Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

СЫРҚАТГАНҮТЦЫЛЫКГЫҢ ЖЫЛДЫҚ ДИНАМИКАСЫН  ТАЛДАУ ТӘСІЛІ

1.  Сырқаттанушылықтың жылдық серпінінің кестелері мен диа- 

граммаларын жасау.

2. Сырқаттанушылыкгың жылдық сергтінінің түрлік қисықтарын 

жасау.

3. Сырқаттанушыльіқтың маусымды көтерілулерінің басгалу жөне 

аяқталу мерзімдерін  анықтау.

4.  Сырқаттанушылықтьің жылдық серпінінің деңгейі мен  қүры- 

лымын  оның жеке түрлері  бойынша бағалау.

Талдаудың төсілі  1-мысалды  өрі қарай  шешумен  сипатталады.

1.  Сьірқаттаяуіиылықтың жылдык динамикасының 

кестелері мен днатраммаларьш жасау

Сырқаттанушылықтың жылдық динамикасын  талдау үшін  сыр- 

қатганушылықтың абсолюттік сандары мен интенсивтік айлық көр- 

сегкіштерінен қүралған уақыттық қатарлар қолданылады, бірақ қажет 

болған жағдайда аса кіші уақыт аралықтарын:  он  күндіктерді,  апта- 

ларды,  күндерді  қарастыруға болады.  Қағида бойынша,  зерттелетін 

кезең үзақтығы сырқаттанушылықтың көп жылдық серпінін талдау 

үшін  таңдалынған  жылдар  санына  сөйкес  келеді.  Кестелерді  қүру 

үшін  алғашында  бір  жылдағы  ауруға  шалдыққандар  жиынтыгынан 

ауру  саны  5  жөне  одан  көп  бүрқ  (вспышка)  етушілікгі  бөліп  алып, 

оларды  бөлек  12-кестесі түрінде жазу керек.

12-к  с  с  т е.  1986—1994  жж.  Н.  қ.  хялықтыц  Зонне двзевпгериясышщ 

күрт  а р іш   кезіндегі  сырқатгану  көрсепоші

Жыл

Айлар

Ок.иға саны 

(А)

100000  халыкқа  шаққандағы 

сырқаттану  көрссткіші  (I  0/0000)

1986

Көкск

12

9,0

1989

Тамыз

10

7,0

Қыркүйек

12

8,4

1990

Мамыр

10

6,9

Қыркүйек

12

8,3

Желтоксан

13

9,0

1992

Маусым

15

ю ,і

1994

Наурыз

11

7,5

175

І2

а

-к

 е 

с 

т

 е

. 

1

9

8

6

—

19

94

 ж

ж

. 

Н.

 

қ. 

ж

а

л

п

ы

 х

а

л

ы

к

т

ы

н

 З

о

н

н

е

 д

и

эе

н

тер

и

я

с

ы

м

е

в

 с

ы

р

к

я

т

т

а

у

ы

н

ы

н

 ж

ы

л

д

ы

к

 д

н

н

а

м

и

к

а

с

ы

(А

 —

 а

у

ы

р

ға

н

д

а

р

д

ы

ң

 аб

с. 

с

а

н

ы

, 

I 

-

 

1

0

00

0

0

 х

а

л

ы

қ

қ

а

 д

іа

қ

қ

а

н

д

а

гы

 и

н

т

е

н

с

и

в

т

ік

 к

ө

р

с

е

т

к

іш

)

С

н

О

3

и*

•я

*

3

ОО ОО 04 VO

»40 чо »40 ОО г - »40 a s о

40

гм гм

Q.

2

о

о

*

~

ОО 04 40 ОО »40 04 40 »40 со со гм гм гм гм

со гм

1

5

1

2

1

гм

ОО

со

ОО

140

40

<о

ОО

V©

2

Q. £

чз* 45

»40

^—

4 »40 г -

»40 о * ОО

- "4- »40

*

2

q

kjQ 2

ОО

ОО ОО го

о \

40 гм ОО 04 ОО »л гм гм 40

ОО

ч

*

Н

ч

гм гм со гм

чЗ со гм —*

со гм

li)

О

о _

гм^ 4 t

гм

—

»40

о .

р

о . с

о .

гм C7V 1

1

1

1 гм »40 »40 чЗ*

1 »40 о

|4 Р

Г-4 г^Г

ц

> - н

о

со гм

ц-~т

ч г *-н

Н

*

VD V

е;

1

(Я

э

1

>>

н

и

1

5

§

*

£

СО

гм

ОО

со

ЧГ

см

40_

0 4

гм^

s

2

WO */о чо

»40 »40 04 чо о

со" чЗ

о

04*

со ОО

сО

5

2

А

о

ОО ОО со ЧО со о

»40 г -

•—

4 о

'О

г -

£

и .

с

гм гм со гм

СО гм —4

со гм

[=!

04

о

00

со

со

ОО

ЧГ

о

►

■4

чз г - •— ОО*

ЧЗ 04 со гм ОО о

чо *40 ГО гм 40 СО см

гм

гм

*  ‘

чЗ

40

о _

гм

о _

ОО

ОО

*40

со

ОО »П СО 04* со о *

о

\ £ '

г - •—

т_^‘ »4^ СО

X

со гм чЗ со

чЗ со ^—

4

оо^

04

с»

со

MD

Г-'

ГО^

гм ОО SO ОО чЗ ON о

»40 Os г - 40

04 04 со

г—» чг

X

»40 го 40 со

ОО »40 СО гм

гм

гм

— »40 40

VO

о _

04

ГО

CM

ОО

г -

X

»40 гм о

4о"

»40

1ST 40 о * 40 *—1 »40 о * о

*40 ОО »4-1 о

чЗ го

гм

ОО чо 43“ со *—4 •—1 ОО »n

чЗ со

►

—

я

—

гм

—

04 гм о _

04

гм

Г>*н

со гм ОО чЗ о

чЗ со

»40 40 со ОО »40 о*

о

о *

3

со

чЗ со ОО

40

гм

ОО «40

со

»40

чЗ

>

чЗ

o '

ОО

чЗ^

о " »40

3

,5

»40 оо*

о

ОО

о

0

,7 •"■4

со

6,

3

о

6,

8

Q .

—* •* гм гм

»40

СО

со гм

чо

4

£

0 4

4D_

»40

*n

ОО

• о

Os о

ОО

со" гм

чЗ-ж

чо

чз^

ЧЗ-"

г^

го*

3

,7

ОО »40

го

со" гм ■  1 гм

со г ч

>

Г -

—

гм

»40

—

о

о

чо Г'- »40 чо 43- »40 со

СО

гм

о

—■ о

о

о

ГО гм

>

со

a s

СО

тЗ

4 t

со

СО

ОО

го*

1

0 г-*’

чЗ

19

со гм — гм

—1 гм —1 см —

ON

чЗ

чо

»40

г -

ОО

II

I

ЧО

^—

4 40 ч г ОО чгГ »40 со" со гм"

г -

—

о о

со ОО*

о о

, 

,

гм

И4

40

со

140^

о

со

Г-*

-

ОО г - Ч/О ОО »п

о

40 гм

чЗ со гм со гм гм —

1

—

о*

гм

40

ОО

»о

г -

со

ГО

ОО

—

эо ОО со*

СО

гм" г - чЗ »40

со"

43* гм"

—

о*

гм

ос"

<

-

< — < - < — < — < -

<

< -

< -

о.

я

Е*

40

ОО

о

£

гм

со

Ч

ОО

ОО

ОО

ОО

04

ОО

as

O S

O s

з

04

04

о

as

04

as

as

as

*

о

о

о

гм

г-

—

о

ОО

3

5

2

X

О

?

о

о

Г '

а

чо

гм

со

гм

со

чЗ

со

ОО

»40

о

г^

о

so

г-

о

»40

so

СО

СО

со

чЗ

чЗ

4f

43

43“

43*

X

—'

—1

Сондай-ақ, барлық келесі талдаудан анық жіктелген бұрқ етулерді 

алып тастау керек, ал келешекте бүл бүрқ етулердің қауіп факгорла- 

рын  қалған материалды талдау кезінде  анықталған қауіп факторла- 

рымен  салыстыру керек.

12а-  кестені  қүру дайындық  жүмыстарының  соңы  болып  табы- 

лады.

2.  Тшпік  қисыктарды  жасау

Типтік қисықтың графигін қүру үшін барлық бақыланатын жыл- 

дардың бірыңғай айларындағы сырқатганушылықтьш орташа (түрлік) 

деңгейін есептеу қажет.  Мүндағы типтік қисық зерттелетін кезендеп 

жылдық  динамиканың  орташа  сипаттамасын  береді.  Оларға  жата- 

тындар:  фоңдық  сырқаттану  мен  маусымдық  көтерілулсрдің  үлес 

салмағы  жөне  орташа деңгейі,  орташа  басталу  мерзімі,  ең  жоғарғы 

айы және  аяқталу айы,  маусымның үзақтьіғы.

Бірақ жылдық динамиканың орташа сенімділік сипатын алу үшін 

типтік қисы қ өр жылдағы қисықтардың көпшілігімен барынша сәй- 

кес келуі қажст.  Қағңца бойынша, бүған сырқаттанушылықтың көп 

жылдық динамикасында  анық тенденция  мен  цикльділік  болмаган 

жағдайда ғана жетеміз.  Тек осы жағдайда ғана типтік қисық ең көп 

акдаратпен  қамтылады.

Цикльділік болғанымен, тенденция болмаса, онда типтік қисық- 

тарды сырқатганушылықтың көтерілу жөне төмендеу жылдары бой­

ынша қүруға жөне  салыстыруға болады.  Барлық басқа жағдайларда 

тигггік қисықтар маусымдылықты тек жалпы алдын ала бағалау үшін 

қолданылады.

Түрлік қисықтарды қүрастыру үшін орташа арифметикалық не- 

месе  (және)  медианалық орта шамалар  қолданылады.

Қаңдайда  болмасын  бір  айдағы  сырқаттанушылықтьгң  орташа 

арифметикалық  шамасы  былай  ессптелінеді:

Іорт/ай  =  Аорт/ай/N  орт/хал. саны, 

мүндағы Аорт./ай  =   ІА ай /Іп ;

ІА  ай — бірнеше жыл бойғы қандай да болмасын бір айдағы сырқат- 

танушылық сомасы,  Sn  -   жылдар  саны.

177

Аорт/ай мөнін өсіресе, А орт/ай мөні бір науқастану оқиғасынан 

томен  болса,  бүтін сандарға дейін дөңгелектендіру керек,

Мысалы,  12а-кестенің  мөліметтері  бойынша,  қаңтар  айындағы 

Зонне  дизентериясымен  сырқаттанушылықтың  орташа  арифмети- 

калық мөні  мынаған тең болады:

Іорт/қаңтар  -   11+5+3+7+5+4+1+2+13/9  =  5 ,7 - 6   оқиға 

I  орт./қаңтар  =  6  100  000 /   143080  =  4,2  0/0000

Қандайда болмасын бір айдың медианалық орташа шамасы былай 

есептелінеді:

Імед/ай  = Амед/ай/Т4мед/ай,

мұндағы:  Амед/ай  -   зерттелетін  кезеңнің  қандай  да  бір  айыңдағы 

абсолюттік  сандарының  рангіленген  қатарының  ортасы  (рангілеу 

қатарында сандар  өсу ретімен орналасады).  И мед/ай -  халық саны- 

ның медианалық  мәні,  ол Амед/ай  мөн  сияқты  есептелінеді.

Мысалы,  Зонне  дизентериясымен  сырқатганушылықтьщ  орта­

ша медианалық айлық мөндерін табу үшін 12а-кесгеде берілген мөлі- 

меттерді қоддана отырып, сырқатганудың абсолютгік сандарын және 

халық санын рангілеу қажет (13-кестеде).

13-к  с 

с 

т е.  С ы р и ш ц ш ы л ш гп щ   абсолюттік  саны  мев  халык 

санын  рангіяеу  катары  (12а-  кесте  меліметғері  бойынша)

N

Халық

саны

Айлар бойынша  сырқаттанушылык. саны

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

1

134000

1

1

0

2

2

137000

2

2

0

3

3

141600

3

3

3

5

4

143262

4

3

5

10

5

144327

5

7

6

11

6

143831

5

8

8

12

7

146500

7

9

13

19

8

147508

11

11

16

21

9

146700

13

21

17

24

Медианалық  мөн  ортаңгы.  яғни  5  қатарға  сәйкес  келеді  (егер 

рангілеу  қатарындағы  жылдар  саны  жұп  болса,  онда  медиана  ор- 

таңғы  екі санның  қосындысының жартысына тең болады).

178

*

и

Ж

I

го

W0

оч

on

ОО

го

г-

о

гч

оо

го

NO

гг

ГО

чг

«о

T f

гч

г-

оо

г-

го

о

гч

V

ON

гч

NO

оо

NO

го

N

го

гч

(N

NO

WO

«1

UO

ГО

«л

го

о

ON

(S

NO*

о

wo

го

ио

го

т г

го

NO*

O

n

гч

WO

-d-

ГП

"""

оо*

, -,

оо

го

(Ч

ч-

гч

оо

гч

г^

NO

V

гч

ON

NO

-Ч

ое

O

n

г^

тГ

г -

ч "

on

гч

wo

го

NO

V

Я

3

X

X

cd

06

о

3

о

э

о .

5 .

а

&

се

з

X

2

И

X

X

І

S o

я

^   °

а

*   о

о .

**

о . о

3

0 .8

£

<

и   1 -

1

2   ^  

и   о

1

:

a

*{

a

3!

t

Е

X

я  д!

а  1

'j

3   «1

a   I

я  :

я  -э*

t  

et 

X 

Ь. 

w  © 

О  a:  s

н  s   X

о.  £,  © 

О 

я  S

I  °/

*  

'  

0000

айлар

6-сурет.  1986—1994  жылдардағы  Н.  каласынлагы  Зонве дизентериясымеи 

сырқаттанушылықтыц жылдық динамика сыньщ тшпгік  қнсықтары

Есепті шешуді жалғастырамыз және  12а-кесгенің мөліметтсрі бой- 

ынша  1986-1994 жж.  Н.  қ.  Зоннс дизентериясымен сырқаттанушы- 

лықтың  типтік  қисығын  сызу  үшін  орташа  арифметикалық  жөне 

медианалық  мөндерді  есептейміз.  Есептеулердің  жауабын  14-кесте 

жөне  6-сурет түрінде  бейнелеу керек  (келесі бетті  қараңыз).

Ауру санының орташа мәндері бойьшша жыл бойғы сырқатгану- 

шылықтың жоғары шегінің тштгік мөнін тауып (келесі кезеңці қара), 

оны графикке түсіру арқылы маусымдық көтерілулердің басталу жөне 

аяқталу мерзімін  анықтауға болады.

Бірақ  бұл  мерзімдерді  неғүрлым  дәл  багалауға  өр  жеке  жылда 

есептелінген  мерзімдік  көтерілулердің  басталу  және  аяқталу  күн- 

дерінен  медианалық мөндсрді табу арқылы  қол жеткізуге  болады.

Сырқагганушылықтың жыдцық динамикасының типтік қисығы 

жиынтық халыққа да сондай-ақ салыстырылатын кез келген күрам- 

дарға да есептслінеді.

Әр түрлі халық топтарындагы сырқатганушылықтың типтік қисы- 

ган  салыстырмалы түрде талдау қауіп-қатер уақыты, топтары, үжым- 

дары жөне  факторлары туралы болжамды  қүрып жөне  оны  негіздеу 

үшін қолданылады.

180

3.  Сырвдттанушылықтын  маусымдық  көтерілулерініц  басталу 

және  аяқталу мерзімдерін  аныктау

Мерзімдік  көтерілулердің  басталуы  (аяқталуы)  деп  сырқаттану- 

шылықтың  мүмкін болатын жыл  бойғы деңгейінен  жоғары  (төмен) 

кезін  айтамыз.

Маусымдық  көтерілулердің  басталу  жөне  аяқталу  мерзімдеріне 

жылдық динамиканың  графшіне  көзбен  талдау жүргізгенде  шама- 

мен баға беруге болады.  Бірақ мүндай талдаудың жауаптары біршама 

субъективті болгандықтан, өр түрлі көзқарастарға өкеліп соғады. Оған 

үшырамау үшін  сандық төсілдерді  қолдануды  ұсынамыз.

Қолданылатын сандық төсілдердің ең дүрыс идеясы — жыл бойғы 

сырқаттанушылық  көрсеткіштерінің  кездейсоқ  тербелістерінің  жо- 

ғарғы шегін аньпсгау төсілі болып табылады.  (А. А. Дегтярев, А.  П. Хо­

дырев,  1976).  Бүл  идея  бойынш а,  сырқаттанушылықтың  ең  аз 

көрсеткшггері қауіп-қатер факторларының ең томен белсенділігімен 

байланысты,  ал  жыл  бойғы  айлық  сырқатганушылық  көрсеткіш- 

герінің  байқалған  тербелістері  бүл  факторлардың  белеенділігінің 

“кездейсоқ”  тербелісі  болып  табылады.  Сондықтан  маусымдық 

көтерілулердің басталу жөне  аяқталу  кезеңдерін  анықтау  үшін 

жыл 

бойғы  сыркаттанушылықтыц  орташа  көрсеткіштерін  емес,  тек  олар- 

дьщ 

кездейсоқ тербелістерінің жоғары шегін қолдану қажет. 

Бүл идея- 

ның негізінде жыл бойғы сырқатганушылықтың жоғары шегін анық- 

таудың тәсілі жасалады.

Көпш ілік  инфекциялардағы  сырқаттанушылық  Пуассонның 

үлестіру мысалы ретінде (сирек оқиғаларды үлестіру) қарастырылуы 

мүмкін. Сондықтан Ішектік/жыл бойғ. есептегенде осы бөлінуге қаты- 

сты  кестелер мен формулаларды қолдану қажет.  1992 ж.  мөліметтерді 

қолдана  отырып,  жыл  бойғы  сырқаттанушылықтың  жоғары  шегін 

(Ішекгіқ/жыл бойғ.) есептеу алгоритмін қарасгырайық (12а-кссгсге қара).

1.  Барлық  алдын  ала  жүргізілген  есептеулерде  (2 -6   тармақтар), 

өр жыддагы немесе  бірнеше жылдағы ауруға шалдыққандардың тек 

абсолюттік сандарын  қолданамыз.

2.  А1  шамасын табамыз,  ол  “0”  санын бірге есептегенде  қаңдай­

да  болмасын  бір  айдагы  аурудың  ең  кіші  саны.  Біздің  мысалда  ол 

“0”-ге тең.  А1  =  0.

181

3.  1-қосымша бойынша A l/мах. аныктаймыз,  ол яғни А1  шамасы- 

ның жогары нақты шекарасы.  Егер А1  = 0 болса, онда A l/мах =  3,7.

4.  Сол жылдағы аурулардың абсолютгік сандарының айлық қата- 

рынан  A l/мах  кіші  шамаларды  таңдап  алып,  оларды  қосамыз,  ол 

мөн  Ап-ге  тең  болады.  Мұндағы  п  —  айлар  саны,  ондағы  аурудың 

абсолюттік  сандары  Ап  шамасын  қүрайды.

Біздің мысал  бойынша:  A l/мах.  =   3,7,  демек 

Ап  =  1+3+0+2+1  =  7(п  =  5).

5 .1 —қосымшаға қайта оралып, Ап шамасына тсң болатын Амах/п 

нақты жоғарғы мөнін табамыз.  Ол шама  14,4-ге тең.  Амах/п =  14,4.

6.  Амах/п шамасын “п ”-ге  бөлу арқылы жыл бойғы сырқаттану- 

шылықтың жоғаргы  шегінің  мөнін табамыз.  Ол  абсолютгік сандар- 

мен  берілген:

Ашек./жылбойғ. = Амах/п біздс Ашек./жылбойғ.=14,4/5=2,9 оқиға.

7.  Халық  санын  жөне  Ашек/жылбойғ.  біле  отырып,  Ішеқ/жыл- 

бойғ.  табамыз.  Мысалы:  Іш ек/жылбойғ.  =   2,9/147700 •  100000  = 

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: