Жүкдалы аурудың жекелегев окнгасш піц пайда болуына байла-

қатар  түрмыстық  ошақтардың  көбеюі  инфекцияның  үйымдасқан 

үжымдардан  шығуының  салдары  болып  табылады.  Адамдар  үшін 

вирулентті зооноздардың қоздырғыпггары эпизоотиялық ошақтарда 

түзіледі.

Ретроспсктивтік эгщдемиологиялық талдау нөтижесінің фонын- 

да қауьфт эпидемиологиялық талдау жүйесі эпидемиологтың жұқпа- 

лы ауру  оқигасы жайында жедел хабар алған кезде жағдайды  шама- 

лап бағалауға мүмкіндік береді.  Бірақ мүңдай кезде жасалатын  бол- 

жамды  ошақта жүмыс  істеген  кезде  тексеру  және  нақтылау  қажет. 

Жағдайдың  күрделілігіне  байланысты  ошақты  тексеруді  сол  жерде 

түратын дөрігер-эпқдемиолог немесе оның көмекшісі жүргізеді. Олар 

түратын жеріңдегі ошақты тексерген кезде,  эпидемиологиялық тек­

серу  картасын  толтыруы  керек.  Ал  үжымдарды  тексеру  нөтижелері 

жиі кезде акт түрінде толтырылады. Тексеру қүжаттарының басқа да 

түрлері болуы мүмкін.  Барлық жиналған ақпаратты бағалауды,  ата- 

лған  жүқпалы  аурудың  нозологиялық  түрі  бойынша  профилқді 

дөрігер-эпидемиолог жүргізеді.  Ошаққа эпидемиологиялық тексеру 

жүргізудің төртібі жайында стандартты нүсқаулар беруге болмайды.

Эпидемиологиялық тексеру өр кезде творчесгвалық процесс бо­

лып табылады, ол ретроспективгік эіщцемиологиялық таддау кезіндегі 

эпидемиологиялық-диагностихалық  ойлаумен  органикалық  байла- 

ныста.  Багдар алу үшін  13-ші схемада берілген жүмыстың кейбір ке- 

зеңдерін көрсетуге  болады.

Үйымдасқан  үжымдағы  ошақтың  эпңдемиялық жағдайын  нақ- 

тылау қоздырғыштың эпидемиялық түрінің іште қүрылғаны туралы 

болжамның негізінде жүргізіледі.  Бүл жағдайда, түрсіз,  клиникалық 

диагноз  қою  қиынға  соғатын  аурулар  инфекцияның  айқын  бейне- 

ленген манифестік түрінен бүрын болады. Мысалы, скарлатина сгреп- 

тококты  аурулардың  кезінде  пайда  болады,  ал  оларға  баспа  немеое 

жедел респираторлық аурулар (ЖРА) деген диагноз қойылады. Қазіріі 

кезде қүрөзек (дифтерия)  кей жагдайда неврологиялық асқынулар- 

дың  дамуы  кезінде  немесе  секциоңдық  үстел  үстінде  анықталады. 

Мүндай жагдайда, ретроспективті түрде басқа диагноздармен өтетін 

қүрөэек ауруы анықталады.  Вирусты  гепатитттің А түрі  (ВГА)  оша- 

ғында  сарғаюсыз  жөне  симптомсыз түрінің  болуы  мүмкін  (айсберг

'’но

213

13-с х  е  м  а.  Жүқпалы  ауырудьш жевелеген  оқигасыныц  пайді  болуына 

байланысты  эпвдемиялыв  ошақты тексерудіц  мазмүнын  қүрайтын негізгі  белімдер

Аурудың нозологиялық түріне жөне ошақтағы нақты жағдайлар- 

ға байланысты эіщцсмиялық^хағдайды нақтылау үшін апталық, ай- 

лық немесе бірнешс айдагы медициналық құжаттар тексеріледі. Егер 

жүқпаның сырттан әкелінуі жайында болжам құрылса,  онда эгшде- 

миялық жагдайды нактылауға, қосымша ошактарды іздестіруге неме­

се  олардың байланыс  мүмкіндігіне  болжам жасалады.

Эпидемиялық  ош ақтың  іпгген  түзілуі  немесе  сырттан  өкслінуі 

жайында жасалатын болжам эпидемиялық анамнез жинау барысын- 

да,  науқастан  жауап  алу  кезіңде  нақтыланады.  Әр  инфекцияның 

эпидемиологиялық  ерекшелікгеріне  байланысты  сүрактар  инфек­

ция  көзін  және  қоздырғыштың  таралу  факторын  анықтау  мақса- 

тында  қүрастырылады.  Аурудың  клиникалық  көріністерінің  ерек- 

шеліктері кейде жүғу механизмін нақтылауга көмектеседі.  Мысалы, 

туляремияның жаралы бубоңцы түрі — трансмиссивтік жүғу жолын, 

ал ангионозды-бубонды түрі -  алиментарлық жолмен жүғатындығын 

білдіреді.  Соңдай-ақ,  соның  негізінде  диагноз  қойылған  клиника- 

лык белгілер ескеріледі.  Мұңдай жағдайда қосымша клиникалық жөне

214

лабораториялық  зертгеулерді  жүргізу қажеттілігі  туындауы  мүмкін. 

Ол  ауру диагнозын  анықтау,  ұжымның  иммунологиялық  қүрылы- 

мын  немесе  қоздырғыштың турін  анықтау  мақсатыңца  жүргізіледі. 

Науқастың ауырған күні анықталады жөне оңашаландырғанға (изо­

ляция)  дейінгі  мінез-құлық  режимі  анықталады.  Аурудың  жүқпа- 

лылығының түрі мен мерзімі туралы мөліметтер ошақта адамдардың 

зақымдану қауіпі жайында қорьпъшды жасауға мүмкіндік береді.

Науқастардан алынған мөліметтер ошақтағы сау адамдардан алын- 

ған  мөліметтермен  толықтырылады,  ал  кейбір  жағдайларда  олар 

субъективті  ақпараттьщ  бір  ғана  көзін  құрайды  (балалар  ауырған 

жағдайда,  аурудың ауыр халде  өтуі).

Сондай-ақ  ошақтагы  сау  адамдардан  сүрау  аурудың  жүғу  жөне 

бүл адамдардың ауруға шадцығу қауіпінің дөрежесін анықтау макса- 

тын көздейді. Ошақтағы сау адамдар көрсеткіштер бойынша лабора- 

ториялық  тексеруден  өткізіледі.  Тексерудің  түрі  жүқпалы  аурудың 

нозологиялық түрінің ерекшеліктері жөне ошақтағы нақты жағдай- 

лар арқылы  анықталады.

Сыртқы орта объектілерін қарау жөне тексеру эпидемиялық ошақ- 

ты тексерудің маңызды кезеңі болып табылады.  Нақты аталған ауру- 

дың эпидемиологиясында маңызы бар объектілерге назар аударылады. 

Жағдайға байланысты лабораториялық тексерулер жүргізіледі. Сыр- 

тқы  орта  объектілерін  визуальды  жөне  лабораториялық  гексерудің 

бағыты  тексерілетін  болжамның түрімен жөне  қосымша болжамды 

қүрудың қажеттиіігі бойынша  анықталады.

Барлық  жиналған  дерекгердің  негізінде  эпидемиялық  ошақтың 

қүрылу механизм! туралы ақырғы болжам жасалады жөне соған бай­

ланысты  ошақтың кеңістіктік және  уақытгық  шекаралары  анықта- 

лады.  Ошақтың кеңістіктік шекаралары адамдардың аумақтық және 

өлеуметтік  жас  топтары  бойынша  белгіленеді.  Оның  шегінде  қоз- 

дырғыштың таралуы мүмкін. Ошақтың уақыттық шекарасы арнайы 

жөне  арнайы  емес  ортада  орналасқан  қоздырғыштың  өмір  сүру 

ерекшелігіне  орай  белгіленеді.

Жасалган  болжам  ошақтың  ерекшеліктеріне  сәйкес  жөне  оған 

өсер ететін  ғылыми  нақтыланған қүралдармен  оны жоюға арналған 

шаралардың бағытын  анықтайды.

215

4. 

Көптеген  аүрулары бар  (бүрқ етпе,  індеттер)  ошақты эшдемио- 

логиялық тексеру. Антропонозды жүқпалы аурудың өр жекс оқиғасы 

айқын  немесе  жасырын  өтетін  эпидемия  барысыньщ  айналасында 

туындайды. Сондықтан жүқпалы аурудың пайда болуына байланыс- 

ты ошақты тексеру негізінде  эпидемиологиялық жағынан байланы- 

сқан жүқпалы жағдайлардың жіктелуімен аяқталуы керек. Егер үқсас 

жағдайда  инфекцияның  бір  немесе  бірнеше  манифестік оқиғалары 

анықталса, онда кей жағдайда ғана эпидемиологиялық тексеру жүр- 

гізіледі.

Жүқпалы аурудың нақты нозологиялық түрінде эпидемия бары* 

сының даму механизмін білу індеттердің жіктелуіне сөйкес, қай топ­

ка жататынын тез анықтауға мүмкіндік береді.  Бірақ бұл жеткіліксіз. 

Бүрқ етулердің (іңдеттердің) даму механизмі туралы құрасгырылған 

болжам эпидемиолошялық тексеру кезіндегі бар ақпаратіъщ негізінде 

жөне  эпидемиологиялық тексеру барысындагы қажеттіліктен туын- 

дайтын  ақпараттың негізінде  нактыланады.

Ошақтың  түріне  және  эпидемиологиялық  тексеру  жүргізетін 

дөрігердің мамаңдыгына, төжірибесіне, дағдысына байланысты жүмыс 

істеу төртібінің өз ерекшеліктері болуы мүмкін.  Ошақты тексерудің 

бағдарлы кезектілігі төмендегідей болады:

— ошақгағы науқастылыкшң қүрылымы мен динамикасын талдау;

— науқас жөне сау адамдардан  сүрау жөне  оларды тексеру;

— сыртқы орта объектілерін тексеру және оны көзбен (визуальды) 

бағалау;

— ошақтың табиғаты туралы болжамды қүрастыру жөне оны жою 

шараларын негіздеу.

Індеттің түріне немесе басқа жағдайларға байланысты сырқатта- 

нушылықтын динамикасын талдау үшін  “қате жөне сынама” төсілі- 

мен ауырудьщ талдауға ыңғайлы бөліну аралығы таңдалынады. Өзге- 

рулердің қосалкы төсілін қолдану арқылы  себсптік-саддарлық бай- 

ланыс анықталады.

Эпидемиологиялық белгілері  бойынша ошақтағы  сау жөне  нау- 

қас  адамдарды  бөлу  өр  түрлі  жолмен  жүргізіледі.  Мүнда  да  2  төсіл 

болуы  мүмкін.  Олар:  1)  эпидемиологиялық  белгі,  ол  түсіндірілетін 

болжаудан  бүрын  болады;

216

2)  болжау  эпидемиологиялық  белгіні  бөлуден  бұрын  болады. 

Бірінші жагдайда,  халықтың аймақтық жөне өлеуметтік жас топтары 

болуы мүмкін,  ал оның ішінде — мектеп сыныгггары немесе мекгепке 

дейінгі мекемелердің топтары болуы мүмкін.  Екінші жағдай кезінде, 

болжамды  жұгу  жағдайларына  байланысты  (мысалы:  күмөнді  бол­

тан  тағамды  немесе  суды  қолдануы  немесе  қолданбауы)  немесе 

біршама бірдей жүғу жағдайларында ауру қауіпіне байланысты (мы­

салы:  вакцинацияланғандар  немесе  вакцинацияланбагандар)  адам- 

дарды бөлу керек. Қаңдай да болмасын бір белгілері бойынша бөлінген 

өр бір топта, сырқатгылық көрсеткіші және сырқатгылық деңгейіңдегі 

айырмашылық анықталады.

Практикалық жұмыс кезінде ошақтағы науқастармен жиі болған 

“жанасу”  эпидемиологиялық  белгі  ретінде  қолданылады.  Соның 

негізінде инфекцияның нақты көзі туралы қорытынды жасалынады. 

Негізінде мүңдай әдіс колд&налады, бірақ оған барлық жағдайда се ну­

ге  болмайды.  Ошақта ауру саны  көп болса,  инфекцияның көзі жай- 

ында жалган ой пайда болуы мүмкін. Инфекция көзін аныктау мүмкін 

еместігі  жасырын  түрде  өтіп  жатқан  індетті дөлелдсйді,  оны  өдетте 

арнайы лабораториялық төсілдердің көмегімен  шешеді.

Ошақта бөлінген  қоздырғыштың сипаттамасы негізгі эпидемио- 

логиялық белгі болып табылады.  Мысалы:  12-суретте ошақтагы  на- 

уқастылықтың динамикасын  талдаган  кезде  қоздыргыпггың  негізгі 

түрінің қүрылуы және Флекснер дизентериясының бүрқ етпеге дейін 

жөне оньщ бүрқ етпенің бас і^езіндегі этиологиялық қүрылымының 

анықтамасы  көрсетілген.

Канализацияланбаған  жағдайда  шыбыңцардың  көбеюінен  қоз- 

дырғыппың таралу механизмінің үдеуі бүрқ етпенің дамуынан бүрын 

бодцы.  2—3  аптадан  соң,  таралудың  қосымша  факторлары  аралас- 

қаннан кейін,  қоздырғыппың жетекші түрінің,  вариантының қүры- 

луы  аяқталды жөне  сырқаттанушылықтың  айқын  көтерілу оқигасы 

орын  алды.  Науқас  жөне  сау  адамдарға сүрақ қою жөне де  сыртқы 

орта  объектілерін  көзбен  бақылау  мен  лабораториялық  зерттеудің 

өзі  бүрқ етпе  кезіндегі сырқаттанушылықтың қүрылымы мен дина­

ми касын  тадцағанда  жасалған  болжауды  растау  немесе  жоққа  шы- 

ғару мақсатын  көздейді.  Сөйтіп,  егер  індет  су  арқылы  пайда  бодцы 

деп болжам жасалса,  науқас жөне сау адамдарға сүрақ қою  (“оқиға-

217

12-сурет  Маусымдых іядет  кезіцдегі Флексиер дизеигернясы коэдыргышыныв 

нсгізгі сероирішыя  күрылу динамика сы

бақылау”  тәсілі бойынша)  кімнің қандай  жиілікпен  күмөнді  орын- 

нан  су  ішкенін  анықтауға  мүмкіңдік  берсді,  судың  сапасы  лабора- 

торияда тексеріледі,  қоздыррьшпъщ суға  енуінің хағдайы  анықта- 

лады.  Тағамдық  жолмен  жұққан  деп  үйғарылса,  онда  біріншіден, 

сау х ән е науқас адамдардың тамақтану төртібі хөнінде,  сүрақ қою, 

екіншіден, қоздырғыштың тамаққа түсуі хай ы  (тагам орны қызметі- 

нің  ауру  жұққан  жүмысшысы,  шыбындар,  хұқпалы   су  жөне  т.  б.), 

тамақтану жағдайы тексерілуі керек. Аурудың қүрылымы мен дина- 

микасын  талдаудың  нөтижелері  арқылы  аныкталған  ақаулықтарды 

сөйкестіру жолымен  себептік-салдарлық байланыс  орнатылады.

Ошақты тексерудің қорьпындысын жасаган ксзде ошақтың таби- 

ғаты туралы ғылыми мөліметгер ескеріледі.  Мысалы, ретроспективтік 

эпңдемиологиялық талдаудың нөтижесі бойынша гепатиттің А түрінің 

эпидемиялық ошақтары көп жағдайда х е к е  манифесті оқиғалармен 

сипатталады,  олар  “көрінбейтін”  індетгің  нөтижесі деп  қарастыры- 

лады. Әдетте топтық ауру кезіңде аддыңда болтан манифесті оқигалар- 

мен қатынасы анықталмайды.  Ол оның аз манифестілігімен түсідді- 

ріледі. Аурудың тамақтану ерекшелікгерімен қоса,  оның ауыз сумен

218

қамтамасыз  етілуі  анықталады.  Барлық  болжамдар  ошақты  эпиде- 

миологиялық тексеру кезінде  сыналуы  керек.

S. 

Санитарлык-эпццемиологиялық барлау.  Санитарлық-эпидеми- 

ологиялық  барлау  эпидемиологиялық диагноз  қою  төсілдердің  бірі 

ретінде,  көп  жагдайда  өскерді  эпидемиядан  қорғау  бағытында  жиі 

қодцанылады. Әскери эгшдемиологиядагы санитарлық-эпидемиоло- 

гиялық барлаудың негізгі төсілдері мен ережелері,  өрине, жалпы ха- 

лықты  эгшдемиядан  қорғау  қажеттілігіндс  де  қолданылады.  Дүние 

жүзіндегі  аса  қауіпті  инфекциялар  жөніндегі  эпидемиялық  жағдай 

туралы  ақпаратты  Республикалық денсаулық  сақтау  агснтгігі  тара- 

тыл отырады. Ақпараттық басылымдар жөне басқа басқару оргаңдары 

елдің ішіндегі жеке аумақтардың жөне контингенттердің эпидемия- 

лы қ жағдайы жайындагы ақпаратпен СЭС-тарды  қамтамасыз етеді. 

Эпидемиялық жөне эпизоотиялық жағдайды мақсатты зерттеу сани- 

тарлық-эпидемиологиялық мекемелерде жүргізіледі.

Қазіргі  жағдайда  халықтың  көшіп-қонуының  жиілеуіне  байла- 

нысты  жөне  жаңа  аумақтарды  игеру  барысында  мүндай  қажеттілік 

үнемі  болып  отырады.  Халыққа  күнделікті  санитарлық-эпидемио- 

логиялық  қызмет  көрсету  кезінде  де  санитарлық-эпидемиология- 

лы қ барлауға қажеттілік туындайды.  Мысалы, қала маңыңдағы сау- 

ықтыру орындарына балалар барар алдында ондағы жагдайды алдын 

ала  зерттеу  қажет.  Яғни  онда  санитарлық-эпидемиологиялық  бар­

лау жүргізіледі.

Өз бетінше дайындалуга арналган сурақтар

1.  Қауырт эпидемиологияпық талдау тусінігіне анықтама беріңіз,  басты 

міндетін айтыңыз.

2.  12-ші схема бойынша қауырт эпидемиологиялық талдаудың алгоритмы 

атап көрсетіңіз,  әрқайсысына мінездеме беріңіз.

3.  Талдауга арналган ақпараттардың екі турін атап, бір-бірінен айырма- 

шылыгын  көрсетіңіз.  Екінші  багыттың  5 турін  атаңыз,  оларды  жеке-жеке 

сипаттаңыз.

4.  Эпидемиологиялық ошақты тексерудегі багыттарды  13-схема бойынша 

талдаңыз.  Ошақты тексерудің қандай кезектілігі болады.

5.  Ошақты  тексерудің  нәтижесінен  қорытынды  жасау  принцптерін 

айтыңыз, мысалдар келтіріңіз.

219

15-mapay

“ЭПИДЕМ ИОЛОГИЯЛЫ Қ ДИАГНОЗ”  Т Ү С ІН ІП Н Щ  

МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ  Н Е П ЗІ

Клиникалық медицинада “клиникалық диагноз” деген түсініктің 

бүрыннан қолданылатыны бәрімізге мөлім. Оның теориялық, төжіри- 

белік  және  өдістемелік  жақтарын  белгілі  ғалымдар  терең  зерттеген 

(М.  Н. Муцров, С.  П.  Боткин,  Г. А. Рейнберг, К.  Е.Тарасов, А. Ф.  Би­

либин,  Г.  И.  Царегородцев,  т.  б.).

“Эпидемиологиялық диагноз” терминінің жөне түсінігінің пай- 

да  болғанына  көп  уақыт  болтан  жоқ.  Арнаулы  эпидемиологиялық 

еңбектерде  осы  түсінікті  пайдаланғандардың  ішінде  А.  А.  Сумаро­

ков (1977),  В. Д.  Беляков жөне т.  б.  (1981),  Е.  П.  Ковалева жөне т.  б. 

(1985),  В.  В. Долматов (1983),  В. Л. Черкасский (1986)  сиякты белгілі 

эпидемиолог  талымдар  болды.  Оны  В.  Д.  Беляков  (1986)  оқу- 

өдістемелік қүралдарға алғаш рет енгізді. Бірақ соңғы жылдарга дейін 

осы түсінікгің гылыми дөлелденген методологиялық негізі, төжірибе- 

де  пайдаланылуы,  өдістемелік  жақтары  толы қ  зерттелмеді.  Осы 

кемшіліктерді ескере отырып жөне эпидемиялық процесті өлеуметгік- 

экологиялық  концепция  ретінде  зерттеп,  Б.  Л.  Черкасский  (1990) 

“Эпидемиологиялық  диагноз”  түсінігіне  жан-жақты  талдау  жасау 

арқылы  оның методологиялық негізін жасады.

Методологиялық  жағынан  қарағанда  эпидемиологиялық  диаг­

ноз  мәселесі  эпидемиология  гылымының  ерекше  бір  беттігі  оолып 

саналады,  өйткені  ол  осы  ғылымның  барлық теориялық-практика- 

лық төжірибесін жинақтайды және оның сапалық, өзіндік ерекшелігін 

көрсетеді.  Жотарыда  айтылғандай,  эпидемиологиялы қ  жағдайды 

анықтау  (диагноз  қою)  арқылы  жүқпалы  аурулардың  өр  қырлы 

көрінісін  қадағалауға мүмкіншілік туады  жөне  соларға  қарсы  күре- 

су,  алдын  алу шаралары  белгіленеді.

Көңіл  аударарлық  бір  жай  мынау:  эпидемиологиялық  диагноз- 

дың  клиникалық диагноздан  айырмашылыгы  бар.  Бүл  айырмашы- 

лықты үш түрғьщан қарап түсіндіруге болады: біріншіден, клиника- 

лык зерттеу объектісі болып жеке ауырған  адам саналса,  эпидемио- 

логияда  —  эпидемиялық  процесс  өтіп  жатқан  халық  есептеледі, 

екіншіден,  клиникалық  диагноз  (гр.  diagnosis -   айырып  тану)  жеке

220

адам науқасының мөні туралы жасалған дөрігерлік түжырым  болса, 

эпидемиологиялық  диагноз дегеніміз  — эпидемиологиялык  жағдай- 

ды багалайтын қисынды формула және оньщ накты бір аумақта, белгілі 

бір  халықтар  арасында,  зерттелген  уақыт  мөлшеріндегі  себептерін 

(детерминанттар)  анықтау  арқылы  аурудыц  алдын  алу  мен  індетке 

қарсы  шаралардың  нәтижелілігін  арттыру  және  эпидемиологиялық 

болжам жасау.  Бұл ерекшелікті эпидемиологиялық диагноздың анық- 

тамасы ретінде түсінуге болады.  Үшіншіден, жүйелік төсиі түргысы- 

нан  қарағанда  “клиникалық диагноз”  үғымының  организмдік дең- 

гейге  қатысы  болса,  “эпидемиологиялық  диагноз”  эпидемиялық 

процестің  өлеуметтік  экожүйе дсңгейін  анықтайды.

Эпидемиологиялық диагноз қоюдың ерекше мөн берілетін бөлігі 

“эпидемиологиялық ойлау”,  оның сапалық ерекшелігі болып табы- 

лады.  Бүл  жерде  зерттеу  объсктісінің  өзіңдік  ерекшелігіне,  күрделі 

қүбылыс болуына,  мақсаты мен өдістеріне жөне эпидемиологиялық 

зерттеу төжірибелеріне  көп  көңіл  бөлінеді.

Эпидемиологиялық диагноздьщ тагы бір ерекшелігі ретінде оның 

тапжылмайтын,  өзгермейтін  формула  емес,  керісіншс  эпидемиоло- 

гиялық жағдайдың өзгеруіне қарай оның үнемі өзгеріп отыратынын 

атап айту керек.  Індетке қарсы қолданылған шаралар мен алдын алу 

деректердің өсерінен  немесе  күтпеген  эпидемиологиялық жағдайға 

байланысты диагноз қоюшылық та, болжау да өзгереді,  ягни эпиде- 

миологиялық диагноз әр уақытта өзгерісте болады.

Эпидемиологиялық  диагноз  —  эпидемиолог-маманының  көп 

қырлы  қызметінің нөтижесі.  Бүл  жүмысқа  ең керек  қасиет:  талдай 

білу  жөне  жинақтай  білу.  Бүл  -   жүмыстың  ең  қиын  түрі,  өйткені 

эпидемиологтың қолында бар мағлүматтар жан-жақты талқылауды, 

мүкнят  және  аңғарып  істеуді  қажет  етеді.  Эпидемиологтың  дүрыс 

диагноз қоя  білу,  оның  эпидемиология  пөнін терең  меңгеруіне,  тө- 

жірибесіне, кәсіптік даярлыгына байланысты.  Медицинаның қай са- 

^сының  маманы  болса да  қате  жіберуге  қақысы  жоқ.  Бүл  қағида- 

пың,  өсіресе,  эпидемиолог  үшін  өте  зор  маңызы  бар,  өйткені  оның 

қатесінің салдарынан бір адам емес,  ондаған, жүздеген,  одан да көп 

адам  (үжым)  зардап  шегуі  мүмкін.  Жіберген  қатенің  өлеуметтік 

жағын  былай  қойғаңда,  оның  халық  шаруашылығына  келтіретін 

зиянының  орны  ерекше.

221

Жоғарыда  корсетілгендей,  эпидемиологиялық  диагноз  қоюдың 

бір  мақсаты  —  қалыптасқан  эпидемиологиялық  жағдай  негс  пайда 

бодцы деген сүраққа жауап  іздеу.  Инфекция  ошагын  тексеру бары- 

сында бір  ауру болса да немесе эпидемия болса да,  эпидемиологтың 

барлық  жүмысы  көптеген  шым-шытырьгқ,  өр  түрлі  себеп-салдар- 

ларды  зерттеуге  бағытталады.  Эпидемиялық процесті  зерттеудегі ең 

маңызды  мәселе  -   оның неге,  қалай,  қаш ан  пайда болғанын  анық- 

тау.  Осыған байланысты  “себеп-салдар байланысы” деген үғымньйі 

методологиялық жақтарына  қысқаша  тоқталайық.

Ең аддымен себептілік жөне салдарлық (себеп-салдар)  байланыс 

уғымының айырмашылыгын ашып алайық.  Себептілікті жалпы өза- 

ра  өрекеттестік  (өзара  байланыс,  өзара  бағыныштылық)  деп  түсіну 

керек.  Себеп-салдар  байланыс  жай  ғана  байланыс  түрі  болса да,  ол 

маңызды  байланыс түрі болып  саналады,  өйткені тек осы байланы­

сы қана жаңа объекгінің немесе қүбылыетың пайда болғанын тікелей 

анықтайдьі-  Әрине,  бір  қүбылыс  немесе  өрекеггесетін  қүбылыстар 

жиынтыгы басқа қүбылыстың пайда болуына өкеліп  соғады.  Себеп 

болмай, салдар болмайды. Осы екі үғымның байланысын білу арқылы 

болтан жагдайдың себебін анықтауға жөне осы себепке байланысты 

болуы  мүмкін салдарды білуге  болады.

Осы  келтірілген жатдай  эпидемиологиялық диагноз  қоюда  эпи- 

демиологиялық ойланудың методологиялық  негізі  болуы  керек.

Эпидемиологиялық зерттеу барысыңда “себептік батыныиггылык'’ 

деген түсінікке немқүрайды қарауға болмайды.  Осыған байланысты 

есте  сақтайтын  нөрсе,  екі  құбылыстың  (X  жөне  У)  арасындағы 

өрекеттестік  шартсыз  болуы  мүмкін.  X  жөне  У  қүбылыстарының 

арасындағы шартты бағыныштылық деп X қүбылысыньщ У жағдай- 

ының  дамуы  үшін  міндетгі  түрде  болуын  айтады,  ятни  У  жагдайы 

алдымен X қүбылысы болмаса,  еш қашанда пайда болмайды.  Басқа- 

ша  айтқанда,  осы  екі  уақиға  өрқашанда  бірге  жүзеге  асады  немесе 

жүзеге  аспайды.

Шартты себептік бағыныштылықта,  уақиғаның бірге  болып, да­

муы үшін тағы да қосымша факгордың болуы қажет.  Бүл жагдай екі 

түрлі болып  дамуы  мүмкін:

1. 

X уақитасының болуы міндетті,  бірақ жеткіліксіз,  өйткені X уа- 

қиғасының  У  жағдайды  тудыруы  үшін  келесі  қосымша  Z  факторы

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: