Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

М.  Садуақасов, Ғ. Батьірбаев
а)
0 3 ' ~ ‘ҺТІ
*)
I
 
К М
ш
  ^
І
А
 
%
 к   .
^
Т
Г)
б)
Ш1
і і ш
I® * *
н
&
4.8-сурет, Керамикалық әр түсті: 
а-квадратты; э-тік бұръпиты; б-аіты кырлы; в-сегіз ңырлы (сыналары- 
кладыштарымен); г- жэне 8- кілемдік плиткалармен төселмген еден тюлі
Керамикалық  еден  плиткалары  су  өткізбейді
оң&й  жуылалы. 
сутғьгк
'  ,»а,гтч>пттт|  бойына
жуылады,  сұйық  заттар, 
қышқылдар мен сілтілерге, үйкеліске
ііі іғармайды,
тартпайды  (сіңірмейді),
[анылатын керамикалық бүйымдар
Арнаулы
пайдаланылатын 
бұйымдар 
тобына: 
(упсппг*п\
 
керамикалық  құбырлар, 
жолдық  кірпіш
бұйымдар 
¥ЙЬГМдары  мен  кышқьілға,  отқа  төзімді
жабынды
орыңдарда 
(черепица)
бұйьшдарга  жататын  балш ы қ
V/
үй
балқитын
күйдіру
арқылы 
кертпелі  ленталы, 
науалы,  т.б.  түрлі  болады.  Жайпақ
бетіндегі
штампталған,
т.б.
жаоуға  қолданылады.  Черехшца  шіенгіштігі 
балшықты  қалыптап,  950-1000°С-та 
альгаады.  Черепицалар  керітпелі 
жайпақ  (кертпесіз)  ленталы,
^
еПИЦаШ>Щ  аСТЫҢГЫ  °етіндеп  ұстайтъш  құлағыньщ 
б е ^ һ ^   Ап 
! Г СШП’  ЧереГОІцаньі  Ү*  шатырының  торына  байяап
оекітеді. Ал  кертпелі штампталған жэне кертпелі ленгалы черепицалар
б е к Н п ^ % ? РЫ  ҮСТШе  КерТП6СІ 
бір-біріне  жапғастыра
оекітіледі.  Шагыр  құламаларының  қиылысқан  жеріне  науалы  түрлі
^  репицалар  (мшдіріледі)  орнатылады.  Черепицаның
берпстшп бір шаршы м-ге 70 кг, ол аязға да төзімді.
2
. 
^
-----------
ию  күшіне
құбы рлар,  металл
. 
- 
-  ---------- М(
темірбетон  қүбырларымен  салыстырғанда,  агрессиялы 
66
ортаның

Құрыл.ыс материалдары
әсіресе  өнеркәсіптердің  қалдық  суларының  зардабына  төзімді  келеді. 
Ұзындығы  800-1200  мм,  диаметрі  150-600  мм,  қабырғаларының 
қалыңдығы 20-40 мм;  0,2 МПа-дан кем емес гидростатикалық кернеуге 
(қысымға)  шыдауы  керек; су сіңіргіштігі  1-сорт үшін -  9%,  аті 2-сорт -  
11%-тен  артпауы  тиіс.  Құбыр  — иленгіштігі  жогары,  қиын  балқитын 
балшықтардан  тік  вакуум-престе  қалыпталынады.  Құбырларды  кейін 
кұрылыс  орындарында  өзара  жалғастыру  үшін,  құбырдың  ұзындығы 
бойынша  60-70  мм-ге  тең,  ал  бір  шетінің  диеметрі  сәл  кең  жасалады. 
Қалыітгалынған  құбырлардың  кең  шеті  жоғарыға  каратылып,  қолмен 
вагонеткаға тиелінеді:  16-48  сағатқа дейін табиғи жағдайда,  одан кейін 
150°С-та  кептіргіпГғе  құрғатылады.  Кептірілген  кұбьф  іші-сыртына 
глазурь 
массасы 
жагылғаннан 
соң 
1250-1300°С-та, 
піскенше 
күйдіріледі.  Қазақстанда  керамикалык  құбырлар  ендірілетін  зауыт
Ленгер қаласында.
3.  Ж олды қ  кірпіш  (немесе  клинкер  кірпіші)  киын  балқитын
балшықтарды  піскенше  күйдіру  аркылы  шығарылады.  Өлшемдері 
220x110x65  мм  немесе  220x110x75  мм;  маркалары  М400,  М600  және 
МІООО  (сығуға  беріктілігі  бойынша);  су  сіңіргіштігі  2-6%;  аязға 
тезімділігі  50-100  тоңазыту  мен  жібіту  дикліне  тең.  Клинкер  кірпішін 
жол  мен  тротуардың  бетін,  өндіріс  ғимараттарының(объектілерінің)
еденін,  канализация коллекторын құру үшін қолданады.
4.  С анитарлы қ-техника  бұйымдары.  Бұларды  (ванна,  унитаз,
қол  жуғыштар,  су  ағызатын  бактар,  т.б.)  фаянстан,  жартылай  фарфор 
мен  фарфордан  жасайды.  Ол  үшін  күйдіргенде  ақ  түсін  езгертпейтін, 
отқа  төзімді  және  каолинитгі  балшықтар,  кварц  пен  дала  шпаттары 
қолданылады.  Бұл  қоспалардың  кеп  қолданылатын  рецепті  мен  одан 
.  алынатын бұйымдардың негізгі қасиеттері 4.1 -кестеде керсетілген.
4.1-кесте
Керамикалық массаның үлгілі кұрамы мен бұйымдардың
физика-механикалык қасиеттері
С ан итарл ы к-техн и ка 
_____ фарфоры_____
Жартылай
фарфор
Фаянс
Көрсеткіштер
Құрамы,  массалык %-пен
балшықты материалда
40-60
40-45
25-40
дапа шлаггы
Қасиеттері:
орташа тыгыздығы, кг/м
су сішргшггігі, %______
сығуға беріктігі, МПа 
созуға беріктігі, МПа
38-43
67

М.  Садуақасов
, 
Ғ  Батырбаев
Санитарлық бұйымдар,  негізінде  фаянстан жасалынады.  Ол  үшін 
колданылатын 
шикізаттар 
пайдасыз 
қоспалардан 
тазартылып, 
майдаланып,  сумен  араластырыған  соң  қоюлығы  қаймактай  шликер 
деп 
аталатын 
суспензияға  айналдырылады. 
Гипстен 
жасалған 
формуларға  шликерді  қүйып,  кажетті  мүсіні  бар  бұйымдар  жасады. 
Шликердегі судың  көпшілігін  гипс  өз  бойына  сіңіріп  болғаннан  кейін, 
жасалынған  бұйым  қалыптан  босатылып,  алдымен  ауада,  кейін 
кептіргіште құрғатылады. Ылғалдылығы  1-2%.
Бұйымдар  глазурь  қабатымен  жабылады,  одан  кейін  1250- 
1300°С-та  күйдіріледі. 
Глазурьленген  бұйымдар  су  сіңірмейді. 
Өлшемдері  ірі  бұйымдарды  (ванналар,  жуынғыштар,  т.б.)  өндіруде 
шамотты  фаянс  қолданылады:  кварцтің  орнына  10-15% 
шамот 
пайдал аныл ады.
Жартылай фарфор  фаянспен салыстырғанда,  күйдіргенде  көбірек
піседі  (су  сіңіргіштігі  3-5%  ал  фарфор  одан  да  тығызырақ,  су
сіңіргіштігі  0,2-0,5%)  және 
берік  (500  МПа  дейін)  болғандықтан,
| | і
фарфордан қабырғалары жұқа бұйымдар өндіруге  болады. Қазақстанда 
техникалық  фарфор  зауыты  бұрын  Атбасарда  болса,  қазір  Ақмолада, 
Алматыдабар. 
• 
ф
 
|
5. Қышқылға тезімді бұйымдар үш түрлі:
-   қышқылға  тезімді  кірпіш:  маркалары  150-250,  қышкылға 
тезімділігі 92-96%-тен кем емес, су сіңіргіштігі 8-22%-тен артық емес;
-   қышқылға тезімді плиталар: маркасы  300,  кышқылға тезімділігі 
96-98%, су сіңіргіштігі 6-9%-тен жоғары емес;
-   қышқылға  төзімді  құбырлар:  маркалары  300-400,  кышкылға 
тезімділігі 97-98%-тен аз емес, су сіңіргіштігі 3-5% көп емес.
Қыгицылга  төзімділік
  дегеніміз  -   бұйымдардың  қышқылдарда 
(фторлы-сутекті  қышқылдан  -   НҒ  басқа)  және  сілтілерде  ерімеуі. 
Кірпіштер  мен  плиткалар  химия  зауыттарының  резервуарларының 
бетін, 
еденін 
тыстамалау 
үшін 
қолданылады. 
Ал 
құбырлар 
қышкылдарды  0,3  МПа-дан жоғары  емес  қысым  күшімен  басқа жерге 
жеткізу  үшін  пайдаланылады.  Қышқылға  тезімді  бұйымдарды  өндіру 
үшін  химиялық  тезімділігін  кемітетін  қоспалардан  (карбонаттардан, 
гипстен,  т.б.)  ажыратылған  1200°С  мелшерінде  пісетін  балышқтар 
пайдал анылады.
6
)  Отқа  тезімді  бұйымдар  ендіріс  пештерінің  қабырғасын, 
күмбезін  (пештің  жалын  тиетін  имек  тебесін)  және  табанын  тыстау 
(қалау)  үшін  қолданылады.  Химияльгқ  және  минералдық  құрамына 
сәйкес оларды екі топқа беледі:  кремнийлі және алюмосиликатты отқа 
тезімді бұйымдар.
68

Құрылыс матергіалдары
Кремнийлілердің  кең  тараған  түрлерінщ  бірі
ГГЫН тридимитгі  кристобалитті  отқа төзімді  материал.  Ол хвгфшгг
жыныстар  (кваріцгг,  кварщы  кұм
құрамында
лайыздан  кем
кокс
динас  ы п 
V  в
 
. 
0 
болат  шыны  мен
болмауы  кажет.  Отқа  төзімдшіп  1600-1700  С,  °дан  оол^ ’ ^
өндіретін  пештердің  күмбезі  жасааады.  Алюм^сьликаттык
бұйымдардыд  ішінде  ед  отеа  тезімдісі, хеп  гдииоземд.
Е рарды н   о д а м ь и д а   45  %-дая  кеп  гдинозем  бар
мөлшерше  сэйкес  бұйьшдарднн  Щ | | Д | Щ Н 1 У  
"  І
І
шыны
И
 
-
  “
Г
П
 
- - - - - - - - -
 
*  
#
балқытқыш) пештерді тыстайды
Сұрақгар
1  Керамикалык бүйымдарды колданылуы бойынша жіктеңіз?
2.  Керамикалык  бүйымдар  қүрылымына  байланысты  қандаи
топтарға жіктелінеді? 
. Ц Н Н Н
3.  Технологиялык керамика сазды, бөлшектер деп неш айтамыз.
4  Саздыңиілімділіктерінкандайтоптарғабөлеміз. 
__   .
5.  Қандай  жағдайда  сазды  шикізатты  дайындауда,  шликерлж
эдіс қолданылады?
5-ТАРАУ  Ш Ы Н Ы  ЖӘНЕ БАЛҚЫ ТЫ ЛҒАН БҰЙЫ М ДЛР
Бұл 
тарауда  құрылыстық  шыны  турапы  түсінік,  оның 
е н й р Ш   ( И И В І  шынынын  турдері, 
касие-пер. 
«стам ады к
шынылар, 
шыны 
бзйымдар, 
"
"
” 2
тұрған
күю  арқылы  жасалынган
“ситалдар”
аталынған
Қүрыл
Ш ыны 
деп  -   балқыған  затгы  тез  суыту  арқылы  альшатын 
аморфтык  денелерді  айтады.  Кдаылыста
қолданыдады.  Олар  кремний тотыш нын непзшде  а л ш а д ы ^ Б д а ғ а ,
шыныларды 
суытқанда, 
олар
силикатгық
микробөлшектері  (иондары,  атомдары,  молекулапары)  өзара  дұрыс
орналаса алмай, кристалды емес -  аморфтық кұрылым түзеді.
69

Құрьілыстық шынының химиялық құрамы салмақтық % бойынша 
шамамен  мынадай:  71-73  3 і0 2;  13-15  Ма
2
0 ;  8-10,5  СаО;  1-4  М §0; 
калған 
1
-
2
,
8
%-ті  калий,  алюминий,  күкірт  пен  темір  оксидтерін 
құрайды;  химиялық  форхмуласы  Иа20   *  М §0  *  6 5 і0 2  жақын. 
Құрылыстық  шыныны  өндіру  үшін  негізгі  шикізат  ретінде  кварцты 
құм,  сода,  әктас,  ап  қосымшалар  ретінде  балқыту.  температурасын 
төмендететін,  бояғыш,  т.б.  заттар  пайдаланылады.  Мысалы,  мөлдір 
шыны  алу  үшін  құрамында  боягыш,  темір,  хром,  т.б.  оксидтері  жоқ 
таза  кварцгі  құмды  қолданып,  шихтаға  (шикізаттардың  араласпасьша)
мөлдіреткіш  зат  (натрий,  аммоний  сульфаттары  немесе  балқытқыш 
шпатты) қосу қажет.
Шыны 
өндіру 
технологиясы 
мынадай 
операциялардан 
(процестерден  тұрады)  шикізатгардан  шыны  шихтасын  дайындау  — 
шихтаны  800-1500°С-та  пісіру-балқыту  және  балқыган  шихтаны
суытып,  жазық  келген  парақ нұсқалы  немесе  басқа кескінді  бұйымдар
өндіру.  Шикізаттар  керек  емес  табиги  қоспалардан  ажыратылады;
керек  жағдайда,  мысалы  әктас  -   бөлшектелінеді;  шихта  құрайтын
заттардың  әрқайсысы  өлшелінеді,  өзара  араластырылады;  осылай 
шыны шихтасы дайындалады.
Шихтаны пісіру-балқыту көбінесе ванна тәрізді пештерде жүреді. 
Бұл  процесс  үщ  кезеңнен  тұрады.  800-900°С  шихтаның  сілтілі 
компоненттері  мен  кремний  оксидінің  бөлімі  байланысуынан, 
силикаггар түзіледі (масса-шихта піскен,  катты);  1150-1200°С кремний 
оксидінің  калған  бөлімі,  силикатгардың  еруінен  шьгаы  түзеді  (масса 
балкыган,  тұгқыр,  мөлдір  емес  -   газдар  көбіктері  көп);  1400-1500°С 
шыны  мөлдірлендіріледі  (масса  газдар  көбіктерінен  ажыратылады), 
біркелкі -  гомогенді кұрам түзіледі (тұтқырлығы 
100
 пуаз шамасында).
Осындай  мөлдірлендірілген,  гомогеңді  шыныдан  парақ  нұсқалы 
немесе  басқа  кескшді  бұйымдар 
өңціру  үшін 
алдымен  оның 
температурасы  200-300°С-ға  төмеңдетіледі.  Бұл  жагдайда  массаның 
тұтқьфлығы  мьщ  мен  млрд  пуаз  (П)  аралығында  болады.  Тұтқырлығы 
одан да жоғарьшап,  10ІЗП болса, масса морт (қатты) материалға яйня пя гтм
Балқыған  массадан  тез  суыту  арқылы  парақша  шыны  өндірудің 
көп  тараған  әдісінің  бірі  —  қайықша  қолдану. 
Қайықша
  деп  — отқа 
төзімді  материалдан  жасалынған  ұзын  осінде  парақша  шьпшның 
енінен (1600 мм-ге дейін) сәл ұзыньфак (250 мм-ге), қуысы бар брусты 
атайды.  Осындай  қайықша,  балқыған  массаға  жартылай  батырыла, 
шыныны  лента  түрлі  етіп  тік  тартатын  машинаның  астына 
орнатылады.  Бұл  жағдайда  қайықшаның  түбіндегі  қуысы  арқылы 
жоғары  қарай  ыдысқа  масса  арнаулы  көп  білікті  машинамен  режимді 
суытылып,  лента  түрінде  тік  тартылып  шығарылады.  Массаны
70

ленталап  тарту  жылдамдығы  2  м/мин  шамасында.  Бұл  жылдамдыльгқ 
шынының  (лентаның)  қалыңдығына  байланысты,  жұқа  шыны  тез
тартылады. 
.
Шыныны  тік  тартйтын  машина  -   суытқыштан,  бір-біріне  карсы
айнальш тұратын  13  пар  білік  пен автоматтандырылған  омыртқыштан 
тарады.  Шынылы  масса лента түрінде  ең соңғы  кос біліктерден  өткен 
соң,  омыртқышпен  қажетті  ұзындыкта  көлденеңінен  омыртьшады- 
парақгандырылады. Парақтар әрі қарай кесетін цехқа жеткізіледі.
5.2. Парақша шыныныц түрлері мен қасиеттері
Парақша  шьшылардың  түрлері  көп  -   терезелік  шыны,  витриналық 
шьшы, мыспен торланған шьгаы, шыныққан піыны, жьтлы сәулені жұгкыш 
шыны, увиолалык шыны, жарықгы көмексілеңціретін шыньшар, т.б.
Терезелік 
шыны 
(терезе әйнегі) — парақша шынылардың ең көп 
тараған түрі.  Ол қалыңдығы 2-6 мм, ені  1600,  ал ұзындығы 2200  мм-ге 
дейін  парак  ретінде  өндіріледі.  Қалыңдығы  бойынша 
6
  маркаға 
бөлінеді: 
2
; 
2
,
5
; 
3
; 
4
; 
5
; 
6
  мм;  жарык  өткізгіштігі  өскен  сайын 
төмендейді; жарық жұгқьшітығы 
2
% шамасында; калған жарық (сәуле) 
8
%  шамасында  шағылады  (қайтарылады).  Термнялық  төзімділіп  -  
температураның  өзгеруіне  (мысалы,  ішюстен  -   минуске)  төзімдшш, 
эдетге  материал  өлшемінің,  көлемінің кеңу  коэффициенті,  мөлшермен 
90°С  шамасында снпатталады.  Егер  шьшының қалыңдығы  а мм болса, 
онда оның термиялық төзімділігі  100°С;  егер  5  мм  болса -   80  С,  яғни 
қыскы  аязда  әйнекті  шыныны  сумен  жууға  болады.  Инфрақызыл 
сәулені  жақсы  өткізеді,  ал  ультракөк  жарыкты  өткЬбейді  десе  де
болады. 
Созуға,  июге  беріктігінің  шегі  -   30-90  МПа,  ал  сығуға 
'  беріктігі  өте жоғары -  700-1000 МПа аралығында.  Бірақ бұл  шынылар 
ию  жэне  созу  күштеріне  кедергі  көрсететін  жұқа  паракша  түрінде
қ о д д а н ы л а т ы н д ы қ т а н ,  о л а р д ь щ  
беріктігі  I   ию,  созу  беріктіпмен
сипатгалады.  ¥руға  кедергі  көрсете  алмайды:  шыны  морт  материал, 
ұрып игенде тек қана 0,2 МПа-ға жақын беріктілік көрсетеді.
Витриналық  шыны. 
Бұл  шыяының  беті  жәй  әйнектердщ 
бетінде  болатын  елеусіз  ой-кырдан,  жол-жолдан,  тілім-тілімнен 
ажырату 
үшін 
арнаулы 
машинамен 
тегістелінеді, 
айнадай 
жьштырлатылады.  Сондықган  витриналық  шыны  жарықты  (сәулега)
оптиканы  бұрмаламай,  затгаң  кескінін  бұзбай  көрсетеді.  Бұл  шыны
кинотеатрлардың,  вокзалдардың,  аэропортгардың  залдарын,  көрме 
залдарьш,  т.б.  ғимараттарды  эйнектеу  үшін  қолданылады.  Оның 
қалыңдыгы 
6
...Ю  мм ені мен ұзындығы 3,5 х 
6
 м-ге дейін. Июге, ұруға
беріктігін өсіру үшін жасалынады.
71

М.  Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
Сыммен  торланған  шьгаы  үздіксіз  прокат  әдісімен  өндірілетін 
парақша  шыны  массасының  бетіне,  сымнан  істелінген  торды  батыру 
арқылы  алынады,  ал  сынғанда  быт-шыт  болып  бөліпектенбейді.  Ол 
басқыш 
клеткаларын 
(бөлмешелерін), 
лифтлердің 
шахтасын, 
жоғарыдан  электр  жарығын  тарататын  фонарьларды,  т.б.  әйнектеу 
үшін  қолданылады.  Жарық  тартқыштығы  (өткізгіштіғі)  60%-тен  кем 
емес.  Ол  ғимараттардың төбесін  жабуға нұсқасы  толқьш тэрһді  етіліп 
те өндіріледі (5
.1
 а-сурет). 
\  "• 
* /  У г* ^
Ш ы ны ққан  ш ы ны .  Шынықтыру  үшін  шыны  540-650  С 
аралығыңда  қыздырылады  да,  біркелкі  тез  суытылады.  Бұл  жағдайда 
бастапқы  өндірісте  пайда  болған,  шынының  эр  жеріне  тараған  кернеу 
күшггері  еңді  парақтың  бар  денесіне  бірдей  тарап,  оның  ұруға  жэне 
июге  беріктіктері  жэй  (шынықпаған)  шынылардың  беріктіктерінең 
бірнеше  рет  арттырылады.  Мысалы,  мұндай  шыны  оған  1,2  м 
биіктіктен,  салмағы  800  г  болат  шарды  тастаса  да  сынбайды. 
Қалыңдығы 9-12 мм, ал ауданы  1-2,6 м
2
 дейін жасалынады. Ол витрина 
мен  шыны  есіктер  жасауға,  балкондарды,  басқыштарды  қоршау үшін, 
ал негізінде -  транспортта  пайдаланьшады.
Ж ы лы   сәулені  ж ұгқы ш   ш ы ны .  Бұл  шынылардың  беті  темір, 
кобальт  немесе  никель  оксидгерінің  ерітінділерімен  өңделеді.  Олар 
инфрақызыл сәуленің 70-75%-ін жұтады, яғни осы сэуленің өтуіне жэй 
әйнектермен салыстырғанда, 2-3  рет көп кедергі  көрсетеді.  Сондықтан 
мұңдай  шыныларды  терезені  екі  қабатты  етіп  әйнектеу  үшін 
пайдаланған  жөн:  терезенің  сыртқы  жағына  инфрақызыл  сәуле 
жылуын  жұтқьпп,  ал  іш  жағына  -   кәдімгі  терезе  әйнегі  орнатылады. 
Осы  жағдайда  қызған  (жылынған)  сыртқы  әйнек  дала  ауасы  эсерінен 
салқындайды, ал үй іші әдеттегідей күн сэулесінен қызбайды.
а) 
ә)
5.1-сурет. Кейбір шыны материал мен бұйымдардың түрлері: 
а) сылшеи торланваи толқынды парақша шыны
;  
э
  —
 
шыны блок;
72

Увиолалық  шыны
  (ультракөк  жарыкты  өткізбейтія).  Кәдімп 
шыны  кұрамында  аз  болса  да  қоспа  ретінде  кездесетін  темір,  титан, 
хром  оксидтері -оны н ультракөк жарыкгы  өткізуіне кедерп көрсетеді. 
Сондықган  увиолалық  шыныны  өндіру  үшін  эсіресе,  темір  оксидінен 
әбден  тазаланған  (Ғе
2
0
3
  0.03%-тен  артық  емес)  шиюзаттарды 
пайдалану  қажет.  Бұл  шыны  бала  бақшаларыньщ,  ауруханалард ьщ, 
өсімдіктерді,  эсіресе  гүл,  көкөністер  мен  жемістерді  кыста  өсіретін
оранжереялардың терезелерін әйнектеуге қолданылады.
Жарыкгы  көмескіяендіретін (шашыраңқы) шыньшар көбінесе үвдда 
дэлізге шьнатын болмелерінін есіктерін эйнектеу үшін колданылады. Бұл 
шьшылардьщ  жарық  өткізгіштігі  терезе  шыньшарымен  салыстырғанда
төмен-  90-92% орнына 60-70%-ақ.  Осындай  шыны  өндіру  үшш  паракша 
шынының бетін кұм  не басқа әдіспен өвдеп,  күңгіртгендіреді, яғни оньщ
сәуле тарату кдсиетін төмеңдетеді.
5.3. Тыстама  шынылар, шыны бұйымдар және конструкциялар
Т ы стам алы қ  ш ы ны лар:  стемалит,  кілем  өрнекті  шьпш, 
смальта,  т.б.  үй  қабырғасының  қасбет  (фасад)  немесе  ішю  (интерьер) 
жағын эшекейлеу және олардың атмосфералық құбылыстарға,  ылғалға 
төзімділігін  арттыру  үшін  қолданылады.  Олар  түрлі-түсп  болып
өндіріледі. 
-
С темалит  дегеніміз  -   қоғамдық  зэулім  үйлердің  сыртқы 
қабырғаларын  ажарлайтын,  ішкі  беті  эр  түсті  керамикалық  эмальмен 
(бояулармен) жағылған қалың шьшықкан парақша шьшы. Ол үйдщ оф 
қабатьшдағы  терезелер  мен  келесі  қабатындағы  терезелер  арасына 
орналастырылады.  Оның  қалыңдығы  6-12  мм,  еш  мен  ұзындығы
1  2-3 2  м-ге  дейін.  Мысалы,  стемалитпен  Мәскеудеп  Аэрофлот  жэне 
“Националь”  қонақ  үйлері  мен  бұрьшғы  СЭВ  (Экономикалык 
ара
Көмек Советі) үйі көмкерілген. 
| 
*
Кілем  өрнектпі  илыны  мен  смалъта
  —  алуан  түсті  шыныд
өндіріледі.  Кілем өрнеюгі шыны -  уақ,  ауданы 20x20  немесе 25x25  мм
.  тақташалар.  Бет  жағымен  крафг  -   қағазға  желімделшш,  осындай 
тақгашалардан  кілем  жасалынады.  Өлшемі  көбінесе  юлем  өрнекп 
шыныдай,  бірақ  шшіні  эртүрлі  шыны  бөлшектершен  -   смальтадан 
көркем  сурет  (панно)  сальшады.  Кілем  өрнекті  тақгашалард 
құралған  кілемдер  көбінесе  темірбетон  панельдерінщ  сырткы  бетін
күңгірттеу әдісінің бірі -  оны  фторлы  сугегі  қышқьшымен,  яғни  балқыгкыш
ылы  немесе  онын  тұздарымен 
бояйдаи.
73

М  
Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
тыстауға,  ал  смаяьта  -   әртүрлі  суреттерге,  мысалы  Мәскеу  метро 
станцияларын ажарландыру үшін қолданылады. 
Шыны  блоктар
  деп  -  
қуыс  денепі,  квадрат  формалы  (жағы 
-20
  см,  биіктігі 
-10
  см) 
бұйымдарды  атайды  (5.1б-сурет).  Олар  шыны  массаны  престеп,  екі 
жарты блоктың айнала шетін жапсьфу жольшен өндіріледі. Бұл жартьі 
блоктарды  біріктірерде,  ішіндегі  ауаның  біразын  сорып  шығарып 
тастаса,  блоктың  жылу  және  дыбыс  өткізгіштігі  азаяды:  сәйкесінше 
0,4  Вт/(м.  С)  және  40  дБ  (децибел)  мөлшеріңде  болады.  Блоктың 
жарық  өткізгіштігі  65%-тен  кем  болмауы  тиіс  (жарықтың  шамамен 
25%-і шапп>ірайды, көмескіленеді).
Шыны  профилгип
  (ірі  панельдер  кұрайтын  профильді  шыны 
көлденең  кеспе  нүсқалары  қорашпа,  швеллер  т.б.  түрлі  болып 
жасальшады. Алдымен лента күйінде тартып шығарылады да, содан кейін 
ұзындығы  7  немесе  5  м-ге  дейін  жететін,  ені  тар,  қалыңдығы  5-4  мм 
сьфықшаларға  кесіледі.  Қорашпа  нүсқалы  шынылардың  көлденеңі 
250-300  мм,  биіктігі  50-55  мм.  Швеллер  нүсқалы  шыньшьщ  келденеңі 
250-500 мм, тақтайшасының биіктігі 35-40 мм.
Шыны  блоктар  мен  профилиттер — жарық  өткізгіш  сыртқы  және 
бөлмеаралық 
қабырғалар  қүруға,  кейбір  ғимараттардың  сәуле 
тарататын шатьфларьш жасауға қолданылады.
Шыны  пакеттер
  дегеніміз  -   айнала  шеттері  біріктірілген,  екі 
немесе 
бірнеше 
шыны 
парақтардан 
түратын 
бұйым. 
Шыны 
парақтардың аралығы 9-20  мм; ол қүрғақ ауамен толтырылады.  Шыны 
пакетпң ауданы 5 шаршы м-ге  дейін болады.  Ол  кәдімгі жеке  парақша 
шынымен 
салыстырғанда 
жел 
күшіне 
беріктірек, 
мұзданып 
буланбайды,  жылу  шығынын  азайтады.  Дыбыс  изоляциалау  қабілеті 
20-дан  30  децибелге  дейін.  Көбінесе  олар  қогамдық  және  өндірістік 
үйлерде қолданылады.
Шьюы  түгіктер  тамақ  дәрі-дәрмектер,  химия,  т.б.  өкеркәсіп 
салаларьшда  зардабы  күшті  сұйьщ  (еріткіш  қьшіқылдан  баскд)  затгарды 
тасымалдау  үшін,  үй  жылытатьш  батареялар  ретінде  —
50-ден  +120°С-қа 
деиінп  аральвдга  пайдаланьшады.  Шыны  түтіктер  мөлдір  және  тазалық 
сақгауға  қолайлы;  бет  жағы  жылтыр  болғандықтан,  өзінің ішіндегі  сүйық 
затгар  ағымьша  кедергі жасамайды.  Шьшы  түтіктердің сьфтқы  диаметрі — 
220
 мм-ге, үзындығы — 1-500-ден 3000 мм-ге дейін.
5.4. Қ ұйматас және ш ы ны  кристалды  бүйымдар - ситалдар
Қүйматас  бұйымдар  апу  үшін  көбінесе  магмадан  пайда  болған 
негізгі  таужыныстары  -   базальт,  диабаз  және  металлургия  шлактары 
пайдаланылады. 
Бұл 
жыныстар 
мен 
шлактардан 
алынатын
74

Қүрыяыс материалдары
құйматастардың  түрі  қара-қоңыр  болып  келеді.  Ақшыл  түсті  бұйым 
апу  үшін  шикізат  ретінде  карбонатты  тау-  жыныстары  мен  қүмды 
пайдалану  қажет,  мысалы  34% доломит, 21% бор  немесе  мәрмәр және 
45%  кварцты  құм'  қолданьшады.  Балқу  температурасын  төмендету 
үшін  шихтаға  3%  балқытқыш  шпат  СаҒ2,  ал  түсін  ағарту  мақсатьгада
0,8% цинк тотығы қосылады. Уақ түйірлі біркелкі құрылым алуға және 
кристалдану  процесін  тездетуге,  шихтаға  минерапдандырғы штар  деп 
аталатын  қиын  балкитын  кристалдану  центрлері  (орталықгары),  яғни 
кристалл  “ұрьпсгары”  магнезит,  хромит,  т.б.  қосылады.  1350-1450  С 
аралыгында  шихт^ньщ  компоненттері  өзара  әрекетгесіп  кальций, 
магний  жэне  темірдін  силикаттары  мен  алюминатгарын  түзеді. 
Мысалы,  атмосфералық  өзгерістерге  өте  төзімді  диоксидп  —
СаМё(Зі20 6) түзеді.
Балқыған  масса  қалыпкд  құяр  алдына  1180-1250  С-қа  дейін 
суытылады.  Осының  нәтижесінде  кұйылған  бұйымдар  денесінде 
саңылаулар,  куыстар  азаяды,  яғни  құйманың  құрылымы  жақсарады. 
Қалыптар  (кокильдер)  шойыннан,  отқа  төзімді  болаттан  немесе 
силикат 
материалдарынан 
жасалынады. 
Кейде 
жәй 
(кәдімгі) 
балшықтан  жасалған,  бірақ  рет  пайдалануға  жарайтын  қалыптар 
қолданьшады.  Қальштар  -   оларға  суытылған  массаны,  құюдан  бұрын
600-700°С-қа дейін жылытылады.
Бұйымдар  суытылғанда  пайда  болатын  зиянды  ішкі  кернеу
күпггерін  азайту  мақсатымен,  оларды  арнаулы  күидіру  пештерінде  —
 
800-1000°С  температурада  белгілі  бір  уақытқа  дейін ұсталыньт,  онан 
соң  баяу  салқындату  процестерінен  өткізіледі.  Бұл  процестер  кезінде 
құйматас 
тагы 
да 
кристалданады. 
Сөйтіп, 
салқындатылған 
матер иалдар дайын бұйымдар құймасьша жеткізіледі.
Құйматас  бұйымдары  өндірісінде  шикізат  ретінде  көбінесе 
балқыған металлургия шлактары пайдаланылуда. Себебі, бұл жағдайда
арнаулы  балқытқыш  пештің қажеті  жоқ.  Оның орньгаа балқып тұрған 
шлак  металлургия  пешінен  жылытатын  миксерге  құйыльш,  отын 
іпі.ішні
.1
  азаяды  да,  бұйымдардын  өзіндік  құны  төмендейді. 
Қазақстанда құйматас бұйымдары -Балқаш және Өскемен металлургия
комбинаттарында жасалынадьь
Құйматас  кейбір  қасиеттері  бойынша  табиги  тастардан  артық: 
июге  және  созуға  беріктігі  сәйкесінше  40-50  және  20-30  МПа 
аралығында,  үйкеліске  төзімділігі  (0,7  г/см2)  гранитген,  диабаздан, 
базальттан 
2-5
  есе  жоғары;  кьшіқылдарға,  сіптілерге  төзімді;  электр
*  Миксер  (агылшынша)  -   балқыған  массаны  сұйык  күйінде  сакгау.  оны  қажетп 
химиялық құрам мен температураға келтіру үшін колданылатын ыдыс.

М  
Садуақасов, Ғ. Батырбаев
өткізбейді;  өте тығыз  -  2900-3000  кг/м3,  аз  кеуекті  (1-2-тен  аспайды); 
сығуға  беріктігі  200-240  МПа.  Құйматас  бұйымдар  көмір,  таукен 
байыту,  металлургия  және  химия  өнеркәсігггерінде  бункер,  авиа, 
флотация  машиналарының  және  қышқыл,  сілті  қоймаларының  бетін 
тыстау үшія, жолдық брусчатка, т.б. ретінде колданылады.
Ситалдар
  дегеніміз  -   піыны  және  кристалл  деген  екі  сөзді 
біріктірген  мағына  береді.  Олар  шыны  массалардың  толығырақ 
кристалдануы  нәтижесіңце  алынады.  Олардың  кұрамы  біркелкі 
микрокристалды болып келеді.  Профессор Г.М.  Горчаков ситалдардың 
кұрамы  '•‘микробетонға”  ұқсайды  дейді.  Өйткені  ситалда  кристалдар 
толтырғыш 
ретінде 
шынылы 
жұқа 
кабатпен 
байланысқан; 
кристалдардың  өлшемі 
1-2
  мкм,  ал  эр  кристалды  қоршаған 
байланыстьфғыш  зат — шыны  (аморфты)  фазасының мөлшері  бірнеше 
%-тен аспайды  (себебі  жоғарьща  айтылғандай,  шынының кристалдану
процесі дерлік толық жүреді).
Ситалды  бұйъшдар
  -   шыны  шихтасына  кристалдану  процесін 
тездететін  затгар  қосьш  альгаады.  Одан  әрі  бұйымдар  арнаулы 
режимде  термияльгқ  өңдеуден  өтеді.  Осылардың  әсерінен  ситал 
кұрамы  95%-не  дейін  кристалдық  фазадан  тұрады.  Сондықтан  оның 
механикалық  қасиеттері  мен  термиялык  кұбылыстарға  төзімділігі 
шынынікінен  жоғары.  Орташа  тығыздығы  2500...2600  кг/м  ,  сығуға 
беріктігі  600  МПа-ға,  ал  июге  беріктігі  25  МПа-ға  дейін;  жұмсару 
температурасы  1000-1350°С  аралығында;  шыныдан  қатты.  Термиялық 
өңдеудің  жүйесін  өзгерту  арқылы  бұйымдарды  қажетті  дәрежеде 
кристалдандьфу  және  кристалдардың  керекті  өлшемін  алуда,  яғни
•  қажетті  қаси еп і 
ситалдар  өндіруге  болады. 
Ситалдар 
күшті 
қышқылдарға  (балқытқыш  қышқылдан  басқаларша)  да  сілтілерге  де 
өте  төзімді.  Сондықтан,  олардан  химиялық  заттар  мен  температураға 
төзімді, тез тозбайтын бұйымдар жасалынады.
Ш лак  ситалдары .  Шыны  -   кристапды  бұйымдар  өндіруде  де 
шикізат  ретінде  балқып  тұрған  сұйык  металлургиялық  шлактар  -  
кеңінен  қолданылады.  Мұндай  шлактардан  алынатын  бұйымдарды  -  
иіпак  ситалдары
  дейді.  Шлактың  құрамын  қажетінше  түзету  (реггтеу) 
мен  оның  тез  кристалдануы  үшін  оган  керекті  қоспалар  қосьшады. 
Шлактьщ  кристалдануьін  тездететін  зат  ретінде:  титан  мен  фосфор 
оксидтері  Т і0
2
  мен  Р
2
0 5,  кальций  фториді  СаҒ2,  т.б.  4-5%  мөлшерде 
пайдаланылады.  Шлак  ситалдары  құрамының 60-70%-і  кристалды,  30- 
40%-і  шынылы  (аморфты)  фазалардан  тұрады.  Кристалдарының 
өлшемі 0,5-1  мкм-ден үлкен емес.
Шлак  ситалдарының  отқа  төзімділігі  750°С-ка  дейін,  ал  жұмсару 
температурасы -  950°С шамасында; орташа тығыздығы -  2600-2800 кг/м,
76

Құрылыс материалдары
сығуға  беріктігі  -   500-650  МПа,  июге  беріктігі  -   90-130  МПа.  Олар
көбінесе  жол  бетіне  төсейтін  бұйымдар  (брусчатка,  т.б.),  өнеркәсш 
ғимараттарының  еденіне  төселетін  шіиталар,  агрессивті  және  ыстық 
сұйык  заттарды  сактауға,  тасымалдауға  колданылатын  бұйымдар
ретінде пайдаланылады..
6-ТАРАУ. БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ 
б а й л а н ы с т ы р ғ ь п і і
 
з а т т а р
6.1. Негізгі түсініктер
Бейорганикалыц 
байланыстыршш 
заттар
 
деп  |  —  сумен 
араластырғанда  жақсы  иленетін  және  бірте-бірте  қатайып,  тасқа 
айналатын минералдардан  құралған, таужыныстардан  күйдіру арқылы 
алынатын  ұнтақтарды  атайды.  Сондыктан  олар  -  
беиорганикалық
немесе 
минералды  байланыстыраыш заттар
 деп аталынады.
Минералды байланыстырғьпи заттар алдымен 2  ірі топқа: 
аусиіъщ 
және 
гидравликальщ
  болып  бөлінеді.  Ауалык  байланыстырғыш 
затгарды  сумен  арапастырғанда  алынатын  қамыр  тек  ауада  гана 
катайтып,  қатаю  салдарынан  пайда  болған  беріктігін  сактайды.  Ьұл 
топқа:  гипс,  эк,  магнезиалды  байланыстырғыш  заттар  мен  сұиық
шыны жатады. 
'
Гидравликалық  байланыстырғыштардан  су  қосып  алынатын
қамыр,  алдымен  ауада  аз  уақыт  қатайғаннан  барып,  су  астында  жэне 
басқа  ылғалды  жерде  одан  эрі  беріктелініп,  катая  түседі.  Бұл  топқа 
портландцемент  пен  оның  түрлері,  глинозем  цеменп  жәке  оның 
негізінде алынатын цементтер, гидравликалық эк жатады.
6.2. Гипсті байланыстырғыш заттар
Гипсті 
байланыстырғыш 
заттар  -   төмен 
жэне 
жоғары 
температурада  күйдіріліп  альгаады.  Төмен  температурада  шпстер  екі
сулы  гипсті  150-160 С-та  қыздыру  арқылы  немесе  оны  123-130 С-та, 
қысымы 
1,3-1,5  атмосфера  су  буымен  өңдеу  алынады. 
Ьұл 
температурада  2  сулы  гипс  1,5  молекула  суынан  айырылып,  жарты 
сулы  гипске  өтеді.  Осы  гипс  көрсетілген  технологияларға  сэйкес 
р 
модификациялы  жарты  сулы  гипс  жэне  а  
1
  модификациялы  жарты 
сулы гипс түрлерінде өндіріледі;  олар сәйкесінше  құрылыс  гипсі жэне
беріктігі жоғары  гипс деп аталады.
Жоғары  температурада  гипсті  байланыстырғыш  зат  екі  сулы
гипсті  көбінесе  900°С-қа  дейің  күйдіріп  немесе  оны  200  С-та  ұзақ 
уақыт  қыздырғанда  алынады.  Бұл  жағдайларда  екі  сулы  гипс  сусыз
турге -  ангндритке ауысады.
77

Ы.  Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
Гипс  байланыстырғыш  заттарын  өндіру  үшін  шикізат  ретінде 
табиғи  гипс  тасы,  табиғи  ангидрит,  сол  сияқты  негізінен  кальций 
сульфаттарынан 
тұратын 
химия, 
металлургия, 
т.б. 
өнеркәсіп
қалдықтарын пайдаланады.
Құрылыс  гипсі  казандарда,  айналып  тұратын  барабандар  немесе 
басқа  арнаулы  құрылғыларда  кыздыру  арқьшы  алынады.  Алдымен 
гипс  тасы  өлшемі  3-4  см  түйіршіктерге  ұсатылып,  содан  кейін 
шахталы  немесе  аэробильді  диірменде  бір  уақытта  кептіріліп, 
майдаланьглады. 
Осылай 
майдаланып 
кептірілген 
гипс 
тасы, 
механикалық  араластырғышпен  жабдыкталған  қазанға  түседі.  Гипсті 
қазанда қайнау уақыты 3-4 сағатқа созылады.
Гипсті  барабандарда  өндіру  әдісі  бойынша  елшемі  2  см  ұсақ 
тасты  айналмалы  барабанда  күйдіреді.  Бұл  үшін  пеш  ошағының 
барабанныд  бір  шетіне  температурасы  600-700сС  газ  жіберіледі. 
Барабанның  екінші  шетіне  орнатылған  тартқьип  вентилятор  күшімен 
газ,  барабан  ішіндегі  газ  ағымына  қарсы  жылжып  келе  жатқан 
материалды  жол  жөнекей  қыздырғаннан  соң,  сыртқА  шығарылады. 
Осылай  күйдірілген  гипс  шарж  немесе  кәдімгі  ұн  тартатын  тас 
диірмендерде майдаланады.  Құрылыс гипсі  3  эдіс  бойынша шикізатгы 
майдапау мен оны күйдіру  процестерін бір  кезде, бір агрегатта жүргізу
арқылы өндіріледі.
Гипсті  әртүрлі  қондырғыларды  қыздырғанда,  екі  сулы  гипстің 
бәрі  бірдей  жарты  сулы  гипске  ауыспайды.  Оның  біразы,  екі  сулы 
күйінде  қалып,  ал біразы — сусыз  ангидрит күйіне  көшеді.  Бұл  екі  өнім 
де  кұрылыс  гипсінін  сапасына  зиянды.  Сондықтан  гипс  қыздыру 
кұрылғысьшан  шыққан  күйде  арнаулы  силосқа  жіберіліп,  онда  біраз 
уақыт  ұсталынады.  Бұл  жағдайда  сусызданып  үлгермеген  екі  сулы 
гипс  жарты  сулы  күйіге  көшеді  де,  ал  сусыз  ангидрит  -   су  буын 
бойына  тартып,  жарты  сулы  гипске  айналады.  Осының  салдарынан 
алынған құрыльтс  гипсінің сапасы әжептәуір жақсарады.
Айта  кетерлік  бір  жағдай:  құрылыс  гипсі  қазанда  қайнату 
жольгмен  алынғанда,  қазан мен  оған  салынған  ұнталған  гипс  тасының 
биіктігі  артқан  сайын,  “қайнау  процесі”  қатты  жүреді  де,  алынған 
өнімнің  сапасы  жақсарады.  Мұның  себебі,  қазандағы  гипстің  төменгі 
қабаттарында  орналасқан  бөлшектері  өздерінің  1,5  молекула  суын 
температурасы  123°С-қа  жеткен  кезде  ғана  сұйық  күйінде  бөліп 
шығаруында,  ал  алынатын 
0,5
  сулы гипстің кристалдарының мүскіні а
жақьгндауында.  Гипстің
ұнтағы
тәрізді  бұрқылдап  қайнайды.  Қазандағы  гипстің жоғарғы қабатындағы 
белшектері,  ездерінің  кристалдық  суьшан  70-80  С-та  айырыла 
бастайды.  Сол  себепті  бұл  0,5  сулы  гипстің  кристалдары  майдалау,  ал 
құрылысы  -   кеуекті  болып  келеді.  Мұндай  кристалдар  су  сіңіргіш
78

Құрьілыс материалдары
құрамында
кездеседі.
ғшіс
арткан сайын,  одан  алынатын құрылыс  гипсінің сапасы да арта түседі. 
Мұның  себебі,  сол  бір  жарым  молекула  кристалдық  судың тыгыздау 
кристалдарын  шегіне  жеткен  температурада,  123°С-та  гана  бөлініп
шығаты ндығынд а
калышй
өнімнің 
сапасы
жоғары 
болады. 
Құрылыс 
гипсін 
өндіруге 
қолданылатын  таби^и  гипс  тасы  үш  сортқа  бөлінеді.  Бірінші  сортты 
таста  -   екі  сулы  кальций  сульфаты  95%-тен  кем  болмауы  керек,  ал  2 
сортта — 75%, ал 3 сортта 65% кем болмауы тиіс.
Құрылыс  гипсінің  үнтақты қ  дәрежесі,  үстасу  және  қатаю 
мерзімдері. 
Қүрылыс 
гипсінің 
ұнтактылығы 
үш 
дәрежемен 
сипатталынады.  Оны  елегенде  тесіктерінің  өлшемі  0,2  мм  елеуіште 
қалатын  қалдық  30%-тен  көп  болмаса,  ол  1  дәрежелі  немесе  ірі 
ұнтақты.  Егерде көрсетілген елеуіште  қалатын қалдык  15%-тен аспаса, 
ол  II  дәрежелі  немесе  орташа  үнтақты,  ал  2%-тен  кем  болса,  ол  III
дәрежелі немесе уақ ұнтақты деп атальшады.
Құрылыс  гипсі  тез  ұстасьш,  тез  қатаятын  материал.  ¥стасу 
мерзімі  бойьшша  бүл  гипс  мына  түрлерге  бөлінеді:  тез  қатаятын 
гипстер  (А)  олардың  үстасу  процесінің  басталуы  2  мин  ерте,  ал 
аяқталуы  -   15  мин  кем  болмауы  қажет.  Орташа  қатаятын  гипстер  (Б) 
олардың  ұстасу  процесінің  басталуы 
6
  мин  ерте  емес,  ал  аякгалуы 
30  мин  кем  болмауы  тиіс;  баяу  қатаятындар  (В)  -   ұстасуының
басталуы 30 мин ерте болмауы керек.
Кейде  гипстің ұстасу  жылдамдығын  азайту  үшін  оған  каратинды 
және  әкті-желімді  баяулатқьпптар,  сол  сияқты
т.б.  бетгік
ашытқы
ә к т і - ж е л ш д і  
о а я у л а т қ ь п п т а р ,  
с о л  
с и я қ т ы  
с у л ь ф и т п к - с п и р т ,
бардалары,  т.б.  бетгік  әсерлігі  бар  заттар
қосылады.  Гипстің  ұстасуын  баяулататьш  за' 
тұгынғыштығын азайтып, беріктігін арттырады 
Құрылыс  гипсінің  қатаюы  үшін  оған керекті  мөлшерде  су
қосылады.  Бұл  судың  мөлшері  әде 
аралығында.  Гипстен  дайындалаты*
50
камырдың  нормалы 
мм
қоюлығы
қамырды  стандартты  диаметрі  эи  мм  куыс  цилиндрде  тігінен
көтергеңде  диаметрі  180±5  мм-ге  тең  болып  жайылса,  қамырдың
Яғни, 
қамьгодың 
қоюлығы 
гипс
қоюлығын 
нормалы 
деиді.
стандартының шартын  қанағаттандырады.  Егер  қамыр диаметрі  180±5
гипс ұнтағына
судың мөлшері арттырыльш,  не кемітіле 
гипс ұнтағынан алынатын жасанды
Құрылыс  гипсі  өте  тез  қатаяды:  оның  маркалық  берікпп
сағаттан
анықталынады.  Қатаю  процесі  кезінде,  гипстің
79

М.  Садуақасов
. 
Ғ. 
Батырбаев
сумен  химиялық
түсіп, екі сулы  гипс түзеді:
0 = С а 5 0
Жарты  сулы  гипстің  (ерігіштігі 
8
  г/л)  қаныққан  ерітіндісі,  екі 
сулы гипспен (ерігіштігі 
2
  г/л) салыстырғанда  асыра қаныққан ерітінді 
болғандықтан,  екі  сулы  гипс  ерітіндіден  тұнбаға  -   дәлірек  айтқанда, 
қатты  кристалдарға  айналады  да,  кристалдар  өседі,  езара  жаггғасып, 
қатаяды.  Жоғарыдағы  реакция  бойынша  жарты  сулы  гипстің  екі  сулы 
гипске  ауысуы  үшін  18,6%  қана  су  қажет.  Бірак,  құрылыс  гипсі 
ұнтағынан  бұйымдар  ендіру үшін оған  бұл мелшерден  әлдеқайда  кеп 
(50-70%-ке  дейін)  су  косу  керек.  Реакцияға  қажетсіз  артық  су  қатаю
процесі  кезінде  ауаға  ұшып,  бұйымдарды  кеуектендіреді,  сөйтіп 
олардың беріктігін төмендетеді.
Жарты  сулы  гипстің  р  -   модификациясының  басқа  бір  түрі  -  
калыпты  гипс.  Оның  сапасы  жоғары  сапалы  құрылыс  гипстікіндей: 
ұнтақтық дәрежесі жоғары  -   ІІІ-ші,  яғни  уақ ұнтакты  (№ 
02
  елеуіште) 
қалатын  қалдық  мелшері  2%-тен  артпайтын  болып  ендіріледі.  Бұл 
гипс  калыптар  жасау  мен  керамика,  фарфор-фаянс  бұйымдарын
ендіруде қолданылады.
Беріктігі жоғары гипс кебінесе табиғи екі сулы  гипс тасын автоклавта 
кысымы  1,3  атмосфераға  тең  қаныккан  су  буында  5-10  <
140-160°С-та  кептіріп,  онан  соң  майдалау  арқьшы  өндіреді 
негізщде  жарты  сулы  гипстің  а-мо
кристалдан  тұрады.  Сол  себепті  оның  су  тұгынғыштыгы  аз  — 30-45%,  ал 
беріктігі  жоғары — бір  шаршы  см-ге  келетін сығу  күшінің шегі  15-25  МПа
і. 
Гипстердің  беріктігішң,  олардың  су  тұгышыштыгына  (нормалы 
қоюлығына) байланыстылығы 
6.1
 -суретге көрсетілген.
ұстап
т
С
2
м
и
3
а .

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: