ның эпидемиологияны түрліш е тужырымдап,  анықтама беруінен де

алдын  алу  шараларын  іске  асыруға  пайдаланады”,  — дсп   көрсетсді. 

Бұл  аныктамада  эпидемиологиялық  зерттсу  объектісі  х о қ .  Зерттеу 

объектісі болып халық жиынтығыньщ сырқаггтанушылығы алынған. 

Ол,  өрине,  статистикалық  көрсстюш   қана,  зерттеу  объектісі  болуы 

мүмкін  емес.

В.  Д .  Бсляковтың  келесі  анықтамасьшда  эпидемиология  х у к - 

палы ауруларды зертгейтін ғылым ретінде қаралып, мынандай түжы- 

рымдама хасалады:  “Эпидемиология — эпидемиялық процесс туралы 

білімдердің хиы нты га, оның зерттеу өдістері, сонымен қатар індетке 

қарсы  өрекеттердің  жиынтығы  х ө н е   осы  жүмысты  үйымдастыру 

арқылы  халық  арасындағы хүқпалы   аурулардың деңгейін төм енде- 

ту, кейбіреуін бірхола х о ю  х ө н е  аурулардан сақтану шараларын іске 

асыру”.  Бүл  анықтаманың дүрыстығыңда  еш қандай  күмөн х о қ .

Эпидемиология  пөнінің  зерггейтін  объектісі  болып  эпидемия- 

лык  процесс  саналады.  “Тек  эпидемиялық  процесс  х э н е   оған  тиісті 

заңдылықтар  гаиа  эпидемиологяяныц  зерттейтін  объектісі  болады” 

деп  осьгілім нің  негізін  салушы Л.  В.  Громашевский  (1941)  айтқан. 

Эпидемиология  пәнінің  зерттейтін  багыты  —  жүқпалы  аурулардың 

жеке түрі, эпидемияның адам қоғамында пайда болуы, таралуы х ө н е  

тоқтауы.

Эпцдемиолопитыц мақсаты  — халық арасыңдағы хүқпалы   ауру- 

лардын  пайда болуы мен таралу себептерін білу үш ін эпидемиялық 

процестің  теориялық  х ө н е  тәжірибелік  жақтарын  толық  түсіндіру 

арқылы  аурудан  сақтану мен  күресу шараларын дөлелдеп көрсету.

Эпидемиологияның  мівдегі  —  жүқпалы  аурулардың  пайда  болуын, 

дамуы  мен  реттелу  механизмдерін  зерттеу х ө н е  аурудьщ  алдын  алу 

мен  күресу өдісгерін  іздестіру х ө н е   оларды  іс х ү зін д е  пайдалану.

Соңғы  кезде  эпңдемиологияны  кең  мағынада халпы   медицина- 

льпс  ғылым  ретінде  қарастыратын  көзқарастар  пайда  бодды.  Осы 

түрғыдан  қарагаңда  эпидемиология  халықтың  халпы   сырқатгану- 

шылығынын  себебін,  хағдайы н,  пайда  болу  механизмдерін  х ө н е  

науқастың алдын алу өдісгерін  зерттейтін  ғылым деп  есептеліп х ү р . 

Бүл  х ер д е  эпидемиология  медицинаның  басқа  тарамдарьш  қамти- 

тын  (хирургия,  кардиология,  психиатрия,  т.  б.)  ғылым сияқты  көрі- 

неді.  Мысалы,  хүрек-тамыр  ауруларының  эпидемиологиясы,  ш и- 

зофрениіш ын  эпидемиологиясы,  қатерлі  ісік  ауруларының  эп и де­

миологиясы, тіпті,  жол апаттарының эпидемиологиясы деген  үтам -

18

дар  орьш  алды.  Бірақ  бұл  пікірлерді  эпидемиологиялық  өдістерді 

пайдалану аркылы көп тараған науқастарды зерттеу дегсн  мағынада 

түсіну керек. Өйткені мсдицинаның өрбір тармағының өзіне төн зерт­

теу объектісі  болғаіщықтан жеке  пөн  ретінде  қаралады.  Сондықтан 

өдістерді  пайдалану  мен  зерттеу  объектісін  шатастыруға  болмайды, 

бұл  “ғылымтану”  принципін  бұзу болып  саналады.

Ж ұқпалы  аурулар  эпидемиологиясы  мен  жұқпалы емес  аурулар 

эпидемиологиясының негізгі айырмашылығын келесі тарауда толық 

талдаймыз.

Өз бетінше дайындалуга арналган сүрак/тшр

1.  Жалпы  . пидемиолпгия  пәніне  анықтама  беріңіз,  мақсаты  мен міндеті 

кдндай?

2.  Жалпы эпидемиология пәні неше бөлімнен турады? Оларды атап,  тусі~ 

ніктеме беріңіз.

3.  Эпидемиология гылымына қысқаиіа шолу жасап жоне мысаа келтіріңіз.

4.  Жалпы  эпидемиология  пэнінің  әдістері мен  зерттеу  объектісін  тусін- 

діріңіз.

5.  Жалпы эпидемиология  іпімінің басқа гылымдармен қандай байланысы

бар екенін тусіндіріңіз.

3-тарау

ЭПИДЕМ ИОЛОГИЯНЫ Ң  ЗЕРТГЕУ  ӘДІСІ

Эпидемиялық процесс күрделі құбылыс болғандықтан, оны зерт­

теу үшін  кешенді өдістер қолданылады.  Эпидемиологияда пайдала- 

нылатын өдістер мен медицинаның басқа да салаларындағы амалдар 

көп  жағдайда  бірдей  болады.  Мысалы,  бақылау,  тексеру,  тарихи- 

геоірафиялық  сипаттау  мен  салыстыру,  эксперимент,  статистика- 

лык жөне  қисынды талдау,  т.  б.

Эпидемиологиялық зерттеуде қазіргі ғылыми-техникалық жетіс- 

тіктерде пайдаланылатын көптеген өдістерді қолдану бүгінгі  күннің 

талабы.  Мысалы,  компьютерлік  технологияны  пайдаланып,  эпиде- 

миялық процестің математикалық үлгілерін жөне оған болжау жаса- 

уды, оның көріністерін қадағалауды, жөне өргүрлі компьютерлік бағ- 

дарламалар  жасауды;  нөзік  жөне  өте  дөл  биохимиялық,  иммуноге-

19

нетикалық  өдістерді  пайдаланып,  қоздыргьпптың  жан-жақты  қа- 

сиетгсрін, субмолекулярлық қүрылымын эерттеуді, геңдік-инженершк 

тсхнологияны  пайдаланып,  жаңа  иммундық  препараттарды  жасау- 

ды,  т.  б.  жүзеге  асыруға болады.

Эпидемиологияға шектес ғылымдардың өдістемелік құралдарын 

толық,  уақытында,  керск орынында пайдалану бүрыннан келе жат- 

қан өдет. Оларға жататындар: микробиологиялық, энтомологиялық, 

эпизоотологиялық,  иммунологиялық,  т.  б.  өдістер.  Сонымсн,  эпи- 

демиологиялық  мақсатқа  қолданылған  өдістер  осы  пөнге  төн  ба- 

ғытқа ие  болады  жөнс  осы  пөнді  зерттеуде  ерекше  орын алады.

Жоғарыда  айтылған  өдістермен  қатар,  эпидемиялық  процестің 

өзіне төн  қасиеті болғандықтан,  тск жұқпалы  аурулар  эпидемиоло- 

гиясына тиісті  өдістер  мен  амалдар  болады.

Инфекция ошагын бақылау мен тексеру кезінде жиналган  мәлі- 

меттерді эпидемиологиялық тадцау мен қүрастыру жөне мөліметтерді 

жан-жақты  математикалық  статистика  өдістерімен  тексеріп  дөлел- 

деу эпидемиологиялық өдістің негізгі  бөлігі  болып  саналады.

Сонымен,  эпидемиологияға қатысты  өдістерге  мынандай  анық- 

тама  беруге  болады: 

эпндемиологиялық  әдіс  ~   эпидемиялық  про- 

сестің себеп-салдарлы байланысын анықтауда пайдаланылатын әдіс- 

темелік  тәсілдер  мен  амалдардың  жиынтыгы;  басқаш а  айтқанда, 

ол — жүқпалы аурулардыи панда болу себептерін, берілу, таралу меха- 

низмдерін анықтау жөне эпндемнологиялық жагдайды багалауда қол- 

данылатын  әдістердің 

жнынтыры

.  Ол 

— қорытыңды түрдегі  эпиде- 

миологиялық  диагностика  деп  аталатын  эпидемиологияның  бір 

бөлімі.

Эпидемиологиялық  әдістің  құрылымы  төмендегі  бөлімдерден 

түрады  (1-кесте).

Енді  осы  кестеде  келтірілген  эпидемиологиялық  өдістергс  ток- 

тал айық.

1. 

Эпидемнологиялық  тексеру  мен  бақылау. 

Эпидемиология^ 

тексеру  эпидемиялық  ошақты  зерттеу  өдісінің  ең  алғашқы  ж 

маңызды бөлігі  болып  саналады.  Бүл өдіс  ош ақтың пайда болу ж. 

дайы мен себебін,  инфекция қоздыргышының көзін,  берілу фактор 

лары  мен  жолдарын,  сонымен  қатар  жүқтыру  қауіп-қатеріне  үшы- 

раған  адамдарды  анықтау үшін  пайдалаңылады.

20

1-к с с т е.  Эиидемиолопилық өдкліц күрьишмы

к/б

№

Әдістсмелік төсілдср

Зерттсу  максаты

1.  Эпидемиологиялық тексеру  мсн 

қадағалау:

а)  инфекция  ошагын  тексеру;

б)  аумақты  (объектіні)  барлау  мен 

саралтау;

в)  микробиологиялық,  серология- 

лы х,  иммунологиялық,  паразито- 

логиялық,  энтомологиялық,  сани- 

тарлық-химиялық ж эне  баска 

одістер.

2.  Аналитикалық:

а)  “оқиға-бакылау”  түрінде  зерттеу;

б)  когортш   зерттеу  (біркелкі 

топты  зертгеу).

3.  Статистикалық

Жүқпалы аурулардың пайда болу жағдайы 

мен  себебін  анықтау;  қауіп-қатердің  ал- 

дыңғы  себебін  анықтау  (қатерлі  аумақ, 

объект);  эпқцемиологиялық диагноз  қою; 

аурудың  этиологиясын дөлелдеу,  эпиде- 

миялық  процеске  қатысатын  буынаяқты- 

лар түрі,  кеміргіштер;  аумақта  (объектіде) 

ж уклады  аурулардың  пайда болу  мүмкін- 

дігін жөне эпидемиялық жағдайды асқын- 

дырмау шараларын  аныктау

Қауіп-қатер факторларын болжап бағалау, 

корытыңды  жасау жөне  эпидемиологкя- 

лы к диагноз  кою;  кдуіп-катер факторға 

байланысты  індетке  карсы  шаралардың 

бағытын  аныктау.

Сырқатганушылык деңгейінің дүрыстық 

дәрежесін  сандык бағалау;  іңцетке  карсы 

және алдын алу  шараларының тиімділігхн 

аныктау;  эпидемиялык процестің уақыт,

4.  Экспериментальдык

5.  Математикалык  үлтілеу

кеңістіх бойынш а дамуын бағалау,  соны- 

мен катар құбылысгың себептік-салдар бай- 

ланысының өэара қатыстылығьж  бағалау. 

Болжауды даледдеу; індетке карсы жүмыс- 

қа жөне алдын алу шараларына колданыл- 

ған жабдыктар мсн адістердің сандык тиім- 

ділігін  багалау.

Эшшемиялык процестің көрінісін болжау.

Бұл  жүмыс  эпидемиялық  ошақты  тежеу  жөне  біржола  күрту 

мақсатында  індетке  қарсы  керек  шаралардың  мөлшері  мен  бағы- 

тын  анықтау  үш ін  атқарылады.  Ол  эпидемиологиялық  диагаоз 

қоюмен тәмамдалады.

Ошақты тсксеру мен қадағалау эпңцсмиологиялық өдістің өзіндік 

бөлігі  болып  саналады.  Бүл  эпидемиолог  маманның  ең басты  жөне 

маңызды жүмыстарының бірі. Ошақты эпидемиологиялық тексерудің 

нэтижесі осы ошақты қүрту барысында атқарылатьш өрекетгер тура- 

лы  шешім  қабыдцаудың негізі  болып  саналады.

21

Ошақты эпидемиологиялық текссру барлық жүқпалы ауруларға 

бірдей  өдістемелікті  қодцану  арқылы  атқарылады.  Оган  кіретіндер: 

аурудан жөне оны білетін адамдардан сүрау (эпидемиологиялық анам­

нез жинау), ошақты қарап тексеру, диагноз қоюға жөне санитарлы қ- 

гигиеналық  зерттеуге  керек материалдарды жинап,  арнайы лабора- 

торияға  жеткізу,  диагноз  қоюға  көмекгесетін  қүжаттарды  зсрттеу. 

Ошақты эпидеммологиялық тексеру мен қадағалауда елеулі маңызы 

бар  өрекетті,  оның  шекарасын  анықтау,  ягни  жұқпаньгң  таралу 

шеңберін  белгілеу.

Осы  жиналған  мағлұматтар  ош ақтың  пайда  болу  жағдайы  мен 

себебін  анықтауға  жөне  оны  құрту  өрекеттері  туралы  қорьпъінды 

жасауға негіз болады. Ж үқпалы аурулардың өрбір топтарының өзіне 

төн  ерекшеліктері  болады,  сондықтан  эпидемиологиялық  тексеру 

жұмысы осы  ерекшеліктерді ескере  отырып атқарылады.

Ошақты эпидемиологиялық тексеру жүмысының қүралы ретінде 

антропоноз инфекцияларын:  “Ж үқпалы аурулар ошағын эпидемио- 

логиялық тексеру картасын”,  (357/у есеп  үлгі);  “Зоонозды*  аурулар 

ошагын тексеру картасын”,  (391/у есеп  үлгі)  пайдаланады.

Аумақты (объектіні) санитарлық-эпидемиологиялық барлау мен 

сараптау эпидемиологиялық тексерудің бір бөлігі жөне ерекше өдісі 

болып саналады.  Бүл өдісгің мақсаты — аумақта (объектіде) аурудың 

пайда болу мүмкіңдігін дөлелдейтін маглүматтарды жинау жөне эпи- 

демиологиялық  жагдайды  асқындырмау  шараларына  байланысты 

арнайы әрекеттер мен үйымдасгыру жүмыстарын атқару. Лаборато- 

риялық, энтомологиялык, паразитологиялық жөне басқа жүмыстарды 

атқарудьщ басты мақсаты — аурудың этиологиясын (қоздырғышын), 

эпидемиялық процестің жагдайы мен пайда болу себептерін анықтау.

2. 

Аналитикалық эпидемиологиялық әдістер. Аналитикалық эпиде- 

миологиялық зертгеулердің мақсаты -  эпидемиологиялық тексеру мсн 

қадагалау барысыңда жүқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуы 

туралы диагностикалық болжауды багалау үшін тексеру жүргізу.

Болжауды түжырымдау жөне тексеру эпидемиологгың қызметін- 

дегі ең жауапты кезең.  Бастапқы болжауды тексеру барысыңда жаңа

* “ Зоонозды аурулар ошағын эпиэоотвдогиялық-эпндемиологиялық тексеру кар­

тасын” алгаш рст  1989 жылы  С.  Әміреев,  Б. Л.  Черкасский жасады.  Оны  Ксңес Ода- 

ғы денсаулық сақтау миннстрлігі бекіткен (бүйрык № 789,  11.06.1987  ж),  Қ азақстан- 

ның  медициналык  қүжатгар тізіміңде бар.

22

болжау пайда  болуы  мүмкін,  оны тағы да тексеру қажст.  Бүл  жерде 

есте  ұстайтын  жөне  білстін  жай  мынау:  эпидемиологиялық  болжау 

өр уақьпта эгшдемиялық процестің белгілі бір зандылықтарына негіз- 

деледі.  Оның  көрінісін  тексеру барысыңда эпидемиологтың  болжау 

жасауға хақысы да бар жөне болжаудың дүрыс болып  шыгу мүмкін- 

шілігі де  молаяды.

Диагностикалық  болжам  арқылы  индукциялық  ой  қорытын- 

дысы  қалыптасады.  Ол эпидемиялық процестің себептік-салдарлы 

байланы сы н  аны қтауға  қаж ет.  Бүл  жерде  теориялы қ  оқу  мен 

төжірибе жүзінде жинақталған эпидемиологиялық ойлау жүйесінің 

эпидемиологгың  қызметі  үш ін  зор  роль  атқаратынын  айта  кету 

керек.

Аналигикалық эгшдемиологиялық зерттеу өдісінің екі түрі болады:

а)  “оқиға-бақылау”  түрінде  зерттеу;  б)  когортты  зертгеу;

а).  “О қ и ғ а - б а қ ы л  ау” түріңцс зерггеу екі топтагы адамдар 

туралы  маліметті  салыстыру  нөтижесіне  негізделеді.  Бірінші  топ  -  

жүқпалы  аурумен  науқастанған  адамдар  (оқиға),  екіншісі  —  осы 

инфекциямен ауырмаған адамдар тобы (бақылау), бірақ осы екі топ­

тагы  адамдар  қауіп-қатер  факгорының  өсеріне  бірдей  үшырайды. 

Мысалы,  ет  комбанатыньщ  мал  сою  цехы  жүмысшыларының  ара- 

сында 60  %  шамасында бруцеллез ауруы айқыңдалды.  Эпидемиоло- 

гиялық тексеру арқылы жөне эпизоотологиялық материалды талдау 

барысында  олардың  бруцеллез  қоздырғъдны  бар  үсақ  малды  союға 

қатысқаны айқындалып отыр. Бақылау тобындағы адамдар да (колба­

са жасайгын цехтың жүмысшылары) осы ауру малдың етімен  (фарш- 

пен) жүмыс ісгеген. Олардың арасыңдагы ауру адамның мөлшері 44 %. 

Екі топтағы сырқатгану айырмашылығы да статистикалық жағынан 

мөнді. Бүл жағдайды вариациялық сүрыптау арқылы түсіндіру дүрыс 

емес.  Алайда  анықталған  кездейсоқ байланысты  себептік-салдарлы 

байланыс деуге  болмайды.  Бүл  түсіндірудің  бір  түрі  ғана.  Ш ынды- 

ғында анықталған айырмашылықты түсіндіру басқа себептерге бай­

ланысты  болуы мүмкін,  мысалы,  қызметкерлердің жүмыс стажына, 

көсіпкерлік дайындығына,  олардың  арнаулы  сақтану  жабдықтары- 

мен  қамтамасыз етілуіне  (халат,  резеңке  қолғап,  т.  б.).

Зерттеу нөтижесінің дүрыстығы салыстыру топтарын (зерттелетін- 

нен басқа)  іріктеп алуға бағынышты,  сондай-ақ осы топтардың бар- 

лы к белгілері  мен  біркелкілігіне  байланысты болады.

23

б).  К о г о р т т ы   з е р т т е у   (бакылау) — б ү л эпидемиологиялык 

белгілері  бар топтарды  белу.  Когортты  зерттеу  — бслгілі  бір  зертгсу 

уақытында  қауіп-қатер  факторының  эсер  еткен  жөне  өсер  етпеген 

тогггарында (когортга) сырқатгануіиылықтың интенсивті көрсеткішін 

аныктау.

Мысалы,  ет комбинатының ауырған малдарды  соятын (санитар- 

лык)  цехының  35—55  жастағы  жұмысшьілар  тобын  5  жыл  бақылау 

кезінде олардың ішінде бруцеллезбен сырқаттанушылықтың көрсет- 

кіші (1000 жумысшыға шаққанда)  115,5 болды, ал колбаса жасайтын 

цехтың  жүмысшылар  тобында  (осы  жас  мөлшері  жөне  осы  уақыт 

кезеңінде)  -   11,5.  Статистикалық талдау осы көрсеткіштер айырма- 

шылыгының кездейсоқ емес екенін  көрсетеді.  Бірақ,  зертгеудің дөл 

осы  нүсқасында  бағаланатыннан  басқа,  топтарды  барлық  Селгілері 

бойынша салыстыру үшін дөлелдеудің тең жағдайлары  қажет.  Сон- 

дықтан  когортты  эпидемиологиялық  зерттеу  барысында  г‘ оптарды 

қүру  кезінде  кейбір  қосымша  жағдайларды:  мүмкін  болған  қауіп- 

қатер факгорының өрскетінің өнімділігін (басқа эсер ететін жағдай- 

лар біркелкі болғаңда);  күмэнданған фактордың жалпы топқа өсері 

мен жеке  адамға  өсерін  ескеру керек.

Эпидемиологиялық  диагностикада  когортты  зерттеуді  пайдала- 

нып, жинаган сырқаттанушылық көрсеткішін ретроспективтік эпи- 

демиологиялық  талдау  деп  атайды.  Зерттеуде  сырқаттануш ылық 

динамикасьш  бағалау  түрі  жедел  эпидемиологиялық  талд~у  бары­

сында анықталады.  Эпидемиологиялық талдаудың түрлері басқа та- 

рауларда толық баяндалады.

Көп жағдайда жоғарыда келтірілген зерттеу өдісінің екі түрі қатар 

пайдаланылуы мүмкін. Олар бір-бірін толықтырады.  Когортгық зерт- 

теудін  нөтижесі  арқылы  тікелей  және  салыстырмалы  қауіп-қатер 

анықталады.

Тікелей  қауіп-қатер  деп  қауіп-қатердің  өсері  тиген  және  тиме- 

ген  адамдардың  сырқатганушылығы  көрсеткіштерінің  айырмашы- 

лыгын айтады. Мысалы, ет комбинатьшдағы мал сою цехында жұмыс 

ісгейгін жүмысшылар (115,5) мен колбаса жасайтын цехтың жүмьюшы- 

ларының  (35—50 жас  аралығындағы)  сырқатганушылыгының  (11,5) 

айырмашылығы:  115,5  -   11,5  =   104,0  (1000 жүмысшыга ш аққанда).

Салыстырмалы  қауіп-қатер деп  қауіп-қатердің өсері тиген жэне 

тимеген  адамдардың  сырқаттанушылық  көрсеткіпггерінің  қатына-

24

сын  айтады.  Мысалы,  жоғарыда  көрсетілген  сырқаттанушылықтың 

115,5 

1Л ,

қатынасы  ------ = 10,4,  яғни  санитарлық  мал  сою  цехы  жүмысшы-

11,3

ларының сырқатгану мүмкіншілігі колбаса жасайтын цехтың жүмыс- 

шыларымен салыстырғанда  10,4  есе жогары.

Аналитикалық  зерттеу  процесі  өрқаш анда  қисынды  үлгілеу- 

мен  қабаттаса  жүзеге  асады,  ягни  эпидемиялық  процестің  даму 

механизмін ойша елестету  арқылы оның нақтылы көрінуі салысты- 

рылады.

3.  Статистикалық  зерттеу  әдісі*.  Бүл  өдіс  басқа  да  төсілдермен 

бірге  эпидемиологияда  өте  ксң  пайдаланылады.  М ақсат  —  эпиде- 

миологиялық жағдайды, атқарылатын індетке қарсы жөне алдын алу 

шараларының тиімділігін сан  арқылы  бағалау.

Эпидемиологиялық  тексеру  мен  қадағалау  барысында  өртүрлі 

мағлүматтар жиналады, олардың маңызына дүрыс баға беру көп жағ- 

дайда қиынға түседі.  Осыған байланысты математикалық статисти- 

каны  қолдану  арқылы  көптеген  материалдардан  барынша  толы қ 

мөлімет  алып,  олардың  дүрыстыгын  бағалауға  болады.  Ж иналған 

материалды статисгикалық тексеруден өткізу өртүрлі қүбылыстарға 

дүрыс баға беру үшін қажет, оның эпидемиялық процестің уақьгг, ке- 

ңістік бойынша өртүрлі топтардағы (жасы, жүмыс стажы, көсібі, т. б.) 

көрінісін, даму  барысын  бағалауда маңызы зор.  Статистикалық то- 

лы к  қорытынды  өдетте  санмен  (абсолюттік  жөне  салыстырмалы) 

сипатталады.  Олар санды кесте,  графикалық бейне, диаграмма, кар­

тограмма жөне  басқа түрде  көрсетіледі.

Статисгикалық өдістер “эпқдемиологиялық талдау” деген тарауда 

толы қ баяндалады.

4.  Эксперимеитальдык эпндемиологиялық әдістер. Экспериментгің 

эпидемиологиялық  қадағалаудан  айырмашылыгы  -   эпидемиялық 

проЦеске жасанды түрде араласуында.  Ж үқпалы аурулар эпңдемио- 

логиясында эксперимент эпидемиялық процестің тек кейбір жақта- 

рын зерттеуде пайдаланылады, ойткені оны толық түрде жасауға бол-

Эпидем иологиядан  хабары  ш амалы   кейбір  мамандар  ж үкпалы   ауруларды 

статистикалых.  жағынан  сипаттап  зерттеу  эдісін  эпидемиологтың  негізгі  жүмысы 

деп  қарайды,  бүл дүрыс  емес.

25

майды.  Мысалы,  оның  індетке  қарсы  жөне  алдын  алу  шараларына 

қатысты  жақтарын  зерттеуге  болады.  Сондықтан  эпидемиология- 

даты  эксперимент  дегеніміз  жүқпалы  ауруды  тудыруға  қатысы  бар 

деп  күдіктенген фактордан  құтылу арқылы  эпвдемиялық процеске 

жасанды түрде  араласу, яғни  зерттеушінің қауіп-қатер факторының 

жағымсыз  өсерін  дөлелдеуі.  Егер  эпидемиологиялық  тексеру  мен 

қадағалау эпидемиялық процестегі  құбылыстардың өзара байланы- 

сын көрсетсе, эксперимент көбінесе оның себептік-салдарлы байла- 

нысын  айқындайды.

Эпидемиологияда  пайдаланылатын  экспериментгердің  турлері 

төмендегі кесгеде келтірілген. Енді оның түрлерін 2-кестеде келтіріл- 

ген  жүйелік тізбекті  кезек бойынша қарастырайық.

2-к 

е

  с т с.  Эпндемиолопмдагы  экеяеримснтальды эсрпеудіц түрлері

к /б

№

Түрі

Негізгі  мазмүны

1.

Бақылаудағы

Когортты  эпидемиологиялык

эп идемиологиялық зерттеуде зертгелетін  фактор

эксперимент

тобының орексті барлық қа- 

сиеттері  бойынша ж инақта- 

лады.

2.

Бақылаусыз

Эпидемиялық процестің табиғи

эпидемиологиялык даму барысыңда өткізілген  ша-

эксперимент

раларға  жасанды  араласу жене 

когорггык зертгеу-бакылау 

нөтижесін багалау.

3.

“Табиғи”

Біршама бөлектенген  топтағы

эксперимент

адамдарға араласуынсыз  эсер 

етудің аркасында болтан  ерек- 

ше  жоғарга  сыркатганушылық 

немесе  сырқатганушылыкты 

жою.

4.

Эпидемиялық  про- Табиғи  жағдайларда  эпидемия-

цесті  “физикалық” лы к процестін дамуын  коздыр-

үлгілеу

ғышпен  (сцрек жағдайда адам- 

мен)  ауысгыру.

5.

Эксперимен-

тальдық

Лабораториялық жағдайда

эпизоотология

зсртгеушінің еркімен  эпизо- 

отияны  жасанды түрде  корсету.

Мақсаты

Ссбсптік-салдар байланы- 

сын далелдеу. Аткарылған 

шаралардың  карымды 

тиімділігін сандық жағы- 

нан далелдеу.

Індетке кдрсы шаралардың 

тиімдиіігін багалау жөне 

себептік-салдар байла- 

нысының дүрыстығьш 

корсету.

Сырқаттанушылыктың 

себебі  мен жағдайды тү- 

жырымдау жөне  болжау 

(қауіп-кдтер факгорларды)

Эпидемиялық процестің 

даму механизм! туралы 

түжырымдау жөне  бол- 

жауды тексеру.

Экспсриментгің нетижесін 

эпидемиялық процеске 

экстраполяция жасау аркы- 

лы түжырымдау жөне бол- 

жауды  тексеру.

26

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: