымен бірге дене т`рбиесі жүйесінің 
өзінде  `леуметтік,  экономикалық  ж`не  қоғамның  рухани  өмірімен  байланысты  н`рселердің  б`рі  де 
көрініс  табады.  Қоғамның  `леуметтік-экономикалық  даму  деңгейі  жоғары  болған  сайын,  оның, 
азаматтарына дене шынықтырудың байлықтары толықтай беріледі, т`рбиесі мақсаттарына жұмсала-
тын ұлттық табыстың бөлігі, денсаулық деңгейі ж`не адамдардың жасауы да жоғары болмақ. 
Жан-жақты  жетілген  адамдарды  қалыптастырудағы  дене  т`рбиесінің  орасан  зор  маңызын  ескере 
отырып, үкімет тарапынан қоғамымыздың дамуының `р түрлі кезеңдерінде бұл м`селеге бірнеше рет 
назар  аударды  (бұл  орайда  1925,  1929,  1948,  1959,  1966,  1981  ж`не  1995  жылдарында  қабылданған 
қаулыларды  атап  кеткеніміз  жөн  болады).  Қаулылардың  мазмұны  сол  кезеңдегі  саяси  жағдайды 
бейнелеп, орталықтан қатал басқару мен бақылауға басты назар аударылды, сонымен бірге сол кезде-
гі дене шынықтыру қозғалысының дамуына үнемі қолайлы бола бермейді. 
Дене  т`рбиесі  жүйесі  экономикалық  қатынастардың  дамыған  аумағына  жатады.  Өзінің  ұйымдық 
құрылымы  жөнінен  күрделі  болуына  байланысты  (мемлекеттік  ж`не  қоғамдық  басқарудың  кағида-
ларын байланыстыра жүргізу), қаржыландырудың материалдық-техникалық жағынан қаралуында да 
`р  түрлі  қаржы  көздерін  өзіне  жинақтады  мемлекеттік  бюджет,  қоғамдық  қорларды,  к`сіпорындар, 
к`сіподақ кооперативтік қоғамдар. Экономикалық жағынан дене т`рбиесі жүйесі дамыған материал-
дық ж`не материаддық емес өндірісі бар халық шаруашылығының бір бөлігі есебінде көрінеді. Мате-
риалдық  өндіріс  саласы  қызметкерлерінің  еңбегі  заттай  материалдан  түрге  ие  болады:  спорт  құры-
лыстары,  құрал-жабдық,  аяқ-киім,  киімдер.  Бірақ  бұл  ортада  адамдардың  денесінің  жетілдірілуіне 
бағытталған өндірістік емес дене т`рбиесінің басты өрісіне қарағанда қызмет көрсету сипатына ғана 
ие. 
Құқықтық  негіздер.  Еліміздегі  дене  т`рбиесінің  жүйесі  оның  қалыпты  қызмет  етуін  реттейтін 
белгілі бір нормативтік құжаттарға актілерге сүйенеді. Бұл құжаттардың `р түрлі заң күші бар (қау-
лылар,  заңдар,  жарлықтар,  нұсқаулар).  Олардың  ішінде  еліміздің  жаңа  1995  жылғы  30  тамызда 
қабылданған Конституциясының алар орны ерекше (29-бап). Бұл бапта Қазақстан Республикасының 
азаматтарының  денсаулығының  сақталуы  арнайы  атап  көрсетілген.  Қазақстан  Республикасы 
Үкіметінің  1991  жылғы  24  қарашадағы  №1593  қаулысында  спортты  ж`не  дене  т`рбиесін  нақтылы 
жақсарту  шаралары  белгіленген.  Бұлардан  басқа  ұйымдар  мен  мекемелердің  дене  т`рбиесімен  қам-
тамасыз  ететін,  сонымен  бірге  қызмет  көлемін  анықтайтын  өлшемдік  құжаттар  да  бар  (олар    бала-
бақшалар;  лицейлер,  гимназиялар,  колледждер,  мектептер,  к`сіптік-техникалық  училищелер,  орта 
ж`не жоғары оқу орындары т.б.). 
dдістемелік негіздер. Дене т`рбиесінің заңдылықтарын ж`не оқыту мен т`рбиелеу принциптерін 
жүзеге асыру жөніндегі тиісті ұсыныстарды, сонымен қатар тұрғын халықтың `рбір `леуметтік тобы-
мен  жаттығуды  `дістері  мен  үлгілерін  ұйымдастыруды,  құрал-жабдықтарды  пайдалану  жөніндегі 
ұсыныстарды  қамтиды.  dдістемелік  негіздерде  дене  т`рбиесі  жүйесіне  т`н  ғылымилық  көріністерді 
байқауға болады. Бұл орайда бастапқы ілімдік ережелер ж`не оны іс жүзіне асыру ғылым негіздеріне 
(философияға,  социологияға,  педагогикаға,  психологияға,  биологияға  т.б.)  арнаулы  ілімдік  ж`не 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
244 
спорттық-педагогикалық  ғылымға  сүйене  отырып  жасалады.  Бағдарламалық-өлшемдік  негіздер 
тұрғын  халықтың  дене  дамуымен  бірге  білім  деңгейіне  койылатын  үш  сатылы  өзара  байланысты 
талаптар жүйесінде көрсетіледі. Дене т`рбиесінің біріңғай мемлекеттік бағдарламасы балалар бақша-
лары мен яслилерінде, жалпы білім беретін мектептерде, орта арнайы ж`не жоғары оқу орындарында 
өткізілетін  дене  т`рбиесінің  ең  төменгі  жүктеме  көлемін  анықтап,  белгілейді.  Бұл  бағдарламаларда 
оқу  орнының  түрін,  шұғылданушылардың  жасын,  жыныстық  айырмашылықтарын  есептей  отырып, 
дене дамуы мен білім көрсеткіштеріне қойылатын талаптар ж`не дене т`рбиесінің негізгі құралдары 
көрсетіледі.  
Дене  т`рбиесі  мен  спорт  саласына  қатысты  негіздердің  бір  мысалы  ретінде  Қазақстан  Респуб-
ликасы Үкіметінің 1996 жыл 24 маусымдағы №774 қаулысын атауға болады. Осы қаулының 1-бабын-
да  Еліміздегі  халықтардың  дене  т`рбиесіне  қатысты  даярлығын  Президенттік  сынақ  талаптары 
арқылы анықтау Ережелері бекітіліп, 1996 жылдың 1 қыркүйегінен бастап күшіне енгізілсін делінген. 
Сонымен  қатар  бұл  қаулыда  Білім  ж`не  ғылым,  Денсаулық  сақтау,  Ішкі  істер,  Қорғаныс 
министрліктеріне,  Ұлттық  қауіпсіздік  комитетіне  дене  т`рбиесі  жөніндегі  оқу  бағдарламаларын 
Президенттік сынамаларының талаптарына с`йкестендірілуін, оның жалпы білім беретін мектептер-
дің,  к`сіби-техникалық  училищелердің,  орта  арнаулы  ж`не  жоғары  оқу  орындарының  оқу  жүйесіне 
енгізілуі ж`не оның өлшемдік талаптарының орындалуы қамтамасыз етілсін делінген. [4]. 
Спорттық  бірыңғай  д`режеге  жеткізу  жіктелуі  (классификациясы)  дене  т`рбиесі  жүйесінің 
бағдарламалық,  мөлшерлік  негізінің  ең  жоғары,  қорытынды  сатысы  болып  табылады.  Ол  елдің 
барлық спорт ұйымдары үшін спорттық д`режелер мен атақтарды беру ережелері мен қағидаларын, 
сонымен  қатар  спорттың  `р  түрінен  спортшының  дайындығына  қойылатын  бірыңғай  мөлшерлік 
талаптарды белгілеген. 
Спорттық  жіктелудің  негізгі  мақсаты:  спортпен  көпшілікті  қамту,  спортшыларды  жан-жақты 
т`рбиелеу,  олардың  дайындық  сапасын  арттыру  ж`не  осы  негізде  жоғары  спорттық  көрсеткіштерге 
жетуді қамтамасыз ету. Жіктелудегі спорт түрлері бойынша мөлшерлік талаптар шамамен `рбір төрт 
жылда  қайта  қаралып  отырылады.  Бұл  `детте  олимпиададан  кейінгі  бірінші  жылы  кайта  қаралады. 
Сөйтіп,  кезекті  Олимпиадалық  ойынға,  спорттың  жеке  түрлерінің  `рі  қарай  дамуына  жағдай 
жасалынады. 
Спорттық  д`режелер  мен  атақтар  арнаулы  ережесі  ж`не  жарыс  күнтізбесі  (календары)  бар  спорт 
түрлері үшін ғана белгіленген. Оның құрамына, сонымен бірге `скери-қолданбалы, к`сіптік-қолдан-
балы,  біздің  еліміздің  ұлттық  спорт  түрлері  ж`не  халықаралық  д`режеге  ие  болған  спорт  түрлері 
енгізілген. Спорттық жіктеуде мөлшерлік талаптардың екі түрі қаралған: н`тижесі айқын көрсеткішке 
байланысты бағаланатын (уақыт өлшемі, салмақ, қашықтық т.б.) спорт түрлері үшін д`реже (разряд) 
талаптары  ж`не  жарыста  жеке,  сонымен  бірге  команда  құрамында  өнер  көрсетіп,  жетістік  пен 
жеңістің маңызы мен нақтылығына байланысты бағаланатын спорт түрлері үшін д`режелік талаптар 
(бокс, күрес, спорт ойындары т.б.) мен д`режелік өлшемдер бірдей енгізілген. 
Спорттық  жіктеу  жөніндегі  ереже  бойынша  спортшыға  өзінің  ілімдік  ж`не  жалпы  дене  дайын-
дығын арттырып отыру міндеттелген. Мұның өзі адамның жан-жақты дамуына жағдай жасайды. 
Ұйымдастыру  негіздері.  Дене  т`рбиесі  жүйесінің  ұйымдық  негіздері  мемлекеттік,  өзінен-өзі 
туындаған  қоғамдық  ж`не  басқару  органдарының  біртұтас  байланыстылығынан  құралады.  Бұл  бай-
ланыс дене т`рбиесі жүйесінің бірыңғай мақсаты болып табылады. Оның міндеттеріне, қағидаларына, 
идеологиялық,  `дістемелік  ж`не  бағдарламалық-мөлшерлік  негіздеріне,  сонымен  қатар  дене 
шынықтыру  ісінің  дамуын  жүргізетін,  бағыттап  ж`не  бақылап  отыратын  еліміздегі  қоғамдық,  мем-
лекеттік мекемелердің іс жүзіндегі біріккен іс-қимылына сүйенеді. 
Дене  т`рбиесі  жүйесіне  қатысты  мемлекеттік  ж`не  қоғамдық  мекемелердің  мұндай  бірлігі  спорт 
құрылыстарын салуға қаржы бөлу ж`не бұрын соңды салынған құрылыстарды тиімді пайдаланудан, 
спорт  құрал-жабдықтарын  тегін  ж`не  төлем  арқылы  пайдаланудан,  мамандар  даярлаудың  мемле-
кеттік жетілген жүйесінен, д`рігерлік дене шынықтыру қызметінің болуынан, дене жаттығуларымен 
шұғылданудың  қажетті  жағдайы  есебінде  еңбекшілердің  бос  уақытының  үнемі  өсіп  отыруынан 
құралады. 
Дене  т`рбиесі  жүйесінде  қоғам  талабына  сай  қозғалыс  дағдыларын,  арнаулы  білімді,  табиғи 
күштер мен гигиеналық қозғаушы күштерді, алдын - ала дайындалған жаттығулар кешенін дене қабі-
летін арттыру үшін пайдаланса, онда педагогикалық жүйенің бар екендігін айқындауға болады. Басқа 
сөзбен айтқанда, дене т`рбиесі педагогикалық жүйе есебінде адамдардың дене дамуын басқаруға осы 
саладан сауаттандыруға арналған қызмет. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
245 
Дене т`рбиесінің мақсаты `рбір адам дене шынықтырудың өзіне тиімді түрін игеруін қамтамасыз 
ету  деп  білеміз.  Н`тижесінде  дене  т`рбиесі  арқылы  адам  баласы  дене  шынықтыруды  жалпы  жетіс-
тігіне, байлығына, жеке игілігіне айналдырады (денсаулығын жақсарту, дене дамуы деңгейін арттыру 
т.б.)-  Сонымен  бірге  дене  т`рбиесінің  `серімен  жеке  адам  тұлғасының  өзгеруі  дене  шынықтыру 
жүйесінің  мазмұнына  өзгеріс  енгізеді.  Сөйтіп,  дене  шынықтырудың  басты  көрсеткіштеріне  `сер 
етіледі. dрине, бұл жүйе т`рбиенің өзге жақтарынан тыс, бөлек жүрмейтіндігі анық. 
Қорыта айтқанда  балалардың дене т`рбиесін бала денесін жетілдірудің педагогикалық жүйесі деп 
білеміз.  Мектептегі дене т`рбиесі, жоғарыда айтып кеткендей, жалпы педагогикалық жүйенің басты 
бөлімдерінің  бірі.  Бұл  жүйе  тек  мектеп  қабырғасында  жүргізілетін  жұмыстармен  шектелетіндігі 
айқын, мысалы, дене т`рбиесі сабақтарында, үйірме жұмыстарында. 
Оқушылардың  дене  т`рбиесі  мектепте,  мектептен  тыс  жерлерде  мектеп  жасындағы  балалармен 
жүргізілетін  `р  түрлі  жұмыстарды  қамту  деп  білеміз.  Мектептегі  дене  т`рбиесін  ұйымдастырудың 
негізгі  қағидалары  "Жалпы  білім  беретін  мектеп  оқушыларының  дене  т`рбиесі  туралы  ережесінде" 
баяндалған. 
 
1 
Қазақстан Республикасының конституциясы, Алматы:  Қазақстан 2000-96 б. 
2 Назарбаев Н.n., Қазақстан- 2030 Білім, 1998-92 б. 
3 Қ.Р.Президенті Н.n. Назарбаев    Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс 
жасау қарсаңында» 2006-наурыз.  
4 Қазақстан Республикасының   eлеуметтік-мeдени   дамуының   тұжырымдамасы 2005-сeуір.  
5  Н.n.Назарбаевтың  «Қазақстанның  болашағы  қоғамның  идеялық  бірлігінде»  6.  Білім  беру  туралы 
Қазақстан Республикасының заңы-Алматы: Қазақстан, 1992 
7 nбділлаев  n.К.      Оңалбек Ж.К.   Дене  мeдениетінің  ілімі  жeне  eдістемесі. Түркістан 2004-223б. 
8 nбділлаев  n.К.   Дене  мeдениетінің  ілімі  жeне  eдістемесі. Кентау 2007-227-246б. 
9 nбділлаев  n.К.,Мұхамеджанов Б.Қ.   Дене  мeдениеті. Кентау 2008-60-61б. 
 
Резюме 
Системы физического воспитания 
Байжуманов Б.Ш. – Международный казахско-турецкий университет имени  Х.А.Ясави, факультет Искусств, 
кафедра «Физического воспитания» старший преподаватель, dene-tarbiesi@mail.ru 
В  этой  статье  рассматривается  актуальные  проблемы  образовательного  процесса  физической  культуры 
осуществляемые  в  ходе  занятий.  Всестороннее  развитие  занимающихся  предполагает  укрепление  здоровья, 
овладение знаниями основ физической культуры и здорового образа жизни, достижение оптимального уровня 
физических и психологических качеств, умение использовать опыт физкультурно-спортивной деятельности для 
достижения  жизненных  и  профессиональных  целей.  Эффективность  обучения  и  воспитания  достигается 
благодаря высокому профессионализму преподавателей, умелому проведению ими всех видов учебных занятий 
и  спортивных  соревнований.
  Концептуальная  направленность  учебного  процесса  по  физической  интересов 
государства,  потребностей  граждан,  общества,  совершенствование  тела,  труда,  изложенных  в  их  системной 
подготовки и квалификации является осуществление активной социальной жизни. Эффективность воспитания 
и  образования  студентов,  так  и  преподавателя  высокой  профессиональной  компетентности,  то  есть  во  всех 
учебных и учебно-тренировочных занятий, что зависит от профессионализма проведения описанных. 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: