Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 163
Кесте 4.14 Қазақстандағы мектептердің әкімшілік қызметіне ББДМБ 2020 кейбір
міндеттерінің әлеуетті әсер етуі
ББДМБ 2020 мақсаттары
Әсер ету үшін 
әлеует
ББДМБ 2020 мақсаттары
Әсер ету үшін 
әлеует
Білім беруді қаржыландырудың
жаңа тетіктерін әзірлеу
●
Шағын жинақталған 
мектептердің проблемаларын 
шешу
●
Білім беру жүйесін жоғары білікті 
кадрлармен қамтамасыз ету
-
Инклюзивті білім беру
●
Мұғалімдердің еңбегін мемлекеттік 
қолдау мен ынталандыруды күшейту
●
КББО жаңарту
●
Білім берудегі менеджментті 
жетілдіру
●
Экономика негізгі салалары 
үшін кадрлар даярлау
Білім беруде мемлекеттік-жеке 
әріптестік жүйені қалыптастыру
●
КББО оқудың беделін арттыру
●
Білім беруді дамытудың мониторинг
 жүйесін жетілдіру, оның ішінде, 
ұлттық білім статистикасын құру
●
Жоғары және жоғары оқу 
орнынан кейінгі білімі бар 
кадрлармен қамтамасыз ету
-
Оқу процесін автоматтандыруды 
енгізу үшін жағдай жасау
●
Жоғары білімнің еуропалық 
аймағына бірігуді қамтамасыз 
ету (Болон процесі)
-
Мектепке дейінгі ұйымдардың 
желісін ұлғайту
-
Білімнің, ғылымның және 
өндірістің бірігуін қамтамасыз 
ету, технологияларды 
табыстауды ынталандыру 
-
Мектепке дейінгі тәрбие мен 
оқытудың мазмұнын жаңарту
-
Өмір бойы білім алу үшін 
жағдай жасау
●
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
 ұйымдарын кадрлармен 
қамтамасыз ету
-
Отансүйгіштікке тәрбиелеу 
және азаматтық белсенділікті, 
әлеуметтік жауапкершілікті 
қалыптастыру
●
12 жылдық оқыту моделіне көшуді
білім беру мазмұнын жаңғыртумен 
қоса жүзеге асыру
●
Жоғары білікті ғылыми және 
ғылыми - педагог кадрларды 
даярлау
-
Дереккөз: ҚР БҒМ, 2010b
2020  ББДМБ  көптеген  міндеттерді  мектептік  дербестіктің  жаңа,  анағұрлым  жоғары 
деңгейін,  өз  кезегінде  тәжірибе  мен  дағдыларды  талап  ететін,  Қазақстан  мектептерінің 
басшылары  үшін  жаңа  болып  табылатынын  түсіндіреді  (сондай-ақ,  ҚР  БҒМ  қараңыз, 
2010b). 
Халықаралық  оқушылардың  білім  беру  жетістіктерін  бағалау  бойынша
бағдарламасы  (PISA)  бағалауға  қатысушы  мектеп  директорларының  қабылдауы  туралы
келесі  сұрақтарға  қатысты  олардың  дербестік  деңгейінің  кейбір  мәнмәтіндік
ақпараттарын  ұсынады:  бағалау  жүргізу  саясатын  орнату;  оқулықтарды  таңдау  мен 
мектептік  пәндердің  мазмұнын  анықтау;  мұғалімдерді  жалдау  және  шығару;  мектептің 
бюджетін  әзірлеу  мен  орындау  және  т.б.  2009  ж.  PISA  аясында  мектеп  директорларынан 
мұғалімдердің,  директорлардың,  мектеп  кеңесі  басшылығының  міндеттері  қаншалықты 
маңызды  екенін  білім  берудің  аймақтық,  жергілікті  және  орталық  органдарына  қатысты 
көртесуді өтінді:
  Ÿ 
Мектептер  бойынша  қорларды  бөлу  (мұғалімдерді  тағайындау  және  шығару; 
   мұғалімдердің  бастапқы  жалақысын  тағайындау  және  жалақыны  көтеру;  мектептік 
   бюджетті құру және оны мектептің аясында бөлу),
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
164 - 
МАЗМҰНЫ
  Ÿ 
Мектептің оқу бағдарламалары және оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау
    (оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау саясатын анықтау және сол пәндердің
    мазмұны) ЭЫДҰ (2010b). 
4.1  Сурет  2009  жылы  Қазақстанның  мектеп  директорлары,  орта  есеппен,  олардың 
ЭЫДҰ  мемлекеттеріндегі  әріптестеріне  қарағанда,  шешім  қабылдауда  аз  тәуелсіздік
сезінгенін  көрсетеді.  PISA-да  қамтылған  шешім  қабылдау  салаларының  екеуінен  басқа 
барлығында  Қазақстандағы  мектеп  директорларының  дербестігі  ЭЫДҰ  мемлекеттеріне 
қарағанда  шектелген,  кейбір  жағдайларда  анағұрлым  көп  шектелген  болды.  Оқыту 
мазмұны  мен  материалдарға  (оқулықтарды  және  пәндердің  мазмұнын  таңдау)
және/немесе  мектептік  бюджетке  (әзірлеу  және  орындау)  қатысты  директорлары  шешім
қабылдайтын  мектептер  Қазақстанда  өте  сирек.  Қазақстанда  осындай  мектептерде
оқитын  оқушылардың  үлесі  ЭЫДҰ  мемлекеттеріндегі  дербестіктің  жоғары  деңгейімен 
салыстырғанда  оқушылардың  орташа  үлесі  80%-ға  төмен.  PISA    бағалауына  сәйкес 
Қазақстандағы  оқушылардың  тек  31%-ы  білім  алушылардың  жетістіктерін  бағалау 
саясатын  анықтауға  және  мұғалімдерді  қаржылық  ынталандырумен  басқару  мәселелеріне
ерекше  көңіл  бөлетін  директорлары  немесе  мұғалімдері  бар  мектептерде  оқиды.  Осы 
мерзімде  ЭЫДҰ  мемлекеттерінде  бұл  көрсеткіш  66%-ды  құрайды.  Қазақстан 
мектептерінің  әкімшілігінде  жоғары  деңгейлі  дербестігі  бар  бірегей  басқару  саласы  -  бұл 
жалдау  және  негізінде,  мұғалімдерді  жұмыстан  шығару  (орта  есеппен,  осындай
мектептерде  оқитын  оқушылар  ЭЫДҰ  мемлекеттеріне  қарағанда  тиісінше    40%-ға  және
90%-ға  көп)  және  ЭЫДҰ  бойынша  орташа  көрсеткіштермен  бірдей  деңгейде  болатын 
мұғалімдердің бастапқы айлық жалақысын анықтаудағы дербестік.
Сурет 4.1 Мектеп директорларының дербестігі, ЭЫДҰ және Қазақстан (2009 ж.) 
Келесілер үшін жауапкершіліктің маңызды үлесі бар тек «директорлар мен мұғалімдер» туралы 
директорлары хабарлаған мектеп оқушыларының үлесі:
Дереккөз: PISA 2009 деректер базасы
Қазақстан  Республикасындағы  мектеп  басшылығына  қатысты  болжамдар  жоғары
және  ЭЫДҰ  мен  басқа  мемлекеттердің  тенденцияларына  сәйкес  келеді.  Шын  мәнінде,
мемлекеттегі  білім  беруді  болашақта  реформалау  туралы  сөз  болғанда,  мектеп 
директорларының  кәсібилігі  инвестиция  үшін  анағұрлым  перспективалы  бағыттардың 
бірі  болуы  мүмкін.  Өкімет  осы  жұмысқа  үздік  адамдарды  тартуға  және  жаңа  жағдайларда 
олар  басқара  алатын  және  жетекшілік  ете  алатын,  осы  мамандықта  жұмыс  істеп 
164
 - 4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ 
          БАСҚАРУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 165
жүргендердің  әлеуетін  арттыруға  бағытталған  шаралардан  реформаны  бастай  алады. 
Келесі  бөлімшеде  директорларды  жалдау,  олардың  кәсіби  дамуы  мен  ұсынылатын
материалдық ынталандыру мәселесі талқыланады.
Үздіктерді іріктеу және олардың дамуы 
Үздік үміткерлерді іріктеу 
Жақсы  әзірленген  мектеп  директорларын  іріктеу  рәсімі  тек  үздік  үміткерлерді 
іріктеуді  қамтамасыз  ететін  бірқатар  критерийлерге  сүйенеді.  Олар  атқаратын
лауазымына  үміткер  сәйкес  келетін  минималды  талаптарды  және  минималды  талаптарға
сәйкес  келетін  көптеген  үміткерлерден  үздіктерді  іріктеу  комиссиясына  таңдауға 
мүмкіндік  беретін  іріктеу  критерийлерін  қамтиды  (Понт,  Нуше,  Моорман,  2008).
Мектеп  басшылығының  біліктілігін  арттыру  бойынша  ЭЫДҰ  Жобасына  қатысқан
ЭЫДҰ-ның  19  мемлекетінде  бірегей  маңызды  критерий  мұғалімнің  біліктілігі  болып
табылады.  Англия,  Португалия,  Швеция  мен  Норвегияны  қоспағанда,  сондай-ақ,
үміткерлердің  мұғалімдік  жұмыс  тәжірибесі  болуы  керек  (Понт,  Нуше,  Моорман,  2008).
Қазақстандағы  минималды  критерийлер  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  №  388
Қаулысында  берілген  және  жоғары  білімнің  бар  болуы  мен  5  жылдан  кем  емес
 педагогикалық тәжірибені қамтиды.
Ендірме 4.7 Мектеп директоры қызметіне үміткерлер басқа қызмет салаларынан 
ауыса алады ма?
ЭЫДҰ  мемлекеттері  арасында  білім  беруден  басқа  салалардан  және/немесе  алдын-ала 
оқыту тәжірибесінсіз мектеп директоры лауазымына үміткерлерді жіберуге болады ма деген пікір 
бөлінді. Мұндай тәжірибені жақтаушылар педагогикалық құзіреттіліктің қаржы, басқару мен адам 
ресурстары сияқты салалардағы басқару мәселелерін шешу үшін жеткіліксіз екендігіне сендіреді. 
Басқалары мектепті басқару, көп бөлігі бойынша, педагогикаға негізделгенін және білім беруден шет 
сектордан қызметкерлер алудың болашағы жоқ екендігіне сенімді.
«Нидерландта  мектеп  директорларын  білім  беруден  басқа  секторлардан  тартуға,  әсіресе, 
бастауыш  мектептер  үшін  көп  көңіл  бөлінді.  Мысалдардың  бірі  бастауыш  мектеп  директоры 
лауазымында жұмыс істеу үшін коммерциялық сектордан менеджерлерді дайындау бағдарламасы 
«Bazen van buiten» болып табылады. Бұл бағдарлама бойынша дайындықтан өтетін менеджерлердің 
білім  беру  саласында  біліктіліктері  жоқ;  олар  толықтай  басқару  мен  басшылыққа  шоғырланған. 
Нидерланд  бойынша  Базалық  баяндамаға  сәйкес  алдын-ала  бағалау  оң  нәтижелер  көрсетті  және 
баяндама  авторлары  бұл  бастаманы  өте  перспективті  санайды.  Бағдарламаның  бірінші  кезеңінде 
13 қатысушы оқудан өтті және мектеп директорлары болды. Осы жобаға қатысушылар мектептерге 
бұрын білім беру саласына қатысы болмаған жаңа директорлармен енгізілген жаңа көзқарастарды 
бағалады» (ЭЫДҰ, 2008a: 163 бет).
Швеция мектеп директоры лауазымына білім беру саласында дипломы мен жұмыс тәжірибесі 
жоқ маманды қабылдауға болатын мемлекеттің тағы бір мысалы болып табылады, дегенмен, бұл өте 
сирек орын алады: 2005 жылы мектеп директорларының 3%-ға жуығының білім беру саласындағы 
дипломы  мен  жұмыс  тәжірибесі  болмаған.  Оларға  мектеп  психологтары,  әскери  офицерлер  мен 
компаниялардың бұрынғы менеджерлері жатады.
Дереккөз: Понт, Нуше, Моорман, 2008.
Минималды  талаптарға  сәйкестікті  анықтағаннан  кейін  келетін  екінші  қадам  -
болашақ  мектеп  басшыларын  іріктеу  критерийлерін  анықтау.  Мұндай  критерийлер
минималды  талаптарға  сәйкес  келетін  көптеген  үміткерлерден  тек  мектеп  директоры 
лауазымында  жұмыс  үшін  қажетті  сапаларды  қамтитын  үміткерлерді  таңдауға  қажет. 
ЭЫДҰ  мемлекеттерінде  іріктеу  критерийлері  негізінен  белгіленген  оқыту  тәжірибесінің 
бар  болуын  қамтиды,  бірақ  соңғы  кездері  үміткерлердің  нақты  дағдылары  мен 
құзіреттіліктеріне акцентті өзгертуі байқалады (Понт, Нуше, Моорман, 2008). 
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
166 - 
МАЗМҰНЫ
166
 - 4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ 
          БАСҚАРУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ
Қазіргі  таңда  Қазақстанда  директорларды  іріктеу  тексерілген  практикалық  дағдылар
мен  құзіреттіліктерге  емес,  білім  талаптарына  негізделеді.  Үміткерлер  минималды
талаптарға  сәйкес  минималды  оқыту  тәжірибесін  есептемегенде,  қандай  да  бір  нақты 
дағдылар  мен  құзіреттіліктерді  көрсетуі  міндетті  емес.  Оның  орнына,  олар  бірқатар 
заңнамалық  актілерді  -  Қазақстан  Республикасының  Конституциясын,  Қазақстан 
Республикасының  «Білім  туралы»  Заңын,  Қазақстан  Республикасының  «Сыбайлас 
жемқорлық  туралы»  Заңын,  мемлекеттік  білім  беру  стандарттарын  және  т.б.,  бұлардың
барлығы  мектепті  басқару  мен  басшылығы  бойынша  практикалық  жұмысына  аз  қатысы
болса  да,  білуін  растау  қажет.  Сондай-ақ,  үміткерлер  «педагогика  және  психология 
негіздерімен»,  соңғы  «педагогикалық  ғылымдар  мен  тәжірибе  саласындағы 
жетістіктермен»,  басқару  негіздерімен  және  т.б.  (ҚР  Білім  және  ғылым  Министрінің  2009 
жылғы  13  шілдедегі  №  338  Бұйрығы)  таныс  болуы  керек,  оның  үстіне,  педагогикалық 
ғылым  мен  тәжірибе  жетістігі  не  болып  табылатыны,  менеджменттің  негіздері  қандай 
немесе осы салалар бойынша үміткерлердің білімін қалай тексеретіндігі туралы қандай да
бір қосымша ақпарат берілмейді.
Мектеп  директорларын  іріктеу  критерийлері  дағдылар  мен  құзіреттіліктерге
негізделген  тәжірибенің  болмауы  оқыту  тәжірибесі  мен  біліктілік  (көп  болса,  тіпті
жақсы)  болашақ  қазақстандық  мектеп  директорларын  тартуда  шешуші  фактор  болу 
жағдайына  алып  келеді.  Қазақстан  бойынша  барлығы  96  мектепте  2012  жылы  жүргізілген 
сауалнамаға  сәйкес  директорлардың  80%-да  жоғары  біліктілік  санаты  болды,  бұл  15  жыл 
оқытудан  кем  еместігін  білдіреді.  Оның  үстіне,  олардың  мектеп  директоры 
лауазымындағы  жұмыс  тәжірибесі  айтарлықтай  аз  болды:  мектеп  директорларының  82%-
да  директор  лауазымындағы  жұмыс  өтілі  1  жылдан  10  жылға  дейін  құрады  (ҚР  БҒМ, 
2012b),  бұл  олардың  директор  лауазымына  тағайындалғанға  дейін  жоғары  білікті 
мұғалімдер болғанын пайымдауға мүмкіндік береді.
2008  жылғы  «Мектепті  басқаруды  жетілдіру»  ЭЫДҰ  баяндамасының  деректеріне 
сәйкес  ЭЫДҰ  көптеген  мемлекеттері  басты  іріктеу  критерийі  ретінде  өтілді  қолданудың 
мақсатсыздығын  мойындады.  Қазіргі  таңда  анағұрлым  жиі  пайдаланатын  іріктеу 
критерийлері:  басқару  және/  немесе  жетекшілік  тәжірибесі  (Австрияда,  Данияда,
Ирландияда,  Израильде,  Солтүстік  Ирландияда,  Португалияда  және  Испанияда); 
қосымша  ғылыми  немесе  басқа  біліктіліктер  (Австрияда,  Ирландияда,  Солтүстік 
Ирландияда,  Португалияда  және  Испанияда);  тұлғааралық  дағдылар  және  жеке
қасиеттер  (Австрияда,  Данияда,  Ирландияда  және  Солтүстік  Ирландияда);  елестету  / 
мектепті  басқару  принципіндегі  басқарушылық  (Австрия,  Дания  Ирландия  және 
Израиль);  мектепті  дамыту  бойынша  ұсыныстардың  сапасы  (Австрияда,  Данияда, 
Ирландияда және Израильде) болып табылады.
Ендірме 4.8 Австриядағы жалдау үрдісін кәсіптендіру
Австриядағы  соңғы  саяси  шаралар  үміткерлердің  әлеуетін  бағалау  мен  талдау  орталықтары 
сияқты  құзіреттілікке  бағытталған  іріктеу  әдістерін  ендіруге  алып  келді.  Кейде  бұл  рәсімдерді 
жүргізу  үшін  мектеп  басшыларын  іріктеу  стандарттарын  арттыруға  көмектесетін  арнайы  жеке 
компаниялардың  қатысуы  тартылады.  Бұл  өзгеріс  оларды  мұндай  лауазымға  алатынына    бұрын 
сенбеген мұғалімдерді директор жұмысына ынталандыруға көмектесті. Қызметкерлерді қабылдау 
немесе  жалдаудың  бағдарламалық  қамтамасыздандыруын  айтарлықтай  қымбат  жиынтық  процесі 
ете алатын, сатып алу бойынша компанияларды тартуы кемшіліктердің бірі болып табылады.
Дереккөз: Шрац және Петзольд (2007) в Понт, Нуше, Моорман, 2008
ЭЫДҰ  Қазақстан  өкіметіне  мектеп  басшылығын  прагматикалық  іріктеу
критерийінен  тегіс  қамтуды  анықтау  үшін  ЭЫДҰ  мемлекеттерінің  мысалдарын 

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 167
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ
қарастыруды  ұсынады.  Басқа  бай  тәжірибесі  бар  мемлекеттерге  сүйену  арқылы  осы 
бастамадағы пайдалы бағытты алуға болады.  
Кәсіптік дамыту
2008  жылы  «Мектепті  басқаруды  жетілдіру»  ЭЫДҰ  жобасы  аясында  білім  беру
саласындағы  өзгерістер  болжамын  қолданып,  ЭЫДҰ  мемлекеттерінде  мектеп 
директорларының  ролі  қалай  дамитындығы  аталып  өтілді.  Қорытынды  баяндамада,
сондай-ақ,  өзгерістерден  артта  қалмау  мен  өз  мектептерінің  игілігіне  барлық 
мүмкіндіктерді  жасау  үшін  директорларға  қолдау  қажет  екендігі  аталады  (Понт,  Нуше, 
Моорман,  2008).  Мектеп  директорлары  үшін  кәсіптік  дамыту  (біліктілікті  арттыру) 
ЭЫДҰ  мемлекеттерінде  кең  таралған  (4.2  Сурет)  және  қағида  бойынша,  осы  өзгерістер 
(Понт,  Нуше,  Моорман,  2008)  аясында  директорлардың  дағдыларын  жаңартуға  немесе 
бастапқы дайындықтың болмауын өтейтін оқытуға бағытталған. 
Сурет 4.2 ЭЫДҰ мемлекеттерінде мектеп басшылығын дамытуға көзқарастар (2007 ж.)
Дереккөз: Понт, Нуше, Моорман, 2008.
Қазақстан  Республикасындағы  білім  беру  ортасы  тез  өзгереді
19
,  тіпті,  5-10  жылға 
жуық  бұрын  лауазымға  тағайындалған  директорлар  олардың  мансабының  басталуымен 
салыстырғанда,  мүлдем  өзгеше  мәнмәтінде  қызмет  етеді.  Мамандықта  қызмет  етіп 
жүргендерге  көмектесудің  ең  жақсы  тәсілі  -  олардың  бейімделуі  және  өздерінің  жаңа 
ролін  орындай  алуы,  бұл  оларға  жетілдірілу  үшін  тиісті  ынталандыруды  жасай  отырып, 
біліктілікті арттыруына жақсы мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.
2020  ж.  ББДМБ  білім  беру  жүйесін  басқару  бойынша  компоненті  ҚР  Білім  беру
жүйесінің  басшы  және  ғылыми-педагогикалық  қызметкерлерінің  біліктілігін  арттыратын
республикалық  институты  (ББЖҚБАРИ)  мен  оның  аймақтық  филиалдары  ұсынатын
курстар  негізінде  білім  беру  мекемелері  басшыларының  біліктілігін  арттыруды
 қарастырады. Бұл қызмет:
Ÿ 
Білім беруді басқарудың теориясы мен әдіснамасын;
Ÿ 
Қазақстан Республикасындағы білім беру жағдайын;
 Ÿ 
Білім беруді басқарудың әдістерін;

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
168 - 
МАЗМҰНЫ
 Ÿ 
Мектепті басқарудың теориясы мен әдіснамасын;
 Ÿ 
Мектепті басқарудың заманауи әлеуметтік-мәдени аспектілерін қамтиды.
Ұлттық  білім  беру  статистикасы  және  бағалау  орталығының  (ҚР  БҒМ,  2012b)
мониторингтік  зерттеуі  оқытуға  қатысқан  директорлар  курс  мазмұнының  олардың
қызметі  үшін  өзекті  деп  санайтынын  атап  өтті,  бірақ  бұл  курстардың  олардың  басқа 
мектептерден  әріптестерімен,  директорларымен  тәжірибе  алмасу  үшін  аз  мүмкіндік 
беретініне  шағымданды.  Бұдан  басқа,  ЭЫДҰ  мемлекеттеріндегі  көптеген  бағдарламалар 
толық  емес  жұмыс  күні  қызмет  етеді  және  бір  жылдан  аса  созылады,  бұл  мектеп 
директорларына  оларды  кәсіптік  пікірталастар  мен  бірлескен  пайымдаулар  ретіндегі
орын үшін пайдалануға мүмкіндік береді (Понт, Нуше, Моорман, 2008).
2013  жылы  2  740  директорлары  мен  олардың  орынбасарлары  біліктілікті  арттыру
курстарынан  өтеді  деп  жоспарланған.  2012  жылы  басқару  саласындағы  біліктілікті 
арттыру  мен  қайта  даярлау  курстарынан  өткен  барлық  деңгейдегі  (мектепке  дейінгі,  орта 
және  КББО)  педагог  қызметкерлердің  жалпы  саны  19  161-ді  (оның  ішінде,  16  036  педагог 
қызметкер  орта  білім  беру  жүйесінен)
43
  құрады.  Мектеп  директорларына  арналған 
біліктілікті  арттыру  курстары  міндетті  болып  табылмайтын  факт  болғандықтан,  олардың
мемлекеттегі  мектепті  басқару  сапасына  ықпал  етуін  шектейді.  Тағы  бір  кедергі  -  бұл 
кәсіби  дамыту  үшін  ақшалай  және  басқа  да  ынталандырудың  болмауы.  Директорлардың 
айлық  жалақы  санаты  жоғары  (G4  -  4.12  Кестені  қараңыз)  және  олардың  бастапқы 
жалақысы  білім  беру  жүйесіндегі  анағұрлым  жоғарылардың  бірі  болып  табылатынына 
кепілдік  береді.  Директорлардың  еңбек  ақы  мен  сыйақылар  жүйесінен  пайда  түсіру 
мүмкіндігі,  дегенмен  аса  шектелген  (5.5b  Кестенің  Қосымшасында  еңбек  ақысының 
толық  шолуын  қараңыз).  Мұғалімдер  мен  педагогикалық  қызметкерлерге  қарағанда, 
мектеп  директорларының  біліктілік  санаттары  болмайды  және  өздерінің  көшбасшылық 
және  басқарушылық  дағдыларын  жетілдіргендері  үшін  қосымша  үстемақы  алмайды. 
Тәжірибе  жүзінде,  сондай  жұмыс  тәжірибелі  директорларға  қарағанда,  мұғалімдердің 
жалақысы  мансаптың  ортасында  (бірінші  немесе  жоғары  санатты  және  бір  жүктемемен
10  жылдан  15  жылға  дейін  жұмыс  өтілі)  шамамен  63%-ға  жоғары.  Шкаланың  жоғары
бөлігіндегі айлық жалақының бұл айырмашылығы 131% құрайды (4.3 Сурет).
168
 - 4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ 
          БАСҚАРУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 169
Сурет 4.3 Жалақының өзгеруі: Қазақстандағы мектептердің мұғалімдері мен директорлары 
(2011 ж.)
Ескерту: 
1. Бір жүктемемен барлық мұғалімдердің жалақысы (18 сағат).
2. Сандар қосымша санат үшін үстемақыларды қамтиды: 5 жыл өтіл - екінші санат, 10 жыл өтіл - бірінші санат, 15 жыл 
өтіл және айлық жалақы шкаласының жоғары бөлігі - жоғары санат.
Дереккөз: 
Қазақстан 
Республикасы 
Үкіметінің 
2007 
жылғы 
29 
желтоқсандағы 
№ 
1400  
Қаулысы; 
ЭЫДҰ 
сарапшыларының 
есептеулері. 
Білім 
беру 
секторындағы 
айлық 
жалақы  
туралы ақпаратты 4.A1 Қосымшаны және 5.A1 Қосымшаны, 5.A1.5-11 Кестелерді қараңыз. 
Үстемақылар  есебінен  өз  табыстарын  арттыру  үшін  директорларға  сабақ  жүргізуге
және/немесе  өздеріне  принцип  бойынша,  мұғалімдер  мен  педагог  қызметкерлерге  арналған 
мектептің  интернатын  басқару,  сынып  жетекшілігі,  сыныптан  тыс  жұмыстарды  үйлестіру, 
арнайы  білім  беру  қажеттілікті  балалары  бар  сыныпта  жұмыс  істеу  және  т.б.  сияқты  қосымша 
қызметтер  алуына  тура  келеді.  ЭЫДҰ  сарапшылары  барған  барлық  мемлекеттік  мектептердің 
директорлары  олардың  мектеп  директоры  жұмысымен  тікелей  байланысты  емес,  оқыту  мен 
міндеттерді  орындай,  шын  мәнінде,  жалпы  тәжірибе  екендігін  растады.  Ең  алдымен,
мұғалімдерге  арналған  қаржылық  ынталандыруды  «иемдену»  тәжірибесі  аралас  жіберуді 
береді.  Бір  жағынан  ол  өз  мектептерінің  сыныптарындағы  жұмыстың  шынайылығымен 
директорлардың  байланысын  қолдайды  және  мұғалімдік  ұжымның  көз  алдында  олардың
жағдайын  және  абыройын  нығайтады.  Басқа  жағынан,  бұл  олардың  мектепті  басқару  мен
жетекшілікке бағыттай алатын уақыты мен назарын алады.
Мұның  барлығы  директорларға  арналған  ынталандыру  мен  көтермелеудің  тиісті  және
сәйкес жүйесін алмастыра алмайды. Қазақстан өкіметіне тез арада осындай жүйені әзірлеу мен
ендіру  туралы  мәселені  қарастыру  және  оны  мұқият  әзірленген,  міндетті  біліктілікті  арттыру
жүйесімен толықтыру қажет. Мұндай дайындықта негізгі назар, кем дегенде, 2020 жылға қарай 
қорларды  бөлу  үшін  жан  басылық  қаржыландыруға  өтетін  жүйедегі  мектептерді  дербес 
басқаруға бағытталуы керек.
Қорытындылар мен ұсынымдар
Осы  тарауда  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрлігімен  ұсынылған
деректері,  сонымен  қатар  ЭЫДҰ,  Дүниежүзілік  банк  пен  ЮНЕСКО-ның  статистика
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: