Педагогических работников по актюбинской области

371 

негіздерінің  сабақтастығының  болуы,  коммуникативтік  бағдардың  болуы,  шет  тілдерінде  халықаралық 

сертификаттар алуға мҥмкіндік туғызуында. 

Орыс тілін ана тілі ретінде жҽне екінші тіл ретінде ҥйретудің мақсаты келесідей анықталады: 

-

 

орыс  тілінің  жҥйесі,оның  қызметі  мен  жҧмысы  туралы,  коммуникативтік  қабілеті,қарым-қатынастың 

ҽртҥрлі  жағдайларында  ҽдеби  орыс  тілін  еркін  игеруді  қамтамасыз  ететін  коммуникативтік  іскерлік  пен 

дағдылары туралыбілімді қалыптастыру. 

Қазақстанда шет тілінде білім берудің деңгейлік моделі мынадай нормативтік қҧжаттарда кҿрініс тапқан: 

-Қазақстан  Республикасында  шеттілдік  білім  мазмҧнының  жалпы  стратегиясын,  мақсаттарын, 

міндеттерін,  деңгейлерін  жҽне  оны  дамытудың  негізгі  бағыттарын  анықтайтын  ғылыми-практикалық 

ҽдіснамалық  қҧжат.Ол  отандық  шеттілдік  білім  беруді  сапалы  жаңартуға  жҽне  бҧл  салада  жалпы  ҽлемдік 

стандарт талабына сҽйкес мамандар дайындауға бағытталған. 

-  Шет  тілдерін  оқытудың  кҿп  деңгейлі  тҽсілін  енгізу  жҿніндегі  Еуропалық  стандарт  (Common  European 

Framework  of  Reference)  –  Еуропалық  одақта  қолданысқа  ие  шет  тілін  меңгерудің  деңгейлік  жҥйесі. 

CEFR жҥйесінің  басты  мақсаты  –  барлық  еуропалық  тілдерде  қолданылатын  бағалау  жҽне  оқыту  ҽдісін 

қамтамасыз ету. Бҧл жҥйе екінші тілді меңгеру ҥшін қолданылады  жҽне тілді меңгерудегі қабілеттің бақылау 

нҥктесі  болып  табылады.  2001  жылдың  қараша  айында  Еуропалық  Одақ  Кеңесінің  қаулысы  тілдік 

қҧзіреттіліктібағалаудың  ҧлттық  жҥйесін  қалыптастыру  ҥшін  CEFR-ді  қолдануды  ҧсынды.  CEFR  жҥйесінде 

студенттердің  білімі  мен  дағдылары  ҥш  ірі  категорияға  бҿлінеді,  олардың  ҽрқайсысы  ҿз  алдына  алты  кезеңге 

бҿлінеді.  Ҽрбір  деңгей  ҥшін  оқушының  оқу,  тыңдау,  ауызша  жҽне  жазбаша  тҥріндегі  білім  мен  дағдылары 

сипатталады.  Еуропалық  стандарттың  деңгейлік  кҿзқарасты  енгізіп  шет  тілдерін  оқытудағы  мақсаты  ҽр 

адамның  кҿптілділігі,  шет  тілін  игерудегі  білімі,  ҽлемдік  білім  беру  кеңістігіне  оңай  коммуникациялық  жҽне 

интеграциялық  қарым-қатынас  жасау,  ҧтқырлығын  арттыру  жҽне  ынтымақтастық,  екіжақтық  келісім  жҽне 

стереотиптерді бҧзу болып табылады.  

Бірыңғай  стандарт  білім  беру  саласындағы  Еуропалық  Кеңестің  мақсатын  жҥзеге  асыру  ҥшін  қызмет 

етеді: 

- Еуропаның барлық тҧрғындарының білім беру саласындағы, сондай-ақ мҽдениет пен ғылым, оған қоса 

сауда  мен  индустрия  саласындағы  халықаралық  ынтымақтастықтың  талаптары  мен  негізгі  жағдайларына 

дайындығын қамтамасыз ету;  

-неғҧрлым  тиімді  халықаралық  байланыс  арқылы  мҽдени  ҽртҥрлілікке  кҿрсетілген  қҧрмет  пен 

тҿзімділікті қолдау; 

-  кеңінен  таралған,  сонымен  қатар  тек  қана  белгілі  бір  салаларда  қолданысқа  ие  тілдер  арқылы 

Еуропаның мҽдени ҿмірінің ҽртҥрлілігін сақтау жҽне дамыту; 

-кҿпмҽдениетті қоғам жағдайында азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; 

-кҿпмҽдениетті  қоғамның  табысты  мҥшесі  болуға  қабілетсіз  адамдардың  шетқақпайлануына 

байланыстыбелгілі бір қиындықтардың алдын алу. 

Адам неғҧрлым кҿп тілдерді білген сайын, соғҧрлым мҥмкіндіктері де арта тҥседі. Ҿз ана тілінен басқа 

бір  шет  тілді  меңгерген  адамның  келесі  тілдерді  меңгеруі  ҽлдеқайда  жеңіл  болатынын  психолог  ғалымдар 

дҽлелдеген.  «Қандай  да  болмасын  бір  ҿзге  тілді  білетін  адамға  екінші  тілді  меңгеру  біріншіге  қарағанда 

айтарлықтай  жеңіл  жҽне  тез  болады.  Себебі,  бірінші  ҿзге  тілді  меңгергенде,  адамда  ана  тіліне  қосымша 

ҥйренуші  тіл  сезімі  қалыптасады,  сонымен  қатар,  жалпы  тіл  ерекшеліктерін  айыра  білу  қабілеті  дамиды,  осы 

қабілеттің арқасында адам тек қана ҥйренетін тілдің емес, жалпы тілдердің арасындағы ерекшеліктерді айыра 

алады».  Орыс  тілі  мен  ҽдебиеті  мҧғалімі  ретінде  2016  жылдың  жазында  жаңартылған  бағдарлама  мазмҧны 

бойынша оқыту біліктілігімізді арттырып, курстан ҿттік. 

Тілді деңгейлік тҥрде оқудың жалпы мақсаттарын келесідегідей анықтауға болатындығына кҿзіміз жетті: 

-  оқыту  ҥдерісі  барысында  орыс  тілінде  қажетті  мағлҧматты  қабылдау  (тыңдау  жҽне  есту,  оқу)  жҽне  жеткізу 

(сҿйлеу, жазу) қабілеттерін қалыптастыру;  

-сҿйлеу қызметінің тҥрлерін (тыңдау, сҿйлеу, оқу, жазу) кешенді оқыту; 

-орыс тілі қҧралдары арқылы коммуникативтік, адамгершілік жҽне эстетикалық мҽдениетке тҽрбиелеу. 

Оқыту  ҥдерісі  оқушылардың  оқу  материалы  негізінде  ойынды  меңгеру  ҥдерісінде  жҽне  оқыту 

жағдайында  қарапайым  сҿйлеуді  қалыптастыруды  кҿздейтін  алдын  ала  ауызша  курстан  басталады.Кҿптілді 

меңгерген адам ҽуелі ҿз тілінде ой қортып, туған халқына ҿнеге болып, ҿзге жҥртпен бҽсекеде ырықты орынды 

иелеп,  сан  мҽдениетті  санасына  салып  сараптай  алса,  онда  ол  ҿз  ҿмірін  қалайда  мағыналы  ҿткізетін  айтулы 

тҧлға болып жетілері қақ. Олай болса, оқушылардың еркін сҿйлеуі мен тыңдауын, сауатты жазуы мен тҥсініп 

оқуын дамытуда инновациялық идеяларға негізделген ҽдістемені оңтайлы қолдана білуіміз шарт. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.Саркисян  Е.А.  Внекласные  и  факультативные  занятия  в  современной  общеобразовательной  школе.  -Ереван, 

1987.- 195 с. 

2.Беляев  Б.В.  Очерки  по  психологии  обучения  иностранным  языкам.  2-е  изд.  Пос.  Для  преподавателей  и 

студентов. – М.: Просвещение,. 1965. – 227с. 

3.Меерович М.И., Шрагина Л.И. Технология творческого мышления. Минск, 2003.- 205 с. 

 

 

372 

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҦНЫ КӚПТІЛДІ ТҦЛҒАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ 

 

Әлжанова Г.К., Оспанова Б.Д., 

«Ҿрлеу» БАҦО» АҚФ «СҚО ПҚ БАИ» кафедра аға оқытушылары 

Қазақстан Республикасы Петропавл қ., 

 

Бҥгінгі  таңда  қазақстандық  білім  беру  жҥйесінің  алдында  білім  сапасының  бҽсекелестігін  арттыру, 

шынайы  ҿмірлік  кезеңдерге  бейімдеу  мҽселелері  тҧр,  ҿйткені  адам  қоғамда  тҥрлі  ҿмірлік  мҽселелерге 

байланысты дҧрыс шешімдер қабылдау ҥшін жоғары кҽсіптілік пен интеллектуалдықты қажет ететін жағдайда 

заман  талабына  сай  ҿмір  сҥріп,  қызмет  етуде.  XXI  -  ғасыр  білім  ғасыры,  тҧлғаның  ой-ҿрісінің  даму  ҽлеуетін 

заман  талабына  сай  дамыту  ҽрбір  ҧстаздың  міндеті. Болашақ  ҧрпақты  толыққанды  дамыту  –  қоғам  мен 

мемлекеттің сҧранысы екендігін ескерсек,  

Ҥш  тілде оқыту  –  заман талабы  десек,  оның негізгі  мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, ҽлеуметтік жҽне 

кҽсіптік  бағдарға  қабілетті,  мҽдениетті  тҧлғаны  дамыту  жҽне  қалыптастыру.  Елбасы  Нҧрсҧлтан  Назарбаев: 

―Қазақстан бҥкіл ҽлемде халқы ҥш тілді пайдаланатын мҽдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бҧлар: қазақ тілі – 

мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі  –  ҧлтаралық  қатынас  тілі  жҽне  ағылшын  тілі  –  жаһандық  экономикаға  ойдағыдай 

кірігу  тілі‖  деген  болатын.  Еліміздің  орта  мектептеріндегі  оқыту  процесінде  кҿптілділікті  дамытудың  басты 

тҧжырымдары: тҽуелсіз Қазақстанның ҥш тілді қатар пайдалана алатын мемлекет ретінде дамуы; «Ҥштҧғырлы 

тіл»  ҧлттық  жобасы  –  қоғамдық  келісімді  нығайтудың  негізгі  факторы;  кҿптілділік  –  тілдер  мен  мҽдениеттер 

байланысын дамытушы қҧбылыс [1, 21б]. 

Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев  Қазақстан  халықтары  Ассамблеясының  12 

сессиясында:  «Қазақстандықтардың  жас  ҧрпағы  кем  дегенде  ҥш  тілді  білулері  тиіс:  қазақ,  орыс,  ағылшын 

тілдерін  еркін  меңгерулері  қажет»-деп,  Еуропадағы  мектеп  тҥлектері  мен  студенттерінің  ҿзара  бірнеше  тілде 

еркін сҿйлесулері қалыпты  жағдайға  айналғандығын атап ҿтті.  Кем дегенде ҥш  тілді меңгеру-заман талабына 

айналып отырған қажеттіліктердің бірі [2,8б].  

Кҿптілділік мҽселесі – Қазақстан ҥшін ғана емес, бҥкіл ҽлемнің алдында тҧрған кҿкейтесті мҽселелердің 

бірі, себебі, жаһандандыру жҽне кибер кеңестікке шыққан заман тілдерді білуді талап етеді. Қазір кҿптілді білім 

беру  –  мектептегі  оқу  пҽндерін  екі  немесе  одан  да  кҿп  тілде  оқыту,  жас  ҧрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін 

самғауына  жол  ашатын,  ҽлемдік  ғылым  қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін  танытуына  мҥмкіндік  беретін 

қажеттілік.  Кҿптілді  білім  беру  дегеніміз  -  оқу  ҥрдісі  барысында  екі  не  одан  да  кҿп  тілде  білім  беру. 

Мемлекетіміздің мектеп реформасында қаралған ҥш тілде оқыту-қазіргі заман қажеттілігі. Осы мақсатта қазақ, 

орыс, ағылшын тілдері ҧлтына қарамастан тең дҽрежеде асырылады. Кҿптілді білім  - кҿп мҽдениетті тҧлғаны 

қалыптастырудың ҿзегі. Бҥгінгі таңда кҿп тілді оқыту  – жас ҧрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол 

ашатын,  ҽлемдік  ғылым  қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін  танытуына  мҥмкіндік  беретін  қажеттілік.  Ҥш  тілде 

оқыту – заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, ҽлеуметтік жҽне кҽсіптік бағдарға 

қабілетті, мҽдениетті тҧлғаны дамыту жҽне қалыптастыру.  

Қазіргі  таңда  «Қазақстан  Республикасы  орта  білім  беру  беру  мазмҧнын  жаңарту  аясында  педагогтерге 

жаңартылған  блім  беру  бағдарламасының  басымдықтары  мен  іске  асырудың  бірнеше  қадамдарын  айқындап 

отыр.  Бағдарламаның  мақсаты:  мектептердегі  білім  беру  бағдарламасын  жаңарту  жҽне  критериалды  бағалау 

жҥйесін  енгізу  тҧрғысынан  мҧғалімдердің  педагогикалық  шеберлігін  жетілдіру  болса,  міндеттеріне:  пҽн 

бойынша  жаңартылған  білім  беру  бағдарламасының  қҧрылымымен,  материалдардың  кҥрделілігінің  ҿсу 

ретімен,  мазмҧнымен  жҽне  мақсаттарымен  таныстыру,  педагогикалық  тҽсілдерді  тҥсіну  жҽне  қолдана  алу 

кҿзделген. Біліктілік арттыру курсы аясында тиімді оқыту мен оқу, жаңартылған білім беру бағдарламасын іске 

асыруда  жоспарлау  мен  ресурстарды  тиімді  жасауды,  спиральды  білім  беру  бағдарламасының  кҥрделілігін, 

айтылым, тыңдалым, оқылым, жазылым дағдыларын жоғары деңгейде қалай дамыту жолдарын жҽне ҥш тілді 

оқытуға сҽйкес келетін пҽн мҧғалімдерінің тілді меңгеруін қолдауы туралы, тҥрлі мҽдениет пен кҿзқарастарға 

қҧрмет  сезімін  қалыптастыру,  ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды  қолдану  қҧзыреттілігін 

қалыптастырудың  тиімді  жолдарын  меңгеру  қарастырылған.  Сонымен  қатар,  педагогтер  курс  барысында 

оқытудың  мақсаты  Оқушы  нені  білуі  керек?  Оқушы  не  істеуі  керек?  Оқушы  нені  түсінуі  керек?  Нені 

қолданатыны жайында білудің маңыздылығын ҿзара талқылау барысында белгілей алады. Баланың білімі ҽділ 

бағалануы  ҥшін  критерий  қҧру  арқылы  бағалау  жҥргізудің  тиімділігін,  критерий  кезінде  бала  ізденетінін, 

талпынатынын жҽне мҧғалімнің бойында ҧстамдылықтың болуын ҿз дҽрістерімде ҿзекті мҽселелердің бірі деп 

санаймын.  Осы  ретте  оқушыларға  сабақты  тҥсіндіру  барысында  кҿмекші,  бағыттаушы,  нҧсқаушы  ретіндегі 

рҿлінің зор екендігін ҧмытпау жҽне белсенді оқытуды ҧйымдастыруда тҥрлі педагогикалық тҽсілдерді қолдану 

арқылы кҿптілді білім беруді ескеріп отыру заман талабы екені белгілі. Ҿйткені мҧғалімнің мақсаттарының бірі 

ҿзара қарым-қатынас сапасын қолдау ҽрі жоғарылату болып табылады. Қазіргі таңда мектептегі белсенді оқыту 

ҥдерісінің негізгі мақсаттары: 

-

 

 баланың білімді игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыруды жетілдіру; 

-

 

 таным ҽрекетін белсендіру; 

-

 

жан-жақты жеке тҧлғаны тҽрбиелеу болып табылады.  

Белсенді ҽдісте проблеманы немесе бір мҽселені шешу ҥдерісінің мҽні ерекше. Белсенді ҽдістің мақсаты 

оқушыға  дайын кҥйінді жай ақпарат беру емес, оларға ҿздігінше  оқып ҥйренуге,  жауап іздеуге, ҿздігінен оқу 

373 

материалын қабылдау дағдыларын дамытуға, "қалай оқу керектігіне ҥйренуге" бағытталған тҽсіл. белсенді оқы 

ҽдістемесінде басты білім кҿзі оқушылардың ҿмірлік тҽжірибесі болып саналады [3]. 

Сонымен қатар ҽрбір педагог осындай белсенді оқыту барысында ҿзінің этикалық нормасы қандай болуы 

қажеттігін міндетті тҥрде білуі тиіс. Яғни: 



 

барлық оқушыларға бірдей қарау; 



 

 ҽрбір оқушының интеллектуалдық, физикалық, эмоционалдық, ҽлеуметтік жағдайын қадағалау; 



 

сыныптағы барлық оқушыларды қамту; 



 

ҿзін-ҿзі дамыту ҥшін білімдерін кҿтеру; 



 

педагогтер  оқушыларды  дамыту  мақсатында  ҿздерінің  ҽріптестерімен  жҽне  басқа  мамандармен  бірлесіп 

қызмет атқару; 



 

ҿзара  сенімділікті  қалыптастырумақсатында  мҧғалімдер  ата-аналармен  жҽне  ҽкімшілікпен  бірлесіп  қызмет 

атқару; 



 

мҧғалімдер оқушылармен интеллектуалдық жҽне этикалық базасының сҽтті дамуына кҿмектесу. 

Оқытудың  мақсаты  оқушыларға  білім  беру  ғана  емес,  сонымен  бірге  олардың  ойлау  қабілетін  дамыту 

жҽне  белсендіру  оқушылардың  білімді,  дағдыны  меңгеру  ҥшін,  болашақта  танымдық  жҽне  тҽжірибелік  іс-

ҽрекетке  оқушыларды  дайындау  қажетті  шарт  болып  табылады.  Оқыту  барысында  жаңа  ҽдіс-тҽсілдерді 

пайдалана  отырып,  оқушыларды  ҿздігінен  білімді  ізденуіне,  алған  білімдерін  кҥнделікті  ҿмірде  қолдана 

алатындай, ҿзара ой бҿлісуге, шығармашылыққа ҧмтылуға жҽне ҥнемі бағыт-бағдар беріп отыру тек мҧғалімнің 

қҧзырында болып отыр. Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене жҽне 

рухани  тҧрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру,  оның ҽлеуметтік ортада  бейімделуін  қамтамасыз ететін 

білім  алудағы  қажеттіліктерін  қанағаттандыру  болып  табылады.  Ҿздерінің  оқуға  қабілетті  екендігіне  сенімді 

оқушылар материалды тез ҽрі жақсы игереді. Олар ойларын оңай жинақтайды, терең ойланады, оқудан лҽззат 

алады,  ішкі  бақылау  жҧмыстары  мен  сыртқы  тексерістерде  жоғары  нҽтижеге  қол  жеткізеді.  Оларға  оқу  оңай, 

олар  оқу  ҥдерісінен  рахат  алады.  Қазақстанның  болашағы  –  қазақ  тілі.  Ҽлемдегі  жоғары  дамыған  елдердің 

санатына  енуді  кҿздеген  халықтың  басты  мақсаты  –  сауатты  ҧрпақ  тҽрбиелеу.  Ал,  сауатты  ҧрпақ  тҽрбиелеу 

дегеніміз ҿз ана тілінде ой қорытып еркін сҿйлей алатын, туған халқына ҿнеге бола білетін ҧрпақ. Ал, ана тілін 

жақсы  білмейінше,  сауатты  сҿйлеп,  сауатты  жазып,  тіл  байлығын  мол  қолданбайынша,  шын  мҽніндегі 

мҽдениетті  адам  бола  алмайсың.  «Елдің  тҧрмысын,  тілін,  мінезін  білмеген  кісі  кҿш  басын  да  алып  жҥре 

алмайды», деген Алаш қозғалысының кҿсемі Ҽлихан Бҿкейхан [4]. 

Мҧғалім ҧдайы ҿзгеріп тҧратын ҽлемде бейімделуге жҽне жетілуге қабілетті, ҿзгерістерге бастама жасай 

алатын,  оқыту  ҥдерісін  жетілдіру,  ортақ  мақсаттармен  бірлескен  қоғамдастықта  жҧмыс  істеуде  ҿз  тҽжірибесі 

мен ҽріптестерінің тҽжірибесіне сыни пікір айта алатын кҿшбасшы бола алады. Сонымен қатар, кҿптілді білім 

беру бағдарламасы  аясында ҥштілді меңгеру тҽжірибесін жинақтап, ҽлемдік деңгейде кҿтерілуіміз  керек.  Кҿп 

тілді  меңгерген  адам  ҽуелі  ҿз  тілінде  ой  қортып,  ҿзге  жҥртпен  бҽсекеде  ҿзін  ҧстай  білсе,  тҥрлі  мҽдениетті 

санасына  салып  сараптай  алса,  онда  ол  ҿз  ҿмірін  қалайда  мағыналы  ҿткізетін  айтулы  тҧлға  болып  жетілері 

анық. Жаһандану ҥрдісінде шығармашылық ізденістегі ҽр баланың ақыл-ой еңбегінің дамуына ықпал жасайтын 

негізгі тҧлғаның бірі ол - оқушының ҧстазы. Осы мҽселелерді шешудің кілті ҧстаз қолында екені баршамызға 

аян. Себебі ҽрбір мҧғалім ҿз пҽнін сҥйетін, ҽрбір оқушының жҥрегіне жол таба білетін, оқушыларды ҿздігінен 

білім алуына жҽне сабаққа деген қызығушылығының арта тҥсуіне жол аша білетін, ҿз ісінің шебері болуы тиіс.  

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.

 

Ы. Алтынсарин атындағы Ҧлттық білім академиясы. Орта мектепте оқыту процесінде кҿптілділікті дамыту 

мҽселелері. Ҽдістемелік қҧрал. – Астана 2013. – 3 б. 

2.

 

Қазақстан Республикасындағы тiл туралы ҚР 1997 жылғы 11 шiлдедегі N 151 Заңы. 

3.

 

Бокижанова,  Ғ.К.  Оқытудың  белсенді  ҽдістемесін  пайдаланудың  тиімді  жолдары.-Республикалық  ғылыми-

ҽдістемелік журнал/Ғ.К. Бокижанова // Білім кҿкжиегі: ҚР МАМ.- Алматы, 2014.- №12.-7б. 

4.

 

http://www.group-global.org/ru/publication/view/3526.  Сулейменова  Г.  М.  Ҥш  тілді  меңгеру  –  полимҽдениетті 

тҧлға қалыптастыру кепілі. 19.04.2013  

 

 

ЛИНГВОЭКОЛОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ ВОСПИТАНИЯ ПОЛИЯЗЫЧНОЙ ЛИЧНОСТИ В ШКОЛЕ 

 

Балмагамбетова А.М., 

учитель русского языка и литературы ОСШ № 55 

Республика Казахстан г.Актобе 

 

Грамотность  –  также  один  из  важнейших  и  основных  признаков  безупречного  языка.  В  свое  время 

В.Г.Белинский указывал: грамматика научит правильно писать, но она не в состоянии  научить писать хорошо. 

Этим,  по  его  наблюдениям,  должна  заниматься  стилистика.  Однако  следует  отметить,  что  термин 

«грамотность» понимается в несколько более широком значении, чем это принято в школьной практике. Так, 

например, по Горькому, грамотность – это литературная техника, это умение, искусство образцово оформлять 

мысли,  делать  их  доходчивыми,  образными,  логически  ясными  и  прозрачными.  Он  как  бы  ставит  знак 

равенства между литературной техникой, грамотностью и стилистическим искусством [1, с.395]. 

374 

Задача  обучения  языку  и  речи  учащихся  школ,  несомненно,  ставит  перед  учителем  словесности 

вытекающую задачу развития грамотной речи у учащихся, с соблюдением всех норм литературного языка. А в 

современных  условиях  полиязычного  воспитания  учащихся  для  учителя  русского  языка  в  казахской  или 

русской  школе  эта  задача  сопряжена  и  с  рядом  трудностей,  обусловленных  большим  влиянием 

международного английского языка на языковую ситуацию в Казахстане в целом. Кроме того, данная задача  - 

воспитание у учащихся внутренней потребности к развитию речи на основе красивого литературного языка, как 

и непринятию и недопустимости к употреблению в речи разного рода жаргонов, арго и пр. сегодня осложняется 

сильным  влиянием  интернет-технологии,  где  информационные  тексты,  интересные  для  молодежи,  далеко  не 

всегда создаются по канонам правильной, грамотно организованной речи и литературности языка.  

Каждый  национальный  литературный  язык  имеет  свою  историю,  свои  закономерности  развития. 

Источники и резервы, за счет которых формируется и развивается каждый национальный литературный язык, 

исторически  изменяются.  Литературный  язык  должен  быть  общепонятным,  доступным  к  восприятию  всеми 

членами общества, иметь возможность обслуживать основные сферы деятельности людей и объединять народ в 

единое целое в языковом плане. …Литературный и общенародный языки находятся в сложном взаимодействии, 

первый  представляет  собой  высшую,  творчески  обработанную  форму  второго,  в  него  отбираются  наиболее 

яркие,  живучие,  ясные  и  образные  слова;  за  его  пределами  остается  все  случайное,  менее  ценное.  …  Он 

[литературный  язык]  откидывает  из  речевой  стихии  все  случайное,  временное  и  непрочное,  капризное, 

фонетически  искаженное,  не  совпадающее  по  различным  причинам  с  основным  «духом»,  т.е.  строем 

общеплеменного языка (в М.Горький. О литературе, 1953. с.666) [там же, с.389].  

Наличие литературного языка с устойчивыми, общепринятыми нормами  – фундамент, залог и гарантия 

развития  любого языка, в  том числе  основа  для создания системы  обучения  языку в школе, издания  учебной 

литературы.  Только  развитый  литературный  язык,  имеющий  кодифицированные  языковые  нормы,  наиболее 

исследованную и полную научную базу, позволяет разработать качественную систему непрерывного обучения 

в общеобразовательных организациях [2, с.51-52]. 

Язык  -  это  способ  выражения  человеческого  духа,  и  его  речевая  деятельность  -  форма  проявления 

деятельности  духа.  Это  положение  лежит  в  основе  центральной  идеи  лингвофилософской  концепции 

Вильгельма фон Гумбольдта [3]. Состояние литературного языка говорит в целом о  глубине культуры  целого 

общества. Богатство языка и речи каждого индивида дает возможность судить о его культурном уровне.  

Сегодня,  однако  нормы  как  литературного,  так  и  общенародного  языка  часто  нарушаются.  Еще 

М.Горький  говорил  о  чрезмерном  употреблении  иностранных  слов  в  речи,  засоряющих  [русский]  язык  или 

усложнении речевых оборотов, делающих речь трудной для понимания: «Поражает обилие иностранных слов, 

соединяемых…удивительно  смешно  и  провинциально,  например:  «шедевр  классического  аристократизма», 

«пунктуальность  в  исполнении  формальностей  этикета»  и  т.д.  …  Борьба  за  чистоту  и  красоту  языка 

подразумевала  и  устранение  сложных  и  неестественных,  нарочито  красивых  выражений  и  оборотов  речи, 

порождающих  логически  неясные  и  противоречивые  высказывания,  затушевывающие  создаваемые  образы  и 

искажающие  смысл.  Простота  языка,  а  также  его  точность,  ясность  и  экономность  –  это  неотъемлемые 

признаки  образности,  и  «один  из  существеннейших  признаков  образцового  языка»  по  словам  Горького  [1, 

с.393-394]. 

Языковые единицы, кроме основного значения (денотации), могут иметь дополнительные семантические 

или  стилистические  значения  и  окраску  (стилистические  коннотации),  ограничивающие  возможности 

употребления  данной  единицы  языка  определенными  сферами  и  условиями  общения  [4].  Еще  русский 

мыслитель и педагог К.Д. Ушинский в знаменитой статье «Родное слово», написанной еще в 1861 году, писал: 

«…усваивая  родной  язык,  ребѐнок  усваивает  не  одни  только  слова,  их  сложения  и  видоизменения,  но 

бесконечное множество понятий, воззрений на предметы, множество мыслей, чувств, художественных образов, 

логику и философию языка» [5, с. 376]. 

Казахский языковед Смагулова Г.Н. также обращает внимание на неправильное понимание молодежью 

смысла  казахских  фразеологизмов  и  отсюда  к  неправильному  их  употреблению.  Поднимая  проблему 

лингвокультурного  статуса  казахских  фразеологизмов  и  правильного  понимания  их  смысла,  исследователь 

отмечает,  что  лингвопрагматический  потенциал  устойчивых  языковых  единиц,  считающихся  ядром 

литературного  языка,  проявляется  в  разнообразных  дискурсных  характеристиках  его  носителей.  В  языковом 

сознании  тех,  кто  правильно  употребляет  фразеологизмы  в  устной  и  письменной  речи,  в  виде  фреймов 

накапливается  информация  о  ситуациях  окружающей  действительности.  Хорошее  знание  говорящим 

смысловых  составляющих  значения  фразеологизма  определяют  его  лингвокультурный  статус.  В  то  же  время 

неверное  понимание  самим  носителем  языка  значения  его  устойчивых  выражений  мешает  ему  правильно 

донести свою мысль до слушающего [6].  

Казахские фразеологизмы – это прежде всего ментальные единицы. Фразеологизмы, свойственные лишь 

той  или  иной  национальной  культуре  составляют  неиссякаемый  запас  богатства  языка  и  знание  его 

литературных  норм  играет  в  коммуникации  важную  роль  для  адекватного  восприятия  адресатом  и 

использовании адресантом огромного прагматического потенциала таких языковых единиц. Умение с помощью 

фразеологизмов образно и выразительно высказывать мысли определяет лингвокультурный статус субъекта. К 

сожалению, речь наших современников стала слишком скудной, ей не хватает образности, потому что в ней нет 

пословиц, поговорок, фразеологизмов. Часто при выражении мыслей наблюдается необоснованное, неуместное 

375 

употребление  устойчивых  оборотов.  Порой  носители,  особенно  молодежь,  понимая  общее  значение 

фразеологизма, употребляют его с нарушением литературных норм [там же]. Рассматривая подробно ситуации, 

причины  и  особенности,  связанные  с  неправильным  пониманием  того  или  иного  фразеологизма  в  среде 

казахской  молодежи  автор  приводит  достаточное  количество  примеров,  в  которых  отмечает  следующее, 

Использование некоторыми девушками фразеологизма dam-tuzi jarasu – (прибл. «жить душа в душу») в таком 

контексте,  как  «Kurbim  ekeuimizdin  dam-tuzimiz  jarasip,  baskalarga  ulgi  bola  bildik»  (досл.:  «Мы  с  подругой 

жили  душа  в  душу  и  могли  быть  примером  для  других»)  свидетельствует  о  том,  что  автор  высказывания  не 

осведомлен  о  том,  что  этот  фразеологизм  обычно  употребляется  по  отношению  к  семейным  парам,  жизнь 

которых можно назвать гармоничной, стабильной.  

Чтобы  глубже  изучить  этимологию  фразеологической  единицы,  нужно,  в  первую  очередь,  обратить 

внимание  на  ее  внутреннюю  форму.  Только  тогда  можно  будет  понять  специфические  особенности  и  пути 

развития  смысла  фразеологизма  [там  же].  Причины  такой  скудности  речи  говорящих  кроются,  считает 

исследователь,  в  первую  очередь,  в  недостаточно  высоком  уровне  культуры  речи  в  семейном  воспитании  и 

общении.  Кроме  того,  сегодня  на  передовые  позиции  коммуникативной  арены  выходит  поколение,  не 

читающее художественную литературу [там же].  

Настоящее  и  будущее  языка  в  руках  носителей  языка,  поэтому  в  языкознании  особое  место  занимает 

наука  лингвоэкология,  которая  появилась  на  стыке  социальных,  психологических,  философских  наук.  В 

последние  годы  в  языкознании  получила  широкое  распространение  новое  направление  -  лингвоэкология, 

которая  исследуя  языковую  среду  человека  и  общества,  формирует  систему  теорий  и  правил.  Она  важна  не 

только для экологии, но и для возможного решения проблем языкового развития окружающей среды [7]  

Языковая среда является основой лингвоэкологических исследований, которая влияет на формирование 

языкового  самосознания  членов  общества,  состояние  языковой  системы,  а  также  на  использование  языка  в 

общественно-языковой  практике,  вместе  с  тем  в  общественном  бытие  языка  для  его  развития  и  служения 

является  совокупностью  экономических,  идеологических,  культурных,  социально-психологических, 

этнопсихологических  факторов»  .  …Развитие  и  становление  языка  –  считается  экосистемой,  а  окружающая 

среда  –  языковом  концептом.  …  В  лингвоэкологии  есть  понятие  языка-захватчика.  Язык-захватчик  начинает 

сужать  языковую  среду  родного  языка.  Родной  язык  страдает  в  своем  «доме»  на  своей  «земле».  Чужой  язык 

начинает  господствовать  в  сфере  управления,  науки,  информации.  Все  это  ослабевает  информационную, 

интеллектуальную и познавательную возможности языка. Проблему мирового двуязычия должна решать новая 

наука  –  лингвоэкология.  Главной  задачей  этой  науки  является  сохранение  языковой  нормы,  специфической 

манеры национальной речи. По словам некоторых ученых, назначение лингвоэкологии – сохранение языкового 

многообразия планеты [там же]. 

В  условиях  поликультурного  общества  и  полиязычного  воспитания  молодежи  надо  ожидать,  что 

проблема  информационной,  интеллектуальной  и  познавательной  возможностей  языка  будет  испытывать 

дальнейшее  нарастающее  влияние  языков-захватчиков.  Так,  на  пост-советском  пространстве,  в  тех 

республиках, где  русский язык имеет статус  языка  межнационального общения,  нельзя не  отметить  тот факт, 

что  русский  язык  и  речь  подрастающего  поколения  переживает  искажение  и  нарушение  норм  не  только 

литературного, но и общенародного языка, и вызвано это явление сильным влиянием сетевых информационных 

ресурсов  на  умы  молодежи.  Так,  в  рамках  сетевых  субкультур  возникают  своеобразные,  самостоятельные 

«лингва  франки»,  т.е.  отдельные  искусственно  искаженные  языки,  наподобие  искажений  в  русском  языке 

«олбанскава  языка»,  когда  орфографические  и  орфоэпические  нормы  литературного  языка  намеренно 

нарушаются  и  просто  уродуются,  вроде  «ПыСы»,  «аффтара  в  топку»,  «ржу  нимагу».  Также  чрезмерное 

употребление  англицизмов  порождает  такие  режущие  слух  выражения,  как  «кастомные  продукты»  –  вместо 

«продукции на заказ», «сендеры и ресиверы» – вместо «отправители и получатели», «таски на агенде» – вместо 

«задачи на повестке дня» и др. [8, с.292-295]. Фактически, на примере подобных искажений языковых норм, мы 

имеем  дело  с  зеркальным  отражением  происходящих  в  наше  время  коллизий,  связанных  с  переходным 

периодом  из  одной  общественной  формации  в  другую,  из  одного  строя  в  другой,  и  из  одной  некогда  единой 

советской  культуры  в  другую,связанную  с  условиями  жизни  в  глобализующемся  мире.  В  этих  условиях 

сохранить  нарвственное  здоровье  и  чистоту  подрастающего  поколения  молодого  государства  –  Республики 

Казахстан, одна из главных задач педагогики. 

А  лингвоэкология  является  не  только  одной  из  отраслей  языкознания,  охватывающей  проблемы 

культуры  речи,  но  и,  сохраняя  духовную  порядочность  человека,  защищает  его  от  сквернословия, 

некультурной,  грубой  лексики.  Тем  самым  сохраняет  культурные  и  духовные  ценности,  повышает  интерес  к 

языку  [2].  Литературный  язык  соединяет  поколения  людей,  и  поэтому  его  нормы,  обеспечивающие 

преемственность культурно-речевых традиций, должны быть как можно более yстойчивыми, стабильными [5]. 

Одной  из  особенностей  лингвоэкологии  является  то,  что  она  помогает  решить  языковые  проблемы  во 

вселенной,  потому  что  язык  –  это  хранитель  духовно-культурного  наследия  каждой  нации,  передающей 

будущему поколению свой опыт. Через общество и отношение между языками можно узнать экологию языка 

как  науку.  Язык  живет  в  мыслях  говорящих,  служит  для  соотношения  природной  и  социальной  среды  с 

другими  собеседниками.  В  целом  же,  учителю  языковых  дисциплин  необходимо  нацеливать  учащихся  на 

лучшие  образцы  речи  на  материале  каждого  из  изучаемых  языков,  и  в  рамках  своей  компетенции  обращать 

внимание  как  на  правильность  перевода  языковых  единиц  с  одного  изучаемого  языка  на  другой,  так  и  на 

376 

красоту  авторских  речеупотреблений  в  языке-оригинале.  Учителю-словеснику  любовь  подрастающего 

поколения  к  лучшим  образцам  казахской  национальной,  русской  и  зарубежной  литературы  с  ясными  целями 

изложения и красотой слога, на материале  которой можно апеллировать  не только к душе, но и к интеллекту 

юного читателя. Как и учителю русского языка необходимо прививать любовь учащихся к русской литературе, 

как  классической,  так  и  созданной  в  более  поздний  период,  включая  советский.  Русской  литературе  вообще 

свойственны  особый  гуманизм  и  постановка  самых  глубоких  вопросов  жизни,  в  отличие,  например,  от 

насыщенной  оригинальными  техническими  идеями  американской  фантастики,  значительная  часть  которой 

совершенно  отчуждена  от  самого  человека.  А  ведь  человек  –  это  не  только  сумма  знаний,  но  сложнейшая 

архитектура  чувств.  В  комплексе  с  образцами  лучшей  мировой  литературы,  устно-поэтической  речи  и 

современными гуманитарными знаниями учитель сможет воспитать у своих учеников бережное уважительное 

отношение к родному языку и интерес к познанию иной культуры и изучению иных языков.  

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: