Ұлттық баяндама

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
13 
1.1.1 
сурет. ЖӨА
-
ның адам басына шаққандағысы, мың. теңге
 
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
Осылайша,
 
Оңтүстік
-
Қазақстан  (8,4%)  және  Жамбыл  облыстарында  (7,6%)  
«Білім  берудегі  ЖӨӨ»
   
көрсеткіштері  жоғарғы  деңгейді  көрсетеді
. 
Тағы  бір  жайт 
Атырау  облысында  «ЖӨӨ
-
нің  адам  басына  шаққандағы»  пайызының  көлемі 
жоғарғы  көрсеткіштерді  көрсеткенімен,  ЖӨӨ
-
нің  білім  берудегі  көрсеткіштері 
төмен (
 1.1.2 
кесте
).  
1.1.2.  
ЖӨӨ
 / 
Білім берудегі  ЖӨӨ
  
Өңір
 
% 
ЖӨӨ
 
Білім беру ЖӨӨ 
 
Акмола 
 
2,7 
5,9 
Ақтөбе
 
5,1 
3,5 
Алматы 
 
4,8 
5,0 
Атырау
  
10,3 
1,2 
Батыс Қазақстан
 
5,7 
2,5 
Жамбыл
  
2,6 
7,6 
Қарағанды 
 
8,5 
2,9 
Қостанай 
 
3,7 
4,4 
Қызылорда 
 
3,9 
4,0 
Маңғыстау 
 
6,6 
1,6 
Оңтүстік Қазақстан
  
5,6 
8,4 
Павлодар
  
4,9 
3,2 
Солтүстік
-
Қазақстан
 
2,2 
5,9 
Шығыс
-
Қазақстан
 
5,8 
4,3 
Астана қаласы
 
9,0 
2,9 
Алматы
 
қаласы
 
18,7 
2,7 
ҚР
 
100 
3,5 
Дереккөзі
: 
ҚР СА мәліметтері
 
5 655,4 
3 856,1 
3 573,0 
3 559,2 
2 810,2 
1 959,8 
1 939,3 
1 893,8 
1 639,6 
1 262,9 
1 262,2 
1 164,9 
1 113,4 
757,0 
732,0 
635,5 
0,0 
1 000,0 
2 000,0 
3 000,0 
4 000,0 
5 000,0 
6 000,0 
Атырау
 
Алматы қ.
 
Астана қ.
 
Маңғыстау
 
Батыс
-
Қазақстан
 
Павлодар
 
Ақтөбе
 
Қарағанды
 
Қызылорда
 
Шығыс
-
Қазақстан
 
Қостанай
 
Солтүстік Қазақстан
 
Ақмола
 
Алматы 
 
Жамбыл
 
Оңтүстік Қазақстан
 
Қазақстан Республикасы
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
14 
Қызметкерлер мен жұмысшылардың орташа айлық жалақылары бірқалыпты 
емес,  ол  экономикалық  салаларға  байланысты.  Жоғарғы  жалақылары  бар  сала 
ретінде  республикада  өндіруші  және  өңдеуші  өндіріс  орындары,  құрылыс  пен 
тасымал,  ақпарат  пен  байланыс,  қаржы  және  сақтандыру  қызметтерімен 
байланысты қызмет орындарды айтуға болады.  Білім беру мен денсаулық сақтау 
салалары  экономикада  аз  қаржыландыратын  салалар    қатарына  жатқызылады. 
Осылайша,    білім  беру  саласындағы  жалпы  республикалық  орташажалақы 
көрсеткіштерінен әлде қайда төмен  
- 67 
917 теңге
 (
1.1.2 сурет
). 
 
1.1.2 
сурет. Орташа бірайлық жалақы/ экономикалық қызмет түрі,
 
теңге
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
 
300 918 
136 206 
67 755 
59 221 
84 987 
171 794 
78 121 
180 047 
128 652 
112 847 
110 169 
81 125 
90 105 
107 442 
44 986 
90 028 
331 672 
150 203 
77 964 
67 917 
98 004 
199 518 
88 495 
189 484 
143 704 
129 089 
111 496 
91 906 
103 351 
121 459 
50 828 
101 079 
Аумақтан тысқары ұйымдардың қызметі
 
Басқа да қызмет түрлерін ұсыну
 
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер 
көрсету
 
Білім беру
 
Мемлекеттік басқару және қорғаныс
 
Кәсіби ғылыми және техникалық қызмет
 
Жылжымайтын мүлікпен жасалатын 
операциялар
 
Қаржылық және сақтандыру қызметі
 
Ақпарат және байланыс
 
Көлік және қойма
 
Құрылыс
 
Электр, газ және бумен жабдықтау
 
Қайта өңдеу өнеркәсібі
 
Өнеркәсіп
 
Ауыл шаруашылық, орман және балық 
шаруашылығы
 
Қызмет түрлері бойынша барлығы
 
2012 
2011 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
15 
«Мұғалімдердің 
біліктілігінің
 
арттыру  мен  оларды  материалдық 
ынталандыруға
 
жеке  назар  аудару 
керек.
 
Біз,үздік 
педагогикалық 
тәжірибелер
 
негізінд
е 
жетілдірілген, 
жаңа  үш  деңгейлік  педагогтарды 
қайта  дайындайтын  бағдарламаны 
енгіздік».  
 
Н.Ә.Назарбаев
.
 
2012 
жылы 
педагог 
біліктілігінің 
деңгейіне  байланысты  еңбекті  бағалау 
енгізілді. 
 
Бастауыш,  негізгі  және  орта  білім 
бағдарламаларын 
жүзеге 
асыратын, 
деңгейін  арттыру  курстарынан  өткеннен 
кейін,  үшінші  (негізгі) 
- 
деңгей  үшін
- 
қызметтік  жалақыдан 
30%,   
екінші  (негізгі
)  - 
70%
,  бірінші  (ілгері)  деңгей 
- 
қызметтік  жалақыдан  100 
% 
педагогикалық 
қызметкерлердің кәсіби мұғалімдік  айлығына білім мекемесінен  қаржы қосылды. 
  
Халықтың  әлеуметтік
-
экономикалық  даму  қарқыны  мен  деңгейін  анықтау 
кезінде  олардың  қаржылай  кірістерін  де,  сондай
-
ақ  халықтың  қаржылай  шығыс 
көлемін  де  ескере  кету  жөн.
 
Жалпы  Республика  халқының  ақшалай  шығыстары 
2012  жылға  394,5  мың.  теңгені  құраса,  ал  оны  2011  жылмен  салыстырғанда 
                 
44,3  мың  теңгеге  артық.  Шығыс  құрылымына  өндірістік,  материалдық  және 
материалдық  емес  төлем  түрлеріне  жұмсалған.  Білім  беру  жүйесі  материалдық 
емес  шығынға  жатқызылады,  ол  қызмет  көрсетудің  әлеуметтік  саласы  болып 
табылады да,  тұлғаның кәсіби және  тұлғалық қалыптасу кезеңінде маңызды роль 
атқарады. Оқуға шыққан шығын адам басына шаққанда
 11,9 %  
құрайды.
 
Тұрғындардың 
білім  алуға  жұмсаған  шығындарының  құрылымында    негізгі 
бөлігі 
жоғары білімге 
(25,5%)  
мектепке дейінгі білім беруге (18,4%) және тамаққа
 
(16,7%) 
жұмсалады
. 
Халық  бастауыш  және  орта  білім  алуға  бір  пайыздан  да 
                 
аз  қаржы  жұмсайды  (
  0,7%-
дан
). 
Халықтың  бюджетінде  оқулықтар  сатып  алуға
 
3,4%, 
бейресми  шығындарға
 
–
  5,4%   
және  репетиторлық  қызметтерге
  -  2,5% 
қарастырылған
. 
Репетиторлық  қызметке  сұраныстың  артуының  негізгі  себептері: 
олимпиада,  жарысқа  қатысу  және  білім  деңгейін  жоғарғы  деңгейде  қабылдау 
мақсатында  немесе  сырқат  салдарынан  немесе  басқа  да  жағдайлардың  болуы 
мектеп бағдарламасынан артта қалушылардың мұқтаждығын туғызады.
 
 
Халықтың тұрғылықты жерлеріне байланысты жасалған талдау барысында 
қала тұрғындарының мектепке дейінгі білім беруге шығыс көрсеткіші 
14,4%
( қала
-
23,9%, 
ауыл
-9,5%) 
құрайды
.   
Ауыл  тұрғындары  студенттерге  пәтер  жалдауға 
                   
4,5 
есе төлейді.
 
Осылайша, қала тұрғындары репетирорлық қызметке 7,6 есе көп 
шығын шығарады
 (1.1.3 
кесте
). 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
16 
1.1.3 
кесте. Халықтың білімге жұмсайтын шығын құрылымы
 % 
 
Білім беруге  жұмсалатын 
шығын
 
Барлығы
 
Оның ішінде
 
қала тұрғындары
 
ауыл тұрғындары
 
Мектепке дейінгі білім 
беруге төлемақы
 
18,4 
23,9 
9,5 
Оқулықтар сатып алу
 
3,4 
2,9 
4,2 
Оқушылар үшін мектеп 
 
формасын алу
 
4,4 
3,9 
5,3 
Тамақтануға
 
шығатын 
шығын
 
16,7 
15,9 
18,2 
Жол қатынастарына 
жұмсалатын төлемақы
 
7,7 
6,7 
9,2 
Бастауыш мектепке 
төленетін төлемақы
 
0,7 
1,1 
- 
Жалпы орта білімге 
төленетін төлемақы
 
0,7 
1,0 
0,3 
Кәсіби орта білім беруге 
төленетін
 
төлемақы
 
8,7 
7,6 
10,5 
Жоғары білім алуға 
жұмсалатын төлем
 
25,5 
25,1 
26,0 
Білім алуға
 
бейресми 
төлемдер
 
5,4 
5,0 
6,1 
Студенттерге 
(оқушыларға) пәтерді жалға 
алуға
 
төлемақы
 
4,9 
2,1 
9,4 
Репетиторлық
 
қызмет
 
2,5 
3,8 
0,5 
Ересектердің және т.б. 
білім алуы 
 
1,0 
1,0 
0,8 
Дереккөз: ҚР
 
СА
 
мәліметтері 
 
 
Ересектерді  оқыту  жұмыспен  қамтамасыз  ету  саласындағы  бағдарламалар 
аясында жүзеге асады
 - 
«Жолкартасы
 - 
2020», және «Жұмыспен қамтамасыз ету 
-
2020».  Өмір
 
бойы  өн  бойына  білім,  тәжірибе  мен  дағдыларды  үйренуге 
бағытталған білім беру мен оқыту қызметінен құралған.
 
Білім  беру  жүйесінің  дамуына  мемлекеттің  әлеуметтік
-
экономикалық
 
даму 
факторы  ғана  емес,  сонымен  қатар  халықтың  демографиялық  құрылымы  мен 
географиялық  ерекшеліктері
 
(туылу  саны,  халықтың  белгілі  білім  деңгейінің 
жаппай болуында, халықтың тығыздығы, көліктік инфроқұрылым және т.б )
 
де әсер 
етеді.
 
Республикада  халық  саны  2012  жылы  16,6  млн
. 
адамды  құрады.  Табиғи 
жолмен  көбею  халық  саныны  артуының  негізгі  факторы  болып  табылады.
                  
2012  жылға  адам  саны  238,3  мыңға  көбейді,  2011  жылғы  (228,3  мың  адам) 
көрсеткіштермен  салыстырғанда  көбірек.
 
Өңірлік  бөліністе  адам  санының
 
күрт 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
17 
өсуін,  әсіресе  ол
 
Оңтүстік  Қазақстан  облысында  жоғарғы  көрсеткіштерге 
                      
ие  (27,3 
%
),  төмен  көрсеткіштер
  - 
Солтүстік  Қазақстан  облысында.
 
Бұл 
аймақтағы табиғи өсу деңгейінің төмендігі, туылудың азаюы (8 709 адам немесе
 
2,3  %) 
және  өлімнің  көп  болуы  (7  891  адам  немесе 
  5,5  %) 
орын  алған                       
(1.1.3 
сурет
). 
 
1.1.3 
сурет.
 
Қазақстан
: 
халық
 
санының табиғи өсу
 
динамикасы
  
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
Халық
 
санының  өсуі  республикада  бала
 
туу  санының  жоғарғы 
көрсеткіштеріне
 
байланысты.  2012  жылы  туылу  көрсеткіші  380,9  мың  адамды 
көрсетсе, ал ол 2011 жылмен салыстырғанда 8404 адамға көп (
 1.1.4 
сурет
). 
 
1.1.4 
сурет.
 
Қазақстан
:  
халықтың туылуы, адам
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
228331
 
238385
 
Табиғи өсім  2011
 
Табиғи өсім  2012
 
380 948
 
80 090
 
8 
70
9
 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
18 
Өңірлік  бөліністегі
 
халықтың  шынайы  іс  әрекет  көрсеткіштерінің 
мониторингі  мемлекеттік  білім  беру  саясатының  дұрыс  жоспарланғанын  және 
уақытылы  түзету  жұмыстарының  жүргізілетіндіктерін  көрсетеді
  - 
ол  дегеніміз 
балаларды сапалы мектепке дейінгі және  жалпы орта біліммен қамтамасыз ету,  
педагогикалық  мамандармен
 
жасақтау,  қажетті  оқу  құралдарын    жеткізу  мен 
тамақтандыру және т.б.
 
Мемлекеттің білім беру жүйесінің сапасына әсер ететін факторлар ретінде 
көші
-
қон  ағымын  айта  кетсек  те  болады.  2011
-
2012  жылдары  республикадағы 
көші
-
қон
 
ағымының  күрт  азаюы  байқалады.
 
2012  жылы  осындай  қоныс 
аударғандар  (1428  адам)  санын  көрсетті.  Көші
-
қон  үдерісінің  қарқынды  түрде 
өсуі  Алматы  мен  Астана  қалаларында,  сондай
-
ақ  Алматы  мен  Маңғыстау 
облыстарында  кездеседі.
 
Халықтың  кері  кету
 
көрсеткіштері  Батыс  Қазақстанда 
                  
(-8 310), 
Оңтүстік 
Қазақстанда 
(
-7 
485) 
және 
Жамбыл 
облысында 
                                   
(-6 
391 адам) құрайды (
1.1.4 
кесте
).  
 
1.1.4 кесте.
 
Казақстан
: 
халықтың көші
-
қоны
, 
өңір
 
 
2011 
2012 
Өңір
 
келді
 
шықты
 
қалғандары
 
келді
 
шықты
 
қалғандары
 
Ақмола облысы
 
14 297 
20 023 
-5 726 
13 352 
16 782 
-3 430 
Ақтөбе облысы
 
9 540 
12 710 
-3 170 
8 364 
11 129 
-2 765 
Алматы облысы
 
46 894 
41 958 
4 936 
43 480 
37 089 
6 391 
Атырау
 
облысы
 
8 526 
9 028 
-502 
8 456 
7 931 
525 
Батыс Қазақстан облысы
 
14 303 
16 033 
-1 730 
13 147 
14 499 
-1 352 
Жамбыл облысы
 
8 178 
19 331 
-11 153 
13 928 
20 319 
-6 391 
Қарағанды облысы
 
27 598 
30 804 
-3 206 
24 625 
28 762 
-4 137 
Қостанай облысы
 
20 115 
24 267 
-4 152 
19 811 
22 198 
-2 387 
Қызылорда облысы
 
11 800 
14 790 
-2 990 
11 836 
13 498 
-1 662 
Маңғыстау облысы
 
21 183 
12 829 
8 354 
18 664 
10 803 
7 861 
Оңтүстік Қазақстан облысы
 
31 790 
41 649 
-9 859 
35 298 
42 783 
-7 485 
Павлодар
 
облысы
 
12 983 
16 773 
-3 790 
13 302 
16 059 
-2 757 
Солтүстік Қазақстан облысы
 
10 744 
16 964 
-6 220 
10 991 
15 893 
-4 902 
Шығыс Қазақстан облысы
 
33 344 
42 649 
-9 305 
28 481 
36 611 
-8 130 
Астана
 
қаласы
 
59 196 
28 061 
31 135 
50 831 
31 514 
19 317 
Алматы
 
қаласы
 
72 378 
49 898 
22 480 
51 549 
41 673 
9 876 
ҚР
 
402 869 
397 767 
5 102 
366 115 
367 543 
-1 428 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
19 
Қоныс  аудару  ағымының  қарқынды  түрде  өсуі
 
Астана  мен  Алматы 
қалаларында
, 
сол  сияқты,  Алматы  мен  Астана  облыстарында  байқалады. 
Біртұтастай  алғанда  2012  жылы  ҚР  СА  мәліметтеріне  сүйенсек 
146  414 
адам 
(республикадағы  жалпы  адам  санының  0,9
%
)  тұрғылықты  жерлерін  мемлекет 
аймағынан  тыс  жерлерге
 
өзгертулерін  шешкен
. 
Алып  шаһарлар  өзіне  негізгі 
қорларды 
- 
ең  бастысы  экономикалық  белсенді  халық  пен  инвестицияларды
 
тартады
. 
Осылайша  қалалану  заманауи  өмірде  ең  маңызды  әлеуметтік  және 
демографиялық үдеріс болып табылады.
 
Республика  халқын
 
құрылымдық  жағынан  талдау  қала  тұрғындарының 
(54,7%)     
ауыл  тұрғындарынан 
45,3%   
әлде  қайда  көбірек  екендігін  көрсетеді.
 
2012  жылғы  ауыл  халқының  өсуі 
74,5%   
құрайды  (2011  жылы
 
–
  7 
560,8  мың 
адам
). 
Осылайша  қала  тұрғындарының  ауыл  тұрғындар  санынан  басым  болу 
құбылысы  Қарағанды  облысында
 
–
 
78,3%,  Павлодар  облысында  –
 
68,9%  және 
Ақтөбе  облысында  –
  61,7% 
орын  алған.
 
Алматы,  Жамбыл,  Маңғыстау  мен 
Оңтүстік  Қазақстан  облыстарындағы  қала  тұрғындар  санының  көрсеткіштерінің 
азаюы  байқалады,  ол  табиғи  өсудің  азаюы  мен  кетудің
 
кемуімен  түсіндіріледі
              
(1.1.5 
сурет
).  
 
 
1.1.5 
сурет.
 
Қазақстан
: 
2012 жылғы қала мен ауыл тұрғындарының құрылымы
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
46,7
 
61,7
 
23,2
 
48,0
 
4
8
,5
 
38,9
 
78,3
 
50,8
 
42,3
 
5
1
,7
 
39,1
 
68,9
 
40,8
 
58,2
 
100
 
100
 
54,7
 
53,3
 
38,3
 
76,8
 
52,0
 
5
1
,5
 
61,1
 
21,7
 
49,2
 
57,7
 
48,3
 
60,9
 
31,1
 
59,2
 
41,8
 
45,3
 
қала тұрғындар үлесі
 
ауыл тұрғындар үлесі
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
20 
 
2012 жылы ауыл тұрғындар санының
 
өсуі бес  облыста байқалды (Қостанай, 
Павлодар,  Ақмола,  Батыс  Қазақстан,  Қарағанды  облыстары),  бұл  ауылдардағы 
әлеуметтік
-
экономикалық 
өмірді 
жақсартуға 
бағытталған 
мемлекет 
бағдарламасымен 
(«Агробизнес
-
2020», 
«Дипломмен 
ауылға») 
байланыстырылады.  Ауыл  шаруашылықтың  дамуы  агроөндірістік  бизнестің 
дамуына, жаңа жұмыс орындарының ашылуына, ауылдық жердегі халықтың бос 
уақытын үнемді пайдалануына жол ашады.
  
Республика  халқының  жас  ерекшелігіне  байланысты  жасалатын  талдау 
халықтың  даму  алғышарттары  мен  өзгерістерді  анықтауға  мүмкіндік  туғызады.
 
ҚР  СА
 
мәліметтеріне  сүйенсек  халықтың  басым  бөлігі,  оның  ішінде
 
еңбекке 
жарамды
 
–
  63,6%, 
жасы  еңбек  жасына  жетпеген
  -  26,4%, 
еңбек  жасынан  өтіп 
кеткен
 
–
  10,0% 
құрады.
 
Қазақстанның  негізгі  бөлігі  жасы
  20-24 
құрайтын 
жастардан  тұрады
  -  10%,  25-29 
жастағылар  саны
 
–
  8,9%, 
1  ден  4  жас 
аралығындағы  балалар  саны
 
–
  8,2%. 
Жыл  сайын
 
0  дан
  9 
жас  аралығындағы 
балалар  саны  өсуде
.  10-
нан 
19 
жас  аралығындағы  жасөспірімдер
 
еңбекке 
жарамсыз топтарда
 
–
 65-69 
жас,
 
адам саны азаюда 
(1.1.6 
сурет
). 
 
 
1.1.6 
сурет.
 
Қазақстан
: 
халықтың
 
жас  құрылымына  салыстырмалы  түрде  жасалған
  
диаграмма, адам
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
3
6
2
 6
3
0
 
1
 2
9
3
 9
0
4
 
1
 2
3
8
 4
9
3
 
1 
136 
310
 
1
 4
3
0
 3
4
5
 
1
 6
5
1
 0
3
1
 
1 
419 
667
 
1
 2
5
4
 9
3
0
 
1
 1
5
9
 9
8
4
 
1
 0
7
1
 2
7
4
 
1
 0
8
9
 6
4
4
 
9
7
1
 2
6
4
 
728 
677
 
5
4
5
 2
6
9
 
1
 0
8
8
 5
3
7
 
3
6
7
 8
2
0
 
1
 3
6
6
 4
9
6
 
1 
305 
812
 
1
 1
1
5
 1
2
8
 
1
 3
6
3
 7
6
9
 
1
 6
3
5
 6
1
5
 
1
 4
8
1
 7
5
4
 
1
 2
6
7
 8
7
4
 
1
 1
7
4
 1
1
1
 
1
 0
8
3
 3
7
2
 
1
 0
7
3
 8
9
6
 
1
 0
0
9
 0
0
8
 
7
5
4
 2
0
7
 
5
8
1
 8
5
4
 
1
 0
9
4
 5
9
6
 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 

жүктеу/скачать 11,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: