Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

М  
Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
Шамот
 -  түйірленген (0,14-2  мм)  керамикалык  материалдар.  Ол 
сазды  күйдіру  (бұйым  күйдіру  температурасы на  дейін),  уату  аркылы 
алынады 
немесе 
кірпіштің 
капдықтарынан 
(сынықтарынан) 
дайындалады.  Шамотты  немесе  осы  топта  жататын  жоғарыда 
көрсетілген  басқа  да  заттарды  қосқанда  балшықты  кептіру,  күйдіру
процестері  жеңілдеп,  сапасы  жоғары  беттік  кірпіці  гіён  отқа  төзімді 
бүйымдар алынады.
2
.  К ерам икалы қ  бүйымдардың  кеуектілігі  мен  саздың 
пластикалы гы н  артты раты ндар.  Жеңіл,  кеуектілігі  жоғары,  жылу 
өткізгіштігі  төмен  бұйымдар алу  үшін  сазға кеуектілендірілетін  заттар 
қосылады.  Бұл  заттар  ретінде  күйдіргенде  газ  шығаратын  уатылған 
әктас  (бор),  доломит  немесе  жанатын  ағаш  ұнтағы,  қоңыр  көмірдің 
тоңазы, көмір байыту фабрикаларының қалдықтары, ЖЭС күлі, лингин
пайдаланылады.
Саздың  кленгіштігін  арттыратьін  заттарға  пластикалығы  жоғары 
балшықтар,  бетониттер  жэне  беттік  әсерлі  заттар  (БӘЗ),  мысалы 
сульфит — ашытқы бардасы (САБ) жатады.
3. 
Балқытқыштар 
(флюстер). 
Глазурьлер. 
Ангобтар. 
Балқытқыиггар  (флюстер):  дала  шпаттары,  темір  рудасы,  доломит,
магнезит,  тальк,  т.б.  саздарға  бұйымдардың  күйдіру  температурасын 
төмендету үшін қосылады.
Керамикалық бұйымдардың  су  өткізгіштігін,  тазалығын  арттыру 
үшін,  олардың  бетін  глазурь  немесе  ангоб  деп  аталатын  заттармен
өңдейді (сырлайды). 
-  • р-
Глазурь
  дегеніміз  -   бұйымның  бетіне  жағылғаннан  соң  оны 
күйдіргенде жоғары температураның эсерінен  балқитын  шыны  сияқты 
көп  компонентті  зат;  глазурь  кабығының  қалыңдығы  — 
0
,
1
-
0,2
  мм.
кейде  күңгірт болады.  Оны  күңгірттендіру 
үшін оның кұрамына 
6
% қалайы тотығын  қосады.
Ангоб
  дегеніміз  -   күйдіргенде  ақ  немесе  басқа  түс  беретін 
балшықган  жасалган  керамика  бұйымдарының  бетіне  жағылатын  зат. 
Күйдіргенде  ангоб  балқымайтындықтан,  (оның  балқу  температурасы 
глазурьдікінен  анағұрлым  жоғары),  ангобтандырылған  бұйымдардың
беті түрлі-түсті болғанымен, жылтырамайды.
Балшықтардың керамикалық бұйымдар өндіруге қажетті
касиеттері
1. 
Иленгіш тігі.  Саз  сумен 
араластырғанда  иленгіш  камырға 
айналады. 
Иленгіигтік
  деп  -   саздың  қамыр  күйінде  сыртқы  күштің 
әсерінен  керек  форманы  ажырамай  (үзіліссіз),  шытынамай  (қуыссыз)
54

Қүрылыс материалдары
қабылдап,  оны  кептірген  және  күйдіргеннен  кейін  сактау  қасиетін
атайды
пластикалық  санмен
сипатталынады. 
.,
г
  п л  = Ш - Ш ш ;  
. 
••
мұндагы  -   қатырмен  аққыпггық  және  - ширатылған  (иірленгіш)
шектеріне сай ылғалдықгың мөлшері, 
%
 (4.1-сурет).
иленгіштігі  орташа,
Керамикалык
пластикалық  саны
бұйымдар 
7-15
өндіру  үшін
аралығындағы  саздар  пайдаланылады. 
Иленгіштігі  аз  балшықтар  (Ііл  7-ден  төмен)  қалыптанбайды,  ал  әте 
иленгіш саздар (Пл 7-ден жоғары) кептіргенде шытынайды.
2. 
Шөгуі
  (тығыздануы  немесе  бұйымның  отьгрғыштығы)  деп  —
 
камырды  (бұйымды)  ауада  кептіріп,  отта  күйдіргенде  оның  сызық 
өлшемдері мен көлемінің кішіреюін айтады. Отырғыштық -  бұйымның 
алғашқы  өлшемдерінен,  процент  аркылы  аньгкталынады.  Әдетте 
бұйым  3-тен  18%-ке  дейін  шөгеді,  осыған  сай  өлшемі  стандартта 
көрсетілгендей,  бұйым  алу  үшін  форманың  (қалыптың)  көлемі 
ұпғайтылады.  Бұйымның  шөгуі  -   камырды  кептіргенде  ылғал  (су) 
бөлініп,  ал  күйдіргенде -  оның балқығыш  құрамы  басқа балқымайтын 
бөлшектерді өзіне тартуы әсерінен пайда болады.
т а
Ылғалдылығы, %
гінің ылгалдан өзгеруі: 
А
, Ә
, Б
-
с
э
й
ж
э
н
е
 
ақкыштык күйінің 
а
й
м
а
з
ы
3. 
Пісуі
  деп  -   күйдіргенде  саздың  тығыздығы  өсіп  (жоғарыда 
керсетілгендей,  құрамындағы  кейбір  оңай  балқитын  бөлшектері 
балқып, балкымаған бөлшектерді езіне ығыстыру әсерінен), тас тәрізді
I V
денеге айналуын айтады. 
<  .
4
.
2
-суретте  көрсетілгендей,  температура  жоғарылаған  сайын
нүктесіне  дейін),  керамикалық
температура,
55

^ ! е о <
а ™ ? й і 1һ.ваЯга”аДЫ'  А  МвН  °  
“Р ^ г ь т д а т а
мпература, 
бұйымның пісу  интервалы (аралыгы) деп атаиынады  Бұл
интервал  іс-іа-ға  тең,  мұндағы  Іа  |   пісудің  басталуына,  ал 
І 
оның 
аяқталуына сәйкес температуралар. 
Ң
4 .2 -
Күйдіру температурасына байланысты керамикалык
>ұйымдардың су мсұтқыштығының өзгеруі; 
-бүйымдардың су жұтқыштық интервалдары.
Жоғары
темяератураның 
Ьалшықтар  үш  түрге  бөлінеді: 
с
158Ө°С-тан
тигізепн 
әсеріне 
байланысты
жоғары  (таза  каолинитті  және 
балшықтар
,  мысалы  таза  каолинит
температурасы
оалқу  температурасы 
м онтмориллонитті 
1770°С-та
І350-1580°С
балкиды), 
баяу
аралығында
бапқитын
 
— 
балқу
(құрамында  біраз  квар
_ 
ч 
И------- ^ариимсіі,  т.о.  қоспалао
р 
ыкгар);  оңай  балқитын,  балқу  температурасы  1530°С-тан 
төмен (жоғарыда көрсетілген, т.б.  қоспалары көбірек балшыктар)
бф,НШІ 
көбінесе  ФаРФ°Р>  фаянс  және  отка 
ТӨЗІМДІ 
бұйымдар алу үшін пайдаланьшады.  Екінші  түрі
1/“ 0 1 ¥ О Г¥ Т ГО П Г«  п   _  . . .  
1 і
канализациялы қ  құбырлар  мен  осыларга  құрамы 
өндірісіңде  ш в ----------------   • 
■ 
-
едендік
ұқсас  бұйымдар
бұиымдар өндіру үшін пайдаланылады.
I
I
  л
 
_
 
•
 
і
Осы
келтірілген 
түрлі
байланысты,  пісу  интервалы  да  әртүрлі 
балшықтардың  пісу  интервалы  50-1
балшыктардікі -  400°С.
балшықтар,
с ипаттамасы на
Мысалы
жалпы схемасы
4.3.  К ерам икалы қ бұйымдарды өндірудің
Керамикалық  бұйымдарды  өндіру  мынадай  негізгі  процестерден
І Ы .  
б а Т П Т Г к І І Г П
. 1
 
і г о т  а п  
і
т
л
т
.
 
________________ ___________________________________ 
*
бұйым
балшыкты  карьерден  қазып  алу,  массаны  дайындау
56

I 
9  4
Құрылыс материалдары
1.  ьалшықты массаны дайындау
Карьерден  алынған балшықтьщ иленгіштігін  арттыру  үшін  түрлі 
дайындау  процестерінен  өткізіледі.  Мысалы,  алынған  балшықты  бір 
жыл  ашық  ауада ұстайды.  Осы  уақытта  ауа райының  кұбылыстарына 
тап  болған  баггшық  өздігінен  уатылып,  элементтік  бөлшектеріне 
бөлінетіндіктен,  оның  иленгіштігі  өседі.  Осы  мақсатпен  балшьгқгы 
оның  құрамында  кездесетін  коспа  -   тас  (кұм)  түйіршіктерден 
механикалық 
немесе 
гидравликалық 
әдістермен 
ажырату 
да 
қолданылады.  Б$
уі
  үшін  балшық  тастьг  бөлек  шығаратын  винтті 
біліктерден  өткізіледі  немесе  сумен  араластьфылып 
суспензия 
(шликтер)  дайьшдалады  да,  електен  өткізіледі  (0,5  мм-ден  жоғары 
түйіршіктер  електе  қалады).  Ол  18-22  немесе  8-10%  ьшғалдылыққа 
дейін (бұйым  өндіру үшін балшьтқты қалыптау әдістеріне байланысты) 
кептіріледі (кептіргіште бүркіп тозаңдату арқылы).
Қатты  түйіршіктерден  винтті  біліктер  аркылы  ажыраған  балшык 
майдаланылады, 
егер 
өндірісте 
бұйым 
пластикалық 
әдіспен 
қалыптанылса  18-22%-ке  дейін  ылғалданылып,  ленталы  (қалақты 
балшық иленгіштен өткізіледі (4.3-сурет).  Балшықты ылғалдау үшін су 
орнына  бу  қолданылса,  ленталық  престің  өнімділігі  асады.  Оған 
кететін  электр  қуаты  10-15%-ке  кемиді,  өйткені  бу  массаға  терең 
тарап,  суға  айналады.  Осыньщ  салдарынан  бапшык  біркелкі,  түгел 
ылгалданады.  Буды 
қолданғанда  масса  50°С-қа  дейін  қызып, 
бұйымдарды кептіру уақыты қысқартылады.
4.3-сурст. Ленталы прсспң схемасы:
1-мүиітік: 
2-престіц 
басы; 3-престің корпусы (турқы); 4-шиектің қалақтары
(леиталары); 5-воронка (саз қабылдагыш)
57

М.  Садуаңасов,  Ғ.  Батырбаев
Жартылай  кұрғақ  қалыптау  әдісі  бойынша  ылғалдылыгы  8-10% 
балшық  пресс-ұнтақ  (шихта)  түрінде  престе  үлкен  (15-40  МПа) 
кысымымен  тығыздалып  қапталады.  Пресс-ұнтақ  шликерлік  немесе 
кептіру-ұнтау  әдістерімен  дайындалады.  Кептіру-ұнтау  әдісі  мына 
процестерді 
қамтиды: 
балшыкты 
дезинтеграторлы 
біліктерде 
майдалау,  майдаланған  балшықты  кептіргіш  барабандарда  кептіріп, 
кептірілген  балшықты  кәрзіңкелі  дезинтеграторда  ұнтау,  одан  кейін 
бумен 
8
-
10
%-ке дейін дымқылдайды.
Жартылай  құрғақ  тәсілмен  қалыптандырылатын  бұйымдар  үшін 
ұнтар  алдьінда  кажет  етлейтін,  аз  дымкылданған  табиғи  балшықты 
пайдаланған 
жөн. 
Бұл 
әдістің  пластикалықпен 
салыстырғанда 
тиімділігі  -   өндірісте  энергияның  аз 
шығындалуы. 
Мысалы, 
пластикалык  тәсілмен  өндірілген  дымқылдығы  18-22% 
1000
  кірпішті 
кептіру үшін, 
100
 кг шартты отын шығындалады.
Кұю  (ш ликтер)  аркы лы   қалы птау.  Бұл  әдістің  ерекшелігін 
үйдің  сыртқы  бетін  өңдегіш  глазурьленген  мазикалык  плиткаларды 
өндіру процестерін қарастырудан  байқауға болады.  Бұл  штиткалар құю 
әдісімен 
автоматтан-дарылған 
конвейерде 
құрамы 
үш 
түрлі 
шликерлерден  өндіріледі.  Конвейермен  бірге  жылжып  келе  жатқан 
керамикалық  тұғырыққа  (табанға),  құйғыш  аппараттар  арқылы 
алдымен  бөлуші,  содан  соң  плитка,  одан  әрі  глазурь  қабаттарының 
шликерлері  құйылады.  Бөлуші  кабат  -   шликері  одан  оңай  бөлінуін 
қамтамасыз  етеді. 
Конвейерде 
келе  жатып  бұл  үш 
қабатты 
керамикалық масса тез кебеді де,  алдымен тазалағыш,  онан соң кескіш 
құбырғылардан  өтеді.  Кескіш  құрылғы  айналмалы  дискалармен 
массаны,  өлшемі  стандартқа  сәйкес  плиткаларға  киып  тұрады. 
Тұғырықгар  құйылған  массамен  конвейерді  22-30  мин  өтеді,  сонан 
кейін  плиткалармен  бірге  жылытқыш  кондырғыларға  ауысады.  Толық 
өндіріс  циклі (күйдіру  процестерімен бірге) 
2
 сағат.
2. Қ алы пталган бұйымдарды  кептіру
Бұйымдарды 
күйдіргенде 
біркелкі 
шөгуі 
(отьгруьг) 
және 
шытынамауы  үшін  оларды  күйдірер  алдында  ылғалдылығы  5%-тен 
аспайтындай  етіп  кептіру  (90°С-та)  қажет.  Бұл  туннельді  немесе 
камералы  кептіргіштерде өтеді.
Туннельді  кептіргіште  (ұзындығы  50  м  дейін)  вагонеткапарға 
тиелген  бұйымдар  берілген жылдамдықпен  үздіксіз  жылжып  отырады. 
Вагонетканың  жылжу  бағытына  қарама-қарсы  ыстық  (120-150°С)  ауа 
немесе 
пештен 
шыгатын 
газ 
беріледі 
(4.4-сурет). 
Туннельді 
кептіргіште бұйымды  кептіру ұзақгылығы -   16-36 сағат.
58

Құрылыс материалдары
3. Бұйымдарды күйдіру
Күйдіру  -   керамикалық  бұйымдарды  өндірудің  соңғы  процесі. 
Күйдіру  әсерінен  олардың  қүрылымы  мен  басқа  да  техникалық 
касиеттері  күралады.  Кірпіш  пен басқа да кеуекті  бұйымдарды  күйдіру 
процесі  әдетте  950-1000°С-та  аяқталады.  Температура,  одан  әрі 
көтерілсе,  балқыған  силпикатгардың  -   сұйық  ерітіндінің  пайда  болуы 
мен оның көбеюін тез интенсивтендіреді (жылдамдатады).  Бұл ерітінді 
балшықтың  бөлшектерін  байланыстырып  қана  қоймай,  керамикалық 
материалдарды  (бұрымдарды)  тығыздайды  (су  сіңіргіштігі  5%-тен 
төмен).  Сұйық  ерітінді  көбейсе  -   ол  артық  күйдірілгеннің  белгісі, 
бұйым  қалпынан  айырылады,  оның  бет  жағы  түгел  балқиды.  Ал 
күйдірілуі  жетпесе,  ол  пісу  процесінің толық бітпегенінің белгісі.  Бұл 
жағдайда  кірпіштің  түрі  қызыл  емес,  ал  қызыл  болып,  беріктігі,  суға, 
аязға төзімділігі төмендейді.
4.4-сурет. Туннельді кептірпштін схемасы:
1-жылу беру; 2-жылу журетін ортальщ канал
;  
3-жылуды тарту (иіыгару);
4-вагонеткалардаш іиисі өнім
Керамикалық  бұйымдарды 
күйдіру  үшін  туннель  немесе 
сақиналы  пештер  қолданылады.  Туннельді  пештердің  жұмысы 
автоматтандырылған:  іші  отқа  төзімді  футеровкалармен  өңделген. 
Пештің  ұзындығы  —  100  м,  келденең  қиымы  -   Зм  х  5м;  ішінде 
бұйымдар  тиелген  вагонеткалар  тұтас  поезд  құрап  ақьфын  жылжып, 
жылыту  (кептіру),  күйдіру  және  суыту  зоналарынан  өтеді.  Жылыту 
зонасьгаа  бұйымдар  тиелген  жаңа  вагонетка  берілген  кезде,  басқа 
вагонетка күйдірілген бұйымдарымен суыту зонасынан шығады.
Қррьгга айтқанда, пепгге күйдіру -  керамикалық бұйымдардың пісуіне
кджетгі  процесс.  Бұйымдар  эвтетикалық  сұйьщ  ерпіңдінің  бөлшектерді
байланыстыру,  қатты  фазада  жүретін  реакциялар  (қатты  ерітінділер)  мен 
жаңадан пайда болған түрлердің кристандану әсерінен піседі.
59

М 
Садуақасов,  Ғ.  Батырбаев
4.4.  Керамикалық бүйымдардын кеуектілігі, су сіңіргнптігі, жылу
өткізгіштігі, беріктігі жэне аязга төзімділігі
Күйдірген  саңылаулы  керамикапық  кеуектілігі  әдетте  10...40%: 
ол  керамикалық  массаға  кеуектендіргіш  заттарды  қоса  өседі. 
Тығыздыгы мен жылу өткізгіштігін азайту үшін  кірпішті,  керамикалық 
тастарды куыстайды. 
. 
.. 
т
Керамиканың  су  сіңіргіштігі  —  оның  кеуектілігін  сипаттайды. 
Кеуекті  керамикалық бүйымдардың  массалық су  сіңіргіштігі  — 6-20%,
ал тығыз ұйымдардікі — 1-5%.
Жылу  өткізгіштігі
  Абсолютті  тығыз  керамикалық  бұйымның 
жылу  өткізгіштігі  жоғары -   1,16  Вт/(м.°С).  Ауамен  толған  саңылаулар 
мен 
куыстар 
бұйымдардың 
тығыздығын 
төмендетіп, 
жылу 
өткізгіштігін  едәуір  (айтарлықтай)  азайтады.  Мысалы,  қабырғалық 
бұйымдардың  тығыздығы  1800-ден  700  кг/м3-ға  дейін  төмендетілсе, 
оның  жылу  откізгіштігі  08-ден  0,2  Вт/(м.°С)-қа  дейін  азаяды.  Осыган 
сәйкес  сыртқы  қабырғанын  калыңдығы  азайтылады,  яғни  коршаулық 
конструкциялардың 
тиімділігі 
асады. 
Олардың 
материап 
-  
шығымдылығы төмендейді.
Керамикалық  бұйымның  беріктігі 
оның  фазалық  кұрамына, 
кеуектілігіне 
және 
шытынауына 
(жарықшақталуына) 
байланысты. 
Қабырғалық  керамикальщ  бұиымдардың  (кірпіш,  т.б.)  маркасы,  олардың 
сығуға беріктігі арқылы аныкгалады. Осыған қарамастан, әрдайым олардың 
июге  бфіктігі де анықталынады,  себебі  кірпіш  кабырғада  ию  күші  әсеріне 
де  кедергі  көрсетеді.  Кеуекті  бұйымдардың  маркалары  —  75-300, 
тығыздарынікі (жолға төселетін қірпіш, т.б.) 400-1000.
Керамикалык бұйымдардың аязға төзімділік маркасы, олардың су 
сіңіргеннен  кейін  неше  (қаніла)  тоңазу-жылыту  (жібіту)  цикліне 
қабыршақтанбай,  шытынамай,  майдапанбай  шыдағанын  көрсетеді. 
Керамикалық бұйымдардың құрылымына байланысты  аязға төзімдіпігі 
мынадай маркалармен сипатталынады:  Г15,  Г25,  Г35, Г50,  Г75, ГІОО.
Егер  керамикада  “қауіпті”  саңылаулардағы  судың  мұзға  айналу 
әсерінен  көлемнің  өсуін  қабылдай  алатын  резервті  саңылаулар 
жеткілікті  болса,  онда  ол  аязға төзімді  болады.  Резервті  саңылауларга 
200
  мкм-ден  үлкен,  оларда  судың  қалуына  капиллярлык  қысымы 
жеткіліксіз  ашық саңылаулар  жатады.  “Қауіпті”  саңылауларда төменгі 
аяздарда (- 10°С-та)  қататын су сақталынады.
4.5.  Қабырғалық және тыстаулық (өңдеулік) керамикалық
бұйымдар
Қ абы рғалы қ  керам и калы қ  бұйымдар.  Бұпардың  маңызы  зор, 
өйткені 
олар 
құрылыста 
қолданылатын 
барлық 
кабырғалық 
бұйымдардың  тең  жартысы  (50%-і).  Көп  тараған  түрлеріне  мыналар 
жатады:  кәдімгі  күйдірілген  кірпіш,  тиімді  кабырғалық  бұйымдар
60

:
Қурылыс матсриалдары
(қуысты  кірпіш),  қуысты  керамикалық  тастар,  т.б.),  кірпіштен  не 
керамикалықтастардан құралған  ірі  панельдер.
Кірпіпг 
(кәдімгі) 
тығыз 
(куыссыз) 
формасы 
тік 
бұрышты 
параллелепипед,  өлшемі  250  х  120 х 65мм,  оңай  балкыгыш  бапшықтардан 
(қосымша заттарсыз  не  солармен)  істелінеді.  Тыгыздығм  1600-1900  кг/м3, 
жылу өткізгішіігі -  0,7-0
,8
 Вт/(м °С); беріктігіне сәйкес 
(К  
сыгу) 7 маркамен 
сипатталынады:  М75,  М100,  М125,  МІ50,  М200,  М250,  МЗОО.  Су 
сіңіргіштігімен  сипатталынатын  кеуектілік  мөлшері  маркасы  М150-ден 
жоғары кірпіш үшін 
6
%-тен кем емес, ал басқа маркапы кірпіш үшін 
8
%-тен 
кем  болмауы  қажет.  Кеуектілігі  азайса,  кірпіштің жылу өткізгіштігі  артып, 
кұрылыс  ерітіндісімен  байланьюы  әлсірейді.  Кірпіштің  аязға  төзімділігі 
15  циютден  кем  болмауы  қажет.  Әдетге  бұл  қасиеттің  маркалары  — Г25, 
Г35.  Г50.  Кірпіш  көбінесе  панельдер  жасауда  қабырға,  пеш  пен  мұржа 
қалауга қол данылады.
Тиііузді кабыргалык керамикалық бұйммдар. Кәдімгі керамикалық 
кірпіштің  жылу  өткізгіштігі  жоғары,  осының  салдарынан  сыртқы  қабырға 
калың -  2 немесе 2,5 кірпіш,  яғни 52  немесе 64 см  больгп  істелінеді. Бірақ, 
мұндай жуан қабырғаның жоғарыдан түскен күшке  кедергісі (беріктігі) өте 
көп,  пайдаланылмай  қалады,  сапмағы  да ауыр (
1
м
2
  қабырғаның салмағы  -  
800-1000  кг). Сондыктан оның орнына беріктігі  жоғары (артық емес), бірак 
жылу  өткізгішті  төмен  бұйымдарды  пайдаланған  жөн.  Бұл  жағдайда 
қабырға  қалындыгы  жұқарады.  Осындай  бұйымдарға  куыс  кірггіш,  куыс 
керамикалық тастар  және диатомит  пен  трепельден  өндірілген  кірпіш  пен 
тастар жатады.
Қуысты  кірпіштер.  Қуыс  керамикалық  тастар  (4.6-сурет). 
Кэдімгі  куыссыз,  тығыз  керамикалык  кірпіштің өлшемдері -  250 х  120 
х  65  және  250  х  120  х 
88
  мм,  яғни  соңғы  кірпіш  -   қалыңырақ,  оны  -  
модульді 
кірпіш
  дейді.  Қуыс  кірпіштердің  өлшемдері  кәдімгі 
кірпіштердікіндей,  бірақ  олардың  іші  қуысталынған.  Қуыс  тастардың 
өлшемі,  кірпіштердікінен  үлкенірек.  Кірпіш  пен  тас  қуыстарының 
формасы  дөңгелек  не  тік бұрышты,  өлшемдері  де,  кірпіштегі  сандары 
да  әртүрлі.  Қуыс  — бұйымдардың  төсеу  бетіне  тік  не  жазық  бағытта 
орналастырыладьг.  Олар  бір  шеті  бітеу,  не  шеттері  ашық  больш 
жасалады.  Кірпіштердің  қуыстылығы  42%-ке,  ал  тастардікі  — 50%-ке 
дейін (4.6-сурет).
Диатомит  пен  трепельден  жасалған  кірпіш  пен  тастар  -  
қабырғалык-керамикалык 
бұйымдардың 
тиімділігін 
арттырады. 
Өйткені  олардың  кеуектілігі  кәдімгі  (қуыссыз)  жағдайдың  өзінде 
жоғары,  су  сіңіргіштігі 
8
%-тен  кем  емес,  оған  қоса  олар  да 
куысталынуы  мүмкін.  Олар  тығыздыктарына  байланысты  3  класқа
'   Модуль (өлшем) I) техникада:  өте манызды  коэффициент 
немесе мөлшерге беріпетін 
ат; 
2)  архитектурада:  уй  немесе  басқа  бір  құрылыстын  бөлшегі.  Осы  бөлшек  -   өлшем 
ретінде  қабылданып, 
ол 
аркылы  үйдін  басқа  бөлшектерін  немесе  үйді  толыгымен 
сипаттау үшін 
қолданылады.
61

М.  Садуақасов,  Ғ. Батырбаев
бөлінеді:  А, Б және В: сәйкесінше 0,7...3  т/м  ;  1... 1,3  т/м
3
 және  1,3 т/м3-дан 
жогары — аязға төзімділігі бойынша маркалары Г15  кем  емес.
Тиімді  қабырғалық-керамикалық  бұйьімдардың  қуыс  түрлерін 
өндіру  үшін  қалыптағы  престің  мүштігіне  қажетті  нұсқалы  езек- 
болатты қапсырма шегемен бекітеді.
Кірпіш  не керам и калы қ тастардан  күралған  ірі панельдер
Мұндай  панельдер  сыртқы  қабырға  ретінде  пайдаланылады. 
Олардьщ биіктігі  мен ені үй бөлмесінің биіктігі мен еніне тең (мысальи
3,2 х 2,7 х 0,28 м).  Олар бір, екі және үш қабатты болып өндіріледі. Үш 
қабатты  панельдің қалыңдығы 28  см (ішкі, сыртқы беттерінің өңдеулік 
материалдармен  тысталғанын  қосқанда).  Соның  ішінде  сыртқы  екі 
қабатының  әрқайсысы  6,5  см,  яғни  кірпіштің  қалыңдығына  тең. 
Ортасының  қалыңдығы  10  см  жылу  еткізбейтін  материал  (мысалы, 
минералдық мақтадан  істіленген  плнта  (тақта).  Екі  қабатты  панельдің 
бір қабаты -  кірпіштен (бұл  қабаттың қалыңдығы 
12
  см, яғни кірпіштің 
келденеңіне  тең),  ал  екіншісі  (оның  да  қалыңдығы 
12
  см)  -   жылу 
еткізбейтін материалдан тұрады.
4.6-сурет.  Қуыс денелі  кірпіштер мен тастардын негізгі турлері.
а-жабысцац қалыптаумен апынган 
кірпііи
;  б-жартылай құргақ эдіспен алынлан кірлһи;
в-7 мен 8 
тік, 
және  I І-көлденең куысты тастар
62

Қүрьиіыс материалдары
Бір кдбатты панель — куысты  кірпіш немесе қуысты тастан құралады. 
Оның қалыңдығы (өндеулік,  яғни тыстаулық материалдьтң шамасы  (2,5 см 
+  2,5  см,  калдықтарын  есептемегеңде)  бұйымдардьгң  ұзындығына  (25см) 
тең.  Ірі панельдің сыртқы беті әдетте керамикалық кілем тәрізді алуан тусті 
өрнектелеген плиткалармен өңделеді (қапталады).
2)  Т ы стаулы қ  (өңдеулік)  керамикалы қ  бұйымдар.  Бұлар: 
сыртқы
 (фасад-қасбет) және 
ігикі тыстамалы  бүйымдар
 деп бөлінеді.
Қасбеттік  ты стамальі  бұйымдар.  Олар  қабырға  панельдерінің, 
цокол  блоктарының  касбетті  жағын, лоджияларды  өңдеуге  және  үйдің 
қабырғасын  панол^у  (әшекейлеп  сурет  саггу)  үшін  пайдаланылады. 
Фасадты 
өңдеуге 
көбінесе 
глазурьландырылған 
бұйымдар 
қолданылады. 
Глазурьлеу
  -   бұйымның  су  өткізбей,  ұзақ  сақталуын 
жақсартады. 
Мұндай 
бұйымдар 
Қазақстанда: 
Қарағанды 
мен 
Целиноградта  өндіріледі.  Қасбеттік  бұйымдар: 
беттік  кірпііи
  пен 
керамикалық тастар,  ірі плиткалар
 және 
кілемдік керамика
 болып үш
топқа бөлінеді. 
-ч
4.7-сурет.  Үйді керамикалық панельдерден кұру
Кірпіштен  ірі  панельдер  алу  үшін  алдымен  оның  және  ондағы
терезе ойығының периметрлеріне  пісіру арқылы  біріктірілген  қаңқалы
арматура  қондырылады.  Монтаждық  ілгектер  орнатылып,  содан  кейін
кірпіштер  маркасы  75-тен  кем  емес, 
консистенциясы  (құйылу
дәрежесі) 
стандарттық 
конустың 
9-11  .  сантиметрге 
батуымен
•
 
\
сипатталынатьга 
цемент 
негізінде 
дайындалған 
құрылыс
63

М.  Садуақасов,  Ғ.  Батырбаев
ерітінділерімен  қал&нады.  Одан  соң  панельдің  сыртқы  және  іплсі
беттері  өңделеді.  Ең  соңында  панель  10-14  сағат  буландырылады  да,
кұрылыс  орындарына  жетісізіледі.  Мұндай  панельдерді  монтаждау,
қабырғаны  кірпіштен  қалағаннан  гөрі  40%  аз  уақьгг алады.  Сондықтан
кабырғаны  ашық  ауада,  суықта  кірпіштен  қалағаннан,  ірі  панельдерді 
цехта өндірген тиімді.
Қасбеттік  тыстамалы  кірпіш  (250x120x65)  және  керамикалық
тастар 
(250x120x140) 
қолданылатын 
балшықтардың 
түріне
байланысты: 
оңай
  балқитын  (күйдіргенде  түсі  кызыл)  және 
баяу
балқитын
  (күйдіргенде  ақ  түсін  өзгертпейтін),  ал  балшықтардың
коспадағы  (керамикалық  массадағы)  катынасына  қарай:  ак  сары  және
қоңыр  түсті  болып  өндіріледі.  Қасбеттік  кірпіштердің  өзіндік  қүнын
арзандату  үшін  олар  екі  қабатты  болып  жасалады:  бірінші  (қалың)
қабатқа жергілікп кызыл балшықгар, ал екінші (жұка — кальгндығы 
3-5
 мм
ғана)  қабатқа  -   көбінесе  басқа  жактан  әкелінетін  ақ  балшык 
пайдаланыл ады.
Түрлі-түсті  қасбеттік  кірпіш  өндіру  үшін  оның  бет  жағы  80%  ақ
балшық,  15-20%  шыны  сынығы  және  5-7%  минералдық  бояулар
қоспасымен  ангобаландырылады.  Ангоб  шликер  сұйық  күйінде  шикі
кірпіштің бетіне жағылады да, күйдіру арқылы бекітіледі.  Ал  қасбеттің
архитектуралық  (сэулеттік)  мәнерлігін  артгыру  үшін  кірпіштер 
глазурьленеді.
Ірі плитка өлшемдері (250х140х10мм) кірпіштен  немесе бетоннан 
істелінген дайын  қабырғаны  өңцёу үшін  пайдаланылады.  Қазіргі  кезде 
оңдай  плиткалар  толық  автоматтандьфылған  үздіксіз  (толассыз)
престеу  (қалыптау),  кептіру,  глазурьлеу  және  күйдіру  процестерін 
орындайтын жұмыс жолында өндіріледі.
Кілемдік  керамика
 деп  аталатъш  уақ  плитка  өлшемдері 
20
x
20
x
2
  мм 
және  48x48x4  мм  етіліп  жасалынады.  Бұл  плиткалар  өте  берік  қағазға 
бет  (ОН)  жсігымен  суға  ерігіш  желіммен  кілем  тәрізді  өрнектеп  ' 
жапсырылады  да,  теріс  жағымен  — құрылыс  (цемент,  құм  және  судан 
тұратын  қоспа)  ерітіндісі  арқылы  сыртқы  қабырғаға  бекітіледі. 
Ерітінді  қатайып,  плиткаларды  қабырғамен  байланыстырғаннан  соң, 
қағазды  сумен  жібітіп,  жуып  тастайды.  Уақ  плиткалар  да  зауыттарда
глазурьлендіріліп өндіріледі.
Ішкі  өңдеулік  бұйымдар.  Бұлар: 
қабыргалық
  және 
едендік 
болып  екі  түрге  бөлінеді.  Ішкі  қабырғалық  тыстаулық  плиткалар 
көбінесе  ылғалдылығы  жоғары  жайларды  (монша,  ванна,  дәретхана, 
кір жуатьщ үй, (лабораториялар, т.б.) өңдеу үцгін қолданьшады.
Ішкі  қабырғалық  тыстаулық  плиткаларды  көбінесе  кәдімгі  оңай 
балқитын  балшықтарға  20%  бор  қосып  жасайды.  Бұлар  бет  жағына
64

глазурь  жабылғаннан  соң  тагы  бір  рет  күйдіріледі.  Бұлардың  фаянс 
шіиткалары  деп  аталатын  түрі,  отқа төзімді  балшықтарға  кварщч  кұм 
және  дала  шпаты  қосылған  қоспалардан  өндіріледі.  Бүл  плиткалар 
бірақ  рет  күйдіріледі,  өйткені  олардың  бетіне  глазурь  күидгрер 
алдында жағыдады. Ішкі  қабырғалык плиткаларды -  престеу және кұю 
әдістерімен  қалыптайды.  Престеу  әдісі  бойынша  массаны  әбден 
араластырғаннан  кейін  болаттан  жасалынған  пресс-қалыпқа  салып, 
кысымды  бір  шаршы  сантиметрге  140-160  кг-ға  дейш  жетаізедь 
Қалыпталған плиткалардың бетіне глазурь массасын жағып, од 
пеште  күйдіреді.  Плиткалардың  глазурь  жақпайтын  астыңгы  жағын 
бүдырлы етіп жасайды. Сондықтан олар цементті  қүрылыс ергандшері 
арқылы  қабырғамен  берік  байланысьш түрады.  Бұл  әдаспен  істелінген 
плиткалардың өлшемдері құю әдісімен жасалатындардокшен Ү™ен**к>
ішпіндері  шаршы  (150x150  мм)  жэне  тік  бұрышты  (150x100  мм  және
150x75  мм),  эр  қалындығы 
6
  мм-ден  аспайды,  түрлері  ®Р  ^
көгілдір,  жасьш,  т.б.)  больга  келеді.  Құк>  эдісімен 
плиткалардыд  елшемдері  кішірек,  гашіндері  шаршы  (50x50  мм)  жэне
тік бұрышты (25 х  100 мм, т.б.), ал қалындығы 2-3  мм.
Едендік  плиткалар  шаршы,  тік  және  үшбұрышты,  алты  және  сего
10-13  мм,  ап  кырларының  өлшемдері  50-ІэОмм 
астыщы беті  бұдырлы  етіліп жасалынады.  Ал

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: