Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

Қүрылыс материалдары
Ангидридті  гипс  алу  үшін  табиғи  окі  сулы  гипс  тасы  жоғлрғы 
температурада 600-900°С-та күйдіріліп, содан соң майдаланылады. Бұл 
температурада  гипс  аздап  ыдырайды  да,  3-5%  әк  пайда  болады.  Осьі 
азғана  әк 
ангидридті 
гипс  »  қамьфларының  қатаю 
процесінің 
катализаторы  рөлін  атқарады.  Ангидридті  гипс  баяу  ұстасып  қатаяды, 
бірақ  оның суға төзімділігі  мен  беріктігі  жоғары  (сығуға беріктік  шегі 
...  10-20  МПа).  Сондыктан  ол  жіксіз  еден  құру,  сылақка,  қалау
жұмыстарына  қажет  құрылыс  ерітінділерін  дайындауға,  жасанды
мармәр өндіруге қолданылады.
Гипстердің беріктік  көрсеткіштерін -  олардың коюлығы нормалы
қамырдан  жасалынған  өлшемі  4x4x16  см  стаңдартты  үлгілерін  —
2  сағат  өткеннен  кейін  сынап,  анықтайды.  Июге,  сығуға  кедергі 
жасайтын 
күштердің 
0
 
көрсеткіштеріне 
сәйкес 
гипсті 
байланыстырғыштар  Г-2  —  Г-25  аралыгында  болып,  12  маркаға 
бөлінеді:  Г әрпінен кейінгі  цифр,  гипс үлгілерінің сығу  күпгіне  кедергі 
жасайтын  шегін  -   МПа  өлшемінде  көрсетеді.  Гипстердің  ию  күшіне 
кедергісі көрсетілген маркалар үшін,  1,2-8 МПа кем болмауы керек.
Гипсті  байланыстьфғыштарды  маркалау  тәртібі,  олардың  негізгі 
қасиеттерінен  белгілі  бір  мағлұматтар  алуға  мүмкіндік  береді. 
Мысалы,  гипс Г-5-А-П болып белгіленсе, бұл таңба гипстің маркасы -
5
, тез қатайғыш, ұнтақтылығы орташа дәрежелі екенін көрсетеді.
Маркалары  Г-2-Г-7  гипсті  байпаныстырғыштар  үй  бөлмелері 
арасына  қабьфға  ретінде  орнатьшатьш  тақгайлар  мен  панельдер,  ірі 
сылақ  жұмыстарына  қажетгі  құрылыс  ерітінді  ретінде  және  гипсті- 
цементті-пуоцоланды  байланыстырғьіш  (ГЦПБ)  зат  өндіру  үшін
-  қолданылады.  Гипсті  ерітінділердің  көлемі  қатайғанда  біраз  (1 % 
шамасында)  ұлғаяды.  Гипстің  бұп  қасиеті  шликерлік  (кұю)  әдіспен 
архитектуралык  бұйымдар  жасауға  өте  пайдалы,  өйткені  гипс 
ерітіндісі  мүсіннін  формасында  бар  нәзік  өрнектерді  тепс  камти 
алады.  Осьшай  -   гисптен  жасалған  нұсқада  (модельде)  өндірілетін
архитектуралық мүсін (бұйым) сапалы болып шығады.
Қалыптық  гипс  пен  ангидридті  гипстердің  колданьшу  орны 
жоғарыда  көрсетілді.  Маркалары  жоғары  басқа  гипстер  жұқа 
қабырғалы  бұйымдар,  мысалы,  вентиляциялық  (ауа тазартқыш)  қорап 
өндіруде  пайдаланьшады. 
Ол  Саратов  пен  Куйбышевте  берікпп
жоғары гипс негізінде өндіріледі.
6.3. Гипсті материалдар
Гипстің  жылда?д  қатаюы  мен  жоғары  калыптау  касиеттері,  гипс 
бзгйымдарын 
өндірудің 
технологиялык 
процесін 
кысқартуға,

М.  Садусқасов, Ғ.  Батырбаев
қалыптардың  айналымдылығын  жоғарылатуға  мүмкіндік  береді.  Бұл 
ғимараттардың құралмалы  ірі  өлшемді  элементгерін  дайындауға  және 
құрылыс төмендетуге жол ашады.
Гипс  бұйымдары  салыстырмалы  төмен тығыздыгына  қарамастан 
беріктігі,  жылу  өткізгіштігі  мен  дыбысизоляциялық  қасиеті  жоғары. 
Олар  механтсалық  өңдеуге  ыңғайпы  (кесіледі, - бұрғыланады,  т.б.) 
және әртүрлі түстерге боялады.
Жоғарьвда 
келтірілген 
артықшылықтармен 
қатар, 
гипс
бұйымдарының айтарлықтай  кемшіліктері  де  бар — суға төзімсіз,  гипс 
бұйымдары  ылғалданғанда  беріктілігі  көп  төмендейді,  сондай-ақ 
жайылымдылық  байқалады  (тұрақгы 
салмақ  пен 
плаетикалық 
деформацияньщ  артуы).  Сондыкган  гипс  бұйымдарьга  тек  құрғақ 
бөлмелерде  сақтап,  ылғалданудан  қорғау  керек.  Жайылымдылықгы 
азайту үшін гипс массасына ұнтақталған домна шлагын қосады.
Гипс  бұйымдары  -   гипс  пен  гипсбетон  түрлеріне  бөлінеді.  Гипс 
бұйымдарьш илемінен (кейде аздаған органикалық немесе ұнтақталған 
минералдық толтырғыштар қосады) дайындайды.
Гипсбетон бұйымдары гипс ерітіндісінен  немесе жеңіл әрі кеуекті 
минералдық  толтырғыштар  қосылған  бетоннан  жасалады.  Гипс  тасы 
құм мен қиыршық тасқа қарағанда жақсы жабысады.
Минералдық толтырғыш  ретінде  отьга  мен домна  шлактары, туф 
пен  пемза  шақпақ  тасы,  ұлутас,  т.б.  ал  органикалық  толтырғыш 
ретінде  —  ағаш  түгі,  сабан,  қамыс,  ұнтақталған  қағаз  қалдықтары, 
үгінділер, т.б. қолданылады. 
”  - 
' 
■"('  -  * 
■
 *
Толтырғыхпты  қолдану  — гипс  шығынын  азайтқанымен,  бұйым 
беріктілігін  төмеңдетеді. 
Гипс 
пен 
гипсбетон 
бұйымдарының 
беріктілігін  арттыру үшін судың шығынын  азайтады,  ал  қалыптағанда
— дірілдету, гипстеу, ныгыздау қодданылады.
Гипс  пен  гипсбетон  бұйымдарьга  өндіруде  құрылыс  беріктігі 
жоғары,  сондай-ақ  беріктілікті  жоғарлатуымен  бірге,  болат  арматура 
коррозиясын тугызбайтын гипс-шлак араласпа цементін қолданады.
Дайындалуы  бойынша  гипс  пен  гипсбетон  бұйымдары  мына 
топтарға  бөлінеді:  аралық  қабырғаларға  арналған  тақталар  мен 
панельдер,  аральщ  төсемдерге  арналған  бұйымдар;  қабырғаларды 
өңдеуге  арналған  парақтар  (құрғақ  гипс  сылағы);  қабырғалық  тастар:
жылулзоляциялық бұйымдар;  сэулетті-эсемдік бөлшектер  (карниздер, 
төбелік розеткалар, плафондар, фризолар, т.б.).
А ралы қ  қабы рғаларға  арналған  тақталар.  Оларды  гипс 
илемінен  (гипс)  немесе  гипс  ерітіндісі  мен  минералдық  және 
органикалық 
толтырғыштар 
қосылған 
(гипс-бетон) 
бетоннан 
дайындайды.
82

Құрылыс материалдары
Такталарды  өндіру  келесі  эрекеттерден  тұрады:  шикізаттық
материалдарды  өлшеу  —  гипс,  толтырғыш,  су  және  катаюды
'  баяулатқыш  (немесе  жеделдеткіш);  гипс  ерітіндісін  араластьфғышта
араласпаны араластыру; тақталарды калыптау және кептіру.
Такгалар  үш  әдіспен  калыптанады  — 
цүйма
  әдісі, 
дірілдету
 және
престеу.
 
^
Аралық қабырғаларға арналған тақталарды  әткеншекті  машинада
өндіру  схемасы  6.1-суретте  келтірілген.  Гипс  пен  үгінділер  (немесе
шлак)  элеватор  ожауының  көмегімен  бункерлерге  тиеледі.  Одан  дәл
өлшеніл,  араластьфатын  шнекке  беріледі  де,  араластырылып,  гипс
ерітіндісі  араластьфғвшіқа  жіберіледі,  мұнда  ол  ылғалданып,  толық
араласады.
6
.
1
-суретте 
берілген  әткеншекті  машинада  кабырғаар ал ық 
такталарды 
өндірудің  технологиялык  схемасы. 
Дайын  болған 
ерітінді 
әткеншекті 
машинаның  айналып  тұратын  үстелінде 
орналасқан  бос  қалыпқа  құйылып,  үстел  бір  айналым  жасайды.  Ал 
келесі  бос  қалып  —  ерітіндімен  толтьфылады  да,  ұстасып,  қатаяды. 
Қалыггталған  тақта  механизм  көмегімен  қалыптан  шығарьшып, 
тасымалдағышқа  беріледі.  Содан  кейін  вагонеткамен  туннельді
кептіргішке жеткізіледі.
А ралы қ  қабы рға  панельдері.  Мұндай  панельдер  тақгадарға
'  қарағанда үлкен өлшемді, әрі берік келеді.
Ірі  гипсбетон  панельдері  қалыңдығы  80-120  мм,  екі  қабаттың
биіктігіндей. 
Ал 
ұзындығы 
бөлмеге 
сәйкес, 
кейде 
бөлменің
жартысындай болып жасалады.
Дайындау  процесінде  мүнда  есік  қорапшаларын  немесе  басқа  да
қосымша тетікбөлшектері  салынады.  Санитарлық тораптар үшін  гипс-
бетон  панельдің  өлшемдері  — 2510x1700  мм,  тығыздығы  — 1500  кг/м
болады.
Қабырғааралық  панельдер  үшін  гипсталшықты  ірі  бұйымдар 
тиімдірек,  олар  гипс,  су  және  талшықты  толтьфғыштардан  (қағаз 
макулатурасы, 
сабан, 
қамыс, 
сабақшалар, 
тоқыма 
өнеркәсібі
қалдыктары) жасалады.
Гипсталшықты  панельдер  оңай  араланып,  шегеленеді.  Мұндай
бұйымдардың  өлшемдері  —  3000x1200  мм  және  2500x600  мм,
қалыңдығы мен тығыздығы -  800-1100 кг/м  .
Гипс  панельдер  өндірісіндегі  ең  жетілгені  -   прокат  әдісі. 
Бұйымдарды  жылжып  тұрған  таспалар  арасымен  сырғанату  әдісімен 
қалыптайды, содан кейін кептіргішке жіберіледі (
6
.
2
-сурет).
83

М.  Садуақасов
, 
Ғ.  Батырбаев
<Ь~~Ъ $
 г Ъ
6.2-сурет. Әк өндірілетін шахталы пеш: 
1-гиахта; 2-пешке эктас, қатты отын тиейтін 
механкзм: 3-пеиипен газ (түтін) тартқыш; 4-пешке ауа бергіш;  5-пештен экті
шыгаратын механизм
Такталар  мен  панельдер  ғимараттардың  ішкі  қабыргаларын 
орнату  үшін  қолданылады.  Гипс  байланыстырғышынан  жасалған 
бұйымдар 
отқа 
төзімді 
болғандықтан, 
металл 
және 
ағаш 
конструкцияларын  оттан  қорғайтын  еңдеулік  бұйым  ретінде  жиі 
колданылады. 
г'
Қабырғааралық  тақгалар  мен  панельдердің  бетін  су  өткізбейтін 
сыр,  тақталармен  қорғап,  пәтерлердің  санитарлық  тораптарын 
орнатуға болады.
Гипс  құрғақ  сылағы  -   екі  жағынан  да  картонмен  қапталған
қатайған  жұқа  гипстен  тұратын  парақты  өңдеулік  материал.  Гипс  -
картоннан жыртылғанша ажырамайтындай болып жабысуы  керек.
Қаптамалық  парақтарды  қалыптау  үшін,  гипс  илемін  коспасыз,
минералдық  немесе  органикалық  материалдар  косып  дайындайды.
Талшықты  органикалык  коспалар  гипс  тасының  қаңқасын  құрайды,
алайда  гипстік  парақтардың  иіліп,  сынуға  беріктігін  картон  қабаттар 
камтамасыз етеді.
Қаптамалық  гипс  парақтарының ұзындығы  -   250,  270,  290  және 
330  см,  яғни бөлменің биіктігіне тең қабылданған,  ені -   120, -   130  см, 
қалыңдығы -
10-12
 мм.
Гипс  парактары  бөлмелердің  ішкі  жақтарын  -   қабырға,  төбе 
аралықтарды 
өңдеуге 
арналған. 
Оларды 
қалыпты 
катынастық 
ылғалдьіқ  жағдайындағы  (60%-ке  дейін)  бөлмелерде,  ал  санитарлық
84

Құрылыс материалдары
тораптарда  -   тек  ылғалданудан  жақсы  корғалған  жагдайда  ғана 
қолданады.  Мұндай  парақтарды  негізге  шегемен  емес,  мастикамен
жабыстырған жөн.
Парактарды  қабырғаларға жабыстыру  онай болғандықган,  олар
сылақ  жаққаннан  гөрІ,  құрғақ  гипс  сылағыш  қолданған  өңдеулік
жұмыстарды ықшамдап, жеңілдетеді. Сонымен бірге, оларды кептіруге
уақыт жұмсалмайды.
Қаптамалық  гилс  парақтарын  жасау  үшін  бұйымның  жалгы
құньшың  60%-ін  құрайтын  көп  кымбат  картон  жұмсала, 
ескере  отырып,  картонсыз  гипсталшықіы  парақгар  да  жасалады. 
Арматуралаушы  материал  ретінде  мұнда  гипске 
1
0%-мөлшершде 
органикалық  талшықгы  толтырғыштар  (ұнтақталған  ағаш,  кағаз 
макулатурасы,  т.б.)  қосьшады.  Мұндай  парақгардың  берікпгі 
картонмен  қаіггалған  парақгардың  берікгігінен  кем  емес,  ал  багасы
әлдеқайда темен. 
^   .
Құрғак  сьшақ  парақгарын  ағаштан  басқа,  қабырғаларға  теріс
жағынан  мастика  жағып  жабыстырадьт.  Парақтардың  жиектері 
закымдалмаған  болуы  керек,  жапсарларына  дэке  тілімін  жабыстырып 
жақсылап  сылап,  ағаш  немесе  пластмассадан  жасалған  бұрыштық
жапсьгоманы жабады. 
Щ
 § |
Бөлмелео  үшін  гипс  парактарымен  өңдегенде  бепне  полнм  р
ағаш
ұқсайтын
жапсырылады
қасиеттері, қолданылуы
Аүа  әгі  деп  -   карбонатты  таужыныстарьга  күйдіру  жолымен 
атын  өнімді  атайды.  Ауа  эгін  өндіру  үшін  карбонаггардьш
алынатын  өнімді________
құрамында  балшықгардың
калышй
Шикізат
I  к^рамынан кеміртегі (і V) окощп ( г а )  мына реаквия бойынша толык 
шыкканша  күйдіріледі:  СаСО, І  СаО  +  СО„  Әктас  көбшеое  ш ктааы  
(
6
.
2
-сурет)  немесе  аЯнымалы  пештерде  катш .  сұйык  не  газ  куиінд
И
 И
 
&
 Ш
мынандай  түрлері  альшады:  сөндірілмеген  кесек  пен  ұнталанган 
қайнама  әктер  және  сөндірілген  ұлпа  эк.  Сөндфшмеген  ауа  әктері  у 
тисе өте тез сенеді,  әрі көп жылу бөліп шығарады.  Бұлардан алынатьга 
™  К ^Р Ы Н ^Н   нденгіштігі  оте  жаксы  бояады.  Біракга  ок  аду  үш н 
қолданьшатын  шикізатта  қоспалар  (балшык,  квари,  көмф  қышқылды,
85

М.  Садуацасов, Г. Батырбаев
магний,  т.б.)  көбейген  сайын  өндірілген  өнімнің  сапасы  төмендей 
береді: эк баяу сөнеді, жылуды аз бөледі, қамьф нашар иленеді.
Сөндірілген ұлпа эк алу үшін күйдірілген эк тастан  өндірілген әк 
оған  көп  су  косып,  үздіксіз  істейтін  «гидратор»  атгы  машинада 
(диірМенде)  сөндіріледі.  Бұл  жағдайда  әк  өз  көлемін 
2-3,5
  есе  өсіріп, 
оте  уақ,  кеуекті  ұнтақка  айналады.  Алынған  ұлпа  әктің  орташа 
тығыздығы  400...500  кг/Мэ,  ұнтак  түйірлерінің  мөлшері  микронға 
жуық,  яғни  кәдімгі  цемент  ұнтақтары  мөлшерінен  кіші.  Осының 
салдаръінан  сөндірілген  әк ұнтактарының  беттік  ауданы  өте  үлкен,  су 
ұстағыш қасиеті мен камырының иленгіштігі жоғары болады.
Әктің  сапасы  -   оның  активтілігі,  сөнуінің  жылдамдылығы  және 
әктегі 
сөнбеген  түйірлердің  молшері 
аркылы 
сипатталынады. 
Құрамындағы  магний  оксидінің мөлшеріне  байланысты  әк:  кальцийлі, 
магнезиялы  және  жоғары  магнезиялы  немесе  доломитті  болып 
бөлінеді.  Магний  оксиді  көбейген  сайын,  эктің  активтігі  төмендейді. 
Сөну  жьшдамдығына  байланысты  эк  тез  сөнетін 
(8
  мин),  орташа 
сөнетін (25 мин) және баяу сөнетін (25 мин) болып сипатталынады.
А.уа  әгінен  дайындалатьш  құрылыс  ерітінділерінің  беріктігі 
төмен.  Мысалы,  сөнген  әктен  дайьгадалған  ерітіііділердің  28  тэулік 
ауада  қатайғаннан  кейінгі  сығуға  беріюігі  0,4-1  МПа  аралығында: 
ұнталған сөнбеген әктен дайындалған ерітінділердің сығуға беріктігі  5 
МПа-ға  дейін  (6.3-кесте).  Сондықтан  ауа  эгінің  сорты  әктің  беріктігі 
арқылы  емес,  оның  құрамының  сипатгамаларына  байланысты 
бекітіледі  (6.1-кесте).  Бірінші  сорт  әкте  басы  бос  (карбонатта  немесе)
Ц
кальций  мен  магний  оксидтері  90  процент%-тен,  2-сортта  80%-тен,  ал 
3  сортта  70%-тен  кем  болмауы  шарт.  Әктің  бұл  сорттарына  су 
қосқанда  сөнбейтін,  құюы  жетпеген  не  аса  күйіп  кеткен  түйірлердің 
мөлшері сәйкесінше 7;  11  және  14%-тен аспауы қажет.
6.1
 -кесте
Сөндірілмеген кесек және үнталған ауа әгінің негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштері
Сорты
бірінші
екінші
үшінші
Активті СаО мен М §0 кұрғақ күйіндегі мөлшері, 
%-тен кем болмауы тиіс
90
60
70
Сөндірілмеген кесек әкге сөнбейтін түйірлердің 
мөлшері, %-тен артык болмауы тиіс
7
11
14
Әктің  қамыры  кепкенде  (қатайғанда),  орташа  шөгу  дәрежесі 
жоғары  болғандықган,  жарылады  (шытынайды).  Осы  себепті  әк 
көбінесе  құрылыс  ерітінділерінде,  әктің  1  көлемі,  құмның  3-5
86

көлемімен  араластырылып  колданылады.  Әк  гтен  оның  кұрылыс 
ерітіндісі  баяу  қатаяды.  Әк  қатайғанда,  мынандай  реакциялар  бірінен
соң бірі жүреді:
СаО  + Н
2
О  = Са(ОН) 2;
Са(ОН
)2
  +  С 0
2
  = СаСОз + Н
20
.
Бірінші  реакция  бойынша  қатайған  әкте  32,1%  қанша  су  болуы 
тиіс? Бірақ  іс  жүзінде,  әкті  тек  сөндіру үшін  ғана  оған  су  2-3  есе  көп 
қосылады.  Артық су  Са(ОН
)2
  кристалдарының арасынан  баяу ұшады, 
кристалдар да бір-біріне  баяу жақындап қосылады,  әк қатаяды.  Екшші 
реакция бойынша қатаю  процесі  кезінде  Са(ОН)2, азда болса ауада бар 
көміртегі  қышқылымен  (С 0 2)  байланысып,  кальцийдің  карбонатын 
түзеді.  Карбонизация  процесі  нәтижесінде  су  бөлініп  шығадьі. 
Сондықган  әдетте  жаңа  (қазір)  әктелген  үй  ішін  ылғалдан  кептіреді.
Кальций  карбонаты  портландит,  ягни 
С а ( О Н ) 2 
кристалдарымен  бірге
қосылып, ізбес кұрылыс ерітінділерін беріктейді.
Ауа 
әгі 
құрылыстың 
түрлі 
салаларында 
қолданылады.
Ерітінділерде 
байланыстырғыш 
зат 
жэне 
су 
ұстағыштығы, 
пластикалығы  жоғары  қоспа  ретінде,  үй  әктеуге  және  автоклавта 
қатаятын  силикатты  бетондар,  силикатты  кірпіштер  алу  үшін
пайдал аныл ады.
6.5. М агнезиалды байланыстырғыш  заттар. С ұйы қ ш ыны.
Гидравликалық әк
Магнезиалды  байланыстырғыш  затгарға -   каустикалық  магнезит 
пен  каустикалық  доломит  жатады.  Каустикалық  магнезит  —  табиғи 
'  магнезитті  750-850°С-та  күйдіріп,  одан  кейін  ұнтау  арқылы  алынады. 
Күйдіру  нәтижесінде  магнезит  магний  жэне  көміртегі  (IV)  оксидіне
ыдырайды:
МеСОз  = м § о   + С
0
2.
Каустикалық  доломит  алу  үшін  табиғи  доломитті  тек  магний 
карбонаты  ғана  ыдырайтын  температураға  дейін  қыздырады  да,
диірменге тартып ұнтайды.
Баска 
байланыстырғыш 
затгардан 
ерекше, 
магңезиалды
байланыстырғьпптарды  сумен  емес,  тұз  ерітінділерімен,  көбінесе
хлорлы  магний  немесе  магний  сульфаты  ерітінділерімен  шылайды
(араластырады).  Бұл  жағдайда  байланыстырғыш  тез  қатаяды,  одан
алынатын  кұрамы 
1:3
  (байланыстырғыш  кұм) тастың беріктігі артады,
өйткені  қатайғанда  М§(ОН
)2
  бірге,  магнийдің  су  хлоридін 
де
(3  М§О МёС1
2
-6НгО)  түзеді.  Магнезиалды  байланыстырғыштардың
беріктігі жоғары:  К сығу 60-100 МПа; оларды ксилолит жэне фибролит
87

М  
Садуақасов. Ғ.  Батырбаев
деп  аталатын  ағаш  үгінділері  мен  жаңқалары,  кенеп  сабағы,  т.о. 
өсімдік  талшыктары  негізінде  жасалатын  еден  төсеуге  қолданылатын 
тақтайлар,  еденнің  жіксіз  негізін  және  дыбыс,  жылу  еткізбейтін 
бұйымдар өндіру үшін пайдалануға болады.
Магяезиалды  байланыстырғыш  заттарда  активті  магний  тотыгы 
көбейген 
сайын, 
олардың 
беріктігі 
жоғарылайды. 
Сондыкган 
каустикалық 
доломиттің 
беріктігі, 
каустикалық 
магнезитпен 
салыстырғанда 
2
 есе төмен.
С ұйы қ  ш ы ны   — тығыздығы  1,3-1,5  г/см
3
  натрий  немесе  калий 
силикаттарыньщ  коллоидты  су  ерітіндісі,  ал  ерітіндідегі  су  мелшері  —
50-70%.
Сұйық  шыны  ауада  баяу  қатайып,  көмір  қышқылымен  реакцияға 
түседі.  Бұл  жағдайда  кремний  қышқылы  коагуляцияланып,  гель  пайда 
бсшады: 
' 
:Һ
Ыа20  • 5 і0
2
  • 2Н20  + СО^ = 8 і0
2
 • 2Н20  + Ка
2
СОэ.
Сұйық шынының қатаю процесін тездету үшін оған қоспа ретінде 
көбінесе  кремний  фторлы  натрий  қолданылады.  Бұл  зат  сұйық 
шынымен  химиялык  реакцияға  түскен  кезде  кремний  қышқылының 
геді,  басқаша  айтқанда,  бойына  көп  су  ұстап  тұра  алатын  қатты 
тұнбасы, тез  пайда болады: 
=*  ‘  л
2Ш 20
 * 5 і0
2
 • 6Н20  + На
2
ЗіҒ
6
 -  23Ю2 * 6Н20  + 
6
ЫаҒ.
Сүйық  гиынылар
  -   кремний  тотығының  сілті  металл  тотығына 
қатынасымен сипатталынады.  Бұл  қатынас сұйық шыны  модулі  немесе 
силикаттық  модуль  деп  аталады,  оның  көрсеткіші  2,6-4  аралығында 
болады.  Құрылыста  көп  қолданылатын  натрийлі  сұйық  шынының 
модулі 2,6-3,5,  ал  қымбат тұратын және  құрылыста тек  қана силикатты 
отқа  тезімді  бояулар  ендіруге  пайдаланылатын  калийлі  сұйық 
шынының модулі 3 -4  аралығында.
Натрийлі  сұйық  шыны  алу  үшін  алдымен  кварцті  құм  мен 
содадан  құралган  шихта  1300-1400°С-та  балқытылады.  Онан  соң 
балқыған шыны тез суытылады. Осы кезде шыны шьггынап сынады да, 
силикат  -   глыба  деп  аталатын  кесектерге  айналады.  Бұл  зат  қысымы 
0,6-0,7  МПа,  ал  температурасы  150°С  су  буының  әсерімен  автоклавта 
ерітіліп, сұйык шыны өндіріледі.
Натрийлі  сұйык  шьшы  байланыстырғыш  зат  ретінде  кьішқылға 
тезімді 
цемент 
өнДіруде 
пайдаланылады. 
Ол 
үшін 
25-30% 
микротолтырғьшпы,  жоғарыда  керсетілген  катаю  гроцесін  тездеікіш 
кремний фторлы натрийдің қосыңдьісы мен сұйық шыныны араластъграды. 
Микротолтырғыш  ретіңде  ете  ұнталған  №  008  елеуіште  калатын  қалдығы 
10%-тен, ал № 02 елеуіштегі калдығы 0,5 % - тен кеп емес,  кварц,  кварцит, 
андезиг,  диабаз  т.б.  қышқылға  төзімді  заттар  пайдаланылады.  Мұндай

Құрылыс материалдары
цементгія сьнуға берікгігі -  30- 60 МПа-га жетеді.
Натрийлі  сұйык шыны  негізінде отка төзімді  цемент те  аяынады.
Микротолтыргыш  ретінде  шамот,  динас,  т.б.  отка  төзімді  заттардың 
ұнтақтары  қолданылады.  Мұндай  цемент  отка  төзімді  бетондарда
пайдаланылады. 
_
Гидравликалы к  эк  -   кұрамьгада 
6
-дан  20%-ке  деиін  балшык
қоспасы  бар  мергельді  1  әктасты  900-1100°С-та  күйдіргенде  пайда 
болатын  байланыстыр^ғыш  зат.  Бұл  температурада  жүретін  катгы 
фазалык  реакциялар  нәтижесінде  кальцийдің  төмен  негізгі  силикаты, 
алюминаты  және ферриті түзіледі  (6.3-кесте).  Бұл  минералдардын тек
ауада  гана  емес,  су  астында  да  қатайып  тасқа  айналу  қасиеті  бар. 
Құрамында  кальций  тотығы  мен  жоғарыда  көрсетілген  минералдары 
бар  гидравликалық  эк 
7
  тәулік  ауада,  ал  әрі  карай 
(21
  тәулік)  суда 
қатайғаннан кейін көрсеткіші  1,7-5  МПа-дан кем емес сығу беріктіпне
ие болады.
Гидравликалық  әк  —  сапасы  жағынан  портландцементтен 
әлдеқзйда нашар. Сол себепті қазіргі уакытга бұл байланыстырғыш зат 
аз  тараған  -   қалау,  сылау  жұмыстарын  хсүргізуге  арналған  төмен 
маркалы құрылыс ерітінділері мен бетоңдарда пайдаланылады.
6
.
6
. Портландцемент (аны қтама құрамы)
Портландцемент*
 
дегеніміз 
-  
әктас 
пен 
балшьхқган 
кұрастьфылған  қоспаны 
1450°С--га  күйдіру  аркылы  аяынатын, 
негізінде  кальций  силикаттарынан  тұратын  клинкерге  біраз  гипс 
қосьш, ұнтап өндіретін гидравл икальпс байланыстырғыш зат.
Портландцемент  клинкерінін  құрамы.  Химиялық  кұрамы, 
А.
кальций  оксиді  63-66;  кремний  оксиді  21-24;  алюминий  оксиді  4-8; 
темір оксиді 2-4;  жинағы  95-97.  Құрамыны  калған  3-5%-ті  шиюзат  шпшіе 
кездесетін,  негізгі  затгардан  баска,  косымшалар  (магний  оксиді,  т.
6
.). 
Минералдык  кұрамы:  клинкер  мынандай  төрт  негізп  минералдан 
тарады,  %:  үш  каяьцийлі  силикат (аяит)  40-60;  екі  каяышйя,  силикат 
(белит)  20-30;  үш  кальцийлі  аяюминат  4-12  жэне  төрт  кальцийлі 
алюминий  феррит -   10-20.  Бұл  минералдардын  химиялык  формуласы
былайша қысқартылады:
ЗСаО • ЗЮ
2
 -  С35 ; 2СОг • 3 і0
2
 • С
2
3;
ЗСаО •  А1
2
0
3
 -  С
3
А;  4С 0
2
 • А1
2
0
3
 • Ғе^Оэ -  С«А1.

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: