Педагогических работников по актюбинской области

353 

Мемлекеттік тіл мҽртебесіне ие қазақ тілі - ҧлттық руханиятымыздың ҿзегі. Мемлекеттік тіл - азаматтық 

сҽйкестіктің басты нышандарының бірі. Ҽлеуметтік-лингвистикалық тҧрғысынан алғанда, ол, ең алдымен, осы 

мемлекеттегі  сан  алуан  ресми  қарым-қатынастарды  жҥзеге  асыратын  тіл.  Яғни,  заң  актілерінің,  іс-

қағаздарының, қызметтік-іскерлік жазбалардың, ресми, оның ішінде халықаралық қатынастың, сот саласының 

тілі.  Есеп-санақ,  қаржылық  жҽне  техникалық  қҧжаттамалар  да  осы  тілде  жҥргізілуге  тиіс.  Бҧқаралық  ақпарат 

қҧралдары,  қарулы  кҥштер,  ғылым  мен  білім  беру  салалары  да  осы  талаптарға  толық  жауап  беруге  тиіс. 

Кҿпҧлтты мемлекетте қазақ тілінің мемлекеттік тіл мҽртебесіне сай қызмет етуін қамтамасыз ету- ҿте кҥрделі 

мҽселе. Қазіргі мемлекеттік тіл саясаты дҧрыс бағытта жҥргізіліп келеді. Бҧл жерде асығыстық жасау қалаулы 

нҽтижелерге  қол  жеткізбейді.  Сол  себепті  бҧл  мҽселе  кешенді  тілдерді  қолдану  мен  дамытудың  2001-2010 

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде іске асырылуда. Тіл саясаты саласындағы ҽлеуметтік 

зерттеу  кҿрсеткіштері  жҽне  Ҥкімет  саласынан  іске  асырылып  жатқан  шаралар,  мҽселен,  іс  жҥргізуді  кезең-

кезеңімен мемлекеттік тілде жҥргізуге кҿшіру, мемлекеттік қызметшілерге жҽне ересек халыққа арналған қазақ 

тілін  ҥйрету  курстарын  ҧйымдастыру,  қазақ  тіліндегі  мектептер  мен  балабақшалар,  жоғарғы  оқу 

орындарындағы қазақша оқытатын топтар санын арттыру, қазақ тіліне  инновациялық технологияларды енгізу 

жҽне  тағы  да  басқа  маңызды  шаралар  -  бҧл  саладағы  жағдайдың  жақсарып  келе  жатқанын  кҿрсетіп  отыр. 

Елбасымыз ҿз жолдауында басты жеті мақсаттың бірі ретінде ―...біз қазақ халқының сан ғасырлық дҽстҥрін, тілі 

мен мҽдениетін сақтап, тҥлете береміз...‖- деген болатын. 

Елбасымыз  ―қазақ  қазақпен  қазақша  сҿйлессін‖  дегенде,  мемлекеттік  тілдіңдамуы,  кҿп  жағдайда,  ҿз 

қандастарымыздың  ҧлттық  намысы  мен  жігеріне  байланыстылығын  атап  ҿтсе  керек.  Мемлекеттік  қызметте 

жҥрген  қазақ  азаматтары  немқҧрайлылық  танытпай,  мемлекеттік  тілдің  мҽртебесін  биіктетуге  белсенді 

атсалысуы  тиіс.  Алдағы  уақытта,  мемлекеттік  тілді  меңгеруге  қатысты  талаптар  кҥшейтілуі  керек. 

Президентіміз Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлының ―Ана тіліміз - бізді ғасырдан ғасырға, заманнан заманға аман жеткізген 

бірден-бір  арымыз  да,  нарымыз  да  ―  деген  сҿзі  болашақ  ҧрпақтың  тіліміздің  қҧдірет-қуатын  кемітпей,  оның 

рухын биік ҧстауға шақырады. Биылғы жылғы Елбасының дҽстҥрлі жолдауынан кейін тіл саясатында да біраз 

тың ҿзгерістер орын алды.  

Атап  айтқанда,  ҧлттық  терминологияны  дамыту,  мемлекеттік  тілдің  бҽсекеге  қабілеттілігін  арттыру 

тҧжырымдамасын  ҽзірлеу,  ағылшын  тілін  ҥйретудің  курстарын  ашу,  мемлекеттік  қызметке  қабылданатын 

ҥміткерлерге  мемлекеттік  тілден  тест  тапсыру,  қолданыстағы  тіл  туралы  заңнамаларға  ―Тілдердің 

ҥштҧғырлығы‖, дҽлірек айтқанда - ҥш тілдің бірлігі бойынша ҿзгерістер енгізу жҽне тағы басқалар. ―Ҥш тілдің 

бірлігі―  мҽдени  жобасы  -  ҥш  тілдің,  яғни,  қазақ,  орыс  жҽне  ағылшын  тілдерінің  ҿзара  достастығын  білдіре 

отырып, Қазақстан азаматтарына ҥш тілді жетік білуді міндет етіп отыр.Бҧл жобаның мақсаты - тек қазақ тілін 

ҿзге тілдермен теңестіру ғана емес, сонымен қатар елімізді тағы бір биікке шығару болып табылады.Ҽрине, ҽр 

елді  мыңнан  ерекшелейтін  ҿздерінің  мемлекеттік  тілдері.Ал,  қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл  болғандықтан  біз  оны 

ҽрі қарай жандандыру қажетпіз. Мемлекеттік тілге  деген шынайы қҧрмет жоғарыдан бастау алып, қарапайым 

халыққа ҥлгі болса, қазақ тілінің тҧғыры нығая тҥседі. Соған орай, біз мемлекеттік тіліміздің мҽртебесін кҿтеру 

мақсатында тек қана оқу орындарымен шектелмей, ірілі-ҧсақты концерттер, жиындар, байқаулар жиі ҿткізіліп 

тҧрады.Тек  қана  мҧнымен  шектелмей,  мемлекеттік  тіліміз  ағылшын,  орыс  тілдері  секілді  бҧқаралық  ақпарат 

қҧралдарында кең қҧлашын жаюда. Ал, ‖Ҥш тілдің бірлігі‖ атты мҽдени жобасын қамтыған тілдер нормативтік-

қҧқықтық жҽне ғылыми-лингвистикалық базаны жетілдіруде. Жҽне қазіргі уақытта еліміздің Ата заңына сҽйкес 

мемлекет Қазақстан азаматтарына мемлекеттік тілді ҥйретуге қажетті барлық жағдайларды жасап отыр.[1] 

Қазақстанның  ҥш  тҧғырлы  тілді қабылдау туралы  шешімі дҧрыс бағытта  дамыпкеледі.  Мҽселен, кҿрші 

еліміздің ана тілі жҽне Біріккен Ҧлттар Ҧйымының бір мҥшесі атанған орыс тілі арқылы ҽлемдік мҽдениет пен 

ҽдебиетке  жеткенімізді  мойындауымыз  қажет.  Ҧлтаралық  қарым-қатынасты  реттеуде,  қоғамдық  мҽселелерді 

ортақ  шешімге  келтіруде,  заманауи  кҿзқарастар  мен  идеяларды  енгізуде  орыс  тілінің  рҿлі  айрықша  екендігі 

баршаға  мҽлім.  Ағылшын  тіліне  келер  болсақ,  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы 

Назарбаев бҧл тілдің ҽлемдік аренаға шығу жолы екенін мҽлімдеген болатын, Шындығына келер болсақ, ғылым 

мен  ақпаратты  технология  осы  ағылшын  тілі  арқылы  даму  ҥстінде.  Жҽне  Қазақстанда  ағылшын  тілімен 

байланыс  ретінде  3500  шетелдік  компания  жҧмыс  істейді.  Ал  мемлекеттік  тілімізге  қайта  оралар  болсақ, 

мемлекеттік  ҧлт  саясатының  ажырамас  бір  бҿлшегі  ретінде  тіл  саясатының  басты  нысаны  болып  табылатын 

мемлекеттік  тіл  ресми  қарым-қатынас  қызметін  атқарушы  ғана  емес,  сол  мемлекеттің  азаматтарын  ортақ 

мҥдделер  тҿңірегінде  ҧйыстыра  алатын  ҧйытқы  болуы  керек  екені  барлығына  да  аян  ақиқат.  Елбасымыздың 

―Біз  бҥкіл  қазақстандықтардың  басын  біріктіретін  басты  фактор  -  мемлекеттік  тіл  -  қазақтардың  туған  тілін 

дамыту  ҥшін  барлық  кҥш-жігерімізді  жҧмсауымыз  қажет‖,-деуінің  ҿзі-ақ  ҽрбір  саналы  азаматқа  кҿп  жайды 

аңғартса  керек  [2].Қазақстанда  тҧратын  ҿзге  ҧлт  ҿкілдері  Конститутция  алдында  тең  қҧқылы  болғандықтан, 

мемлекеттік тілді меңгерген ҿзге ҧлт ҿкілдеріне қазіргі уақытта жан-жақты қолдау кҿрсетіліп жатыр. 

Бҥгінгі  таңда  ―Мемлекеттік  тіл  туралы‖  заңын  қабылдауға  байланысты  тиісті  тҧжырымдама  мен  заң 

жобасы қарастырылып жатыр. ‖Ҥш тілдің бірлігі‖ мҽдени жобасын кешенді жҥргізу қазақ тілін ҽлемдік тілдер 

қатарына  қосуға  деген  нақты  ҧмтылыстан  туындап  отыр.  Қазақстан  мемлекетінің  аумақтық-географиялық 

орналасуы, этникалық топтарының кҿптҥрлілігі, Орталық Азияда, Тҽуелсіз Мемлекеттер Достастығында жҽне 

ҽлемдік  қауымдастықтың  белді  ҧйымдарында,  саяси  имиджін  кҿтеріп,  жетекшілік  орындарға  ие  болу 

ҧмтылысы, экономикалық ҽулетінің орасан болуы себепті шетелдік инвесторлардың кҿптеп келуі, алға қойған 

стратегиялық мақсаттарының биік болуы  -  қазақ,  орыс жҽне  ағылшын тілдерінің бірлігі мҽдени жобасын іске 

354 

асырудың  негізгі  алғышарттары  деп  білеміз.Қазіргі  уақытта  шетелдің  жоғары  беделді  оқу  орындарын 

тҽмҽмдаған кҿптеген қазақстандық тҥлектер Отанына оралып, мемлекеттік қызметке белсенді тҥрде кірісуде.  

Елбасының  ҿзі  ―Болашақ‖  бағдарламасымен  шетелге  аттанатын  Қазақстан  азаматтарының  ең  бірінші 

кезекте мемлекеттік тілді жетік білуі - негізгі мақсат екенін нақты айтқан болатын. Қазақстан Республикасының 

мемлекеттік  тілі  -  бҿлінушілікті  емес,  керісінше  Қазақстанда  тҧратын  этнос  ҿкілдерінің  басын  біріктіретін 

ынтымақтастық факторы. Сондықтан да, бҧл ҥш тіл тек Қазақстандықтардың ғана емес, кҿршілес елдердің де 

бҥгіні мен болашағы болмақ. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.

 

Ақиқат. 2013 жыл, №1. «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан 

мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына 

жолдауы. 

2.

 

Назарбаев Н.Ҽ. (Қазақстан халқына жолдауы). Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан. Астана, 2007ж 

 

 

ФОРМИРОВАНИЕ РЕЧЕВОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И 

ЛИТЕРАТУРЫ ПОСРЕДСТВОМ ПРЕМЕНЕНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ ПРИЕМОВ, МЕТОДОВ И 

ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ 

 

Туребекова А.К., 

преподаватель русского языка и литературы 

Республика Казахстан г.Ақтҿбе 

 

В  условиях  модернизации  казахстанского  образования  идет  поиск  парадигмы  обучения, 

соответствующий новым условиям в изменяющемся мире. Все чаще мы слышим о инновациях. Инновация - это 

нововведения, связанные с изменениями «учитель- ученик» с одной стороны, а с другой стороны – с приемами 

обучения, подбором интерактивных приемов, методов и технологий в обучении с целью создания условий для 

развития  и  саморазвития  обучающихся,  воспитания  у  них  способности  принимать  самостоятельные 

решения.Реформирование  школьного образования постепенно отказывается от традиционных форм обучения, 

возникает  проблема  –  вызвать  интерес  к  изучению  учебного  материала.  Принципиальное  изменение  стиля 

жизни  современного  общества  требует  от  каждого  человека  активных  речевых  действий  и  умений,  а  от 

филологов – иного взгляда на свой предмет. 

Педагогический  процесс  строится  на  основе  личностных  взаимоотношений  каждого  учителя  с  детьми. 

Урок,  разговор  у  доски,  короткая  беседа,  дискуссия  –  все  это  бесконечная  цепь  общений.  И  постоянно, 

непрерывно,  неутомимо  учитель  должен  создавать  неповторимый  орнамент  общения  в  классе,  на  уроке,  с 

ребенком.  Учителю  необходимо  не  только  самому  научиться  создавать  этот  орнамент  общения,  но  и  учить 

обучающихся  формировать  коммуникативную  культуру.  Существенную  помощь  в  этом  могут  оказать  уроки 

развития  речи,  основной  задачей  которых  является  обучение  к  эффективному  общению.  Формирование 

коммуникативной  личности,  обладающей  богатым  познавательным  опытом,  высоким  уровнем 

коммуникативной  компетентности,  устойчивым  стремлением  совершенствоваться  в  родном  языке  –  конечная 

цель уроков русского языка и литературы на современном этапе. 

Жанр можно рассматривать как дидактическую единицу обучения, так как в нем заключается и цель, и 

содержание, и главный метод обучения – три базовые категории любой дидактической системы. Обучающиеся 

получают  представления  о  жанре;  усваивают  теоретический  материал  по  их  созданию  (описание  действий  и 

жанровых  признаков);  выполняют  соответствующие  действия  –  от  изобретения  содержания  речи  до  еѐ 

произнесения. Таким образом, происходит:  

Отбор содержания >> выбор формы >> композиция + языковые средства 

Создание  речевых  произведений  определенных  жанров  –  это  одна  из  сторон  формирования  у 

обучающихся речевой компетентности.  

Реализуется это на уроках русского языка с использованием технологии блочного обучения, а на уроках 

литературы с использованием информационно-коммуникационных технологий. Технология блочного обучения 

позволяет создать условия для реализации системного мышления, активизации внимания. Технология обучения 

на  основе  системного  подхода  с  использованием  блочного  системного  структурирования  изучаемого 

материала,  обучения  методом  познания,  с  применением  карточек  самоуправления,  разноуровневых  заданий, 

тестов, сконструированных методистом Жанпеисовой М.М. с опорой на психологическую науку и передовую 

практику и технология обучения, нацелена на формирование у обучаемых самостоятельности и способности к 

самоуправлению,  развитие  навыков  системного  мышления,  творческого  и  исследовательского  подхода  с 

минимизацией  затрат  и  высвобождением  времени  для  возможности  творческого  развития.  Предлагаю  работу 

для  активизации  самостоятельной  деятельности  учащихся.  Это  проводилось  по  темам  «Общее  сведение  о 

языке»,  «Сложное  предложение»,  «Сложноподчиненное  предложение»,  «Бессоюзное  сложное  предложение», 

«Культура  речи»,  «Сложносочиненное  предложение»,  «Прямая  и  косвенная  речь»  .Изучая  тему  «Общее 

сведение  о  языке»  разбирали  текст  «Язык»,  учащиеся  узнали,  что  «на  кончике  языка  жизнь  и  смерть»  (царь 

Соломон). 

355 

На  уроках  ученикам  дается  формула  «Мысли  –  слово  –  поступок  –  привычка-характер  – 

судьба».Посеешь  мысль  –  посеешь  слово.  Посеешь  слово  –  посеешь  поступок.  Посеешь  поступок  –посеешь 

привычку.Посеешь привычку  -посеешь характер. Посеешь характер – посеешь судьбу. Причем мысли бывают 

негативные  и  позитивные.  Мысли  материализуются,  то  есть  воплощаются  в  реальность.  Если  мысли 

позитивные,  то  и  события  позитивные,  если  мысли  негативные,  то  и  события  негативные.  После  таких 

утверждений учащиеся составляют предложения о своих негативных мыслях, затем о позитивных мыслях. На 

уроке  по  теме  «Сложное  предложение»  пишут  сочинение  на  тему:  «Мой  грустный  день»  и  «Мой  радостный 

день».  По  теме  «Культура  речи»  каждый  ученик  красиво  излагает  в  устной  форме  о  своей  мечте.  Когда 

изучается  тема  «Прямая  и  косвенная  речь»  учащиеся  знакомятся  с  текстом  «Заколдованный  лес».  Работая  с 

текстом  учащиеся  самостоятельно  приходят  к  выводу  о  том,  что  старик  вылечился  благодаря  позитивной 

мысли.  Заключительное  занятие  -  это  обсуждение  и  просмотр  документального  фильма  «Секрет  успеха 

жизни».Каждый ученик делает самостоятельно вывод о своих поступках, словах, характере, привычке и хотят 

они  измениться  благодаря  формуле  «Мысли  –  слово  –  поступок  –  привычка  -  характер  –  судьба».  Над  этой 

формулой ученики работали в течение года. Есть большие изменения в характере, поведении, в речи учеников. 

Особенно подтянулись слабые ученики. 

Основой блочной технологии является: 

- одновременное изучение аналогичных понятий; 

- представление большого количества информации в образно – наглядно  

 форме (матрице);  

- усложнение заданий от урока к уроку. 

Например:  уроки  развития  речи  с  применением  технологии  блочного  обучения  в  работе  с  нетрадиционными 

жанрами сочинений (репортаж-статья-письмо). 

Цель  блока:  развивать  речевую  компетентность  путем  сравнения,  сопоставления  и  практического 

использования нетрадиционных жанров сочинений: статьи, репортажа, письма на основе технологии блочного 

обучения 

Одним  из  положительных  моментов  разрабатываемых  уроков  в  блочной  технологии  можно  считать 

высокую активность и заинтересованность обучающихся. Это становится возможным благодаря подобранным 

методам и формам работы:  

 

I урок– теоретический, фронтальная работа; 

II урок – практикум по написанию репортажа, работа в парах; 

III урок – индивидуальная работа по написанию статьи; 

IV урок – практикум по написанию письма-благодарности, работа в группах в форме ролевой игры  . 

Таким  образом,  работа  по  развитию  речи  с  использованием  технологии  блочного  обучения  создает 

условия  для  реализации  системного  подхода  с  целью  развития  и  совершенствования  коммуникативной  и 

культуроведческой  компетенции  сознательным  путем  и  успешной  реализации  требований  программы  на 

современном этапе в условиях модернизации системы образования. 

На  уроках  литературы  при  изучении  произведений  используются  информационно-коммуникационные 

технологии в форме проектов, которые по своим языковым, текстовым, композиционным параметрам тяготеют 

к  информационно-воздействующим  текстам,  обладают  признаками  логичности  и  лаконичности  с  целью 

оказания воздействия  на  читателя в  усвоении прочитанного, интерпретации художественного произведения  и 

собственно  анализа.  Важным  аспектом  является  то,  что  обучающиеся  получают  возможность  осуществлять 

между  собой  общение,  передавая  сообщение  в  виде  текста,  звука  и  изображения,  обеспечивая  тем  самым 

устойчивую  мотивацию  познавательной  деятельности,  подходя  творчески  к  накопленным  знаниям, 

воспринимая,  осмысливая  их  и  излагая  усвоенное  в  своем  понимании.  Постановка  целей  и  задач  проекта 

предполагает  деятельность  по  анализу  задания  и  процесса  его  выполнения,  следовательно,  формирования 

речевой  культуры.  Самостоятельная  работа  обучающихся  при  выполнении  проекта  несет  практическую, 

познавательную, теоретическую значимость предполагаемых результатов. 

Таким  образом,  совместная  учебно-познавательная,  исследовательская,  творческая  деятельность 

обучающихся,  организованная  учителем  на  основе  ИКТ,  имеющая  общую  проблему,  цель,  согласованные 

методы, способы деятельности оказывается важным и необходимым элементом при изучении художественного 

произведения,  так  как  происходит  осмысливание  и  изложение  текста  в  своем  понимании,  способствует 

сознательному  усвоению  при  анализе  произведения,  вариативности  домашнего  задания  (проект,  сочинение), 

дифференцированному  подходу  и  активизации  внимания.  Эффективность  педагогической  коммуникации 

зависит от умения учителя определять формы урока, виды деятельности обучающихся и учителя, характер их 

общения  в  соответствии  с  темой  и  целевой  установкой  учебного  занятия.  Умелое  использование  приемов 

способствуют  формированию  речевых  умений  обучающихся,  активизируют  их  познавательную  деятельность, 

способствуют  повышению  качества  образования  школьников.  Успешная  коммуникативная  деятельность 

педагога способствует формированию коммуникативной личности, создает необходимые условия для развития 

мотивации учащихся и благоприятного климата обучения. 

Список использованной литература: 

1. Жанпеисова М..М. Технология модульного обучения. – Актобе, 1999. 

2. Занько С.Ф., Тюников Ю.С., Тюников С.М. Игра и учение. – М..1992. 

356 

3. Кларин М.В. Игра в учебном процессе. // Советская педагогика. – М..1985. №6 

4. Кларин М.В. Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках. – М.., 1994. 

5. Концепция развития образования РК до 2015 года 

6. Концепция 12-летнего среднего общего образования в РК (проект) 

7.  Маркова  А.К.  Психологический  анализ  профессиональной  компетентности  учителя.  Советская  педагогика, 

1990. №8 

8.

 

Петровская Л.А. Компетентность в общении. М., 1989 

 

 

ҤШТІЛДІЛІКТІҢ НЕГІЗІ – МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДЕ 

 

Турганбаева М.Б., 

«Ақтҿбе медициналық колледжі» МКҚК қазақ тілі мен ҽдебиеті пҽнінің оқытушысы 

Қазақстан Республикасы Ақтҿбе қаласы 

 

Тіл  -  ҧлттың  жаны.  Ал  ҧлттың  болашағы  -  оның  ана  тілі.  Тіл  -  халықпен  бірге  ҿмір  сҥріп  дамиды,  ҽр 

ҧлттың  тілі  -  оның  бақыты  мен  тірегі.  Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  халықтың  болашағы  туралы  тереңнен  толғай 

отырып,  «мемлекеттің ең басты дҥниесі тек ғана  байлық емес, сонымен қатар ана тіліміздің болашағы» деген 

болатын.  Ана  тілі  -  халық  боп  жасағаннан  бері  жан  дҥниеміздің  айнасы,  ҿсіп-ҿніп  тҥрлене  беретін,  мҽңгі 

қҧламайтын бҽйтерегі,- деп Жҥсіпбек Аймауытов айтқандай елін, жерін сҥйген ҽрбір азаматтың кҿкірегінде ана 

тіліне деген сҥйіспеншілігінің мақтаныш сезімі болуы  керек. Себебі, қазақ тілі  – Қазақстан Республикасының 

мемлекеттік  тілі.  Мемлекеттік  тіл  –  мемлекеттің  бҥкіл  аумағында,  қоғамдық  қатынастардың  барлық 

салаларында  қолданылатын  тіл  болғандықтан,  жҥргізілетін  барлық  іс-қағаздары  мен  қҧжаттар  мемлекеттік 

тілде болуы тиіс. Ҿйткені ҿркениетке қҧлаш ҧратын елдің ҿрісі қашанда білікті де, саналы ҧрпақпен кеңеймек. 

Ҽлемдегі  мҥйізі  қарағайдай  елдердің  санатына  енуді  кҿздеген  халықтың  басты  мақсаты  да  сауаты  ҧрпақ 

тҽрбиелеу. Сауатты ҧрпақ тҽрбиелеу дегеніміз, ҿз ана тілінде еркін сҿйлей алатын, оны терең меңгерген ҧрпақ. 

Ал  ана  тілін  жақсы  білмейінше  сауатты  сҿйлеп,  сауатты  жазып,  тіл  байлығын  мол  қолданбайынша,  шын 

мҽніндегі мҽдениетті адам бола алмайсың.  

Тҽуелсіз  егемен  елдің  басты  белгілерінің  бірі  –  мемлекеттік  тіл  –  Қазақ  тілі.  Тҽуелсіздігімізді, 

еркіндігімізді баянды етер басты қаруымыз да туған тіл. Мемлекеттік тіл – қазақ тілінің ҿз дҽрежесінде болып, 

баршаға ортақ қажеттілік, қолданыс аясын кеңейту, тіл мҽртебесін кҿтеру - ҿз халқына, тарихына жаны ашитын 

ҽрбір  азаматтың  борышы.Тіл  –  ҧлттың  белгісі,  халықтың  жаны,  асыл  мирасы,  тарихи-дҥниетаным  қҧралы. 

Қазақ тілі- адамдық мҧратқа жеткізетін, дҥние жҥзіндегі ең бай, беделді де бейнелі тілдердің бірі. 

«Тіл-  тіршіліктің  бастауы»  деп  бекер  айтылмаған.  Себебі,  адам  баласы  ес  білген  кезінен  бастап 

айналадағы жаңа ҧғымдарды ана тілі арқылы қабылдап, ҥйрене бастайды. Ана тілін балалар ананың ҽлдиінен, 

бесік  жырынан,  қоршаған  ортасынан  еліктеу  арқылы  ҥйренеді.  Есейе  келе  кітаптан,  қоғамнан,  халықтан 

ҥйреніп, меңгереді. Осылай ана тіліміз ананың ақ сҥтіндей бойымызға сіңе береді. Ҽркім ҿзінің ана тіліне деген 

қҧрметін  ешқашан  жоғалтпауға  тиіс.  Ҿйткені,  ана  тілі  арқылы  ғана  маңайындағыны  саралап  ой  тҥйетін  адам 

ҿзінің  еліне  деген  сҥйіспеншілігін  арттыра  тҥседі.  Қазақтың  ҧлы  тҧлғалары  Абай,  Мағжан,  Мҧхтар,  Сҽбит, 

Жҧбандар  сҿйлеткен  қазақ  тілі.  Қазақ  халқымен,  бірге  абыройлы  да  асқақ,  сынақты  да  сындарлы  тағдырды 

басынан  кешірді.  Тоқсан  ауыз  сҿздің  тобықтай  тҥйінін  тҥйіп,  жҥйелі  сҿзбен  алқалы  топты  еңсерген  ойшыл, 

шешендерді  ел  басқару  ісіне  арластырып,  халық  жҥрегінде  жатталған  дала  данышпандары,  кемеңгер  ойдың 

кемелді  арнасы,  тілінен  бал  тамған,  қара  қылды  қақ  жарған  ҽділетті  би-  шешендер  ҧлылық  пен  ҧлағат,  ҿнеге 

мен тағылымның мектебі, аталы ойдың алтын қазығы бола білді. Тек ана тіліміз арқылы ата-анаға, елге, Отанға, 

халыққа  деген  махаббатымызды  жеткізе  аламыз.  Адам  баласы  ҿз  анасын  қалай  сҥйсе,  ҿз  тілін  де  солай  сҥюі 

тиісті екені анық.  

Табысқан соң дҥние фҽнименен, 

Тал бесікте жатқанда сҽби денем. 

Ана тілі бойыма сіңдің шым-шым, 

Даусыменен анамның ҽлдилеген. 

Тіл-  қастерлі  де  қасиетті  ҧғым.  Ол  ҽрбір  адамға  анасындай  қымбат.  Ҿмірдің  алмастай  қырын,  абзал  сырын 

тҥсіне білуіне басты себепкер- ана тілі.  

Бҥгінгі  кҥні  біздің  елімізде  тілдердің  ҥш  тҧғырлығы  деген  жаңа  термин  де  пайда  болды.  Ҽлемдік 

ҿркениетке қадам басу ҥшін қазақ тілімен қатар орыс жҽне ағылшын тілдерін де жетік білуді талап етуде. Жас 

ҧрпақтың  білім  ордаланыда  осыған  орай  шет  тілін  меңгеру  ҥшін  білім  алып  жатқаны  да  қуантады.  Ҽрине, 

ҽлемдік даму ҥрдістерінен кейін қалып қоюға болмайды. Бірақ онсыз да ҿз елінде еркін ҿркендей алмаған қазақ 

тілін  кейінгі  орынға  ысыру  қисынсыз  деп  ойлаймын.  Мемлекеттік  тіл,  яғни  қазақ  тілі-ҽлемдегі  барлық 

мемлекеттік тіл сияқты ҿзінің егемендігін алған тіл. Қазақстанда тҧратын ҽрбір азамат мемлекеттік тілді білуге 

міндетті. Тілге деген қҧрмет, халыққа деген қҧрмет.  

Кҿп тіл білсең кҿкжиегің кең болар, 

Қҧрметтейді кісі екен деп тҿрге озар. 

Қай елде жҥрсең де бҧл дҧрысы, 

357 

Мемлекеттік тілді ҥйренген жҿн болар. 

Тілсіз халықтың, елдің ҿмір сҥруі мҥмкін емес. Ҽлем танитын ел болу ҥшін тіліміздің мҽртебесін биіктетуіміз 

қажет. Ата-бабаларымыздың тарихы мен шежіресі, тҥрлі ҽдеби мҧралары бҥгінгі ҧрпаққа ҿзіміздің ана тіліміз 

арқылы  жетіп  отыр.  Тіл  тарихы  халық  тарихына  ҧқсас,  ҽрі  бірегей  ҧғым.  Қоғамның  жылжып  ҿзгеруіне 

байланысты  тіл  де  дамып  ҿзгеріп  отырады.  Қазақ  тілі  мҽселесін  мемелекеттік  деңгейге  кҿтерілгеннен  кейінгі 

жылдары  бҧқара  жҧртшылықтың  да,  жастардың  да  ана  тілі  ҥшін  кҿптеген  маңызды  жҧмыстар  атқарғаны 

белгілі.  Халық  тҽуелсіздігінің  ең  басты  белгісі  –  оның  ана  тілі,  ҧлттық  мҽдениеті.  Дҥниедегі  барлық  халық 

аңсаған  тҽуелсіздігін,  ата-баба  дҽстҥрін,  ана  тілін  сақтау  ҥшін  ҧмтылады.  Сондықтан  кез-келген  мемлекеттің 

ҿзінің аумақтық салт-дҽстҥрін, ана тілін ерекше қҧрметтейді, қорғайды.  

Ана тілім бойымдағы зор намысым, 

Тор қҧрсаулар жолында болғаны шын. 

Бҧзып бҽрін бҥгінге аман жеткен , 

Жырым-жырым жаралы жолбарысым. 

Ана тілін дамыту ҥшін ҽркім ҿз ана тілінде таза сҿйлеуі тиіс. Себебі, жҥйелі тіл жҥйелі ойды қҧрайды. Тіл- қай 

ҧлттың болмасын тарихы мен тағдыры, тҽлім- тҽрбиесінің негізі. Тіл - халықтың жаны. Тіл жойылса, халықта 

жер бетінен жоғалады. Бҥгінгі қазақ қоғамындағы тіл мҽселесінің басы да ҿз тілін білмеуден басталады.  

Ана тілім талай жанның жҥректерін емдедің, 

Сен арқылы қасиетім Отан дедім, ел дедім, 

О, аналар! 

Бесік деген қасиетті мҧраны, 

Ата-бабам жазып кеткен ана тілде тербегін. 

Тілі  мен  дінінен  айырылған  жан  рухани  кемтарлығын,  адамдық  болмысын  тҥсінбей,  туған  халқынан, 

салт- дҽстҥрінен, ата-анасынан қол ҥзеді.  

Қалды артта қиямет азапты кҥн, 

Қазақстан-Отаным азат ,бҥгін. 

Қасиетті тілімнен мың айналам, 

Сақтап келген қазақтың қазақтығын. 

Тіл  байлығы  -  ҽрбір  елдің  ҧлттық  мақтанышы.  Ол-  атадан  балаға  мирас  болып  қалып  отыратын  баға  жетпес 

мҧра. Демек, ҽр адам ана тілін кҿзінің қарашығындай қорғауға, оның орынсыз шҧбарланудың қандайына болса 

да қарсы тҧруға тиіс. Туған тілімізді шҧбарлап, аралас сҿйлейтіндер бҧл кҥнде кҿп кездеседі. Тіпті туған тілінен 

безетіндер де кҿп. Мҧндайларды кездестіргенде Паустовскийдің: ―Туған тіліне жаны ашымаған адам – жҽндік‖, 

- деп, ашына айқаны ойға келеді. Ана тіліміз- шексіз бай, тегеуріні мықты тіл, қымбатты тіл. Тіл мҽселесін ту 

еткен қаншама ҧлы тҧлғаларымыз бар екенін тарих ҿзі дҽлелдеді. Бҥгінгі таңда қазақ баласының ҿз ана тілінде 

сҿйлеп, оның қадір қасиетін бағалап, саралай білуі, санаға сіңіруі қажет. Ҧлттық рухты, тҥскен еңсені кҿтеріп, 

ана  тілге  деген  жанашырлықты  іспен  дҽлелдеу  қажет.Тіл-  халқымыздың  мҽдени  дҽрежесін  кҿтере  беруші 

қуатты қҧрал. Ана тілін ҧмытқан адам ҿз халқының ҿткенінен де, болашағынан да қол ҥзеді. Ана тілі-ар ҿлшемі, 

олай болса, тілді щҧбарлау арды шҧбарлау, кҿңіл тҧнығын лайлау екенін естен шығармайық!  

Тіл  –  таусылмайтын  байлық,  асыл  қазына.  Қанша  тіл  білсең  ҿзгеден  сонша  биіксің.  Дегенмен,  адам 

баласы ең алдымен ҿз ана тілін меңгеруді мақсат ете білуі міндет.  

Орыс ҧлтын орыс тілмен таң қылып,  

Қазақ тілін білмеу қандай заңдылық.  

Жалпақ далаң ҿсер балаң тҧрғанда.  

Қазақ тілі жасау керек мҽңгілік.  

Адамзаттың  Абай  мен  Мағжан  сынды  асқар  алыптарын  туғызған,  ҽкелері  мен  аналарының  болғаны  ҽрі 

ҧлтымыздың тірегі сенсің, туған тілім! Менің терім «туған тілім» сен ҥшін ғана тҿгілсін, сен ҥшін ғана ҿрілісін. 

Тіл  мҽселесі  ҧлтым,  тілім  деген  азаматтарға  ауыр  болған,  айтпасаң  тағы  болмайтын,  айтқанмен  кейбір 

адамдардың кҿкейіне қонбайтын мҽселелердің ең маңыздысы.  

Ҿрнектелер тілмен ҿткен-кеткені,  

Жанға батар мҽңгҥрт ҿсіп-жеткені.  

Жанға батар ҿзге тілде шҥлдірлеп.  

Ҿз балаңның ҿзегіңнен тепкені.  

Тіл  тарихы-  сол  тілді  жасаған,  жасап  келе  жатқан  халықтың  ҿткені,  бҥгіні,  болашағы.  Қазақ  тілі  ҿзінің 

даласындай кең ауқымды қолданылады.  

Тіл-қай  елде  болмасын  қастерлі,  қҧдіретті  рухани,  ҽрі  тарихи  қҧндылық.  Ол  достықтың  кілті, 

ынтымақтастықтың бастауы, ырыс-берекенің алды, ҧлттың ҽрі жаны, ҽрі ары. Тіл-ҿмірдің талай сынынан ҿткен, 

ҿскелең талаптарға  сҽйкес  ҿрістей тҥскен толыққанды ақиқат екені анық.  Ҧлттық мҽдениеттің гҥлденуі,  салт- 

дҽстҥрдің одан ҽрі дамуы, ҧрпақтар арасындағы сабақтастықтың ҧлы жемісі- ана тілі. Тас бҧлақтың тҧнығы да 

сенде, ана сҥтінің жҧғымы да сенде, райхан гҥлдің жҧпары да сенде, назды сҧлудың нҽзіктігі де сенде, сахара 

даланың жазықтығы да сенде қасиетті қазақ тілім! 

Сҥйемін туған тілім – анам тілін, 

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім. 

358 

Ана  тілі  –  бҧл  атаңның,  анаңның  тілі,  туған  халқыңның  тілі.  Ана  тілін  біз  кішкентай  кезімізден  ҽке-

шешемізге, ҽжеміз бен атамызға, айналамыздағы ересектерге еліктеп жҥріп біле бастаймыз. Ананың ақ сҥтіндей 

бойымызға  біртіндеп  сіңіреміз.  Ҿзіміз  ҿскен  сайын,  ержеткен  сайын  халықтан,  мектептен,  кітаптан,  газет-

журналдан, радио, теледидардан, кино мен театрдан ҥйреніп, ана тілін тереңірек біле тҥсеміз. Ана тілі  – біздің 

ҿмір бойы ҿзгелермен ҧғынысатын негізгі қатынас қҧралымыз. Ҽр халықтың жер бетінде пайда болғаннан бергі 

басынан  кешкен  ҿмірі,  ерлік  істері,  аңыз-ертегілері,  шығарған  ҿлең-жырлары,  жазған  кітаптары,  табиғат  пен 

қоғамдағы қҧбылыс атаулары, кҿргені, білгені, жалпы дҥние жайындағы ҧғымдары, ойы, сезімі, бҽрі-бҽрі де ана 

тілінде сақталады, ана тілі арқылы атадан балаға ауысып отырады. Жеке бір адам ҧлт тілін жасай алмайды. Тіл 

–  бҥкіл  халықтың  игілігі,  халықпен  бірге  жасап,  бірге  дамиды.  Ол  ҽр  халықтың  жазуы  жоқта  кітабы,  мектебі 

жоқта ҧстазы болған. Ҽр азамат ҿз ойын ана тілінде білдіріп, білімінің жемісін сол тілде таратады, шығармасын 

ана тілінде жазып қалдырады. 

Ана  тілін  жақсы  білмейінше  сауатты  сҿйлеп,  сауатты  жазып,  тіл  байлығын  мол  қолданбайынша  шын 

мҽніндегі  мҽдениетті  адам  бола  алмайсың.  Ана  тілін  жетік  білу  ҥшін  жас  кезіңнен  халық  ауыз  ҽдебиетін  – 

ертегілерді, аңыздарды, ҿлең-жыр, дастандарды, мақал-мҽтел, жҧмбақ- жаңылтпаштарды естіп, тыңдап, кҿп оқу 

керек, халықтың ҿзінен, ҧлы ақын- жазушыларымыздың шығармаларынан ҥйрену керек. Сонда ғана адам ҿз ана 

тілінде мҽдениетті сҿйлей алмақ, сонда ғана сауатты, ҿз елінің нағыз азаматы болмақ. Тіл – қай ҧлтта, қай елде 

болсада  қастерлі,  қҧдыретті.  Ол  ҽрбір  адамға  ана  сҥтімен  бірге  еніп,  қалыптасады.  Тіл  байлығы  -  ҽрбір  елдің 

ҧлттық мақтанышы. Ол атадан балаға мирас болып қалып отыратын баға жетпес мҧра. Демек, ҽр адам ана тілін 

кҿзінің қарашығындай қорғауға, оның орынсыз шҧбарлануының қандайына болса, да қарсы тҧруы тиіс.  

Ана тілі – ең басты байлығымыз. Ана тілі - ең ҧлы мен тамаша тіл. Менің ана тілім - қазақ тілі. Қазақ тілі 

- мемлекеттік тіл. Бҧл - ауыр тіл, бірақ ҽрбір қҧрметті азаматқа оны білу керек.  

Ҿткірдің жҥзі, 

Кестенің бізі, 

Ҿрнегін сендей сала алмас,-деп ҧлы Абай атамыз таңырқап тағзым еткен осы - қасиетті тіліміз. 

Адамдар! Қҧтты болсын тілің бҥгін, 

Ашатын жан сарайын білімдінің, 

Кешегі анаң айтқан, бабаң айтқан,  

Тіліне зер салыңдар бҧрынғының! 

Тіл  тағдыры  –  ел  тағдыры.  Себебі  ғалымдардың  зерттеуі  бойынша  ҿткен  ғасырдың  басында  дҥние 

жҥзінде 8 мың тіл болған деп болжайды. Сол тілдердің қазіргі таңда 2 мыңы ғана қолданыста, қалған тілдер ірі 

тілдерге  жҧтылып, ҿлі  тілдер қатарына ҿтті.  Оның тек 200-ден астамы  ғана мемлекеттік  тіл мҽртебесін алды. 

Тҽубе, соның ішінде – Қазақ тілі бар.  

«Адамға екі нҽрсе тірек тегі, 

Бірі – тіл, бірі – ділің жҥректегі», - деп Жҥсіп Баласағҧн бабамыз айтқандай кез-келген мемлекеттің, елдің ең 

негізгі рҽмізі де, ҧраны да, тірегі де сол елдің ана тілі болмақ. 

Біздің  ана  тіліміз  –  қазақ  тілі.  Біздің  Отанымыз  –  Қазақстан.  Қазақстан  Республикасының  ҿз  елтаңбасы, 

ҽнҧраны, туы бар. Сонымен қатар ҿз тілі бар. 

Кҿп тіл білсең кҿкжиегің кең болар, 

Қҧрметтейді кісі екен деп тҿрге озар. 

Қай елде жҥрсең де бҧл дҧрысы, 

Мемлекеттік тілді ҥйренген жҿн болар, - демекші, «Тіл – достықтың кілті, ынтымақтастықтың бастауы». 

Тіл-  тарихи  қҧбылыс.  Ҽр  қҧбылыстың  шығу  тегі  жҽне  даму  тарихы  болады.  Тіл  де  сондай  қҧбылыс. 

Тілдің де шығу тарихы бар. Ҽлемде бес жарым мыңдай тіл бар болса, оның бҽрі бір заманда бірден туа қалған 

жоқ.  Адамзат  тілінің  шығуы  ҿте  ерте  заманнан,  арғы  дҽуірден  басталады.  Тілдің  шығуы  адамның  ҿзінің, 

қоғаммен, ҧжымның пайда болуымен тығыз байланысты. 

Еңбек  қҧралдарын  жасау,  оны  жетілдіру  бірер  адамның  қолынан  келмейді.  Жеке  адам  жаудан  да, 

табиғаттың кҥштері мен апаттарынан да қорғана  алмайды.  Сондықтан адамдар бірте-бірте  топтасып,  бірлесіп 

еңбек  етудің  артықшылығын  сезіне  бастаған.  Осылайша  алғашқы  топтар-ҧжымдар  пайда  болған.  Олар  бір-

біріне  бірдеңе  айтуға,  бірін-бірі  ҧғысуға  талпынды.  Осы  қажеттіліктен  келіп  тіл  шыққан.  Алғашқы 

ҧжымдардың  бірі  -  ру.  Ҽр  рудың  ҿзінің  тілі  болған.  Қазақ  тілінің  дамуы.  ХХ-шы  ғасыр  -  қазақ  тілінің  даму 

тарихындағы  ерекше  кезең.  Оған  себеп-  саяси,  қоғамдық  қҧрылыстағы  ҿзгерістер.  Ескі  дҽстҥрлер  мен  ҽдет-

ғҧрып, халықтық салт-сана ығысты. Тҧрмысқа мазмҧны жаңа ҿзгерістер енді. Соған орай, тіліміздегі кҿптеген 

сҿздер  кҥнделікті  қолданылудан  шығып  қалды.  Мысалы:  болыс,  ауылнай,  старшын,  жандарал,  т.б.  Жаңа 

қоғамдық қҧрылыс орнады. Жаңа дҽстҥрлер мен салт-сана қалыптасты. Ҿнеркҽсіп пен шаруашылықтың барлық 

саласы  ҿркендеді.  Мҽдениеттің  жаңа  тҥрлері  қалыптасты.  Соған  орай,  облыс,  энергия,  радио,  магнитофон, 

магистраль, баяндауыш, т.б. Тіліміздің сҿз байлығын молайта тҥсуге басқа да тілдерден енген сан алуан сҿздер 

де  мол  ҥлес  қосты.  Мысалы:  партия,  парламент,  конституция,  космодром,  ғарыш,  т.б.  Тіл  –  ҧлттың  аса  ҧлы 

игілігі  ҽрі  оның  ҿзіне  тҽн  ажырағысыз  белгісі.  Ҧлттық  мҽдениеттің  гҥлдену  мен  адамадардың  тарихи 

қалыптасқан  тҧрақты  қауымдастығы  ретінде  ҧлттың  ҿзінің  болашағы  тілдің  дамуына,  оның  қоғамдық 

қызметінің кеңеюіне тығыз байланысты. 

―Сҥйемін туған тілді – анам тілін, 

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім. 

359 

Шыр етіп жерге тҥскен минутымнан 

Қҧлағыма сіңірген таныс ҥнім.... 

Ең бірінші сол тілмен сыртқа шықты 

Сҥйгенім, жек кҿргенім, ҧнатқаным‖,- деп ақын С.Торайғыров айтқандай, ана тіліміз ҧрпақтан-ҧрпаққа, 

атадан-балаға  жеткен  ҧлы  мҽдени  мҧра.  Сондықтан  да  қазақ  тілі  халқымыздың  талай-талай  ардагер 

қайраткерінің жыр арқауына айналған. Ҽ.Тҽжібаевтың ҿлеңінде жазылғандай: 

―Туған елім- тірлігімнің айғағы, 

Тілім барда айтылар сыр ойдағы. 

Ҿссе тілім, мен де бірге ҿсемін, 

Ҿшсе тілім, мен де бірге ҿшемін!‖ 

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: