С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
323 
Мұғалімнің  дарынды  балалармен  жүргізетін  жұмысы  –  бұл  күрделі  `рі  ешқашан  тоқтамайтын 
үдеріс.  Ол  мұғалімнен  ж`не  т`рбиешілерден  жеке  тұлғалық  өсуді,  дарынды  балалар  психологиясы 
мен  оларды  оқыту  тұрғысындағы  жаңа  біліммен  үнемі  толығып  отыруды,  сонымен  бірге  психо-
логпен, өзге мұғалімдермен, `кімшілікпен ж`не міндетті түрде дарынды балалардың ата-аналарымен 
тығыз ынтымақтастық қарым-қатынаста болуды талап етеді.  
Балалардың дарындылығын  дамыту бағытында ересектерге кеңес: 
1.  Балаға  негізгі  адами  қажеттіліктерге  қанағаттана  алуына  көмектесіңіз  (қауіпсіздік,  махаббат 
сезімі, өзіне ж`не өзгелерге құрмет). Себебі негізгі қажеттілігіне ие болуға ұмтылған адамның күш-
қуаты  кеміп,  қабілеттілігін  көрсете  алмайды.  Баланың  тұлғалық  қалыптасуына  ж`не  қызығушылы-
ғына құрмет – оның дамуының негізі.  
2.  Баланың  шығармашылығын  көрсету  мүмкіндігін  төмен  бағалаудан  аулақ  болыңыз  (оның 
туындысын `лі де жақсартуға болады деп айтпаңыз).   
3. Баланың ерекше идеяларына шыдамдылық танытыңыз, оның көп білуге ұмтылуын, сұрақтарын 
құрметтеңіз. Барлық сұрақтарына, тіпті ол «шектен шыққан» болса да, жауап беруге тырысыңыз.   
4.  Балаға  жалғыз  өзі  қалуға,  егер  қалап  жатса,  өз  жұмысын  өзі  атқаруға  мүмкіндік  беріңіз. 
«Басшылық» шығармашылықты қиындатып, дарындылығының дамуына кедергі келтіруі мүмкін.  
5. Балаға өзін шығармашыл тұлға ретінде бағалауға көмектесіңіз.  
6. Балаға м`селенің шешімін табуда құрдастарының жауабынан  көңілі қалудан, күдік келтіруден 
аулақ болуына көмектесіңіз.  
7.  Баланың  `рбір  бастамасына  қолдау  көрсететін  сөздер  табыңыз,  оның  алғашқы  т`жірибесін 
сынаудан аулақ болыңыз: ол қаншалықты с`тсіз болса да, оған жылылықпен қарау керек, себебі бала 
өзі үшін ғана емес, өзі жақсы көретін жандар үшін де алға ұмтылады.  
8. М`селені шешуге шығармашыл бағдар беруде  жеке басыңыздан мысал келтіріңіз.  
9. Түрлі сала бойынша  проблемалық сұрақтарды кеңірек қолданыңыз. 
10.  Оның  бақылаушылығын,  назар  қоюын  дамыту  үшін  түрлі  образдағы  жаңа  заттармен  қамта-
масыз етіп отырыңыз.   
11. Белсенді түрде сұрақ қоюға мұмкіндік беріңіз.  
12.  Ынтымақтастық,  қарым-қатынас  жасау  дағдылары  арқылы  құрдастары  тарапынан  жағымсыз 
көзқарас пен қоғамның дұрыс қабылдай алмауынан аулақ болуға көмектесіңіз. Белсенді шығармашыл 
`рекетін  көрсете  алмай,  қолдау  таба  алмаған  бала  өз  күш-жігерін,  идеясын  басқадай  теріс  бағытта 
қолдануы да мүмкін  [7]. 
Дарынды балаларды оқыту мен т`рбиелеу м`селесін зерттеуде бір сыныпта қарапайым оқушы мен 
дарынды  оқушы  бірге  білім  алып,  іріктеу  жүргізілмейтін  сырттай  емес,  іштей  саралап  оқытуды 
жүзеге асыратын жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерін даярлау қажеттілігіне баса назар аудару 
керек.  Бұл  м`селе  өнімді  түрде  шешімін  табуы  үшін  дарынды  балаларды  анықтау,  оқыту,  дамыту 
бағытында жұмыс жүргізетін мұғалімнің к`сіби-тұлғалық даярлығы қажет.   
Сонымен, дарынды балаларды дамыту м`селесі осы уақытқа дейін де зерттелген ж`не күні бүгін 
де өзектілігін жоймаған. Дарынды баланы дер кезінде анықтау, оны дамыту жолында мол тер төгу, 
аянбай еңбектену – өз н`тижесін берерлік іс. Тек бұл бағытта неғұрлым тиімді болатын `діс-т`сілдер 
мен  формаларды  дұрыс  таңдап,  оларды  оқушының  жас  ж`не  жеке  ерекшелігін  ескере  шығарма-
шылықпен қолдана білу қажет.  
 
1 Ожегов С.И. Словарь русского языка / Под общ.ред.проф.Л.И.Скворцова. 24-изд., испр.. – М.,Оникс, Мир и 
Образование, 2007. – 1200 с. 
2 Теплов Б.М. Труды по психофизиологии индивидуальных различий. – М.: Наука, 2004 
3 Богоявленская, Д.Б. Психология творческих способностей./Д.Б. Богоявленская. - М., 2002. 
4 Проблема одаренности детей/ сайт в интернете http://ru.m.wikipedia.org. 
 
5 Штерн В. Дифференциальная психология и ее методологические основания. – М., 1998. – 336 с. 
6  Богоявленская  Д.Б.,  Брушлинский  А.В.,  Бабаева  и  др.  «Рабочая  концепция  одаренности»  под  редакцией 
В.Д. Шадрикова, - М.,2002.
 
7 Богоявленская, М.Е. Природа «проблем» одаренных: методическое пособие / Электронный ресурс. Режим 
доступа: [http://www.den-za-dnem.ru.]/
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
324 
Резюме 
Работы с одаренными детьми и способы их организации 
М.К. Жайлауова – к.п.н., доцент КГУ имени Коркыт Ата, mzhailauova@mail.ru @mail.ru 
Статья  посвящена  проблеме  определение  одаренных  детей  с  начальных  классах  и  организация  с  одарен-
ными детьми разных форм работ. Дается определение с разных источниках понятию «одаренность» и охарак-
теризуется  виды  одаренности,  которые  определяются  с  определенными  критериями.  В  ряду  с  одаренностью 
рассмотрены такие близкие по смыслу понятия, как «талант» и «гениальность». Расскрыты проблемы одарен-
ных  детей  и  показаны  действия  учителя  для  решения  этих  проблем.  Приводится  в  пример  индивидуально-
личностные  качества  учителя  и  дается  способы  развития  их  профессиональных  качеств.  Анализированы 
направления  работ  в  странах  Азии  и  Европы  по  определению  и  поддержке  одаренных  детей.  А  также  дается 
совет взрослым по развитию одаренных детей.  
Ключевые  слова:  одаренность,  гениальность,  талант,  способность,  творчество,  учебный  процесс,  знание, 
умение, навык. 
 
Summary 
Works with exceptional children and ways of their organization 
M.K.Zhailauova - candidate of pedagogical sciences, associate professor KSU by Korkyt ata, mzhailauova@mail.ru 
Article  is  devoted  to  a  problem  definition  of  exceptional  children  with  initial  classes  and  the  organization  with 
exceptional  children  of  different  forms  of  works.  Definition  with  different  sources  is  given  to  the  concept 
"endowments"  and  will  be  characterized  types  of  endowments  which  decide  on  certain  criteria.  Among  with 
endowments  such  faithful  concepts  as  "talent"  and  "genius"  are  considered.  Rasskryta  of  a  problem  of  exceptional 
children actions of the teacher for the solution of these problems are also shown. It is cited as an example individual and 
personal qualities of the teacher and given ways of development of their professional qualities. The directions of works 
in the countries of Asia and Europe by definition and support of exceptional children are analyzed. And also the advice 
to adults on development of exceptional children is given.  
Keywords: endowments, genius, talent, ability, creativity, educational process, knowledge, ability, skill.Аннотация 
на англ  
 
 
УДК 37.1 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМІНІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ БІЛІГІН  
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 
 
Ж.Н. Тугелбаева – педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы 
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ. e-mail: tg.zhazira@mail.ru 
 
Болaшaқ бaстaуыш сынып мұғaлiмдepiнiң диaгностикaлық бiлiгiн қaлыптaстыpу үшiн бұл пpоблeмa epeкшe 
өзeктi, сeбeбi болaшaқ бaстaуыш сынып мұғaлiмiнe бiлiм бepудeгi диaгностикa м`сeлeсi қaзipгi пeдaгогикaлық 
тeхнологиялapды дaйындaу ж`нe бiлiм бepу пpоцeсiнe eнгiзумeн бaйлaнысты ж`нe олapды жүзeгe aсыpу мұғa-
лiмдepдeн  диaгностикaлaнaтын  мaқсaттap  жүйeсiн  құpу,  оқыту  пpоцeсiн  жeтiстiктepгe  бaғыттaу,  aғымдық, 
apaлық  ж`нe  қоpытынды  н`тижeлepдi  бaғaлaу,  оқушылapдың  тұлғaлық  сaпaлapының  өзгepуiн  тaлдaу  сияқты 
жaңa apнaйы бiлiктepдi қажет етеді.  
Түйін  сөздер:  педагогикалық  диагностика,  бақылау,  бағалау,талдау,диагностика  нысаны  мен  субъектісі, 
диагностика `дістері. 
 
Қазіргі кездегі өзгерістер, экономиканы дамытудағы стратегиялық жаңа бағдар, жедел ақпараттану 
мен  `леуметтік  даму  қарқыны  білім  жүйесіне,  к`сіби  мамандар  даярлауға  зор  талап  қояды.Қоғам 
өзінің `леуметтік экономикалық ж`не рухани дамуының мазмұны мен сипаттарының өзгеруіне ж`не 
еңбек  сапасына  талаптың  күшеюіне  байланысты  өз  ісін  жетік  білетін  ж`не  к`сіби  біліктілігі  биік 
мамандарды қажет етеді. 
Дамыған  елдердің  жоғары  мектебі  қоғам  талаптарын  қанағаттандырудың  бірнеше  үрдістерін 
қарастырады:  жоғары  білімді  демократизациялау;  ғылымды,  білімді  ж`не  өндірісті  интеграциялау 
түрі ретінде ғылыми оқу өндірістік кешендер құру; оқытуды ж`не студент еңбегін дараландыру, білім 
беруді  ізгілендіру;  жоғары  білімді  компьютерлендіру;  оқытушылардың  к`сіби  даярлығына  жоғары 
талап қою, жоғары оқу орнында оқытушы кадрларды даярлау мен олардың к`сіби деңгейін көтеруде 
педагогика мен психологияның рөлін көтеру, т.с.с.Мұндай процесс `ртүрлі елдерде өздерінің ұлттық 
ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің д`стүрлеріне қарай `ртүрлі деңгей-
де көрініс тапқан. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
325 
Біздің  елімізді  дамытудың  қазіргі  `леуметтік  экономикалық,  саяси  жағдайлары  ж`не  жоғары 
дамыған  елдердің  прогресшіл  т`жірибесі  білім  берудің  мазмұнын  жаңарту  ж`не  мамандар  даярлау-
дың  сапасын  жетілдіру  қажеттілігін  тудырады.  Қазақстан  Республикасының  «Қазақстан-2050  Стра-
тегиясында» [1] педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет тұрғандығы, ол білім беру-
дің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу, т`жірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. 
Онда: «мамандар даярлау жүйесінде білім берудің жоғары сапасын қамтамасыз етуде жоғары білімді 
дамытудың  негізгі  үрдісі  мамандар  даярлау  сапасын  арттыру,  білім  беру  ж`не  ақпараттық  техно-
логияны жетілдіру болып табылады. 
Қазіргі  кезде  оқу-т`рбие  процесін  басқарудың  тиімді  құралдарының  бірі  ретінде  диагностика 
танылып  отыр.  Ол  оқу  процесінің  алғышарттарын,  жағдайларын  ж`не  н`тижелерін  кеңінен  ж`не 
жанжақты  талдауды  қамтамасыз  ететін,  білім  беру  процесінде  болып  жатқан  барлық  өзгерістерді 
түсіндіретін  құрал  деп  есептеледі.Сондықтан  қазіргі  заманғы  педагог  «педагогикалық  диагностика» 
ұғымының м`н-мағынасын, оның құралдары мен т`сілдерін, диагностикалық жұмыстардың түрлерін, 
т.с.с. білуі қажет. Осыларға байланысты нақты `діснамалық аппаратты, педагогикалық  диагностика 
ж`не  ғылыми-педагогикалық  зерттеудің  логикасын,  `дістерін  меңгерген  жаңа  мұғалім  даярлау 
проблемасы аса маңызды болып отыр.  
Педагогикалық  диагностика  м`селелерінің  қарастырылу  жағдайы  оқытуды  диагностикалауға 
арналған арнайы зерттеулердің жеткіліксіздігімен, бұл м`селеге байланысты зерттеулерде орта ж`не 
жоғары  мектеп  арасында  сабақтастық  жоқтың  қасы  екендігімен  ерекшеленеді.  Болашақ  бастауыш 
сынып мұғалімдерінің диагностикалық білігін қалыптастыру үшін бұл проблема ерекше өзекті, себебі 
болашақ  бастауыш  сынып  мұғаліміне  білім  берудегі  диагностика  м`селесі  қазіргі  педагогикалық 
технологияларды  дайындау  ж`не  білім  беру  процесіне  енгізумен  байланысты  ж`не  оларды  жүзеге 
асыру  мұғалімдерден  диагностикаланатын  мақсаттар  жүйесін  құру,  оқыту  процесін  жетістіктерге 
бағыттау,  ағымдық,  аралық  ж`не  қорытынды  н`тижелерді  бағалау,  оқушылардың  тұлғалық  сапала-
рының өзгеруін талдау сияқты жаңа арнайы біліктерді талап етеді.  
Диагностикалаумен  тығыз  байланысты  бақылау  мен  бағалау  м`селелеріне  психологтардың 
(З.И.Калмыкова,  Н.А.Менчинская,  Н.Ф.Талызина,  Л.М.Фридман,  т.б.),  педагогтардың  (Ю.К.Бабан-
ский,  М.Н.Скаткин,  В.М.Полонский,  т.б.),  `діскер-математиктердің  (В.Г.Дорофеев,  Ю.М.Колягин, 
А.Д.Семушин,  А.С.Шепетов,  т.б.)  зерттеулері  арналғанын,  білім  беру  сапасы  менеджменті  жүйесін 
дайындауға  отандық  ғалымдардың  (А.Т.Балықбаев,  С.М.Өмірбаев,  М.Ж.Жадрина,  Г.З.Байжасарова, 
С.Н.Лактионова ж`не т.б.) еңбектері арналғанын айқындадық. 
Педагогикалық диагностика `дістерін қолдану оқу н`тижелерін түсіндіру ж`не көрсетудің ғылыми 
негізде жасалған диагностикалау құралдарымен қамтамасыз етілген жағдайда ғана табысты болатын-
дығы  көрсетілген.80-90-шы  жылдары  педагогика  ғылымында  д`стүрлі  «оқушылардың  білім  ж`не 
білігін  тексеру  ж`не  есепке  алу»  терминімен  қатар  кеңінен  «диагностика»  термині  де  қолданылды, 
атап айтқанда В.И.Каганның, М.А.Сыченниковтың, В.П.Симоновтың, И.П.Подласыйдың П.И.Пидка-
систыйдың ж`не т.б. жұмыстарында кездесті. 
1987 жылы «Мектептегі педагогикалық диагностика» кітабы шықты (Я.Л.Коломенский, А.И.Коче-
тов, И.И.Прокопьев) [2], 1991 жылы К.Ингенкамптың «Педагогикалық диагностика» [3] атты кітабы 
біздің елде пайда болды. 1993 жылы Б.П.Битинас ж`не Л.И.Катаева педагогикалық диагностиканың 
м`нін,  функцияларын  ж`не  перспективаларын  зерттеді  [4],  Е.А.Михалычев  педагогикалық  диагнос-
тика  теориясының  негізгі  ережелерін  анықтады  [5].  Ресейде  2000-шы  жылдары  мұғалімді  диагнос-
тикалық іс-`рекетке даярлау проблемасына байланысты диссертациялар қорғалды. 
Педагогикалық  диагностика  м`селелеріне  байланысты  еңбектерді  талдау  зерттеушілер  оқыту 
процесіндегі диагностика функцияларын да назардан тыс қалдырмағанын, оның оқушының да мұға-
лімнің де іс-`рекетіндегі ролін айқындағанын көрсетеді. Мұғалім диагностиканың көмегімен п`ннен 
білім алу процесіндегі оқушылардың мүмкін болатын с`тсіздіктерінің себептерін анықтайды, оқушы-
ны тек қол жеткен н`тижелер бойынша ғана емес, нақты н`тиже алу барысында пайдаланған таным-
дық  т`сілдері  бойынша  да  бағалайды;  оқыту  процесінде  оқушының  алға  ұмтылу  қарқынын,  оның 
дамуындағы  жеке  бағыттылығын  ж`не  т.с.с.анықтайды.  Дұрыс  ж`не  уақытылы  қойылған  диагноз-
дың  болмауы  оқу  материалын  меңгеру  туралы  толық  ақпарат  жоқтығынан  мұғалімнің  жұмысы 
тиімсіз болады. 
Сонымен  оқыту  процесіндегі  диагностика  нысаны  оқушының  іс-`рекеті  болып  табылады.  Оқы-
тудағы  диагностика  м`селелері  бойынша  жұмыстарды  талдау  диагностиканың  келесі  жалпы  дидак-
тикалық мақсаттарын бөлуге мүмкіндік берді: 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
326 
-  мұғалім  мен  оқушының  іс-`рекетінің  игерілу  деңгейін  (д`режесін)  анықтау  ж`не  н`тижелерді 
табысты оқытудың берілген нормаларымен, критерийлерімен салыстыру; 
- оқу процесінің ағымын уақытылы айқындау, бағалау, талдау ж`не оның тиімділігін анықтау; 
- білім беру жүйесінің қалыпты жұмысының бұзылуын болдырмау ж`не мүмкін болатын ауытқу-
шылықтарын болжап айту;  
- алынған диагностикалық м`ліметтер негізінде көкейтесті басқарушылық шешімдер қабылдау; 
Оқыту процесінде қойылған мақсатқа жету үшін диагностика м`ліметтерді жинау мен талдаудың 
объективті  `дістеріне  сүйену  керек.  Жазбаша  жұмыстың  сапасын  өлшеуді  жетілдіру  проблемасы 
зерттеушілердің  назары  тестілеу  проблемасына,  оның  артықшылығын  ж`не  шектеулілігін  талдауға  
аударылғанын айта кету керек. Оқытудың соңғы н`тижесін, оқушылардың п`н бойынша жетістікте-
рінің деңгейін өлшеуіштерін дайындау кейбір зерттеулерде білім беру сапасын басқару үшін бірың-
ғайлы диагностикалық құрал ретінде қарастырылады[6]. 
Сонымен білім беру аясындағы диагностика проблемаларына арналған зерттеулерді талдау, оның 
келесі жақтары зерттелгенін көрсетеді: 
-  білім  беру  аясындағы  диагностиканы  анықтау,  ол  ұғымның  психодиагностика,  медициналық 
диагностика ұғымдарымен байланысы ж`не өзіндік м`ні; 
- диагностиканың оқу-т`рбие процесіндегі мақсаттары мен міндеті; 
- диагностика нысаны мен субъектісі; 
- диагностика `дістері. 
Жоғарыда  келтірілген  `діснамалық  бағдарларға  сүйене  отырып  диагностика  ұғымының  м`н-
мағынасын ашуда келесі негізгі ой желілерін тұжырымдалды: 
- диагностика нысанның ерекшелігімен қамтамсыз етілген танымның ерекше түрі ретінде қарасты-
рылады; 
-гносеологиялық операция ретінде диагностиканың м`н-мағынасы құбылыстың (нысанның) ішкі, 
заңдылықты  м`нін  теориялық  білумен  нақты  құбылыстың  (нысанның)  себептерімен,  қасиеттерімен 
салыстыруда болады. Бұл диагностиканы процесс ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. 
- диагностика процесс ретінде келесі кезеңдерді қамтиды: м`ліметтер жинау; оларды түсіну; диаг-
ностикаланатын нысанның жағдайының теориялық моделін құру; болжау; жүйені қалыпты жағдайға 
келтіруге бағытталған бағдарлама дайындау (басқару бағдарламасы); 
- диагностика мақсаты диагностикаланатын нысанның жағдайын басқару ж`не бақылау үшін оның 
нақты жағдайын танып білу; 
- диагностика нысандарының ерекшелігі оны қолдану аясын анықтайды. 
Диагностика  субъектісі  адам  болады,  оның  күші  зерттелетін  нысанның  жағдайы  жайында  толық 
ақпарат  алуға  ж`не  диагностика  нысанын  бақылау  мен  басқару  үшін  ғылыми  негізделген  `рекеттер 
жоспарын құруға жұмсалады; 
-  диагностика  нысаны  адам  саналы  түрде  бақылайтын,  адамның  ықпалымен  өзгеретін  ж`не 
`леуметтік байланыс пен қатынасқа енгізілген жүйелер болады; 
-  диагностика  адамның  басқаруының  нысаны  болатын  жүйелерге  бағытталған  іс-`рекет  ретінде 
қарастырылуы мүмкін. 
Сондықтан, біз, ең алдымен, дайындалып отырған технология келесі к`сіби білім беру міндеттерін 
шешуге мүмкіндіктер туғызуы керек деген ойдамыз: 
•  `дістемелік  дайындық  жүйесін  тұлғалық  бағдарлау  қағидасы  негізінде  жүзеге  асырылатын 
жоғары білім берудің гумандық ж`не гуманитарлық идеяларын іске асыру; 
•  оқыту  процесін  жетілдіру  үшін  диагностиканың  мүмкіндіктері  жайында  болашақ  бастауыш 
сынып мұғалімдерінің мағлұматтарын кеңейту арқылы ж`не білімгерлердің рефлексивті ойлауы мен 
`дістемелік  т`жірибесін  дамытуға  қолайлы  жағдай  туғызу  негізінде  оқытуды  жобалауда  жүзеге 
асырылатын болашақ бастауыш сынып мұғалімінің `дістемелік м`дениетін көтеру;   
•  болашақ  бастауыш  сынып  мұғалімдері  болашақ  к`сіби  біліктің  барлық  құрылымдық  элемент-
терін  көрсете  отырып  ж`не  ол  элементтерге  бастауыш  сынып  мұғалімінің  жаңа  к`сіптік  диагнос-
тикалық біліктерін енгізе отырып оқыту;  
•  білімгерлер  `р  біліктің  «іс-`рекеттік»  мазмұнын  меңгеруін  қамтамасыз  ете  отырып,  диагности-
калық біліктерді қалыптастыруда іс-`рекеттік т`сіл қолдану; 
• білімгерлерді жалпыоқулық, жалпым`дениеттік ж`не танымның арнайы `дістері мен құралдарын 
игеру бойынша жеке өздік іс-`рекетке ынталандыру; 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
327 
• білімгерлердің диагностикалық білікті жүйелі ж`не бірізді игеруін қамтамасыз ету ж`не с`йкес 
біліктердің қалыптасу деңгейін бірізді қадағалау. 
Бұл көрсетілген к`сіби білім беру міндеттерін шешу болашақ бастауыш сынып мұғалімінің диаг-
ностикалық  білігін  қалыптастыру  технологиясын  құру  негізіне  салынған  жалпы  ж`не  жекелей 
қағидаларды жүзеге асырумен байланысты.  
Мұғалімнің  диагностикалық  білігін  қалыптастыру  көзқарасынан  қарағанда  бұл  қағида  техноло-
гияның келесі негізгі шарттарын сипаттайды: диагностиканы іске асырудағы `р білімгердің субъек-
тивті  т`жірибесін  айқындау,  оны  талдау  ж`не  `леуметтендіру;  диагностикалық  біліктерді  игеру 
бойынша білімгерлердің оқу жұмысының қалыптасып келе жатқан т`сілдерін қадағалау; `дістемелік, 
оның  ішінде  диагностикалық  білікті  орындауда  `ртүрлі  мазмұнды  т`жірибе  алмасуға  бағытталған 
оқытушы мен білімгердің ынтымақтастығы;білімгердің тұлғалық маңызды к`сіби сапаларын норма-
тивті іс-`рекет (яғни теориялық оқуда алатын үлгі, нормативтер) игеру арқылы ғана емес, сол сияқты 
өздік танымдық іс-`рекет процесінде субъективті т`жірибені үнемі байыту, өңдеу де арқылы  дамы-
татын жағдайлар жасау. Бұл қағиданы жүзеге асыру болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің диаг-
ностикалық  іс-`рекетті  ұйымдастыру  т`сілдерін  ж`не  іске  асыруды  тез  ж`не  тиянақты,  жеңіл  ж`не 
берік  игеруін  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік  береді,  яғни  танымдық  қабілетті  тұлғалық  қасиеттер 
ретінде қалыптастыру. 
Сонымен,  диагностикалық  білікті  қалыптастыру  технологиясын  құрудың  негізгі  ережелерін 
бөлейік:  
1.  Технологияны  жобалаудың  негізгі  идеясы  (`діснамасы)  ретінде  болашақ  бастауыш  сынып 
мұғалімін диагностикалық іс-`рекетке даярлау тұжырымдамасы болады. Оның жоғарыда көрсетілген 
қағидалар негізіндегі басты ережелері келесі болады : 
• білімгерді толыққұқықты субъект ретінде `дістемелік білім беру процесіне кірістіретін тұлғалық-
бағдарлық тұрғыдан оқыту; 
• біріншіден, тұлғалық-бағдарлық оқыту тұжырымдамасын жүзеге асыруға, екіншіден, `дістемелік 
даярлаудың тиянақты бөлігі ретінде бастауыш сынып мұғалімінің диагностикалық білігінің моделін-
де  көрсетілген  диагностикалық  біліктерді  игеруге  мүмкіндік  беретін  іс-`рекеттік  т`сіл,  үшіншіден, 
технологияны  жобалау  негізіне  мұғалімнің  `дістемелік  дайындығының  негізгі  қағидалары:  п`ндік 
мазмұнның білімділік құндылығының приоритеттілігі ж`не оны ғылыми ізденіс `діснамасына с`йкес 
беру т`сілдері, оқушыларды дамыта оқыту технологиясы ж`не т.с.с. салынған.  
2. Дайындалған технологияның `діснамалық негізіне мақсатты жобалау дидактикалық тұжырым-
дамасы да кіріктірілген. Бағдарламалық-мақсаттық жоспарлау қағидалары ж`не `дістемелік жүйенің 
тұлғалық  бағдарлау  негізінде  біз  диагностикалық  іс-`рекетті  игеру  деңгейлерін  болашақ  бастауыш 
сынып мұғалімін `дістемелік даярлау мақсатында иерархия ретінде бөлдік.  
3.  Дайындалған  технология  мазмұны  диагностикалық  `рекеттерді  кіріктіруді  ескеретін  қосымша 
ж`не  бағдарламалық-мақсаттылық  жоспарлау  қағидасы;  жеке  тапсырмалармен  бірге  сол  диагности-
калық  `рекеттерді  іске  асырудың  с`йкес  процедураларын  қосу  негізінде  жобаланды.  Ары  қарай 
болашақ  бастауыш  сынып  мұғалімдері  диагностикалық  іс-`рекетке  теориялық  ж`не  практикалық 
даярлау  негізіне  `дістемелік  п`ндер  циклынан  қандай  п`ндер  мазмұнының  сұрақтары  алынғанын 
көрсетеміз.  
4.  Дайындалған  технологияның  процесуалдық  жағы  `дістемелік  даярлықтың  тиянақты  бөлігі 
ретінде  диагностикалық  іс-`рекетті  игеру  бойынша  білімгерлердің  өздік  оқу  жұмысының  түрлері 
арқылы ашылады. Бұл кезеңді дайындауда біз таным процесінің негізгі кезеңдері жайындағы психо-
логтар,  дидакттар  ж`не  `діскерлердің  қорытындыларына  сүйендік.  Оқу  процесінің  негізгі  бөлім-
дерінің  таным  кезеңдерімен  ж`не  білім,  білік,  дағдылар  қалыптастыру  деңгейлерімен  бірлігі  бізге 
диагностикалық  `рекеттердің  мазмұны  мен  құрылымын  түйсіну  кезеңінде  тиімді  болатын  білімгер-
лердің өздік оқу жұмысының түрлерін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.   
5.  Дайындалған  технологияның  құралдық  жағы  оқытудың  д`стүрлі  құралдарымен  қатар  жаңа 
ақпараттық технологиялар пайдалануға негізделген.  
6. Бақылаудың рейтингтік жүйесінің теориялық негіздері оқытудың кредиттік жүйесі болды.   
Диагностикалық білікті игерудегі білімгерлердің өздік жұмысының басқа бір түрі реферат дайын-
дау,  диагностикалық  тапсырмалар  дайындау  т`сілдерін  талдау  ж`не  түсіну,  эксперимент  жүргізіп, 
н`тижелерін  өңдеу,  зерттеулер  жүргізу  ж`не  т.с.с.  Көбінесе  мұндай  жұмыс  білімгерлер  ғылыми-
практикалық  конференцияларға  дайындалуда,  курстық  ж`не  дипломдық  жұмыстар  орындау  бары-
сында  жүзеге  асады.  dр  сабақта  диагностикалық  `рекеттердің  мазмұнын  талдау  қазіргі  мектеп 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
328 
мұғалімінің  жаңа  позициясын  қалыптастыруға  мүмкіндік  береді.  Қазіргі  мұғалім  –  оқушылардың 
білімді меңгеру барысы ж`не олардың оқыту процесіне қарым-қатынасы жайында жедел ақпарат алу 
негізінде оқытуға қабілетті диагност болуы керек.  
Бaстaуыш  сынып  мұғaлiмiнiң  диaгностикaлық  бiлiгiн  осылaй  пaйымдaу  бұл  бiлiктiң  кeлeсi 
құpылымдық компонeнттepiн бөлугe мүмкiндiк бepдi: 
1.  Диaгностикaлaу  үшiн  бaқылaу  кeзeңдepiн  бeлгiлeу  мaқсaтындa  мaзмұн  мeн  оның  `дiснaмaлық 
нeгiздepiнiң `pбip диaгностикaлық бiлiгiн логикaлық- дидaктикaлық тaлдaу қaжeт; 
2.  Оқушылapдың  iс-`peкeт  түpлepiн  тaлдaу,  оның  iшiндe  тeксepу  кeзiндe  олapдың  `peкeттepiнiң 
құpaушылapын  тaңдaу  мaқсaтындa  диaгностикaлaнaтын  оқу  aқпapaттapын  aлу,  қaйтa  қapaп  жaсaу 
ж`нe қолдaну сияқты өзiнe т`н epeкшe iс-`peкeт түpлepiн тaлдaу;  
3. Диaгностикaның кeзeңдepiнe ж`нe олapғa қол жeткiзу дeңгeйлepiн aнықтaуғa с`йкeс оқушылap-
дың iс-`peкeтiнiң aйқындaлғaн элeмeнттepiн мeңгepудi диaгностикaлaудың мaқсaттapын aнықтaу; 
4.  Диaгностикa  нысaндapы  peтiндe  тeксepугe  шығapылғaн  мaзмұн  элeмeнттepiн  мeңгepу  кpитe-
pийлepiн aнықтaп, көpсeту;  
5.  Диaгностикaлaнaтын  мaқсaттapғa  с`йкeс  aйқындaлғaн  бaқылaу  нүктeлepiндe  тeксepу  тaпсыp-
мaлapы үшiн мaзмұнды ipiктeу; 
6.  Бaқылaу  iс-`peкeттepiнiң  түpлepiнe  қapaй  диaгностикaлық  тaпсыpмaлapды  пaйдaлaнудың 
түpлepi мeн `дiстeмeсiн тaңдaу ж`нe күтiлeтiн жaуaптapдың тiзiмiн жaсaу.  
 
1 Қазақстан Республикасының Президенті Н.n. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 
14 желтоқсан. «Қазақстан-2050»Стратегиясы. 
2  Педагогическая  диагностика  в  школе  /А.И.Кочетов,  Я.Л.Коломенский,  И.И.Прокопьев  и  др.  Под  ред. 
А.И.Кочетова. –Минск: Нар.асвета, 1987. -223 с. 
3 Ингенкамп К. Педагогическая диагностика: Пер. с нем. М.: Педагогика, 1991. -240 с. 
4  Битинас  Б.П.,  Катаева  Л.И.  Педагогическая  диагностика:  сущность,  функции,  перспективы 
//Педагогика. -1993. -№2. –С.10-15. 
5 Михалычев Е.А. Основные положения теории педагогической диагностики. //Вестник УМНО вузов России 
по инженерно-педагогическому образованию. –Екатеринбург, 1993. -№1 (10). –С.29-35. 
6  Жолтаева  Г.Н.  Бастауыш  сынып  мұғалімінің  математиканы  оқытудағы  диагностикалық  іс-eрекеті  – 
Алматы, 2005ж. 
 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: