Педагогтың ҥздіксіз білім беру жҥйесіндегі кәсіптік қалыптасуы мен дамуы

141 
 
ӛзгерістерге  ҧшырауда.  Білім  беру  саласы  әлеуметтік  инфрақҧрылымның  бірден-бір  мәнді, 
динамикалық  элементі  болып  келеді.  Дегенмен  де,  барлық  әлемде  де  білім  беру  саласы 
қандай  да  бір  жағынан,  қандай  да  бір  тҥрде  дағдарысқа  ҧшырауда.  Сол  себептен  де  білім 
беру ісін реформалау шартты. 
Қазір  республикамызда  білім  саласында  демкоратияландыру  мен  ізгілендіру  жҥріп 
жатқандықтан,  соңғы  кездерге  дейінгі  дағдарыстан  шығудың  альтернативті  жолдары 
кӛрсетілуде.Сондай  жаңа  талпыныс,  жаңа  ашылған  жолдың  бірі  –  білім  берудің  жаңа 
жҥйесінің жасалуы. Қазақстан Республикасының «Білім» туралы заңының 8 бабында: 
1. Білім беру жҥйесінің басты міндеті – ҧлттық және жалпы адамзаттық қҧндылықтар, 
ғылым  мен  практика  жетістіктері  негізінде  жеке  адамды  қалыптастыруға,  дамытуға  және 
кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу ҥшін қажетті жағдайлар жасау.  
2.  Білім  беру  жҥйесінің  басты  міндеттері:  білім  беру  бағдарламаларын  меңгеру  ҥшін 
жағдайлар жасау, жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мҥмкіндіктерін дамыту, 
адамгершілік  пен  салауатты  ӛмір  салтының  берік  негіздерін  қалыптастыру  тағы  басқа. 
Қоғамды қайта қҧру жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты 
міндеттердің бірі - ҧлттық ерекшеліктерді еске алып, жастарға терең білім мен тәрбие беру 
ісін одан әрі дамыту және жетілдіру. 
Жастарға  білім  мен  тәрбие  берудің  негізі  болып  саналатын  жалпы  білім  беретін 
мектептердің  педагогикалық  процесін  жақсарту  бірінші  кезектегі  мәселе  болса,  бастауыш 
мектеп – негіздің негізгі тҥп қазығы.
  
Бастауыш мектеп – бҧл оқушы тҧлғасы мен санасының дамуы қуатты жҥретін ерекше 
қҧнды,  қайталанбайтын  кезеңі.  Сондықтан  да  бастауыш  білім  –  ҥздіксіз  білім  берудің 
алғашқы  басқышы.  Осыған  орай  оқушыға  белгілі  бір  кӛлемдегі  білім,  білік,  дағдыларды 
меңгертумен  бірге  табиғат,  қоршаған  дҥние  туралы  тҥсініктерін  кеңейте  отырып,  оларды 
шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту – бҥгінгі кҥннің басты талабы.  
Дамыта оқыту әдісі – жаңа бағыттың белгілі бір тҥрі. Мҧғалім мен оқушы арасындағы 
қарым-қатынастарды  жетілдіру,  оқушылардың  ӛздігінен  білім  алу,  дҥниетанымын 
қалыптастыруда  жетекші  рӛл  атқаратын  оқыту  деп  есептеледі.  Педагогика  ғылымының 
кӛрнекті ӛкілі М.И.Махмутов [1, 39-б.] біз сӛз етіп отырған дамыта оқыту жӛнінде мынандай 
пікір  ҧсынады:  «Проблемное  обучение  это  новая  система  правил  применения  раннее 
известных  приемов  учения  и  преподавания,  построенная  с  учетом  логики  мыслительных 
операции  (анализа  общения  и  т.п)  и  закономерности  поисковой  деятельности  учащихся 
(проблемной ситуации, познавательного интереса, потребности и т.п)».  
Бастауыш  сыныптағы  дамыта  оқыту  әдістерінің  басқа  әдіс-тәсілдерден  екі  негізгі 
айырмашылықтары бар.  
1.  Қарама-қарсылықты  шешудің  қҧралы  болғандықтан,  олар  тек  жҥйе  (система) 
ішінде қаралады. Оны айқындап, яғни болжап береді. Дамыта оқыту ӛз алдына оқшау жатқан 
жоқ.  Ол  оқыту  мен  тәрбиенің  барлық  әдістерімен  бірге  іштей  қабысып  бір-бірімен  тығыз 
байланыста болады.  
2. Дамыту  әдісі мазмҧн мен форманың диалектикалық  ішкі  ҥйлесімділігінен тҧрады. 
Қазіргі  зерттеушілер  аталған  әдісті  екі  тҥрлі  тҥрғыдан  қарастырады.  Олар  дамыта  оқыту 
әдісін жалпы және бинарлық деп екіге бӛледі.  
Жалпы әдіс оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыруға ерекше назар аударады. 
Сабақтың қызықты ӛтуі педагогтың да шеберлігін қажет етеді. Бинарлық әдістің қҧрылымы 
қосымша кӛрсетіледі.  
Жалпы  және  бинарлық  әдістерді  қолдану  кезіндегі  мҧғалімнің  негізгі  міндеттері 
мыналар:  
а) жаңа материалды дҧрыс тҥсіндіре білу; 
ә) оқыту барысында оқушылардың ӛзіндік ой-пікірін қалыптастыру; 
Бастауыш  сыныптағы  дамыта  оқыту  әдісінің  аталмыш  әдістерінен  басқа  алты 
дидактикалық тәсілі бар. Олар мыналар:  
1) мҧғалімнің ӛзінің сӛйлеуі; 

142 
 
2) шешендік тәсіл; 
3) диалог тҥріндегі тәсіл;  
4) эвристикалық тәсіл; 
5) зерттеу тәсілі; 
6) бағдарламаланған тапсырмалар беру тәсілі. 
Дамыта оқыту алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер мен олардың теориялық 
жҥзінде  дәлелденуінен  пайда  болған.  Мәселен,  әдістердің  кӛпқырлылығы  мҧғалімнің 
шығармашылықпен  жҧмыс  істеуіне  мҥмкіндік  туғызады.  Кейбір  ғалымдардың  айтуы 
бойынша  дамыта  оқыту  дегеніміз,  педагогика  ғылымында  кӛптеген  белгілі  эвристикалық 
әңгіме дейді Лернер И.Я. [2, 168-б.]. Бірақ, эвристикалық әңгіме тек ғана дамыта оқытудың 
бірғана  тәсілі  ретінде  қарастырылуы  тиіс.  Оқыту  барысында  мҧғалім  мен  шәкірт  арасында 
ӛзгеше  қарым-қатынас  пайда  болады.  Мҧғалімнің  кӛмегімен  ол  жаңа  материалды  ӛздігінен 
тҥсінеді, шығармашылық  ізденіс қалыптасады. Академик  В.А.Крутецский [3,  13-б.] дамыта 
оқытуды зерттей келе мынандай пікір айтты: «Проблемное обучение есть результат развития 
педагогики  и  школьной  практики  в  условиях  научно-технической  революции,  результат 
внедрения научных идей в современный процесс обучения». 
Дамыта оқыту ӛзекті мәселелі жағдай (ситуация) мен оқу мәселесінің және оқыту мен 
білім алудың диалектикалық қарым-қатынасы, әрі ӛзара бірлігінен тҧратын жҥйені қамтитын 
әдіс деп есептелінеді. Ӛзекті, мәселелі жағдай дегеніміз адамның интеллектуалды қиналуы, 
себебі  туып отырған кӛріністі дәлелді сҧрақты бҧрыннан ӛзі білетін амал тәсілдер мен еше 
алмауы. Қиналыс адамды жаңа шешім табуға талаптандырады. Ӛзекті, мәселелі жағдайдың 
пайда болуымен мәселенің шешілуі арасында бірнеше сатылар бар:  
- ӛзекті мәселенің пайда болуы; 
- мәселенің қойылу шартының қиындығы; 
- гипотеза немес жорамалдар арқылы мәселенің шешілу жолын табу; 
- гипотезаның ақиқаттығын дәлелдеу; 
- мәселелінің шешілу дҧрыстығын тексеру. 
Дамыта оқытудың жалпы және арнаулы қызметтері бар.  
Дамыта оқытудың жалпы қызметтері:  
- шәкірттердің білім жҥйесінің меңгеруі және ойлау мен практиканы ҧштастыра білу; 
-  шәкірттердің  дҥниетаным  кӛзқарасын  жетілдіру  және  шығармашылық  қабілеттерін 
арттыру; 
Дамыта оқытудың арнаулы қызметтері: 
- шәкірттердің ойлау дербестігін жетілдіру; 
- жаңа материалды мәселелерді шешу. Кезінде дҧрыс пайдалана білуіне ықпал ету;  
- шығармашылқ іс-әрекеті дамыту, тәжірибелерді жинақтау.  
Дамыта  оқытудың  негізгі  қызметі  жас  ҧрпақты  шығармашылық  еңбекке  баулу. 
Дамыту сабағының негізгі кезеңдері: 
- жаңа материалды тҥсіндіру;  
- кӛптеген оқушыларға тән қателерді айқындау; 
- шәкірттерге дҥниетаным кӛзқарасын бекітуге кӛмектесу; 
- танаралық байланысты нығайту; 
- білім дәрежесін кӛтеруге кҥш салу.  
Бҧл  сабақтардың  кезеңдері  қатып  қалған  схема  емес,  оны  ӛзгертіп,  тҥрлендіру  кез 
келген  ҧстаздың  қабілетіне,  білім  деңгейіне,  ҧймдастыра  білу  жолына  байланысты  болады. 
Дамыта  оқыту  мҧғалімге  бірнеше  міндеттерді  жҥктейді.  Ол  міндеттердің  негізгісі 
шәкірттердің ойлау қабілетін арттыруға, ӛзіндік дербес пікірін қалыптастыруға тҥрткі  болу 
деп санайды Г.Қазбекова [4, 82-б.].  
1993-1994  оқу  жылында  Л.В.Занковтың  дамыта  оқыту  әдістемелік  жҥйесін  ӛз  іс-
тәжірибесіне  пайдаланған  Москва  қаласының  №  775  мектебінің  оқу-ісінің  меңгерушісі 
Л.В.Муштакова  былай дейді:  «Жаңаны алғаш бастау ӛте қиын, бірақ қиындыққа мойымай 
Л.В.Занков  әдістемелік  жҥйесін  зерттедік.  Дәстҥрлі  оқыту  жҥйесін  Л.В.Занков  жҥйесімен 

143 
 
ауыстыру қиындық туғызды. Ғылым мен практиканы ҧштастыру да қиын болды. Осыншама 
қиындыққа тап болсақ та, Л.В.Занков жасаған әдістемелік жҥйесін нәтижелілігі кӛрінді.  
1.  Ӛз  –  тәжірибемізде  Л.В.Занков  әдістемелік  жҥйесі  оқушының  шығармашылық 
қабілетін арттырып, ӛз бетінше жҧмыс жасауға негізделгенін кӛрдік.   
2.  Оқушы  мен  мҧғалім  қарым-қатынасы  тҥбегейлі  ынтымақтастық,  ӛзара  сыйластық 
сияқты қасиеттерге негізделген.  
3.  Барлық  сыныптарғы  оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  арттыру  сияқты 
қазіргі кезеңдегі ӛзекті мәселелерді шешуге кӛмектеседі»,- дейді.  
Ал  біздің  Республикамызда  Л.В.Занков  әдістемелік  жҥйесін  пайдаланған 
азаматтарымыздың  ӛткізген  сабақ  жоспарларынан  да  кӛруге  болады.  Бҧл  жҧмыстардың 
кейбіреуін  талдаған  Б.А.Тҧрғынбаева  «осындай  жаңалықтар  оқушылардың  ақыл-ойын, 
шығармашылығын дамыту мәселелерін шешеді» - дейді.  
Бастауыш  мектеп  оқушыларының  шығармашылық  қабілеттері  жайлы  теорияларды, 
тҧжырымдамаларды  талдай,  қайта  ӛңдеп,  жаңа  жағдайда  пайдалану  нәтижесінде 
тӛмендегідей қорытындыға келдік:  
1. Шығармашылық – ӛмірді, қоршаған дҥниені, ӛзіңді тану болғандықтан, ол сабақтан 
тыс, сыныптан тыс, уақыттарға жылжытылмай әр сабақта ӛтілетіндей оқу бағдарламасының, 
оқу мазмҧнында болуы шарт.  
2.  Орта  мектеп  жасына  келгенде,  баланың  ҥлгі-қалыпқа  ҥйреніп,  тоқырауын 
болдырмас ҥшін, шығармашылық қабілеттерді дамыту ісін қолға алу керек.  
3.  Бастауыш  сынып  оқушыларын  оқыту  барысында  шығармашылық  қабілеттерді 
дамыту әдістемесінің болуын талап етеді.  
4.  Л.В.Занков  әдістемелік  жҥйесінің  негізінде  сабақтағы  баланың  позициясын 
ӛзгертіп, оны әртҥрлі бірлескен әрекеттің субъектісі жайына қоя білу, баланың дербестігі мен 
еркіндігінің болуы табыстың бір кепілі.  
Жоғарыда  айтылған  мәселелер  ескерілген  жағдайда  бастауыш  мектеп  оқушылары 
жаңа сапалық қасиеттерге ие болып, адамзат шығармашылығына ӛз ҥлестерін қосары сӛзсіз.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер:  
1.
 
Исмагулова Р. Зат есімді оқыту. /Р.Исмагулова. //Бастауыш мектеп.- 1999.-№8-9.- 39-
40 б.  
2.
 
Лысенкова 
С.Н. 
Методам 
опережающего 
обучения. 
/С.Н.Лысенкова.-М.: 
Просвещение, 1988.-192 с.  
3.
 
Крутецский  В.А.  О  проблемной  обучений.  /В.А.Крутецский.-  М.:Высшая  школа, 
1967.- 16 с.  
4.
 
Қазбекова А. Дамыта оқыту тәсілдері. /А.Қазбекова. //Бастауыш мектеп.-1997.-№7-8.- 
87 б. 
 
 
ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДЫҢ МАҚСАТЫ – ОҚУШЫНЫ ДАҒДЫЛАРДЫ 
МЕҢГЕРУГЕ ЖЕТКІЗУ  
 
Конкабаева Гҥлсім Қаратайқызы 
№15 орта мектебінің мҧғалімі 
                                                                                                                                 Ақтӛбе қаласы 
                                                                                                                    zhalekenova97@mail.ru   
 
Инновация мен жаңа технологиялардың  қарқынды дамыған уақытын білім саласы да 
сапалы ӛзгерісті қажет етуде. Алдыңғы қатардағы елдердің тәжірибесіне ҥңілсек, білім  беру 
бағдарламаларының , бағалау жҥйесінің ерекшеліктерін байқаймыз . Білім алушының білім 
деңгейін  дҧрыс  бағалау,  оның  білімге  деген  кӛзқарасын  дҧрыс  қалыптастырады.  Білімге 

144 
 
дҧрыс  кӛзқарас  сапалы  білімге,  нәтижелі  табысқа  алып  барады.  Ал  осы  табыстар  адамзат 
қоғамын жетістікке, жаңалықтарға бастайды. 
       Соңғы  уақытта  еліміздің  білім  саласында  сапалы  ӛзгерістер  болуда.  Әсіресе,  ӛзгерістер 
бағалау жҥйесінде орын алуда. 
       Дәстҥрлі бағалау; 
       -оқушының  жетістігін  мҧғалім  мен  мектептің  тарапынан  сырттай  бағалау  функциясын 
атқарады; 
      -оқушының ӛзін бағалауына мҥмкіндік бермейді; 
      -оқушының жеке жетістігіне бақылау жасау қиындық тудырады; 
      -оқушының  жетістігі  жайлы  толық  ақпарат  бермейді,  себебі  бағалау  критерийлері  анық 
айтылмайды; 
       -алдағы уақытта қандай бағыттағы жҧмысты кҥшейту керек, нені жақсарту керек, немен 
жҧмыс істеу керек, жалпы бҧл оқушының мҥмкіндігі қандай екенін анықтай алмайды; 
        -кӛп жағдайда оқушының жҥйкесіне теріс әсері бар, кейбір жағдайда баға қою оқушыға 
қысым жасау қҧралы болып кетуі мҥмкін; 
        -мҧғалім  оқушының  қанша  тапсырма  орындағанына  және  жҧмысты  орындау  тәсіліне 
баға қояды, оқушының жетістігінің сапасына мән бермейді; 
        -оқушыны  ӛзге  оқушылармен  салыстырады,  осылайша  оқушының  белсенділігі  мен 
мотивизациясын тӛмендетеді. 
 
Қазіргі  таңда  бағалаудың  формативті  немесе  қалыптастырушы  бағалау  тҥрі  оқушы 
жетістігін кӛтеру мен оқу ҥдерісінің жеке оқушыға бағытталуын қамтамасыз ететін бағалау 
тҥрі  болып  отыр.  Мҧнда  мҧғалімнің  рӛлі  ӛзгереді.  Оқу  ҥдерісінде  мҧғалім  оқушының 
серіктесіне  айналады.  Бағалау  сапалы  нәтижеге  жету  ҥдерісі  ҥшін  қолданылады.  Оқушы 
ӛзінің  жіберген  қателіктерін  анық  біледі,  кемшілікті  жоюда  мҧғаліммен  жҧмыс  жасай 
отырып,  тапсырмаға  қойылған  бағалау  критериі  арқылы  ӛзін-ӛзі  бағалайды.  Мҧғалім 
орындалған жҧмысқа кері байланыс беру арқылы, оқушының ӛз қателігімен жҧмыс жасауға 
ынталандырады. 
 
Критериалды бағалау жҥйесінде мҧғалімнің сабақ жоспарында әр тақырып бойынша 
оқу  мақсаты  және  сол  оқу  мақсатына  жетудің  нақты  критериі  болады.  Бҧл  жетістік 
критериімен оқушы таныса отырып, жҧмысты орындайды. Жетістікке ҧмтылған оқушы әрбір 
жетістік критериін орындайды. «Оқудың жетістігі-оқушының жеке тәжірибесінің элементі». 
Оқу-оқушының  кҥш-жігері  мен  жеке  қажеттілігі  мен  ішкі  уәждің  ҥдерісі.  Рефлексия 
дағдысын оқушы ӛзінің нені білгендігіне ой жҥгіртіп, талдайды. Ӛз білімінде не жеткілікті, 
не нәрсені жетілдіру қажет деген сҧрақ тӛңірегінде ӛз ойын айтады. 
      Оқушыға бағытталған оқыту мынадай компоненттерден тҧрады: 
      -оқушы бағалау критериі мен оқу мақсатынан хабардар; 
      -оқушының критерийлерге негізделген бағалауға байланысты ӛзін-ӛзі бағалай алуы; 
      -мҧғалімнің кері  байланысы арқылы оқушы ӛзінің келесі  қадамы қандай болу керектігін 
анықтайды. 
 
Ең  маңыздысы  бағаланатын  оқушы  емес,  басты  назарда  оның  жҧмысы  және 
жҧмыстағы жетістіктері мен кемшіліктері. 
 
Бағалау жҥйесінің ерекшеліктері: 
 
«Әңгіме  әрі  қарай  қалай  ӛрбиді  деп  ойлайсыздар?»  деген  жаңа  тақырыпты  бекіткен 
соң,  мҧғалім  3-4  минут  осы  тақырыптан  шағын  тапсырма  алып,  оқушылардың  логикалық 
тапсырмалар      бойынша  білімдерін  тексереді.  Осы  шағын  тапсырма  қорытындысын талдай 
келіп, мҧғалім оқушылармен осы тақырып бойынша тағы 10-15 минут жҧмыс істеуге шешім 
қабылдайды.  Меңгере  алмай  отырған  мәселелерді  немесе  жҧмысы  тӛмен  деңгейде 
орындалған  дағдылар  бойынша  мҧғалім  оқушылардан  шағын  топтар  қҧрып,  әр  топқа 
дифференциалды  тапсырма  береді.  Себебі  кейбір  оқушыларда  ҧқсас  тапсырмаларды 
біріктіріп, сол дағдыны дамытуға бағыт жасайды. Осы арқылы мҧғалім оқушыға терең білім 
алуға мҥмкіндік жасап, ал ӛзі оқушыға қай дағдыда кӛбірек кӛмек керектігі жайлы ақпарат 
алды.  Сабақта  жҧмыстың  тҥрлерін,  әдістерін  мҧғалім  оқушы  дағдысының  қай  дәрежеде 

145 
 
қалыптасқандығын,  жеке  жҧмыс  жасау,  оқушының  ӛз  біліміне  бақылау  жасауы  ҥшін 
қолданады. 
 
Бағалау-оқушының оқудағы қиындықтары мен жетістігін саралау ҥшін, кері байланыс 
жасау  ҥшін,  оқыту  ҥдерісіне  қатысушыларға  ақпарат  беру  ҥшін  негізгі  қҧрал.  Оқушыда 
сапалы білім қалыптастыруы ҥшін заманауи бағалау: 
       -білім беру ҥдерісіне қатысушыларға (оқушы, ата-ана, мҧғалім) тҥсінікті болуы; 
       -психологиялық тҧрғыдан ынғайлы кӛп қҧрылымды болу керек. 
 
 Бағалауды жҥргізу: 
       -оқушының назарын оқу мақсаты мен табысқа жету критериіне аудару; 
       -мҧғалімнің әрекетін, білім беру технологиясын әр баланың дамуына икемдеу; 
       -оқушының ӛзін-ӛзі бағалауын қалыптастыру; 
      -оқушыға ҥнемі кері байланыс беру; 
      -оқушының алдағы білім алуында дҧрыс бағытқа ынталандыру; 
      -оқу жҧмысының сапасы туралы ақпарат алу; 
      -білім  беру  саласының  және  мектептің  ҥнемі  білім  беру  сапасы  бойынша  осы  ҥдеріске 
қатысушыларға  (ата-ана,  мектеп  әкімшілігі,  білім  беру  жҥйесін  басқаратын  мекемелер, 
оқушы) есеп беру саясатын қалыптастыру мақсатын кӛздейді; 
 
Бағалау: 
      -оқу  мақсатына  дәл  қол  жеткізе  алатындай,  іс-әрекетке  жетелейтіндей,  ойыңыздағыдай 
нәтиже кӛрсететіндей және ӛлшемді болатындай мақсат қойып отыр.  
 
 Қалыптастырушы  бағалау  дегеніміз-оқушының  білім  алу  процесін  мақсатты  және 
ҥздіксіз  бағалау.  Оның  негізінде  критерийлерге  сәйкес  бағалау  мен  кері  байланыс  орнату, 
сондай-ақ  оқушы  жетістігін  ҥнемі  жақсарту  жатыр.  Қалыптастырушы  немесе  формативті 
бағалаудың мақсаты мҧғалім мен оқушының жҧмысына оқу процесінде оқушы кӛрсеткішіне 
сай  ӛзгерістер  енгізу.  Мҧғалім  оқушының  алға  жылжуын  бағалайды,  кемшіліктерін  дер 
кезінде  анықтайды,  ал  оқушы  ӛз  білімі  ҥшін  жауапкершілікті  тҥсіне  алада.  Формативті 
бағалау  әр  сабақта  жҥргізіледі  және  мҧғалім  ӛзіне  немесе  оқушылар  ҥшін  ынғайлы  ҥщін 
ынғайлы тәсіл қолдана алады. 
 
Суммативті  бағалау  тоқсан  соңында,  жыл  соңында  оқушының  білімін,  дағдысын 
анықтау  мақсатында  жҥргізіледі.  Кӛбіне  зерттеу  жҧмысы,  жобалау  жҧмысы,  тест  сияқты 
жҧмыс тҥрлері алынады. Осы формативті және суммативті бағалауға аспаз дәмін кӛреді, тҧз-
дәмдеуіштер жеткіліксіз болса, оны қосып тузетеді бҧл-формативті бағалау, ас ішуге келген 
клиенттің сол сорпамен тамақтануы бҧл-суммативті бағалау. Яғни формативті бағалау бҥкіл 
оқу  процесінде  кезең-кезеңімен  білім  мен  дағдысы  қалыптасып  жатса,  тҥпкі  нағыз  нәтиже 
ішкі  және  сыртқы  жиынтық  бағалауда  ӛз  қорытындысын  кӛрсетеді.  Қалыптастырушы 
бағалау-ҥнемі оқушы жанында болып, оны табысқа жетелейді. Бҧл қазіргі білім беруде жаңа 
қҧбылыс  десек,  қателесеміз.  Оны  ҥнемі,  барлық  уақытта  мҧгалімдер  сабақ  процесінде 
қолданып  келген.  Ол  кҥнделікті  сабақта  орындалатын  тапсырмалар,  кесте,    терминдермен 
жҧмыс, карточкамен жҧмыс, мәтінмен жҧмыс т.б. Бірақ ондағы кемшілік, оқушы бағаны дәл 
қай  жетістігі  ҥшін  алғаны  тҥсіндірілмейді.  Ал  қазіргі  талап  нақты  әр  сабақта  оқу  мақсатқа 
жету ҥшін мҧғалімнің жҧмысы, оқушының тапсырманы орындау және ол тапсырмаға қандай 
критерийлер  және  тапсырманың  сапасын  анықтайтын  бағалау  критериі,  нені  қаншалықты 
орындасаң, қанша баллға ие болатыны алақандағыдай кӛрініп тҧрады. Оқушы ӛз бағасының 
қандай болғанын да болжай алады. Себебі оның алдында жҧмысқа қойылатын нақты бағалау 
критериі  мен  оның  баллға  негізделген  кӛрсеткіші  бар.  Оқушы  осыған  қарап,  ӛзінің 
қаншалықты  жетістікке  жеткенін  кӛре  алады  және  мҧғалім  оқушының  жетістігі  мен 
кемшілігі жайлы нақты ақпарат ала алады. 
 
Критерий-ӛлшем  немесе  негіз,  бағалауда  қойылған  талаптары  белгілі  бір  ӛлшемдер 
бойынша  сәйкестік  деген  мағына  береді.  Анық,  нақты  нәтиже  беретіндей  етіп  қҧрылған 
бағалау  критериі  оқушыға  жҧмыста  орындау  барысында  жетелеуші  кҥш  болады.  Бағалау 
критериі кҥтілетін нәтижеге алып барады. 

146 
 
 
Кейде  критерийлер  анық  болмай,  баланың  тапсырманы  орындау  кезінде,  мҧғалімнің 
бағалауы кезінде қиындық тудырады. 
 
Оқушы  берілген  бағалау  критерийлерін  сҥйене  отырып,  тапсырманы  орындайды, 
мҧғалім  бағалау  кезінде  осы  ақпаратты  пайдаланады.  Мынаны  ескерту  керек,  кейде 
тапсырмаларға  байланысты  критерийлердің  ерекшеліктері  болады.  Мысалы,  эссеге 
қойылатын критерийлер. 
1.
 
Эсседегі сӛздің нақты мӛлшері 200 сӛзден кем емес. 
2.
 
Екі цитата қолданған; 
3.
 
Әр фактіге талдау жасай алады. 
4.
 
Ӛз қорытындысын жасайды; 
5.
 
Қолданылған әдебиетке сілтеме жасайды; 
       Эссе  сипаттау-тҥсіндіру-анализ-синтез  реттілігімен  болса,  ол  жақсы  орындалған  жҧмыс 
болары сӛзсіз. 
 
Сыныпта тапсырмаларды орындауда, оқушының жауабын бағалауда ӛзін-ӛзі  бағалау 
әдістерін қолдануға болады. Оқушыларды бағалау процесіне қатыстыра отырып, оқушының 
сабақта  белсенділігі  қол  жеткіліксіз.  Оқушы  жолдасының  жҧмысына  баға  беру  арқылы,  ӛз 
кемшілігіне  кӛңіл  аударады,  ӛз  жҧмысымен  салыстырады.  Ӛзара  бағалаудың  мынадай 
әдістері бар: 
       1. Басбармақпен бағалау: 
      -жауабы дҧрыс, басбармақ жоғары бағытталады 
      -жауабы толық емес, басбармақ жанына бағытталады 
      -жауабы дҧрыс емес, басбармақ тӛмен бағытталады 
      Оқушылардан  алынған  ақпаратқа  сәйкес  мҧғалім  материалды  қайта  оқытуға  немесе 
тҥсіндіруге  шешім  қабылдайды.  Сондай-ақ  әртҥрлі  кӛтерілген  басбармақтар  бойынша  «Не 
себепті  жауапты  дҧрыс  емес  деп  есептейсіз,  немесе  неге  жауап  толық  емес,  неге  жауап 
дҧрыс?»деген сҧрақтар қоясыз. Сол арқылы оқушылар білімдерін ортаға салады. 
      2. 20 секунд. Бҧл ҥшін оқушыларға ламинатталған парақтар қажет. Мҧғалім сҧрақ қояды. 
Оқушылар 20 секунд параққа жауапты кӛрсетуі керек. 
      3. Ҥш минуттық эссе техникасы. Мҧғалім тақтаға тӛмендегідей сҧрақтар жазады: 
      Сендердің ойларыңша, бҥгінгі тақырып бойынша ең маңызды болғаны не нәрсе? 
      Оқушылар ҥш минуттық эссе жазады. Мҧғалім оқушылардың жазған эсселерін оқытады. 
Мҧғалім олардың тақырыпты тҥсіну деңгейі мен тҥсінбейтін тҧстарын анықтап алып, соған 
сәйкес қосымша тапсырмалар береді. 
      4.  Светофор.  Әр  оқушыда  ҥш  тҥрлі  карточка:  қызыл,  сары,  жасыл.  Жаңа  сабақта 
тҥсінгендігіне  байланысты  оқушы  карточканы  кӛтереді.  Жасыл-тҥсінікті,  сары  және  қызыл 
тҥсініксіз. 
      5.  «Екі  жҧлдыз,  бір  тілек»  бағалауы  оқушылардың  шығармашылық  жҧмысын  бағалауда 
қолдануға болады. 
 
Сонымен,  қалыптастырушы  бағалау  арқылы  мҧғалім  арқылы  оқушының  ӛз  білімін 
бақылауға,  бағалау  ҥдерісіне  қатысуға,  ӛз  біліміне  талдау  жасауға  қол  жеткізе  алады.  Оқу 
мақсатына  жетуде  бағалау  критериін  жасап,  оқушыны  анализ  жасау,  баға  беру,  сыни 
тҧрғыдан  ойлай  алуға,  ақпаратты  іздеу,  шығармашылыққа  ойлау  дағдыларына  жетуге 
бағыттайды. 
 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: