С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
380 
Ақпараттық технологиялар 
Мектеп психологының іс-`рекетінде ақпараттық технологиялар өте өзекті болып табылады.   
Уақыттың  шектелген  аралығында  «Мектептерде  біртұтас  білім  беретін  ақпараттық  орталары 
дамыту» жобасын іске асыру арқасында білімдер жүйесі ақпараттандыру аумағында маңызды жетіс-
тіктерге жетті. 
Ақпараттық технологиялардың көмегімен мектеп психологының қызметінде өзекті жүзеге асатын 
негізгі  бағыттары: диагностика,  кеңес  беру,  дамытушы  жұмыс,  ағарту,  олардың  жүзеге  асуында  тек 
қана форма мен құралдарында белгілі маңызды айырмашылық болып жатыр. 
Дистанциялық қызметтің уақыты  мектеп психологының қызметіндегі  негізгі бағыттарын жүзеге 
асыру арқылы шығады: 
 
-  Психологиялық  тақырыптық  электронды  кітапхананы  мектеп  оқушыларына,  мұғалімдерге,  
өздерін алаңдататын өзекті м`селелері бар ата-аналарға арнап құрады.  
-On-line  уақытында  жұмыс  істейтін  балалармен  диагностикалық  ж`не  дамытушы  материалдарды 
ұсыну,  
- психологиялық дистанциялық жеңілдіктер мен байқауларды өткізу,  
-  мақсатты  топтардағы  қашықтықтан  кеңес  беру  ұйымы  (сондай-ақ,  Интернет-сенімділікті  құру 
мүмкіндігі, психолог пен клиенттің арасындағы желілік байланыс, 
- белгіленген топқа олардың өз пікірлерін ортаға салып, кері байланыс орнатып, сауалдар қойып, 
кеңес алу форумын ұйымдастыру, 
- дистанциялық оқыту мектебін ұйымдастыру,  
- психолог тобының балалармен, ата аналармен, психологтарға, педагогтарға, `кімшілікке дистан-
циялық  консилиумін  өткізу,  сондай  ақ,  басқа  қаладағы  маман  иелерінің  қызығушылықтарымен  хат 
алмасулар, педагогтар мен балаларға телемост өткізу ж`не т.б[4]. 
Үйретуші ойындар технологиясы: 
Үйретуші ойындар заманауи психологиялық-педагогикалық технологиялардың арасында маңызды 
орынды алады. Үйретуші ойындар 3 негізгі функцияны орындайды:  
Аспаптық: белгілі дағды мен икемді қалыптастыру – ойын жаттығуларында көрініс беруі мүмкін;  
Гностикалық: оқушылардың санасының қалыптасуы мен білімінің дамуы дидактикалық `дістеме-
лерде көрініс береді;  
dлеуметтік-психологиялық: Рөлдік ойындарда коммуникативті қабілетті дамыту.   
Үйретуші  ойынның  атқаратын  рөлі  білім  беру  мен  психологияда  өте  маңызды.  Ал  педагогикада 
оқушылардың  өз  бетінше  дамуы  үшін  белсенділік,  ынта  танытатын,  ажырамас  дамытушы  құрамдас 
бөлігі болып табылады.  
Бұл  технологиялар  балалар  мен  ересектер  (мұғалім,  ата-ана)  барлық  жастағы  категориялармен 
жұмыста тиімді болып саналады[5].   
Денсаулықты сақтау  технологиясы 
Заманауи  мектепте,  оқушылар  бірдей  `лсіз  физикалық  денсаулықпен,  психологиялық  м`селелер-
ден  (бейімделмеген  бұзылыстар)  зардап  шегеді  Бұл  бұзылыстар  білім  беру  жүйесіндегі  ұйымдарға 
стресстік шартты `сер етеді.  
Бұл м`селені шешуде мектептік психологиялық қызмет үлкен рөл атқарады. Педагог-психологтың 
жұмыс арсеналында кездесетін `дістемелер, баланы стресстік жағдайдан икемділікпен шығару, ішкі 
кернеуді жеңілдету, өмірлік жағдайға барынша оптимистік көзқараспен қарауға мүмкіндік табу ж`не 
т.б [6].   
Қорыта келгенде, қазіргі таңда мектеп психологының іс-`рекетінде жаңа технологияларды қолда-
ну  өте  маңызды  болып  табылады.  Аталмыш  технологиялар  мектеп  оқушыларынң  өзіндік  тұлғалық 
дамып қалыптасуына деген қажеттілігін анықтап отыр. 
 
1 Шмель. В. Основы психодиагностики. М:, 1996.-79-100 с.  
2 Фридман, Л. М. О концепции школьной психологической службы / Л. М. Фридман // Вопросы психологии. – 
2001. – № 1. – С. 97–106.  
3.  Сухарева О.А. Сборник городской конференции «Современная практика информатизации образо-вания», 
статья  «Эффективность  использования  информационных  технологий    в  работе  школьного  психо-лога»/  под 
ред. Скиба Н.П., Дубна, М.О. ЦРО, информационный отдел,  с. 15, 2006. 
4.  Писарева  Е.В.  Роль  психологических  здоровьесберегающих  технологий  в  повышении  качества 
образования http://miapp.ru/sno/poleznoe/school_psychologist/1804-.html 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
381 
5.  Шкурко  Т.А.  Танец  как  средство  диагностики  и  коррекции  отношений  в  группе.  Психологический 
вестник. Выпуск 1, Часть1, Ростов-на-Дону, Изд. Ростовского Университета, 1996, с.327-348. 
6.  Леонтьев  А.А.  Педагогика  здравого  смысла  //  «Школа  2000...»  Концепция  и  программы  непрерывные 
курсов для общеобразовательной школы. Вып. 1. – М., 1997, с. 18-20; 
 
Резюме 
Технологии в деятельности школьного практического психолога 
А. Болат – магистрант, Казахский национальный педагогический университет им. Абая 
У.С.Нургалиева – Зав.кафедрой общей и прикладной психологии КазНПУ им. Абая,  к.психол.н профессор 
В  статаье  рассмотривается  технологии  в  деятельности  школьного  практического  психолога.  А,  сецифики 
работы  практического  психолога  в  школе  различное  технологии  а  также  методы  и  способы  практического 
психолога,  укасывается  их  значимость  и  изменение  использования.  Школьный  психолог  работает  с  детми 
каждый день и занимается в структуре их личностной ориентации. 
Ключевые слова: технология, арттерапия, психотерапия, позиция, психодиагностика, психокоррекция. 
 
Summary 
The psychologist in the practical school of technological activities 
Bolat A.-master, Kazakh National Pedagogical University named after Abai 
Nurgalieva U.C. – 
k.psihol.n professor, head of Department of General and Applied Psychology  
KazNPU named after Abai 
Psychologist in the article in the actions of the application of new technologies is a clear definition of objectives. 
Types  of  Technology  are  psychologist.  The  specifics  of  the  practical  psychologist  in  the  school  and  the  various 
technologies as well as methods and techniques of psychological, indicates their significance and change of use. The 
school  psychologist  works  with  children  to  practice  every  day,  describes  the  importance  of  being  engaged  in  the 
structure of their personal orientation. Shaping the development of the child is an individual, a practical psychologist is 
very important that the features of the technology are considered. 
Keywords: technology, art therapy, psychotherapy, position, psychodiagnostics, psychological correction. 
 
 
,ОЖ: 373.3.015.31 
 
ИНТЕРБЕЛСЕНДІ ,ДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ  
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЗИЯТКЕРЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ КЕЛЕЛІ М,СЕЛЕЛЕРІ 
 
А.Б. Байсолтанова – Абай атындағы ҚазҰПУ 6М010200 – Бастауыш оқыту педагогикасы мен  
`дістемесі мамандығының 2 курс магистранты, аyauka.b.b@mail.ru 
 
Мақалада бастауыш сынып оқушыларының зияткерлігін дамытуда интерактивті `дістерді қолдану м`селесі 
сөз  болады.  Зияткерлікті  дамыту  оқушылардың  белсенді  ойлау  қызметінің  дамуын,  олардың  сана-сезімінің 
сенімді ж`не қажетті біліммен толығуын, ақыл-ой қабілеті мен білімге қызығушылығын арттырумен сипатта-
лады.  Бастауыш  сынып  оқушыларыныңзияткерлігі  мен  жеке  ерекшеліктерінің  даму  деңгейлерін  есепке  ала 
отырып, олардың оқу `рекеттерін `ртүрлі формада ұйымдастыруда интерблсенді `дістерді тиімді қолдана білу 
қажеттілігі  айқындалады.  Өзін-өзі  одан  `рі  дамытуға  ж`не  жетілдіруге  қабілетті  зияткерлігі  дамыған  тұлғаны 
қалыптастыру  қажет.  dдебиеттерге  жасалған  талдауларзияткерлік  ж`не  интербелсенді  `дістер  ұғымдарына 
берілген анықтамалар ақыл-ой `рекеті жүйелерімен, м`селені шешу стратегиясымен, танымдық белсен-ділікті 
талап ететін жағдайға индивидуалды ықпал тұрғысынан  қараумен байланыстыра қарастырады. Интеллект ол – 
ақыл-ой  қабілеті,  ал  ойлау  –  ақыл-ой  белсенділігі,  олардың  арасындағы  айырмашылықтарды  ескеріп  зерттеу 
м`селесі `лі толық негізделмеген. Интеллект нақты ойлау үдерісін анықтайтын терең құрылым екені талданады. 
Интербелсенді `дістер оқушының білімді өздігінен меңгеруіне жол ашатын, білімді практикалық жолмен игер-
тудің  басты  құралы  болып  табылатыны  айтылады.Бастауыш  сынып  оқушыларының  зияткерлігін  дамытуда 
интербелсенді  `дістерді  пайдалануда  `р  оқушының  субъективтік  т`жірибесі  ескерілетін  жаңа  білімді  жасау 
`рекеттерін  де  білдіреді.  Оқыту  үдерісі  тікелей  ж`не  кері  байланысқа,  ашық  диалогқа  құрылып,  бұл  оқушы-
лардың оқуға деген ынтасын белсенділігін арттырады. 
Тірек сөздер: интербелсенді `дістер, зияткерлік, зияткерлікті дамыту, бастауыш сынып, оқушы, `дістеме. 
 
«Интеллектуалды  ұлт  -  2020»  жобасында  Елбасының  бүкіл  халықтың  алдына  қойған  негізгі 
идеясы экономиканы дамыту, халықтың `леуметтік жағдайын көтеру, рухы жоғары білімді тұлғаны 
қалыптастыру  арқылы  қоғамды  дамытуды  көздейді  [1,  2  б.].  Бүгінгіқоғамныңалдындарухы  күшті 
тұлға,  халық,  қуатты  мемлекетті  қалыптастыру  м`селесі  тұр.  Осы  тұрғыда  тұлғаның  зияткерлігін 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
382 
дамытуда бастауыш білім беру жүйесінің б`секеге қабілетті жас ұрпақтың рухының биіктігін, білік-
тілігі  мен  білімінің  табыстылығы  н`тижесінде  түйінді  құзыреттілікті  меңгертуді  қамтамасыз  ететін 
деңгейде ұйымдастыруы қажет. 
Философиялық  энциклопедиялық  сөздікте:  «Интеллект»  латынша  intellectus  деген  сөзден  аудар-
ғанда «ақыл», «ақыл-парасат», «түсінік», «таным», «ойлау қызметінің жоғарғы типі» деген мағынаны 
білдіреді. Ғылымитұрғыданалғанда интеллект төмендегідей мағыналарда қарастырылады: 
1) индивидтің ақыл-ой қабілетінің тұрақты құрылымы;  
2) белгілі бір м`селені танып білу ж`не оны шешуге қатысты адамның жаңа өмірлік жағдайларға 
(міндеттерді  шешу  барысындағы  мінез-құлық  сипаттарының  жинағы  ретінде)  бейімділігі  мен  кез 
келген  іс-`рекеттің  табыстылығын  анықтайтын  индивидтің  танымдық  үдерістерінің  өзгеретін  жүйе-
сінің (ойлау, сезіну, қабылдау, жадына сақтау, қиялдау, елестету ж`не т.c.с.) ж`не басқа қабілеттері 
негізіндегі жалпы қабілет; 
3)  индивидтің  барлық  таным  функцияларының  жиынтығы:  түрткі  мен  қабылдаудан  ойлау  мен 
қиялға дейін, таным іс-`рекеттерінің негізгі формасы [2, б.121], - деген анықтама берілген. 
М`дени-философиялықэнциклопедиялықсөздікте:  Интеллект  –  (лат.  Intellectus  –  зерде,  ақыл, 
парасат)  –  адамның  ойлау  қабілеті.  Интеллект  м`дениеттануда  ж`не  психология  мен  философияда 
тұлғаның  м`ліметтерді  саналы  түрде  саралап,  оған  баға  берудегі  қабілеттің  тұрақты  ерекшелігін 
көрсететін ұғым-термин, – дегенанықтамаберілген[ 3]. 
С.Ю.Канның зерттеу жұмыстарында тұлға интеллектісінің когнитивті ұйымдасуындағы бір-
біріне  қатысты  емес,  бірақ  проективті  интеллект  инфрақұрылымы  байқалатын  үш  қосалқы 
жүйелердің  барлығы  көрсетіледі:  перцептивті  креативтілік  факторы,  динамикалық  фактор, 
gлеуметтік креативтілік [4]. 
Бұл құрылымның негізгі қызметі – жағдаяттың бастапқы когнитивті көрінісін оның кеңіс-
тіктік немесе уақытша дамуымен сgйкестендіру, яғни, қарама-қайшылықтарды қабылдай білу. 
А.В.Морозов  шығармашыл  тұлғаның    интеллектуалдық  ж`не  тұлғалық  ерекшеліктерінің  кешені, 
м`селені  өз  бетімен  шешетін,  жаңа  сонылы  идеялардың  туындауы  ж`не  м`селенің  қалыптан  тыс 
шешілуі деген [5]. Егер интеллект м`селесінқарым-қатынас арқылы қарастыратын болсақ, субъект – 
п`н  (шығармашылық  үдеріс),  сондықтан  бұл  жерде  өнімді  ойлау  үдерісінің  зерттелуіне  тереңірек 
тоқталу керек. 
Интеллект  туралы  м`селелер  оқытумен,  когнитивті  стильмен,  адаптацияға  қабілетпен,  белсенді-
лікпен,  өзіндік  реттелумен  байланысты  түсіндіріледі.  Интеллект  ақыл-ой  `рекеті  жүйелерімен, 
м`селені шешу стратегиясымен, танымдық белсенділікті талап ететін жағдайға индивидуалды ықпал 
тұрғысынан  қараумен байланысты айтылады. Интеллект ол – ақыл-ой қабілеті, ал ойлау – ақыл-ой 
белсенділігі,  олардың  арасындағы  айырмашылықтарды  ескеріп  зерттеу  м`селесі  `лі  толық 
негізделмеген. Интеллект нақты ойлау үдерісін анықтайтын терең құрылым болып саналады. Тұлға-
лық  сапа  интеллект  (ой-өрісі)  -  1)  индивидтің  ақыл-ой  қабілеттерінің  салыстырмалы  тұрақты  құры-
лымы; 2) ойлауға тиімді танымдық қабілеттілік. 
С.Д.  Мұқанованың  зерттеулері  интеллектіні  тар  ұғымдағы  ойлау  кеңістігінен  шығарып,  субъек-
тивті  ықпалдың  позицияларын  бекітті.  Жүйелі  құрылымдық  ықпалдың  теориялық  базасы  түсіну 
үдерісін операциялы суреттеу үшін  адекватты болып табылады [6].     
Жасалған  ғылыми-`дістемелік  талдаулар  бүгінгі  ақпараттық  қоғамда  бастауыш  сынып  оқушыла-
рының  тілін  дамытуда  интербелсенді  `дістерді  қолдану  қажеттігін  туындатып  отыр.  Бұл  `рине, 
өзкезегінде иентербелсенді `дістердің тиімділігін айқындайтын теориялық талдаулар жасауды қажет 
етеді.
 
Е.Торранстың  ең  жақсы  дамыған  интеллект  тұжырымдамасының  негізгі  идеясы  «интел-
лектуалды  шек»  теориясына  сүйенеді.  Оның  пікірінше,  интеллект  пен  креативтілік  біртұтас 
фактор  ретінде  қарас-тырылулары  керек.  Интеллект  коэффициентінің  жоғары  кезінде  креа-
тивтілік  тgуелсіз  өлшем  болмақ.  Бұл  деген,  интеллекті  төмен  креатив  болмайды  жgне  креа-
тивтілігі  төмен  интеллектуалдардың  болуы  мүмкін  деген  пікірге  саяды.  Бұл  тұрғыда,  Е.Тор-
ранстың  қорытындысымен  келіспеуге  болмайды,  өйткені  көптеген  зерттеулер  интеллекттің 
жоғарылығы шығармашылық жетістіктерге кепіл бола алмайтындығындgлелдеген[7].  
Интербелсенді  сөзi  –  ағылшын  тiлiнен  аударғанда,  inter  –  аралық,  бiрнеше,  action-`рекет  дегендi 
бiлдiредi. Өзара`рекеттестiк`детте, белгiлi бiр м`селенi шешу, ол шешiмнiң тиiмдiлiгi туралы `ңгiме-
лесу, талқылау түрiнде өтедi. Ең бастысы, мұнда м`селенi шешу үдерісіi жауапқа қарағанда маңызды 
екендiгiн түсiну қажет.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
383 
Бұл  интербелсенді  `дiстiң   мақсаты  –  тек  ақпаратты  беру  ғана  емес,  балаларға  жауаптарды  өзді-
гінен  табу  дағдысын  меңгерту  екендiгiмен  байланысты,  қазіргі  педагогикалық  үдерісті  ұйымдас-
тырудың  субъектілік  қарым-қатынасқа  құрылуы,  тұлғалық-бағдарлы  оқыту  үдерісі  жағдайында 
интербелсенді `дісті тиімді пайдалану қажеттігі туындайды. 
Қазіргі  кезде  бастауыш  білім  беру  жүйесіндегі  маңызды  м`селелерінің  бірі  –  н`тижеге  жетуге 
мүмкіндік  беретін  интербелсенді  `дістерді  қолдана  отырып,  оқушылардың  зияткерлігін  дамыту 
болып табылады. 
Педагогикалық    энциклопедияда:  «Интербелсенді»  жеке  индивидтердің,  жұптың,  топтың  өзара 
біріккен  `рекетте  бір  біріне  алма  кезек  `сер  ету.  Олекіжақты`рекет,  яғни  А  кейіпкер  іс-`рекеті,  Б 
кейіпкерге `сер етсе, ал ол өз кезегінде іс-`рекетімен А кейіпкеріне `сер етеді [8]. 
Интербелсенді `дістер балалардың өзара қарым-қатынасы мен өзара `рекеттестіктеріне құрылады. 
Мұндайқарым-қатынасқоғамдыққалыптасқанмінез-құлық  пен  `леуметтік  нормаларға  негізделеді. 
Өзара    қарым-қатынастық  `рекеттер  мен  балалардың  `леуметтік  өзара  `рекеттестігімен  реттеледі. 
Сонымен интербелсенді `дістер арқылы белсенділік танытатын бала ақпарат алмасу үшін ғана емес 
серіктесімен бірлескен `рекетті іске асыруда ортақ шешімі. 
Интербелсенді `дістер білім беру жүйесінде шынайы келешекке жол ашады, нақтылы: интербел-
сенді `дістерді кеңінен енгізу оқу іс-`рекетін көрнекті, динамикалық ұсыну бейнесуреттерді, дыбыс 
пен  ақпараттық  ресурстарға  қол  жеткізу;  білім  берудің  барлық  деңгейлерінде  –  бастауыш  сынып-
тардан  жоғары  оқудан  кейінгі  деңгейлерде  компьютерлік  оқудың  үздіксіздігі  мен  сабақтастығы  – 
оқыту үдерісіндегі барлық п`ндерді компьютерлік қолдау есебінен; балалардың шығармашылық жеке 
дара  қабілеттіліктерін  ашу  мен  дамыту  үшін  оқыту  `дістемесін,  стилі  мен  құралдарын  таңдау 
еркіндігін қамтамасыз ету; ақпараттық технологиялар негізінде ғылыми ж`не `дістемелік негізделген 
базалық білім беру жүйесін құруды іске асырады.  
М.Мукашеваның  пікірінше,  тұлғаның  дамуы  индивидтің  белгілі  `леуметтік  топ  мүшелерімен 
қарым-қатынасы  мен  бірлескен  `рекетінде  іске  асады.  Басқаадамдарменқатынасқатүсу  оларды 
абстрактылы ұғымдар бойынша ойлау қабілеті қалыптасады, ең бастысы ол өзін жеке тұлға ретінде 
басқалардан  өзгеше  екендігін  сезінетін  болады.  «Мен»  тұлғамын  -  `леуметтік  т`жірибе  жемісімін, 
алғашқы  бастаманы  балалар  ойынынан  аламын.  Осылайша,  балалардың  ішкі  `лемі  топтық  `рекетте 
туындайды,  -  деп  түйін  жасаған  [9].  Бұдан  бастауыш  мектеп  жасындағы  оқушылардың  негізгі  іс-
`рекеті  оқу  десек,  онда  дидактикалық  ойынды  пайдалану  тиімді  екенін  көреміз.  Оқушылар  ойнап 
отырып, қарым-қатынасқа түседі ж`не сол арқылы олардың зияткерлігін дамитынын көруге болады. 
Интербелсенді  `діс  негізінен  екі  адамның  қарым-қатынасына  құрылатындықтан  ойын  ережесін 
сақтауда,  бір  мақсатты  жүзеге  асыру  барысындағы  ақпарат  алмасудағы  оқушылар  `рекеттерін 
ұйымдастыруда тиімділігі жоғары болмақ.  
Интербелсендіоқыту`дісіндебілімжаңа  формаға  ие  болады.  Бір  жағынан,  оқушыларда  қоршаған 
орта  туралы  өзіндік  пікірі,  түсінігі  қалыптасса,  екінші  жағынан  білімді  дайын  күйінде  емес,  өзінің 
белсенділігімен  алады.  Педагог  оқушының    жаңа  білімді  өзінің  белсенділігімен  меңгеруіне  жағдаят 
тудырып,  оны  шешу  үшін  сұрақтар  қойып,  іс-`рекетке  жетелейді.  Екінші  жағынан,  бала  өзінің 
серіктестерімен бірлесе іс-`рекет ете отырып, өзіне айналасындағылардың қатынасын сезінеді, түсі-
неді.  Білімді  меңгерудің  `ртүрлі  жолдарын,  механизмдерін  үйренеді.  Сондықтан  да  оқушының 
өздігінен алған білімі оның өзіндік `рекетінің негіз болып табылады.  
Сонымен,  интербелсенді  `дістер  оқушының  білімді  өздігінен  меңгеруіне  жол  ашатын,  білімді 
практикалық  жолмен  игертудің  басты  құралы.  Интербелсенді`дістердіқолданыпмеңгертілетін  білім-
нің  мақсаты  мен  оның  жеткен  н`тижесін  нақтылау  үшін  Б.Блум  таксономиясының  танымдық 
мақсатын  пайдалануға  болады.  Б.Блум  таксономиясында  білімді  меңгеру  алты  деңгейлі  мақсатты 
көздейді. Олар: білім, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, салыстыру. 
Білім:  дидактикалық  ұстанымдар  мен  теориялар,  өлшемдер,  арнайы  ақпаратты  айтатын,  беретін, 
д`лелдеулер  мен  ұғымдарды  қабылдауға,  білуге  қабілеттілігі.  Мысалы:  оқушылардыңтіліндамытуға 
арналған көркем шығарманы қабылдауы. Тіл ұстарту жаттығулары мен сөздік жұмыстарындағы жаңа 
ұғымдардың м`нін, мазмұнын меңгеруі.  
Түсіну:кезкелгенақпараттың м`нін түсіну сол мезетте қабілеті. Б.Блум түсінудің үш түрлі т`ртібін 
бөліп көрсеткен: 
-  аудару  –  түсіндірілген  материалды  қабылдау  ж`не  оны  басқа  формаға  түсіру,  басқаша  баяндау 
немесе суретін, графикамен бейнелеу; 
-интерпретация – негізгіидеяныжаңаформаға салу; 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
384 
-  экстраполяция  –  алдын  ала  алған  ақпарат  бойынша  болжам  жасау  ж`не  бағалау.  Мысалы: 
оқушылардың  тілін  дамыту  үшін  пайдаланылған  көркем  шығарманы  өз  қиялымен  басқаша  өзгертіп 
баяндауы немесе оның суретін салуы, шығармаға өзіндік баға беруі болып табылады. 
Қолдану:  алдын  ала  меңгерген  материалдарды  кез-келген  жағдайда,  жаңа  жағдаяттардағы  ұста-
нымдар  мен  үдерістерде  ешкімнің  айтуынсыз  қолдана  білу  дағдысы.  Мысалы:  оқушылардың  тілін 
дамытуда өткен материалда баланың жақсы мінез-құлқы, өзін ұстауы, үлкендерді сыйлауы ж`не т.б. 
күнделікті т`жірибеде қолдануы.  
Талдау:  ұсынылған  толық  материалдың  ара  қатынастары  мен  ұйымдастыру  үлгісі  бойынша, 
жекелеген  бөліктерге  бөлу.  Мысалы:  оқушылардыңтіліндамытуда  м`тінді  пайдалануда  оның  басты 
кейіпкерлерін талдау т.б. 
Жинақтау:бұл  шығармашылық  үдеріс,  өйткені  жаңа  материалдың  жеке  бөліктерін  біріктіріп, 
тұтас  жаңа  элементтер  алуы.  Мысалы:оқушының  эссе  жазуы,  өз  ойымен  жаңа  `ңгіме  құрастыруы, 
болжамды тексеретін ой айтуы, `леуметтік жағдаяттарда қоланылатын теорияны қалыптастыру.  
Бағалау:  идеялар  туралы  құнды  пікірлер  мен  шешудің  `діс-т`сілдерін  шығару  үдерісі.  Бұл  баға-
лаулар  сандықж`не  сапалық  болуы  мүмкін.  Бірақ  олар  стандарт  пен  қолданудың  өлшеміне  с`йкес 
болуы  тиіс.  Мысалы:  жалпыға  міндетті  білім  беру  стандарты  бойынша  бастауыш  сыныптарда  `де-
биеттік оқу п`нінде  қолданылатын `ртүрлітапсырмаларынайтуғаболады[10]. 
Оқыту  үдерісінде  интербелсенді  `дістерді  қолдану  жаңа  ақпаратты  тиімді  меңгеруге  ықпал 
ететінін көруге болады. Интербелсенді`дістердіқолданудыңтиімділігін атап өтуге болады: 
- білім алуға қызығушылығы нашар оқушылардың мотивациясы артады;  
- білімді меңгеру деңгейі жоғары болады. Білімді  меңгерудегі  шаршау төмендейді; 
- оқушылардың босқа отыруға уақыты болмайды, жаңа материалды меңгеруге ойланады, өйткені 
ол өзіне ғана сенеді. Барлық бала осылай жұмыс істейді. Оқылғанматериалғақызығушылығыартады; 
-мұндайжұмысқаоқушылардыңбарлығы  жұмылдырыла  ұйымдастырылады,  олардың  тілі  дамиды, 
`ртүрлі `деби шығармалармен жұмыс істеп үйренеді; 
- топпен жұмыс істеу дағдысы қалыптасады; 
- коммуникативтікдағдысықалыптасады; 
- педагогтың өзінің к`сіби іс-`рекетіне қызығушылығы артады, мұндай ұйымдастырылған оқу іс-
`рекеті оқушыларда ж`не өзіме үлкен қанағат сезімін тудырады, табысқа жеткізеді; 
-  өзінің  іс-`рекетін  талдау  мүмкіндігі  пайда  болды,  қалай  көңілсіз  н`рседен  қызықты  жасауға 
болады,  өзіңнің  «табысыңды»  немесе  «кемшілігіңді»  басқалармен  бөліскің  келеді.  Өзіңмен  бірдей 
ойлайтындармен тиімді нұсқасын табуға тырысасың; 
-  сабақты  құруда  өзінің  жеке  ерекшеліктерін  ескеру  мүмкіндіктері  пайда  болады.  Өзінің  жеке 
мүмкіндіктерін  көрсетіп:  өз  бағдарламасы  мен  `дістемесіменжұмыс  істейтін,  өзін-өзі  тексеруді 
күшейтіп, оқыту үдерісін ұйымдастырудың мүмкіндігі кеңейеді; 
- сыныпта оқушылардың топтық жұмысын бақылау мүмкіндігі пайда болады, онда олардың жеке 
ерекшелігін айқындалады; 
-  жұмыс  істеу  қызықты  болады.  Сабақта  оқушылардың  өзара  қарым-қатынасын  бақылауға 
мүмкіндік туады; 
- оқушыларға деген қатынас өзгереді. «…кейбір жағдайда  оқушыларға өте көп сенемін, оларға бір 
мақсатқа  бағытталған  өзімнің  серіктесім  сияқты  қараймын.  Бұл  тұрғыдан  алған  педагог  пен 
оқушылардың  қарым-қатынасы  серіктестікке  құрылады.  Серіктестік  қарым-қатынас  педагогтан 
оқушылардың белсенді көзқарасын мақұлдауды, олардың өзіндік ойларын, д`лелдеулерін мойындау, 
дұрыс пікір айтуды талап етеді.   
Қорыта  келе,  оқыту  үдерісінде  интербелсенді  `дістерді  пайдалану  оқушылардан  «таныс  емес 
білімге енуді» талап етеді. Оқушылардыңоқуіс-`рекетіндегіинтербелсенді `дістер  өзара түсіністікке, 
өзара `рекетке, қатысушының `рқайсысына қажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін ұйымдастыру 
ж`не  сұхбаттасып  қарым-қатынас  жасауды  дамытуды  ұсынады.  Интербелсенді  `дістерді  жүйелі 
қолдану, сөз жоқ,  оқушылардың зияткерлігін дамыту мақсатына қол жеткізуге мүмкіндік береді. 
 
1  Қазақстан  Республикасының  президенті  Н.n.Назарбаевтың  Гумилев  университетінде  сөйлеген  сөзі.  – 
Астана, 2007. 
2 Қазақстан Республикасының «Орта білім беруді дамыту» тұжырымдамасы. – Алматы, 2002ж. 
3  ҚР «Білім туралы» Заңы. Мемлекеттік жалпыға міндетті жалпы орта білім беру стандарты «Негізгі 
ережелер» ҚР МЖБС 2003. – Астана, 2007. 
4  Аристотель Сочинения.: в 4 т. – М., 1975. – Т 1. – 330 с.   

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
385 
5  И.Кант Сочинения.: в 3 т. – М., 1978. – 230 с.   
6 Платон Сочинения.: в 3 т. – М., 1968. – 200 с Сочинения.: в 3 т. – М., 1968. – 200 с 
7  Сократ Сочинения.: в 4 т. – М., 1979. – 207 с.   
8  eл-Фараби Философиялық трактаттар. – Алматы, 1992. – 112 б. 
9  Махмуд Қашқари Түрік тілінің сөздігі. Шығармалар жинағы. –Т. 3. Алматы,1997. –528 б. 
10  А.Х.nлімов Интербелсенді eдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану.- Алматы, 2010. 
 
 

жүктеу/скачать 13,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: