С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
304 
Для решения первой задачи, детям был предложен текст для чтения, рассказ К. Ушинского «Ветер 
и  Солнце».  В  процессе  чтения  прослеживалось  время,  за  которое  учащимися  был  прочитан  данный 
текст. 
«Ветер и Солнце » 
Однажды Солнце и сердитый северный Ветер затеяли спор о том, кто из них 
сильнее. Долго спорили они и, наконец, решились померяться силами над 
путешественником, который в это самое время ехал верхом по большой дороге. 
- Посмотри, - сказал Ветер, - как я налечу на него: мигом сорву с него плащ. 
Сказал, - и начал дуть, что было мочи. Но чем более старался Ветер, тем крепче 
закутывался путешественник в свой плащ: он ворчал на непогоду, но ехал всё 
дальше и дальше. Ветер сердился, свирепел, осыпал бедного путника дождем и 
снегом; проклиная Ветер, путешественник надел свой плащ в рукава и подвязался 
поясом. Тут уж Ветер и сам убедился, что ему плаща не сдернуть. 
Солнце, видя бессилие своего соперника, улыбнулось, выглянуло из-за облаков, 
обогрело, осушило землю, а вместе с тем и бедного полузамерзшего 
путешественника. Почувствовав теплоту солнечных лучей, он приободрился, 
благословил Солнце, сам снял свой плащ, свернул его и привязал к седлу. 
- Видишь ли, - сказало тогда кроткое Солнце сердитому Ветру, - лаской и добротой 
можно сделать гораздо более, чем гневом. 
Количество слов в тексте: 155 
 
После прочтения текста учащимся предлагалось письменно ответить на следующие вопросы: 
Ф.И.____________________________________________________________ 
1.О чем поспорили Солнце и Ветер? 
2.Кто оказался рядом в момент спора Солнца и Ветра?  
3.Как Ветер решил показать свою силу?  
4.Как путешественник отреагировал на  проказы Ветра? 
5. Что сделал путешественник, почувствовав теплоту солнечных лучей?  
6.  Пронумеруйте  события  в  том  порядке,  в  каком  о  них  рассказывается  в  тексте. 
Номер 1 уже поставлен.  
_____Ветер сердился, осыпал бедного путника дождем и снегом. 
_____Путешественник ехал верхом по большой дороге. 
__1__Решили помериться силами. 
_____Солнце выглянуло из-за облаков, обогрело землю.  
_____Путешественник надел свой плащ в рукава и подвязался  поясом. 
7. Какую характеристику дает автор Ветру?  
8. Назови главную мысль рассказа: что хотел сказать автор? 
9. Объясни, смыл пословиц?  Связаны ли эти пословицы с текстом произведения? 
Добра желаешь –добро и делай. 
Добро не умрет, а зло пропадет. 
10. Как ты думаешь,  всегда ли добро побеждает зло? Приведи свои примеры, когда 
лаской и добротой можно сделать гораздо больше, чем злостью и гневом. 
№ 
Вопрос 
Направлен на: 
Процентное 
соотношение 
1 
1, 2, 6, 3, 
4,7 
Выявление  умения  извлекать  инфор-
мацию, данную в тексте в явном виде 
60% 
2 
10, 8   
Выявление  умения  извлекать  инфор-
мацию,  данную  в  тексте  в  неявном 
виде,  формулировать  выводы  и  воп-
росы 
20% 
3 
9, 8 
Выявить  умения  интерпретировать  и 
обобщать  информацию,  полученную 
из текста 
20% 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
305 
Учащимся  были  предоставлены  бланки  для  заполнения  ответов.  Результаты  были  следующими 
(Рисунок 1): 
 
 
 
Рисунок 1. Результаты констатирующего эксперимента. 
 
Анализ результатов констатирующего эксперимента позволил нам разработать и провести уроки с 
включением тренингов, предложенных Рудиком Г.А. и Жайтаповой А.А, адаптированных к началь-
ной школе. 
Проведенный  эксперимент  показал,  что  большинство  детей  стали  читать  выше  положенный 
нормы  (вместо  60-65  слов  на  конец  второй  четверти    70-75  слов  в  минуту),  но  при  этом  не  запо-
минают прочитанную информацию. В двух классах  100% результат показали 3 ученика, 4 ученика 
80%, 5 человек 70 %, а ответы остальных учеников варьировали от 10% до 60% (Рисунок 2). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Рисунок 2. Результаты контрольного эксперимента 
 
После  сравнения  проведенных  экспериментов  можно  сделать  вывод,  что  в  экспериментальном 
классе  не  только  возросла  техника  чтения,  но  и  повысилась  читательская  грамотность  учащихся. 
Также  увеличился  объем  запоминания  информации  младшими  школьниками  не  только  по  лите-
ратурному чтению, но и по другим предметам. 
В  контрольном  классе  результаты  показали,  что  техника  чтения  соответствует  норме,  но  повы-
шения уровня читательской грамотности не наблюдалось. 
Можно с уверенностью сказать, что предлагаемые нами методы работы призваны решать следую-
щие  задачи:  учить  понимать,  анализировать  и  истолковывать  текст  в  знакомых  и  незнакомых  для 
учащихся    познавательных  ситуациях,  что  в  целом  способствует  формированию    читательской 
грамотности младших школьников. 
0$
0.5$
1$
1.5$
2$
2.5$
3$
3.5$
4$
4.5$
5$
3$"В"$
3$"Б"$
10%$
20%$
30%$
40%$
50%$
60%$
70%$
80%$
90%$
100%$
0
1
2
3
4
5
3""В"
3""Б"
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
306 
1  Оморокова  М.И.,  Рапопорт  И.А.,  Постоловский  И.З.  Преодоление  трудностей:    Из  опыта  обучения 
чтению / Кн. Для учителя. – М.:Просвещение, 1990. – 128 с. 
2  Учимся  для  жизни:  что  знают  и  умеют  учащиеся.  PISA  2009.  Результаты  международного 
сравнительного  исследования  функциональной  грамотности  15  летних  учащихся  //  Отчет  Центра  оценки  в 
образовании и методов обучения (ЦООМО). – Б.: 2012. – 230 с. 
3  Rezultatele  PISA  2012:  În  ce  ţări  sunt  cei  mai  buni  elevi  din  lume.Olesea  Cember.  Actualizat  la  03  Dec  2013, 
18:29http://diez.md/2013/12/03/doc-rezultatele-pisa-2012. 
4 Рудик Г.А., Жайтапова А.А Функциональная  грамотность по чтению: тетрадь для самообразования и 
аутентичного оценивания.- Алматы, 2014.- 79 с. 
5 Васильева М.С., Оморокова М.И., Светловская Н.Н. Актуальные проблемы методики обучения чтению в 
начальных классах. - М.: Педагогика, 1977. –215 с. 
6  Светловская,  Н.  Н.  Методика  внеклассного  чтения:  книга  для  учителя  /  Н.  Н.  Светловская.  –  2-е  изд., 
перераб. – М.: Просвещение, 1991. 206 с. 
Түйіндеме 
Бастауыш мектеп оқушыларыныңоқырмандық сауаттылығын қалыптастыру жолдары 
О.А. Шункеева – Қ.Жұбанов атындағы АӨМУ,п.ғ.к., доцент, shunkeyevao@mail.ru 
Б.К. Альмурзаева – Қ.Жұбанов атындағы АӨМУ,п.ғ.к., доцент,2008379@rambler.ru 
А.А. Жайтапова – 
Абылай хан атындағы ҚазХҚжdТУ,п.ғ.д., профессор,
a.zhaitapova@mail.ru
 
Мақалада  ақпараттың  үлкен  көлемде  оқып,  талдау  жасайтын,  сауатты  оқырман  қалыптастыру  жолдары 
қарастырылады.  Бастауыш  мектепте  жеке  тұлға  `леуетін,білім  ж`не  `леуметтік  т`жірибе  дамыту  үшін,  зият-
керлік  технология  негізі  ретінде  оқу  м`селесін  белсендіру  қажет.  Авторлардың  ұсынған  жүйесі  бастауыші 
мектеп оқушыларының оқырмандық сауаттылығын қалыптастыруға ықпал етеді, ал ол функционалдық сауат-
тылығының негізі болып табылады. 
Түйін  сөздер:  функционалдық  сауаттылық,  оқырмандық  сауаттылық,м`тінді  қабылдау,  оқу  техникасы, 
м`тінді қабылдау деңгейі,  м`тінді түсіні деңгейі, бағалауы. 
Summary 
Ways of formation of younger students Reader literacy 
O.A.Shunkeyeva –Associate Professor,ARSU named after K.Zhubanov, shunkeyevao@mail.ru 
B.K.Almurzayeva – Associate Professor,ARSU named after K.Zhubanov,2008379@rambler.ru 
A.A. Zhaitapova – professor,KazUIR& WL named after Ablai Khan, a.zhaitapova@mail.ru 
The  article  considers  the  problem  of  forming  a  competent  reader,  able  to  read  and  analyze  a  large  amount  of 
informationIn  primaryschool,  it  is  necessary  to  activate  the  reading  as  an  intellectual  technology  base  for  the 
development of personal potential, mastering of knowledge and social experience. Proposed by the authors the system 
of tasks contributes to the formation of reader literacy of younger students, that is the basis of functional literacy. 
Keywords:  functional  literacy,  reader's  literacy,  readability,  reading  machines,  the  level  of  understanding  of  the 
text, the interpretation of the text, reflection. 
 
 
УДК- 613.84:303(574:51) 
  
ӨСКЕЛЕҢ ҰРПАҚТЫ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫНА ҚАЛЫПТАСТЫРЫП Т,РБИЕЛЕУ 
 
Конофеева З.С, Қазыбаева Г.С. – Абай атындағы ҚазҰПУ анатомия, физиология, зоология ж`не 
тіршілік қауіпсіздгі кафедрасының аға оқытушылары, konofeeva.zethan@mail.ru 
  
Бұл  мақалада  өскелең  ұрпақтың  бойында  салауатты  өмір  сүру  дағдысын  қалыптастырудың  ерекшеліктері  
баяндалады. Қазіргі кезеңдегі қоғамның `леуметтік-экономикалық дамуында орын алып отырған қиындықтарға 
қарамастан,  салауатты  өмір  сүрудің  мемлекеттік  жүйесі  түпкілікті,  жалпы  азаматтық  рухани  байлықтарға 
негізделеді. Қоғам өзгерген сайын т`рбие мазмұны да өзгеріп, оны ұйымдастырудың формалары мен `дістері де 
сан  алуан  болып  отыр.  Т`рбие  жұмыстары  этикалық  тақырыптарда  өмірге,  еңбекке  баулу,  салауатты  өмір 
салтын қалыптастыру мамандыққа дайындау, экономикалық ж`не экологиялық т`рбие, интеллектуалды дамуын 
қамтамасыз ететін бағыттарда ұйымдастырылып келеді. 
Түйін сөздер: Т`рбие, дағды, салауатты өмір сүру, сынып, интеллектуал, ұстаз, оқушы
, еңбек, оқу 
 
Қазақстан  Республикасы  өз  т`уелсіздігін  алғаннан  кейін  мемлекеттік  саясат  халық  денсаулығын 
басты  назарда  ұстап  келеді.  Халықтың  денсаулығы-қоғамымыздың  заманауи  талаптарының  басты 
м`селесі  болып  табылады.  Бүгінгі  таңда  орын  алып  отырған  экономикалық  дағдарыс,  `леуметтік 
м`селелер  халық  денсаулығына  кері  `серін  тигізеді.  Сондықтан,  Қазақстан  халқының  денсаулық 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
307 
жағдайын көңіл қынжыларлық жағдайда деп бағалауға болады ж`не барлық  күш-жігерді халықтың 
денсаулығын сақтауға жұмылдыру қажет.  
Республика Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір бола-
шақ  бағдарламасында  «Қазақстан  азаматтарының  денсаулығы,  білімі  мен  ел  ауқаты  барлық  қазақ-
стандықтардың  өмір  сүру  жағдайларын,  денсаулығын,  білімі  мен  мүмкіндіктерін  ұдайы  жақсар-
туын»,- атап көрсетеді[1].  
Т`уелсіз қазақ елі бүгінгі таңда саяси экономикалық, `леуметтік жағынан өркениетті елдер қата-
рынан  орын  алуда.  Заман  өзгерістеріне  с`йкес  жалпы  орта  білім  беру  жүйесі  де  жандануда.  Жалпы 
орта  білім  беру  жүйесін  қоғам  талабына  с`йкес  қайта  құру,  оқыту  мен  т`рбиелеу  мазмұнын  жаңар-
туда  көптеген  жұмыстар  жүргізіліп  жатыр.  Мұндағы  алға  қойылған  басты  мақсат  болашақта  жан-
жақты  дамыған,  білімді,  сауатты,  өнегелі  салауатты  тұлға  қалыптастыру.  Бұл  м`селелер  Қазақстан 
Республикасының  Конститутциясында  [2],  «Тіл  туралы»  заңында  [3],  Қазақстан  Республикасының 
«Білім туралы» Заңдарында [4, 44б] нақты көрсетілген. 
Білім  беру  сапасы  –  білім  беру  мекемелеріндегі  білім  алушыларды  оқыту  мен  т`рбиелеу 
қызметтерінің `р түрлі көрсеткіштерінің жиынтығы. Қазіргі таңда заман талабына сай қоғам игілігіне 
еңбек  етуге  деген  талпынысы  бар  зиялы  қауым,  еліміздің  белді  азаматтарын  дайындау  міндеті  тұр. 
Бұл  міндетті  жүзеге  асыруда  жоғарғы  оқу  орындарында  білім  алып  қана  қоймай.  Бүгінгі  заманауи 
талапқа сай `рі маман, `рі тұлғалық қасиет сапалары жетілген өз отанын қадірлеп, сүйе алатын өзге 
елдің `дебін, м`дениетін, тарихын құрметтей білетін, патриот ұлт жанды ұрпақ қалыптасуына көмек-
теседі. Бүкіл адамзатқа ортақ т`рбие талабы – жастарды адам болуға үйрету адамгершілікке, салауат-
тылыққа баулу болып табылады.   
Бүгінгі  таңда  Қазақстан  Республикасында  болып  жатқан  демократиялық  өзгерістеріне  байла-
нысты,  қоғамның  негізгі  шарттарын  ескере  отырып,  жеке  тұлғаны  қалыптастыру  мақсатында  білім 
беру  жүйесіне  қойылатын  талаптар  арта  түсуде  сол  талаптардың  бірі  болашақ  жастарды  салауатты 
өмір сүруге т`рбиелеу ж`не тіршілікке қалыптастыруда `сері бар білім мазмұнын жетілдіру.  
Білім  неғұрлым  тереңдеген  сайын  тіршілікке  бейімделу  процесі  жүреді.  Салауатты  өмір  сүруге, 
бейімделуге,  орта,  табиғат  ж`не  қоғам  `серлері  негіз  бола  алады.  Адам  табиғат,  қоғам  арасындағы 
байланысты ж`не оларды үнемі бірлікте дамитынын оқушы  жастар салауатты өмір сүрудің білімімен 
ұштастырады. Олай дейтініміз салауатты өмір сүру білімін жетілдіру барысында оқушы  жастардың 
өмірге деген көз қарасы қалыптасады. Дүниені бір тұтас бірлікте сезініп, қабылдау н`тижесінде оның 
санасында білім қоры жиналып, ой өрісі кеңейеді. 
Қазақстанда  соңғы  жылдары  демографиялық  көрсеткіштердің  нашарлап,  халықтың  табиғи  өсімі 
төмендеп, ауру-сырқау мен өлім-жітім көбеюде. Бұл, `сіресе, балалар мен жастардың денсаулығына 
қауіп  төндіруде.  Аурулар  санының  өсуі  адамның  болашағына  қауіп  төндіріп  отырған  жағдайда 
салауаттанудың пайда болуы заңдылық. 
Экономикалық  ілгерілеу  біздің  азаматтарымыздың  игілігіне  өздігінен  кепілдік  бере  алмайды. 
Гүлденген экономикалық жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс күтпеуінің ж`не қоршаған ортаның 
ластануы салдарынан науқас адамдардың саны жылдан- жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын 
емес. Қоғамымызды құруымызға қарай болашақ жастарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сау болуы 
ж`не оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін, зиянды `деттерден аулақ болуы үшін күш 
салу керек.  
Ауруды болдырмау ж`не салауатты өмір салтына ынталандыру. Мемлекеттің, бір жағынан, ауру-
ды болдырмау, екінші жағынан салауатты өмір салтына ынталандыру жөніндегі қадамдары халықтың 
денсаулығына  `сер  ететін  маңызды  фактор  екенін  `лемдік  т`жірибе  көрсетіп  отыр.  Аурулардың 
алдын  алу  дегеніміз  таза  сумен  кенелуі  асты  пайдалануды,  тазарту  жүйелерінің  болуын,  қоршаған 
ортаны  ластайтын  ж`не  экологияға  зиян  келтіретін  объектілерді  қысқартуды,  басқа  да  қауіпті 
факторларды төмендету жөніндегі осыған ұқсас шараларды білдіреді.  
Салауатты  өмір  салтын  ынталандыру  `рқайсымыздың  дене  т`рбиесімен  айналысуымызға,  дұрыс 
тамақтануымызға,  есірткілерді,  темекі  мен  алкагольді  тұтынуды  қойып,  тазалық  пен  гигиена 
шараларын сақтауымызға ж`не т.с.с. бағытталған.  
Адамға білім мен т`рбие беру арқылы оның ой сезіміне, мінез-құлқына `сер етуге болады. Ғұлама 
ойшыл `л-Фараби бабамыз айтқандай, адамдағы үш қабілетті (ерекше жаралған дене құрылысы, жан 
құмарлығы,  ой  парасаты)  дұрыс  жолға  қойып  т`рбиелеу  арқылы  дұрыс  н`тижеге  жетуге  мүмкіндік 
туады [5, 231б]. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
308 
Сондықтан  да,  салауатты  өмір  сүруді  дұрыс  қалыптастыру  жанұяда,  мектеп  қабырғасында 
басталады да, өмір талабына, ғылыми дамуына орай жалғаса береді. 
Адам  табиғат  пен  қоғам  арасындағы  қатынас  пен  байланысты  ғылыми  тұрғыда  меңгеру  арқылы 
ғана оған сауатты қатынас жасау мүмкіндігі туады. Адамның болмысы өте күрделі ол биологиялық 
құбылыс  болғандықтан  тіршілігін  сипаттайды.  Адам  өз  басының  `леуметтік  жағдайын  қоғамда, 
қоршаған ортада ғана көрсете алады. Адамның жеке басының дамып, тұлғаға айналуына тек мектеп 
қабырғасында  берілген  білім  ғана  емес,  бүкіл  оны  қоршаған  орта  `сер  етеді.  Бала  кезінде  адамның 
тұлға ретіндегі қасиеттерінің 70% қаланады, сол себепті дұрыс т`рбие өте қажет. 
Балаға  `сер  ететін  оны  қоршаған  орта:  жанұя,  ата-ана,  мектептегі  мектептен  тыс  қарым-қаты-
настар ж`не күнделікті көпшілік ақпарат құралдары (радио, телидидар, ғаламтор, газет т.б.). Осылай-
ша  қазіргі  таңда  көпшілік  ақпарат  құралдары  адамның  ішкі  дүниесіне,  м`дениетіне,  көзқарасына 
үлкен `сер етуде. 
Бүгінгі білім мазмұнын интеграциялап, оның ғылыми денгейін көтеру м`селесі қойылып отырған 
жағдайда  оқушы    жастардың  салауатты  өмір  сүруге  көз  қарасы,  алатын  білімі,  денгейі  бүгінгі  күн 
талабына сай деп айту негізсіз болады. 
-  оқушы  жастардың  шығармашылық  белсенділігін  артырып,  өздігінен  жұмыс  істеу  `рекеттерін 
ұйымдастыруға негіз болатын оқытудың `діс т`сілдерін зерттеген жұмыстардың жеткіліксіз болған-
дығы. 
-  бүгінге  дейін  орта  мектептерде  салауатты  өмір  сүру  п`ні  ретінде  оқытуға  арналған  оқу  құрал-
дары, бағдарламалардың жоқтығы арнайы оқыту жүйесін жасаудың мүмкіншілігінің болмағандығы. 
Адамның  адами  болмысының  қалыптасуы  -  `л-Фарабидің  ғылыми  анықтамасында  үш  бағыттан 
тұрады. Біріншіден, ерекше жаратылған тұлға, дене құрлысы. Бүгінгі тіршілік тұрғысынан қарайтын 
болсақ,  бұл  ең  `уелі  адамның  денсаулығы.  Бұған  қосымша  д`лелдеме  қазақ  халқының  –  бірінші 
байлық денсаулық деген қағидасы бола алады. Бұдан шығатын қорытынды қоғамға ең `уелі дені сау 
мүшесі керек. 
Демек,  адамзат  қоғамының  толыққанды  болу  үшін  ең  `уелі  денсаулық,  т`рбиелік,  содан  кейін 
білімділік керек екен. 
Бұған  д`лел  президент  Н.d.Назарбаевтың  Қазақстан  Республикасының  халқына  жолдауында: 
«Біздің жас мемлекетіміз өседі ж`не орнығып нығаяды, онымен бірге балалармыз бен немерелеріміз 
де өсіп жетіледі. Олар өз ұрпағының жауапты ж`не жігерлі `рі жақсы білім алған, денсаулығы мықты 
өкілдері  болады...»  Осы  мақсатты  іске  асырудағы  біздің  стратегиямыз  келесі  бөліктерден  тұрады 
«аурудың алдын алу ж`не салауатты өмір салтын ынталандыру,» - деп көрсетіп береді [6, 176б] . 
Бүгінгі таңда Республикамызда болып жатқан демократиялық өзгерістерге байланысты, қоғамның 
негізгі  шарттарын  ескере  отырып,  жеке  тұлғаны  қалыптастыру  мақсатында  білім  беру  жүйесіне 
қойылатын  талаптар  арта  түсуде.  Сол  талаптардың  бірі  –  оқушы  жастарды  салауатты  өмір  салтына 
қалыптастырып  т`рбиелеу  ж`не  тіршілікке  қалыптастыруда  `сері  бар  білім  мазмұнын  жетілдіру. 
Оқыту  процесінде  оқушы  жастарды  зиянды  `деттердің  адам  ағзасына  тигізетін  `серінің  жолдарын 
айқындау.  
Жас  ұрпақтың  ең  жас  кезінен  дене  күштерімен  рухани  күштері  сайма-сай  жетіліп  шынығып 
өсетіндей  етіп  т`рбиелеу  ісін  қамтамассыз  етуді  мемлекетіміз  аса  маңызды  міндеттердің  бірі  деп 
санайды.  Кез-келген  елдің  болашағы  оның  халқының  денсаулығы  мен  аман-есендігіне  байланысты. 
Бүгінгі  таңда,  жаңадан  қалыптасып  келе  жатқан  қоғам  мүшелерінің  денсаулығына  мемлекеттік 
тұрғыдан  жауапкершлікпен  қарағанды  қойып  медицина  тұрғыда  халықты  емдеу  жүйесін  жойып 
жіберді. Осының салдарынан келіп бүгінгі ұрпақ  жаппай ауруда. 
Денсаулықтың  қадірін  `детте,  адам  ауырғанда  ғана  білетіні  өкінішті-ақ.  Денсаулықтың  мықты 
болуы адамның өзіне де байланысты. Дегенмен оған қоршаған ортаның, жұтқан ауаның, ішкен, жеген 
тамақтың, судың құрамының лас болуы да айтарлықтай ықпал етеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау 
ұйымының  м`ліметіне  жүгінетін  болса,  адам  денсаулығының  40  %  өзінің  өмір  сүру  дағдысына 
байланысты болса, 18-20% ғана д`рігерлік-медициналық көмекке т`уелді екен.  
Денсаулықтың  мықты  болуы  адамның  өзіне  байланысты.  «Денсаулық  –  зор  байлық  »  дейді  дана 
халқымыз.  Тек  ойлап  қарасаңыз,  денсаулық  адам  баласына  табиғат  сыйлаған  ең  басты  байлық.  Сау 
кезімізде сол теңдесі жоқ табиғат сыйының бағасы мен қадірін білмейтініміз өкінішті-ақ.  
Ұлттың болмысын сақтайтын болашақтың тұтқасын ұстайтын ұрпақ бүгінгі жастар-ертеңгі ұлттың 
зиялысы,  бүгінгі  оқушы-  ертең  оқушы  болатындығын  ескерсек,  бұлардың  денсаулығына  қатынасты 
іс-шаралардың ешқашанда сын көтермейтіндігі д`лелдеуді қажет етпейтін сияқты. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
309 
Бүгінгі  таңда  оқушы  жастар  арасында  өте  мөте  қауіпті  дерт  кеңінен  етек  жайып  бара  жатқан 
есірткіні қолдану, шылым шегу, улы ішімдіктерді қолдану бақылаусыз қалып барады. Бұл жастардың 
тіршілігіне қарап нашақордан нашақор туады, арақкештен арақкеш туама деп те ойлап қаласың. 
Бұрынғы ата-бабаларымыз маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, тастанды бала дегендерді заты 
түгілі,  атында  естіп  көрмесе,  бүгінде  мүндай  сұмдықтардың  өршіп  бара  жатқандығы  мазалайды. 
Мұндай сорақылықтардың алдын алу, болдырмау проблемаларын шешуге ат салысу, қазіргі кезеңде 
`сіресе  педагогтар  мен  психологтардың  т`рбиешілердің  алдында  тұрған  келелі  м`селеге  айналып 
отыр. 
Болашақ  жастардың  рухани  теріс  жолға  түсуінің  бірі  адамзат  қоғамы  ежелден  д`ріптеп  келген 
ізгілік – рухани м`дениеттің бастауы болған халықтық педагогика қағидаларының жанұя мен мектеп 
өмірінен  жүйелі  түрде  жалғасын  таппауынан,  қоғамдық  сұранысқа  ие  болмауынан  деуге  болады. 
Т`рбиесі жетілген ұрпақты т`рбиелеудің негізі мектеп қабырғасынан басталады. Жастарға салауатты 
өмір  салтының  қалыптастыру  т`рбиесі  жүйесін  оқыту  мазмұнын  дұрыс  жолға  қою.  Халық  т`рбие-
сімен ұштастырудан тұрады. Халықтық т`рбие, ол ұлтпен бірге қалыптасатын бірге дамитын тарих-
тың көне беті болып есептеледі. 
Ұлы  ойшыл  Аристотель:  «Баланы  жөргегінен  бастап  барлық  жақсы  қасиеттерге  баулауға  ж`не 
жеті  жасқа  дейін  өзінің  отбасында  т`рбиелену  керек,  ең  бастысы  кішкентайлар  үшін  олардың  дене 
мүшелерін дұрыс жетілдіру, дұрыс тамақтандыру, шынықтыру керек»,-дейді [7, 27б]. 
Адамзаттың  дамуына  көз  жіберсек,  `рбір  жеке  бастың  қалыптасып  жетілуі  олардың  топталып 
халық  болып,  ұлт  болып  қалыптасуынан  кейін  ғана,  солардың  тіршілік  заңдарының  н`тижесінде 
халықтық т`рбие қалыптасады. Бұл т`рбиені ілімі табиғат заңдылығына сүйене отырып философия-
лық  ілімнің  негізінде  жүреді.  Бұл  т`рбие  жүйесі  одан  `рі  биология,  педагогика,  психология  т.б. 
ғылымдардың  ілімінің  негізінде  ғана  дами  бастайды.Осыдан  келе  жеке  бастың  ғылыми  тұрғыда 
идеялар  қалыптасады.  Халықтық  педагогиканың  мақсаты  тарихта  қалыптасқан  бірнеше  ғасырлар 
бойы  өзінің  т`рбиелік  құндылығын  жоймай  келе  жатқан  халық  т`рбиесіне  сүйене  отырып  болашақ 
ұрпақты еңбекке, өмір сүруге дайындау –салауатты өмір сүруге т`рбиесінің негізінде жүреді.  
Жаратылыстың ішкі сырын танып білуге талпыныс адамзат қоғамының `р кезеңінде өмір сүрген 
ойшылдардың басты идеясы болады. Ертедегі Қытай философиясындағы адам мен айналадағы қор-
шаған өмір бір жүйе ретінде қаралады. Конфуцийдің (551-479 б.э.д.) философиялық көзқарастарының 
т`рбие  м`селесі  тұрады.  Табиғатта  барлық  адамдар  бір-біріне  жақын,  т`рбие  үрдісінде  бір-бірінен 
алшақтайды ойлаусыз оқыту – бос сөз, ал ойлаусыз оқу бос іс»- деді [8, 154б] . 
Біз  салауатты  өмір  сүру  ілімін  жаңадан  пайда  болған  жас  ілім  дейміз,  жоқ  бұл  ілімді  біздің  ата-
бабаларымыз  бізден  де  жақсы  білген  сияқты.  Көшпенді  халық  өмір  т`жірибесін  бақылау  арқылы, 
жинақтап қорытып салауатты өмір сүруді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. 
Күнделікті  тіршілікте  қалыптасатын  т`рбиені  бала  мектептен  алу  керек.  Содан  кейін  бала  сала-
уатты  өмірге  бейімделеді.  Баланы  салауатты  өмір  сүруге  дағдыға  айналдырып  т`рбиелеп,  жас  өспі-
рімдердің денсаулығын нығайтып аурудың алдын алумен шұғылдану керек . 
Өмір  салты  адамның  денсаулығына  да  `сер  етеді,  сондықтан  денсаулық  пен  өмір  салтының 
арасындағы  байланыс  салауатты  өмір  салты  ұғымын  көрсетеді.  Социологтар  өмір  салтының  құры-
лымын  зерттеп,  оның  жеке  адам,  `леуметтік  топ  ж`не  бүкіл  қоғамның  өмір  салты  болып  бірнеше 
субьектіге бөлінетінін айтады. dрбір субьектінің өзіне т`н ерекше өмір салты бар. Оны жеке адамның 
мінез  құлқынан,  `леуметтік  топтың  `дет  ғұрпынан,  қоғам  өмірінің  салт  д`стүрінен  көруге  болады. 
Бірақ  біздің  мақсатымыз  субьектінің  өмір  салтын  зерттеу  емес,  қай  субьекті  болса  да  оның  өмір 
салтына салауаттылықты орнату, өмірге енгізу. dрине, жалпы қоғамымыз салауатты болу үшін, сол 
қоғамда  өмір  сүретін  `рбір  адамның  салауатты  өмір  сүруі  қажет-ақ  сонда  ғана  адамда  мықты 
денсаулық болады дейді. 
Баршаға  м`лім  болғандай,  денсаулық  көптеген  факторларға:  тұқым  қуалаушылыққа,  `леуметтік-
экономикалық,  экологиялық  жағдайларға,  денсаулық  сақтау  жүйесінің  даму  деңгейіне  ж`не  түптеп 
келгенде, `ркімнің өзінің  денсаулығына деген көзқарасына т`уелді болып келеді. 
“Екі аяқтың қадірін ақсағанда білерсің, отыз тістің қадірін қақсағанда білерсің” дегендей көпшілік 
адамдар (жастар) денсаулық қадірін біле білмейтіні де рас. Оларды бірқатар ауру меңдей бастағаннан 
кейін  ғана,  арақ  ішуін  доғарып,  темекісін  тастап  дегендей  т`убесына  келіп  жатады,  сыр  берген 
денсаулығын қалпына келтіріп аяғандар да аз емес. Дегенмен аурудың алдын ала білгенге не жетсін. 
Бұл өмірді дұрыс өткіземін десең, салауатты өмір салтын ұстан. Салауаттылық – саулық кепілі, ал 
саулық  –  байлық  негізі.  Өркениеттің  жолындағы  елдің  ертеңі  –  халқының  саулығына  байланысты. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
310 
Дені сау халық  - бай халық, халқының дені сау болып тұрса, мемлекеттің де мықты болып тұрары 
сөзсіз. 
Денсаулықты сақтау,  дұрыс тамақтану мектеп жастары үшін өте маңызды, осы кезеңде жастарға  
салауатты  өмір  салтын  `детке  айналыдыруға  дұрыс  бағыт  берілсе  ол  `детке  айналып  дұрыс  қалып-
тасады.  
Дұрыс тамақтану – денсаулыққа ең қажетті фактор, ол баланың дамуына `ртүрлі аурудың алдын 
алуға көмектесетіні белгілі. Дұрыс тамақтанудың н`тижесінде ас қорыту мүшелерінің жұмысы жақ-
сарады.  Адамның  дұрыс  өсіп  дамуына,  зат  алмасу  үрдістерінің  қалыпты  жүруіне  жағдай  жасайды. 
Адамның  ұзақ  өмір  сүруіне  дұрыс  тамақтана  білудің    рөлі  зор.  Көбіне  көкөніс,  жеміс-жидектерді 
пайдалану тамақтану ережелерін мұқият сақтау маңызды.  
Тамақ  –  қандай  организмнің  болса  да  өмірлік  негізгі  қасиеттерінің  бірі.  Адам  үшін  тамақтың 
маңызы аса зор. Адамның тіршілік `рекеті, жұмысқа қабілеттілігі, тіпті өмірінің ұзақтығы тамақтың 
ерекшелігіне байланысты. Тек орынды түрде тамақтанғанда ғана организмнің барлық функционалды 
қабілеттері жете дамып, еңбек өнімділігі неғұрлым жоғары болады.  
Дұрыс ұйымдастырылған тамақтану ісіне үлкен м`н бере келіп, И.П. Павлов былай деген болатын: 
“Егерде шамадан тыс ішіп – жеуге құнығушылық айуандық болса, тамаққа т`к`ппарсып көңіл қоймау 
ақылсыздық  болар  еді,  ал  мұнда  шындық  `рқашандағыдай  нақ  ортасында  жатыр:    құныға  берме, 
бірақ тиісті назар аудар” [9, 181б]. 
Организмге сыртқы факторларының бірде біреуі д`л тамақтай күшті `сер ете алмайды. Тамақтану 
адамның  жалпы  денсаулығына  да,  психикалық  бейнесіне  де  өзінің  ізін  қалдырып  отырады.  Ерте 
замандағы  Грецияда  көңілі  шат  адамды  эйколос  деп  атаған,  оның  м`нісі  –  майлы  шекті  адам  деген 
сөз.Ч.Дарвин өзінің досы Гукерге жазған хатында ми жұмысы көп реттерде қарынға байланысты деп 
жазған екен. И.П. Павлов “нан дегеніміз адамды өзін қоршап тұрған табиғатпен біріктіріп отыратын 
атам  заманынан  бермен  келе  жатқан  байланыс  болып  есептеледі”,-  деген  болатын.  Осы  ұлы 
ғалымның  айтуы  бойынша  адамның  организіміне  түскен  ас,  онда  өзгере  отырып,  тіршілік  процесін 
оның барлық аумағы бойында – организімнің қарапайым денелік қасиеттерінен бастап, адам болмы-
сының ең  жоғарғы көрнісіне дейін бейнелеп бере алады.  
Дұрыс  ж`не  құнарлы  ас  ішетін  `детте  `рлі,  жақсы  болып  көрінеді,  ол  сергек  те,  көңілді  де, 
жұмысқа  қабілеттілігі  жоғары  болады.  Үнемі  тойып,  дұрыс  ас  ішпейтін  адам  жасына  жетпей 
қартайған  адам  т`різді  көрінеді,  ол  көңілсіз  ынталығы  кем,  ашуланшақ,  қытымыр  келеді;  оның 
жұмысқа қабілеттілігі де кеміген, ауру сырқауға да бейім тұрады. 
Құнарлы витаминді, минералды, белокты тамаққа ерекше назар аударылуы қажет.Ұзақ уақыт ж`не 
үнемі  тойып  ас  ішпеушілік  немесе  жарым-жартылай  болса  да  ерекшелігі  бар  тамақтан  (белокты, 
витаминді,  минералды)  ашығу  денсаулық  үшін  қауіпті  н`рсе,  мұның  өзі  адамның  денелік  ж`не 
моральдық күшіне зиян келтіреді. 
Мектеп  оқушылары  халқымыздың  ең  көп  ж`не  `леуметтік  белсенді  топтарының  бірі  болып 
саналады.Республикамыздың  7811  жалпы  білім  берілетін  мектептерінде  3  млн-ға  жуық  бала  оқиды, 
соңғы бес жылда мектеп оқушыларының ауруы статистикасына жүгінсек 22%-ға өскен,оның ішінде 
анемия 2.5 есе,ас қорыту мүшелерінің ауруы 2 есе,эндокриндік аурулары мен тамақтану бұзылулары 
1,5  есе  өскен.  Аса  көңіл  аударатын  жайт  асқазан-ішек  ауруларының  күрт  өсуі  болып  отыр.  Маман-
дардың пікірлерінше, бұл жағдай тікелей дұрыс тамақтанбауды  т`ртібі мен тиімділігіне,отбасы мен 
мектептің `леуметтік жағдайы мен мүмкіншілігіне байланысты. 
Жаны сұлу, т`ні сау ұрпақ,  саған аманат еткен т`уелсіз мемлекетіміздің алтын кілтін жоғалтпай, 
көк туын көкке қарай  биік көтер! Есірткі, нашақорлық, арақ- азаматты жұтатын аждаһа екенін бір с`т 
естен шығармайық! Өміріміз – өз қолымызда. Біздің бақытымыздың оннан тоғызы денсаулығы-мызға 
байланысты.  Адамға  өмір  бір-ақ  рет  беріледі.  Бұл  ретте  оның  денсаулығы  мықты,  рухы  күшті 
болғаны абзал! Жаңа ғасыр азаматы - дені сау, рухани бай адам! 
 
1 Республика Президенті Н.Назарбаевтың “Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ” 
Жолдауы, Астана(17 қаңтар 2014ж.) 
2 «Қазақстан Республикасының Конститутциясы», Конститутция 1995жылы 30 тамызда республикалық 
референдумда қабылданды, Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы, 1996ж., № 4,  217-құжат. 
3 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 8,10-баптары, «Егемен Қазақстан», 11.06.1999ж.  
4  «nлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  –  Қазақстан  дамуының  басты  бағыты».  Ұлт  Көшбасшысы 
Н.n.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, 2012. – 44б. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
311 
5 Кішібеков Р, Сыдықов Ұ. Философия.- Алматы: Қазақстан, 1994.- 337 б - 231б. 
6 Назарбаев. Н.А. Қазақстан -2030 Ұзақ мерзімді даму стратегиясы. Алматы;1997.-176 б. 
7 Аристотель “Политика-Цит. История дошкольной зарубежной педагогики“Хрестоматия. 1974год, с 27. 
8 Смирнова С.А. Педагогика: педагогические теории, система технологии. 2. Учебное пособие. М:М: Изда-
тельскии центр «Академия» 1999. - 154с. 
9 Павлов И.П. Толық шығармалар жинағы, 1951 ж. II том, 2 кітап, 181 б.  
 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: