С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
246 
УДК: 796.07 
 
ЖАСТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ М,ДЕНИЕТІ 
 
Р.Т. Нарықбай – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Өнер 
факультетінің «Дене т`рбиесі» кафедрасының оқытушысы, dene-tarbiesi@mail.ru 
 
Бұл  мақалада  жеке  адамның  м`дениеті,  `детте,  оның  өзі  жататын  `леуметтік  топтың  м`дениетінің  шеңбе-
рінде қалыптасады, бірақ үлкен ауытқудың болуы мүмкін. Бұл көбіне  құқықтық м`дениетке қатысы.    Құқық 
м`дениеті  ресми-идеологиялық  құбылыс  ретінде  жеке  адамның  саяси  ж`не  құқықтық  сана-сезімінің,  олардың 
құндылықты-нормалық  кешенінің,  сонымен  қатар  құқықтық  ортадағы  жүріс-тұрысы  мен  қызметінің  қалып-
тасуына ж`не дамуына мемлекет пен қоғам арқылы бағытталған. Бұл ықпал айқындалған құқықтық көзқарас-
тарды, рухани байлық, қазыналарды ж`не т.б. бекітеді: құқықтық идеология мен құқықтық сана-сезімнің мазмұ-
нының дамуы мен мүлдем өзгеруі, жеке тұлғаның, `леуметтік топтың, бүкіл қоғамның құқықтық сана-сезіміне 
жаңа  көзқарастарды,  құқықтық  құндылықтарды  ж`не  т.с.с.  көнерген  құқықтық  таптаурындарды,  үлгілерді, 
көзқарастар мен құндылықтардың бөлшектерін енгізу арқылы жүзеге асады. 
dлеуметтік-психологиялық тұрғыдан құқықтық м`дениет тұтас құқықтық жүйе сияқты құқықтық нормалар-
дың  ж`не  адамның  шынайы  мінез-құлқының  бірлігімен,  мөлшерлер  мен  құндылықтардың  с`йкес  келуімен, 
құқықтың `леуметтік тиімділігіне жетуімен сипатталады. Демек, құқықтық м`дениеттің интеграцияланған, яғни 
кіріктіріліп  дарытылған  қасиеттері  нормалық  бағыттаудың  м`німен  шектелмейді.  Оның  мақсаты  -  `леуметтік 
ортаға  белсенді  енуі,  қалыптасқан  ұстанымдарға  ықпал  жасауы,  ұжымдары  мен  `леуметтік  топтардың  мүше-
лерін  ілгерішіл  нормалардың,  олардың  құкықтық  жүріс-тұрысына  қажеттілігін  түсінуге  бағыттау  болып 
табылады. Құқықтық м`дениетті қалыптастырудың маңыздылығы ашылған. Құқықтық т`рбие берудің түрлері 
мен `дістері одан `рі жетілдіруді жолдары қарастырылған. 
Түйін сөздер: Сараптау, дамыту, білім беру, руханият, жетілдіру, дағды. 
 
Қазақстанның қазіргі даму кезеңі қоғам өмірінің барлық саласындағы терең өзгерістермен сипат-
талады. Осыған орай қазіргі заман адамға: өз іс-`рекетіне жауапты болу, `леуметтік өзгерістер жағ-
дайына  тез  бейімделе  отырып,  байыпты  шешім  қабылдай  білу  ж`не  т.с.с.  жаңа  талаптар  қоюымен 
ерекшеленеді. 
Сондай елеулі өзгерістердің бірі – демократиялық-құқықтық мемлекет құру міндетін шешу. 
Мемлекеттік саяси-құқықтық қайта құрудың маңызды құрамдас бөлігі – адамның құқықтық м`де-
ниетінің  деңгейін  көтеруге  тікелей  т`уелді.  Өйткені,  құқықтық  мемлекетке  азаматтардың  жоғары 
саяси ж`не құқықтық білімділігі, құқық бұзушылыққа қарсы тұра білу қабілеттілігі мен дайындығы 
т`н. 
Қазақстан  Республикасының  құқықтық  мемлекет  ретінде  дамуы  `рбір  азамат  бойына  құқықтық 
құндылықтарды  сіңіріп,  құқықтық  сананы  қалыптастырудан  көрініс  береді.  Өркениетті  қоғам  үшін 
қымбат қазына – адам, адамның бостандығы мен өмірі десек, бүгінгі жас ұрпақтың осы қымбат қазы-
наны бағалай білуі аса маңызды. Сол себептен құқықтық м`дениетті қалыптастырудың маңыздылығы 
да осыдан басталады. Оны қалыптастыру үшін жүйелі де мазмұнды т`рбие қажет [1]. 
Осыған орай, құқықтық т`рбиенің мақсаты – жастарды мемлекет заңдары мен қоғамда өмір сүру 
ережелерін құрметтеуге, қоғам заңдылықтарын бұзуға төзбеушілікке, қоғамдық т`ртіпті сақтауға т`р-
биелеу болып табылады. Тұлғаның аталған сапалары болашақ қоғам азаматының құқықтық м`дение-
тінің м`нін құрайды. 
Құқықтық  м`дениет  қамтамасыз  етілмеген  жерде  шынайы  бостандық  пен  жеке  тұлғаның  қауіп-
сіздігі, азаматтық белсенділіктің болуы мүмкін емес. 
«Өркениетті қоғамда құқықтық м`дениет `р адамның жалпы м`дениетінің қажетті бөлшегі, `рбір 
лауазымды адамға қойылар к`сіби талап болып табылады. Тиісті құқық т`ртібін орнықтырмайынша, 
біздің  экономиканы  реформалауымыз,  қоғам  өмірінде  демократиялық  қалыпты  өлшемдерді  бекітуі-
міз  неғайбыл»  деген  Елбасы  Н.d.Назарбаевтың  пікірі  қоғамда  құқықтық  м`дениетті  қалыптастыру-
дың маңыздылығына аса назар аудартады. 
Сондай-ақ, осы мақсатта мемлекеттік деңгейде басқа да маңызды шаралар жүзеге асырылды. 
Солардың  бірі  жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыруды  іске  асыруды  нормативтік-
құқықтық  қамтамасыз  ету  болды.  М`селен:1989  жылы  20  қарашада  БҰҰ  Бас  Ассамблеясы  Бала 
құқықтары туралы Конвенциянықабылдады. 1994 жылы Қазақстан Республикасы Конвенция ратифи-
кацияланды. 2002 жылы 8 тамызда ҚР «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» 
Заңы;  2004  жылы  7  шілдеде  «Қазақстан  Республикасындағы  мемлекеттік  жастар  саясаты  туралы» 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
247 
Заңы ж`не осы жылы 9 шілдеде «К`мелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың ж`не 
балалардың қадағалаусыз, панасыз қалуының алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 
қабылданды.  Ел  Президенті  Н.d.Назарбаев  2007  жылғы  28  ақпандағы  өзінің  Қазақстан  халқына 
Жолдауында жастардың құқықтық м`дениетін қалыптастыруды ерекше атап өтті. 
Дегенмен, жоғарыда аталғандай, студенттің құқықтық м`дениетін қалыптастыруға байланысты игі 
шаралармен  қатар  кемшіліктер  де  жеткілікті.  Соның  бірі,  т`жірибе  көрсеткендей,  бүгінгі  таңда 
құқықтық м`дениетті қалыптастыру ісіне `лі де қажетті назар аударылмауы кездеседі [2]. 
Ғылыми зерттеу барысында м`селеге қатысты `дебиеттерді зерделеу н`тижесі жастардың құқық-
тық м`дениетін қалыптастыру м`селесі `р кезеңде де өзекті болғанын көрсетеді. М`селен құқықтық 
м`дениет  м`селелері  философ-ойшыл,  ағартушылар  `л-Фараби,  Ж.Баласағұн,  Ш.У`лиханов,  А.Бай-
тұрсынов, Ш.Құдайбердиев ж`не т.б. еңбектерінде `р қырынан көтерілген. Ал психологиялық-педа-
гогикалық тұрғыда құқықтық м`дениетті қалыптастыруды В.Г.Баженов, Л.К.Керимов, В.В.Трифонов, 
Л.А.Байсеркеев,  М.В.Лукьяненко,  d.Табылдиев,  Г.П.Давыдов,  В.М.Обухов,  Р.Р.Бирюшев,  Г.М.Дай-
рабаева,  Д.Р.Жарықбаевалар  зерттеген.  К`мелетке  толмағандардың  құқық  бұзушылығы  ж`не  оның 
алдын  алуды  заң  ғылымында  К.С.Сапарғалиев,  К.А.Бегалиев,  Ө.Қопабаев,  М.С.Н`рікбаев,  Е.К.Нұр-
пейісов,  М.Нығметоллаев,  А.Ибраева,  А.К.Мұхтарова,  Д.Б.Бұғыбаева,  Л.Қ.Ерінбетова,  С.Б.Бейсе-
баева,  Ш.Ж.Колумбаева  т.б.  жете  қарастырған.  Демек  аталмыш  м`селе  `р  кезеңде  де  `р  қырынан 
біршама жақсы зерттелген деген қорытындыға келуге болады. Дегенмен, білім беретін орындардағы 
құқықтық м`дениетті қалыптастыру жеткілікті зерттелген, оның тиімділігін көтеруге қажетті педаго-
гикалық жағдайлар туғызудың шарттары мен тетіктері анықталған деп айта алмаймыз. 
Педагогикалық-психологиялық  ж`не  `дістемелік  `дебиеттерді,  ғылыми  зерттеулерді,  жалпы  орта 
білім беретін мектептердің т`жірибелерін зерттеу н`тижесінде біз: 
-  қазіргі  қоғамның  белсенді,  заңды  құрметтеуші  азаматтарға  мұқтаждығының  артуы  мен  халық-
тың, оның ішінде жастардың құқықтық құзырлылығы мен құқықтық м`дениет деңгейінің төмендігі; 
-  жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыру  үрдісінің  тиімділігін  арттыру  мен  осы  саланың 
теориялық ж`не `дістемелік қырларының `лі де жеткілікті зерттелмеуі; 
-  оқу-т`рбие  үдерісінде  жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыру  қажеттіліктері,  мүмкін-
діктері мен жалпы білім беретін мектептерде педагогикалық кадрларды даярлауды жүзеге асырудың 
жеткіліксіздігі; 
-  жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыруға  қазіргі  сұраныстың  өзектілігі  мен  оны  ұйым-
дастырудағы  педагогикалық  ұжымның  дайындығының  төмендігі  мен  оны  жетілдіру  жолдарының 
толық айқындалмағандығы арасында қарама-қайшылықтардың `лі де бар екендігін анықтадық. 
Аталған қайшылықтар жас ұрпақтың құқықтық м`дениетін қалыптастыру м`селесінің өзектілігін 
д`лелдейді. 
Еліміз  `леуметтік-экономикалық  ж`не  құқықтық  қарым-қатынасты  жаңарту,  құқықтық  жүйенің 
жаңа  типін  қалыптастыру  жолына  түсті.  Оның  табысты  жүруі  бір  жағынан,  заңшығарушылық  пен 
мемлекеттік басқаруды жетілдіруді қажетсінсе, екінші жағынан, субъективті фактор – жеке тұлғаның 
жаңа  өмір  жағдайларына  дайындығы,  `р  адамның  заң  үстемдігін  қабылдауы  мен  жүзеге  асыруы, 
азаматтардың  құқықтық  м`дениетінің  жоғары  деңгейімен  қамтамасыз  етіледі  [3].  Ғылыми  зерттеу 
жұмысымыздың түйінді ұғымдарының бастысы «құқықтық м`дениеттің» шығу, қалыптасу тарихына 
тоқталмас  бұрын,  құқық  ж`не  құқықтық  т`рбие  ұғымдарына  тоқталған  жөн.  Өйткені,  құқықтық 
м`дениет жүйелі жүргізілген құқықтық т`рбиенің жемісі екені түсінікті. Ал құқық ұғымының м`нін 
`р  қырынан  түсініп  алмай,  құқықтық  т`рбиені  жүргізу  мүмкін  емес.  Зерттеушілердің  пікірінше, 
құқық  мемлекетпен  бірге  пайда  болған.  Құқықтың  пайда  болуының  бірнеше  негіздері  бар: 
eлеуметтік негізі – адамдар мінез-құлқы мен психологиясындағы өзгерістерге байланысты. Экономи-
калық  негізі  –  бірте-бірте  өнерк`сіп  пен  сауда  айналымының  өсуі  алынған  өнімді  жеке  иелену 
т`жірибесін дүниеге `келді, яғни жеке меншік пайда болды. Жеке меншіктік қатынастарды реттеудің 
ең  икемді  құралы  ретінде  құқық  дүниеге  келді.  Өйткені,  моральдық,  діни  нормалар  мен  д`стүр  өз 
табиғатында  жеке  меншіктік  қатынастардан  аулақ  болды.  Саяси  негізі  –  қоғамдық  қатынастардың 
дамуы  өмірге  мемлекет,  `леуметтік  топтар  ж`не  т.б.  адамдардың  ұйымдасу  құрылымдарын  `келді. 
Нақты басқару жүйесі бар мемлекет бір қалыпты жүйеге түсірілген мінез-құлық ережелерін бекітті. 
Құқықтың саяси негізі осылайша қаланды. Мораль, дін, не д`стүр ережелері өздерін сақтау үшін күш 
қолдануды қажет етпейтін, тіпті олар көптеген жағдайларда күш қолдануға қарсы болды. Сондықтан 
олар мемлекетке құқық сияқты тірек бола алмады. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
248 
Заң ғылымында «құқық» термині бірнеше мағынада қолданылады: 
 - біріншіден, құқық –ресми түрде танылған жеке ж`не заңды тұлғалардың заңға сүйене отырып, 
`рекет жасау мүмкіндігі. Мысалы, азаматтардың еңбек ету бостандығы, білім алу, меншік иесі болу, 
к`сіпкерлікпен шұғылдану құқығы. Бұл субъективтік мағынада қолданылуы деп түсінеміз;  
-екіншіден, құқық дегеніміз құқық нормаларының жүйеге келтірілген жиынтығы. Бұл объективтік 
мағынадағы құқық, себебі олардың жасалуы жеке адамның еркіне байланысты емес; 
 - үшіншіден, құқық термині оқу п`нін білдіретін ұғым ретінде қолданылады. Құқық п`ндері түрлі 
салаларға  бөлінеді:  конституциялық  құқық,  `кімшілік  құқық,  еңбек  құқығы,  отбасы  құқығы,  аза-
маттық құқық, қылмыстық құқық, қаржылық құқық т.б.;  
- төртіншіден, «құқық» термині тұлғалық құқық пен объективтік құқықтың жиынтығы ретінде де 
қолданылады [4].  
Осыған байланысты «құқық жүйесі» деген түсінік бар. Мысалы, қазіргі жағдайда елімізде Қазақ-
станның  құқық  жүйесі  қалыптасуда.  Біздің  тұжырымымыз  бойынша,  «құқық  -  мемлекет  бекітіп, 
жүзеге  асырылуын  қадағалайтын,  жалпыға  міндетті  т`ртіп  ережелерінің  жиынтығы  ж`не  қоғам 
өмірінде тұлғалардың заңға сүйеніп `рекет етуінің көрсеткіші» деген анықтама ұсынамыз. 
Мемлекеттік  құқық  жүйесінің  тарихы  туралы  сөз  еткенде  ежелгі  заң  ретінде  Вавилонның  «Хам-
мурапи заңы», Үндінің «Ману заңы», көне Римнің «ХІІ кестесі» заңдары айтылады. 
Құқық жүйе болып қалыптасқанға дейін оның дамып, қалыптасуына белгілі тұлғалар ықпал етіп, 
үлес қосып отырды. Периклдің тұсында мемлекеттік құрылысты, сот құрылысын ж`не сот ісін жүр-
гізу жүйелерін жетілдіру заң шаралары белгіленген. Платон – саяси ғылымның, құқық пен заң ғылы-
мының  ең  алғашқы  негіздерін  жасады.  Заң  шығарушы,  атқарушы  ж`не  сот  билігін  бөлу  идеясы  – 
Аристотельдің  негізгі  құқықтық  тұжырымдамасы.  Цицерон  мемлекетті  барлық  еркін  адамдардың 
келісілген  құқықтық  қатынасы  деп  түсінеді.  Юстиниан  таққа  отырған  екінші  жылы-ақ  Азаматтық 
құқықтар жинағын жасауға кіріскен. Джефферсон Солтүстік Америкада т`уелсіздік үшін соғыс жүріп 
жатқан тұста Конгресс қабылдаған атақты Т`уелсіздік декларациясының авторы. Джефферсон Декла-
рациясының негізгі қағидалары барлық кезеңде, барлық халықтар үшін пайдалы болып шықты. 
ХVІІ-ХІХ  ғғ.  қазіргі  заманғы  құқықтық  жүйелердің  негізі  қаланды  деуге  болады.  Жаңа  д`уірде 
адамзат  тарихында  тұңғыш  рет,  жалпыға  бірдей  бостандық  пен  теңдік  ұстанымдарына  шақырған 
«Адам  ж`не  азамат  құқықтарының  Декларациясы»  өмірге  келді.  Ол  1789  жылы  қабылданды.  «Есім 
ханның ескі жолы», «Қасым ханның қасқа жолы», «Жеті Жарғы» заңдары көшпелілердің талай мың 
жылдар түзген, адамның адам ретінде өмір сүруіне кепілдік беретін ережелерге негізделген еді. Бұл 
ережелер  мыңдаған  жылдар  көшпелілердің  мемлекет  пен  құқықтық  кодекстеріне,  билеріне  үлгі 
болып  келді,  көшпелілермен  қарым-қатынасы  бар  көптеген  отырықшы  елдердің  заң  ережелерінің 
қалыптасуына ықпал етті. 1867-1868 жылғы «Уақытша ережелердің» енуі қазақ қоғамының д`стүрлі 
құрылымын  түбегейлі  өзгерістерге  ұшыратып,  қоғамдық  қарым-қатынастарды  реттеуші  заң  жүйе-
сінің  де  өзгерісін  талап  етті.  Осы  уақыт  талабына  сай,  70-ші  жылдардан  бастап  «Ережелер»  келді. 
Кеңес  империясы  ж`не  коммунистік-тоталитарлық  режим  қалыптастырған  Жеке  адамның  басына 
табынушылық,  бір  партиялық  жүйенің  диктатурасы,  мемлекеттің  демократиялық  институттары 
құзырларының шектелуі, адам құқығының аяққа тапталуы сияқты көріністер мемлекеттік құқықтық 
идеяларға  тікелей  `серін  тигізді.  Т`уелсіз  Қазақстанда  құқықтық  реформаларды  іс  жүзіне  асыруда 
прогрессивтік,  халық  мүддесіне  сай  келетін  мемлекеттік-құқықтық  идеялардың  рөлі  өлшеусіз 
мағынаға ие болып отыр. 
Мемлекеттік-құқықтық идеялардың дамуы мемлекет пен құқықтың пайда болуымен тікелей бай-
ланыстылығын айта отырып, құқықтанушы отандық ғалым С`кен Өзбекұлы құқық ұғымының гене-
зисіне талдаудың н`тижесін, бірнеше кезеңге бөліп қарастырған жөн деген қорытынды жасайды [5]. 
1  кезең.  Қазақ  хандығы  құрылғанға  дейінгі  аралықта  Қазақстан  территориясында  қалыптасқан 
`скери демократия санатындағы мемлекеттік құрылымның мемлекеттік – құқықтық идеялары. 
2  кезең.  Қазақ  хандығы  кезінде  дамыған  мемлекеттік  құқықтық  идеялар.  ХV-ХVІІІ  ғасырлар 
аралығында дамыған мемлекеттік - құқықтық идеяларды қамтыған заң жинақтары дүниеге келді. 
3 кезең. Ресей империясының отарына айналған Қазақстанда қалыптасқан мемлекеттік -құқықтық 
идеялар ХІХ-ХХ ғасырды қамтиды. 
4  кезең.  Кеңес  империясы  ж`не  коммунистік-тоталитарлық  режим  қалыптастырған  мемлекеттік-
құқықтық идеялар. (1917-1991ж.ж.) 
5  кезең.  Т`уелсіз  Қазақстан  мемлекетінің  мемлекеттік-құқықтық  идеялары.  (1991жылдан  бастап 
қазіргі кезеңге дейін) 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
249 
Оқу-т`рбие үдерісінде құқықтық м`дениетті қалыптастыру тек студенттерді құқықтық білім ж`не 
түсініктермен қаруландыруды ғана білдірмейді, сонымен қатар іс-`рекетте жүзеге асатын күнделікті 
заңды  мінез-құлық  дағдылары,  біліктері  мен  `деттері  негізінде  құқықтық  салада  белсенді  ұстаным-
дарын т`рбиелеуді білдіреді. Құқықтық т`рбие – бұл т`рбиеленушілерде терең ж`не тұрақты сенім-
дер мен сезімдерді, жоғары құқықтық м`дениетті, заңдық қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру 
мақсатында олардың санасына, психологиясына, барлық қоғамдық өмір құрылысына, идеологиялық 
факторларға нақты бағытталған жүйелі `сер ету [6]. 
Құқықтық  м`дениет  мазмұны  жалпы  адамзаттық  рухани  м`дениет  мазмұнына  енеді.  Оны  екі 
тұрғыда  қарастыруға  болады.  Біріншісі  –  кең  м`нінде  алғанда,  құқықтық  межелер,  құқықтық  қаты-
настар,  құқықтық  мекемелер  `рекетінің  ауқымын  қамтиды.  Ал  екіншісі  –  тұлғалық,  психологиялық 
ж`не  педагогикалық  м`нінде  қарастыру.  Құқықтық  т`рбие  адамның  құқықтық  м`дениетімен  тығыз 
байланысты. 
Құқықтық  м`дениетті  қалыптастыруға  қатысты  заң,  философия  ғылымдары  саласында  мейлінше 
жақсы  зерттелсе,  педагогика,  психология,  `леуметтану  ғылымдары  саласында  `лі  де  `р  қырынан 
зерттеуді қажетсінеді деп есептейміз. 
Жастардың құқықтық м`дениетін қалыптастыру дегеніміз – олардың жас ерекшеліктеріне с`йкес, 
құқықтық  м`дениет  элементтерін  қоғамдағы  шынайы  құбылыс  ретінде  қабылдатуды  мақсат  ететін, 
арнайы  ұйымдастырылған  педагогикалық  `рекет.  Жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыру-
дың табысты жүруі оның жалпы м`дениетінің даму деңгейі мен осыған с`йкес білім беру ұйымында 
оларға өзін-өзі танытуға ж`не шығармашылығына мүмкіндік беретін, құқықтық кеңістіктің болуымен 
тікелей байланысты. 
Жастардың  бойында  құқықтық  м`дениетті  қалыптастыру  олардың  құқықтық  санасы  мен  құқық-
тық  мінез-құлқын  жетілдірудің  басты  жолы  болып  табылатындықтан,  оның  негізі  құқықтық  білім 
беруде  десек,  гуманитарлық  п`ндер  шеңберінде  құқыққа  ерекше  орын  береміз.  Құқық  п`нінің 
т`рбиелік `леуеті де өте жоғары. 
Оқу  орындарында  құқықтық  м`дениетті  қалыптастыру  жұмысының  жүйесі  білім  беру  техноло-
гияларын, оқу іс-`рекетінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды, жеке тұлғаға бағдарлан-
ған  амал,  жобалар  `дісі  ж`не  т.б.  қолдану  арқылы  жүзеге  асырылады.  Зерттеу  м`селесін  зерделеу 
барысында құқықтық т`рбие берудің түрлері мен `дістері одан `рі жетілдіруді талап ететіндігіне көз 
жеткіздік.  Жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыру  жұмысының  тиімділігін  диагностикалау 
`дістері теориялық жағынан `рі қарай зерттеуді қажетсінеді. 
Педагог  ғалымдар  К.Қожахметова,  М.Демеуова  ж`не  т.б.  еңбектерінде:  «Құқықтық  м`дениет  – 
қоғамның  қазіргі  даму  кезеңінде  құқықтық  жетістіктерін  айқындайтын  азаматтардың  құқықтық 
білімінің мазмұны, сипаты, деңгейі мен дағдысы» деп атап көрсетеді [7].  
Теориялық `дебиеттерде жастардың т`рбиелік деңгейін өлшеуде үш - жоғары, орташа, төмен дең-
гейлер  алу  қалыптасқан.  Дамудың  жоғары  деңгейі  деп  біз,  осы  барлық  көрсеткіштердің  қойылатын 
талаптарға  с`йкес  келуін,  ал  орташа  деңгей  деп  осы  өлшем  көрсеткіштердің  жартысына  немесе 
жартысынан көбірегіне с`йкес келуін, төмен деңгейде өлшемнің жалпы санының жартысынан азымен 
немесе  олардың  мүлдем  болмауы  деп  қарастырамыз.  Ол  белгілердің  маңыздылық  деңгейі  `рбір 
өлшем  көрсеткішінен  тұрады.  Көрсеткіштер  мотивациялық  (бағалаушылық),  танымдық  ж`не  мінез-
құлықтық салада қарастырылады. 
Құқықтық  м`дениетті  құқықтық  сана  мен  іс-`рекеттің  бірлігі  ретінде  анықтаймыз,  яғни  мотива-
циялық (қажеттілік, түрткі, қызығушылық), танымдық (білімдік), мінез-құлықтық (іс-`рекет, қылық, 
т`ртіп) компоненттерін қалыптастыру арқылы жүзеге асатын, адамдардың қылықтары, сөздері ж`не 
істерінде заттанған сана ретінде сипаттаймыз. 
Т`жірибелік  жұмысымыздың  айқындаушы  кезеңінде  теориялық,  `дістемелік  зерттеулерімізге 
сүйене отырып, жастардың құқықтық м`дениетін қалыптастырудың жүзеге асыру жолдарын ұсына-
мыз. Заң мамандығында білім алатын студенттер «Заң клиникасын» оқытушылар мен құқық қорғау 
органдарының қатысуымен ұйымдастыру. 
Оқу  орындарында  «Заң  ж`не  біз»  үйірмелерін  оқытушылардың  бақылауымен  студенттердің 
өткізуі.  Мысалы,  студенттер  құқықтық  тақырыпта  семинарлар,  конференциялар,  іскерлік  ойындар, 
жеке тақырыптар бойынша сабақтар, құқық қорғау органдарына экскурсия т.б. өткізілуі тиіс. 
Қорыта айтқанда құқықтану материалдары мақсатты бағытталып, жүйелі жүргізілетін болса, онда 
жастардың  құқықтық  м`дениетін  қалыптастыру  м`селесінің  оңтайлы  шешімін  табады.  Құқықтық 
м`дениет  деңгейінің  жоғары  болуы  білім  беру  жүйесінің,  қоғам,  елдің  дамуы  қажеттілігінен 
туындайды. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
250 
1  Қазақстан  Республикасы.  Конституция  (1995)  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы:  ресми 
мeтін. – А. : Заң eдебиеті, 2008. 
2 Ағдарбеков, Т Мемлекет жeне құқық теориясы: оқу құрал / Т. Ағдарбеков. – Қарағанды: Болашақ баспа, 
2001. 
3 Баққұлов, С. Д. Құқық негіздері: оқу құрал / С. Д. Баққұлов А. : Атамура , 2004. 
4 Баянов, Е.К. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық /Е.К. Баянов. – А.: 
Юрист, 2003. 
5 Маймақов, Ғ.С. Қазақстан Республикасының саяси құқықтық тарихы: оқулық /Ғ.С. Маймақов. – А: Жеті 
жарғы, 2000. 
6  Сапарғалиев,  Ғ.  Қазақстан  Республикасының  Конституциялық  құқығы:  оқу  құрал  /  Ғ.Сапарғалиев.  -  А: 
Жеті жарғы, 1997 . 
7 Сапарғалиев, Ғ. Мемлекет жeне құқық теориясы: оқу құрал / Ғ. Сапарғалиев. - А. :Атамұра, 1998. 
 
Резюме 
Правовой культуры молодежи
 
Нарықбай Р.Т. - Международный казахско-турецкий университет имени  Х.А.Ясави, факультет Искусств, 
кафедра «Физического воспитания» преподаватель, dene-tarbiesi@mail.ru 
В этой статье, как правило, формируется в рамках группы, к его социальной культуры, но могут быть боль-
шие  отклонения.  В  основном  это  имеет  отношение  к  правовой  культуре.  Официальный  правовой  культуры-
личности  как  явление  идеологического  и  политического  правосознания,  их  ценности-комплекса  нормативно, 
правовой  среде,  а  также  поведения  и  деятельности,  направленных  на  становление  и  развитие  государства  и 
общества,  через.  Это  влияние  определенных  правовых  взглядов,  духовности,  ценностей  и  т.  б.  утверждает: 
правовой  идеологии  и  правового  самосознания,  развитие  и  изменение  содержания  вообще,  личности,  соц-
иальной группы, всего общества, правовое сознание новых взглядов, правовых ценностей и т. с. с. устаревших 
правовых стереотипов, образцов, ценностей, взглядов и осуществляется путем внедрения деталей. Социально-
психологической  и  правовой  культуры  как  правовой  системы  в  целом  в  реальных  нормаладың  человека, 
правового поведения, единством, ценностей и норм, в соответствии с приходом, характеризуется достижением 
социальной  эффективности  права.  Следовательно,  интегрированной  правовой  культуры,  т.  е.  соответственно 
выше,  не  ограничивается  значением  свойства  дарытылған  маршрутизации.  Его  цель  -  активное  вхождение  в 
социальную среду, влияние сложившихся принципов, норм, социальных групп, коллективов и прогрессивных 
членов,  их  правового  поведения  является  необходимость  понять  направление.  Значимость  формирования 
правовой культуры. Пути дальнейшего совершенствования формы и методы правового воспитания. 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: