Педагогтың ҥздіксіз білім беру жҥйесіндегі кәсіптік қалыптасуы мен дамуы

123 
 
•  мектептің қазіргі  қалпын,  кҥшті  және  әлсіз жақтарын,  оқыту  және  оқу  сапасын  жетілдіру 
салаларын  және  таяудағы  3  жыл  бойы  мектепті  басқару  мен  дамуына  әсер  ететін  басқа  да 
факторларды бағалауды; 
• мектептің бірнеше жыл ішінде қол жеткізгісі келетін жетістіктерді (кӛп жағдайда келешек 
істерге қатысты сандық мақсаттар арқылы кӛрінеді); 
• ол жетістіктерге жету жолдарын; 
• ілгерілеуді ӛлшеу уақыты мен жолын қамтиды./Нҧсқаулық І,  73бет/ 
Мектепті дамыту жоспарының тақырыбы:«Білім берудегі жаңа әдіс-тәсілдерін мектеп 
ҥдерісіне енгізу арқылы мҧғалімдердің кәсіби дамуын жетілдіру» 
Мектепті дамыту жоспарының басымдықтары:  
I.Оқу  ҥрдісі:  оқушылар  мен  мҧғалімдер  арасында  ӛзара  сенімділік  байланысты  нығайта 
отырып, білім сапасын кӛтеруге нақты жҧмыстарды анықтап алу;   
II. Әдістемелік жҧмыс: бағдарламаның негізгі идеясын тәжірибеге енгізу,әдістемелік кӛмек 
кӛрсету; 
III. Тәрбие ҥрдісі: ӛзара сенімге негізделген қарым-қатынас арқылы ӛзгерістер енгізуде ата-
аналардың  қатысуын қамтамасыз ету ; 
IV.  Ата-аналармен  жҧмыс:  мектеп  пен  ата-ана  арасындағы  бірлескен  жҧмысты 
жетілдіру,ӛзара пікір алмасу; 
V. «Желілік қоғамдастық» жҧмысы: желілік қоғамдастықтың жҧмысын жетілдіру. 
 
Мектепті    зерттеу    арқылы  сынып    туралы  білім  тҥзеледі.  Іс    -  әрекеттегі  зерттеу 
ҥдерісі  оқу ҥдерісіне ықпалдастыру, оның жетілуіне ықпал етіп, мҧғалімнің оқуын дамытып, 
оқыту тәжірибесін жақсартады.    
 Әрбір     кәсіби қоғамдастығының мҥшелері әріптестерімен ӛздерінің сәтті, сондай-ақ сәтсіз 
тәжірибелерімен  бӛлісе  отырып,  себептері  мен  факторларын  анықтап,   ӛздерінің  іс-
тәжірибелерін  сын  тҧрғысынан  бағалауға  ҧмтылыс  жасады.  Олар  бір-біріне  ілтипатпен 
қарап, әртҥрлі проблемаларды бірге шешуге тырысады, бір-бірінің сабақтарына қатысып ӛз 
пікірлерін  білдіреді.  Жетістіктерді  бірлесе  талқылап,   жаңа  идеяларды  анықтайды  және 
оларды оқыту ҥшін негіз етіп алады.Бір ҧжым болып жҧмыс істеу арқылы басқа мҧғалімдер 
қолдаған жағдайда мҧғалімнің жҧмысы аса тиімді болмақ. 
 
Мектепті  жақсарту  мҥмкіндіктерін  дамыту  негізінде  алқалы  қарым-қатынастар  және 
ҧжымдық  тәрбие  жатыр.  Кҥн  сайын  бірге  жҧмыс  істейтін  адамдардың  арасындағы  қарым-
қатынас  деңгейі  бҧл  ҧйымның  ахуалының  ең  жақсы  кӛрсеткіші  болып  табылатынын 
дәлелдеген
. 
Әрбір  технология  жаңа  әдіс-тәсілдермен  ерекшеленеді.  Осы  тәсілдерді  мҧғалім  іздену 
арқылы жетілдіре тҥседі. Қызықты сабақ болса оқушының сол пәнге қызығуы артып қоймай, 
мҧғалім  жаңалығы,  ізденісі,  қолданған  әдісі  арқылы  ерекшеленіп,  оқушы  жҥрегінен  орын 
алады. 
Адамды  тәрбиелеу  –  демек  оның  ертеңгі  қуанышқа  ие  болатын  келешек  жолын 
тәрбиелеу  дегендей,  қазіргі  таңда  білім  мекемелерінде  бала  тәрбиесіне  ҥлкен  мән 
берілуде.Тәрбие  беру  мәселесі  кҥннен  –  кҥнге  қиындай  тҥсуде.  Тәрбиенің  ең  негізгісі  – 
балаларды  сҥю,  жақсы  кӛру  және  оларға  уақыт  пен  кӛңіл  бӛлуде.  Әйтсе  де,  балаға  деген 
сҥйіспеншілік  тәрбиенің  ең  негізгі  белгісі  болса  да,  тәрбиенің  барлық  кӛзін  аша 
алмайды.Бҥгінгі  қоғам  алдындағы  басты  мақсат  ӛмірдің  барлық  саласында  белсенді, 
шығармашылық  іс  әрекетке  қабілетті,  еркін  тҧлға  тәрбиелеу.  Ол  ҥшін  бала  тәрбиесімен 
айналысатын отбасы, мектеп, қоғам және жҧртшылықтың тәрбие ісі кіріктіріліп жҥзеге асуы 
тиіс. Ӛйткені отбасына мектеп тарапынан білікті кӛмек қажет. Педагогтар мен ата аналардың 
ӛзара  әрекетінің  арқасында  ғана  оқушы  тҧлғасын  дамыту  мәселелерін  табысты  шешуге 
болады.  Мектеп,  мҧғалім  және  ата-ананың  орны  бӛлек,  себебі  бала  бір  жақты  тәрбие  алу 
мҥмкін  емес.  Ҥйде  ата-ана  баулыса,  мектепте  мҧғалімдер  тәрбие  береді.  Тәлім-тәрбиедегі 
жарасымдылық  бірлесіп  жҧмыс  істеген  жағдайда  ғана  ҥйлесімділік  табады.  Баланың  ӛмір 
сҥруге  қҧштарлығының  оянуы  ӛзін  қоршаған  ортасына:  мҧғалімге,  ата-анаға,  бірге  оқыған 
қҧрбы-достарына,  олардың  кҥнделікті  іс-әрекеттеріне  байланысты.  Сондықтан  да,мектеп 

124 
 
әкімшілігі тәрбие ҥрдісін жоспарлауда «Ата-ана – Бала-Мектеп» ҥштік моделіненгізуді жӛн 
кӛрді. 
 
Атақты  қоғам  қайраткері  Мағжан  Жҧмабаев  ХХ  ғасырдың  басында  «Ата-аналар 
баланы  тәрбиелегенде  дәл  ӛзіндей  етіп  тәрбиелеуге  тырыспау  керек,  олар  баланы  ӛзінен 
кҥшті  етіп  тәрбиелеуі  тиіс.  Ӛйткені  олардың  заманы  ата-аналарының  ӛмір  сҥріп  отырған 
заманына  қарағанда  анағҧрлым  кҥрделі,  талабы  жоғары  болатынын  ҧмытпаған  жӛн»деп 
айтып  кеткендей,    ата-ана  мен  оқушы  арасындағы  ізгі  қарым-қатынастың  орнауына  ықпал 
ету  және  отбасы  қҧндылықтарын  сақтауға  ҥйрету  мақсатында  ата-аналар  ҥшін  «Отбасы  – 
алтын діңгек» тақырыбында сыныптан тыс шара ҧйымдастырды. Шара барысында оқушылар 
отбасы қҧндылықтары жайлы даналардың қалдырған нақыл сӛздерін айтса, ата-аналар топқа 
бӛлініп,  топ  атауын  шығарып,  ситуациялық  сҧрақтарға  жауап  беріп,  мақал-мәтелдерді 
жалғастыра білді.  
 
Отбасындағы әке мен ананың, балалынң ролін айқындау, отбасылық қҧңдылықтарды 
дәріптеу ҥшін 5-7 класс оқушылар арасында  «Менің отбасымның «Эрмитажы»» отбасылық 
презентация  ҧйымдастырылды.  Іс  шара  барысында  презинтацияға  қатысушылар  ӛз 
отбасылар  жайлы  таныстырылым  /слайд,  плакат,  кітапша,  буклет  және  т.б.  арқылы/  жасап, 
ата, әже, әке және  ана туралы мақал-мәтел айту және ӛз отбасылар жайлы эссе жазу арқылы 
додаға тҥсті.  
Жасӛспірімдердің  ата-аналарына,  жасӛспірімдік  кезеңінің  ерекшеліктері  туралы, 
баламен  қарым-қатынаста  болатын  ӛкіндірерлік  қателіктерге,  жасалуы  оңай  бірақ  
дҧрысталуы  қиынға  соғатын  қателіктерге  ҧрынбауға  мҥмкіндік  беретін  ережелер  туралы 
ақпарат беру мақсатында 6-8 класс оқушыларының ата-аналарына «Жасӛспірім жастағы бала 
тәрбиесінің ерекшеліктері» тақырыбында ата-аналарға арналған семинар-тренинг ӛткізілді.  
Мектепішілік  жоспарға  сәйкес  оқушылар  мен  ата-аналарға  адам  денсаулығының 
қымбаттылығын,  отбасы  ҥйлесімділігін  нығайту  мақсатында  дене  тәрбиесі  мҧғалімдерімен 
бірлесіп   отбасылық «Толағай», «Біз спортшы жанҧямыз», «Әке, ана және мен», «Бірлігіміз 
жарасқан!» 
және 
т.б. 
спорттық 
сайыстар 
ҧйымдастырды.  
         Никколо Макиавеллидің «Әрбір ӛзгеріс басқа бір жаңа ӛзгеріске жол ашады» деген дана 
сӛзін  алға  тартып,  ата-аналармен  жҧмыс  тҥрлерін  ӛзгертугебағыт  алдық.  Ата-анамен 
жҥргізілетін  әр  жҧмыстың  сапалы  ӛтуіне  ыңғайлы  тәсіл  іздеуді  және  сындарлы  оқытудың 
теориясын  тәжірибемен  ҧштастыруда  іс-әрекеттің  ӛзгеше  кӛріністері  мен  тҧстарын 
тҥрлендіріп  отыруды  жоспарладық.  Мектептің  жалпы  ата  -  аналар  жиналысының  басты 
мақсаты –мектептегі  ата - аналар ҧжымымен бір уақыт ішіндегі байланыстың зор нәтижелі 
формасы  және  мектеп  әкімшілігінің  ата  –  аналар  жҥрегіне  жол  таба  алу  әдісі  болып 
есептеледі.Сондықтанда  мектепішілік  ата-аналар  жиналысын  тиімді  ӛткізудің  маңызы  зор, 
себебі  дәстҥрлі  форма  бойыншажиналыс  барысында  ата-аналарға  тек  баяндама  оқылып, 
қызықсыз  отырыс  ретінде  ӛткізілді.Мектепте  жалпы  ата  -  аналар  жиналысында  кӛбінесе 
мынандай  жағдайды  кӛруге  болады:  жиналысқа  қатысуға  тиісті  болған 100%  ата  –  ананың 
тек  30  %  ғана  келіп  отырады.  Осыдан,  біз,  педагогтар,  ата  –  ананың  бала  тәрбиесіне 
жауапсыз қарайтынын байқаймыз. Сол себептен ата – аналарға бала тәрбиесіне аса зор назар 
аудару  керек  екендігін  ҧғындыру  мақсатында  жиналыстарды  тиімді,  қызықты,  мазмҧнды 
және  нәтижелі  ӛткізуді  жоспарлау  қажет  екендігін  тҥсіндік.  Жоғарыда  атап  кӛрсетілген 
жағдайды  ӛзгерту  ҥшін  «жиналыстарды  қалайша  қызықты  және  тиімді  ӛткізуге  болады?»-
 деген сҧрақ туындайды. Бҧл  аталған сҧрақтың шешімін табу мақсатында мектеп әкімшілігі 
оқу жылының басынан бастап, ата-аналар жиналысының еркін және ашық тҥрінде ӛткізудегі 
тиімділігін анықтау ҥшін коучинг, тренинг, дӛңгелек ҥстел, кофе– брейк т.б.жҧмыс тҥрлерін 
ҧйымдастыруды кӛздедік. 
Сондай-ақ, жыл бойына ата-аналармен бірге «Бала тәрбиесі – ортақ міндет», «Тәрбие 
бастауы  –  имандылықта»,  «Жанҧя  бірлігі  –  ел  бірлігі»,  «Бала  –  басты 
байлығымыз»,«Оқушылар мен жасӛспірімдер арасындағы қҧқықбҧзушылықтың алдын алуда 
мектеп пен отбасы – серіктестер»,«Отанын сҥйген адам жемқорлыққа бармайды»   және т.б. 
тақырыптарда коучингтер ӛткізілді.  

125 
 
Мектептегі  тәрбие  ҥрдісі  мен  ата-аналармен  жҥргізілетін  жаңа  форматтағы  жҧмыс 
тҥрлерінің нәтижесінде тӛмендегі нәтижеге қол жеткіздік: 

 
ата-аналар жиналысында мектеп- оқушы-ата-ана байланысының пайдасы бар екендігі; 

 
 әр ата-ананың ӛз баласын басқа қырынан тануға мҥмкіндігі ашылды;  

 
Ата-анамен сынып жетекшісі арасындағы байланыс одан әрі нығайды; 

 
Ата-аналардың жиналыс жайында тҥсініктері ӛзгеріп, мектепке келуі жиіледі; 
Мектепішілік даму жоспарынын  тәрбие ҥрдісі мен ата-аналармен жҧмыс бағытын одан 
әрі дамыту мақсатында тӛмендегі міндеттер қойылды: 

 
Мҧғалімдер  ҧжымы,    ата-аналар    қоғамдастығы  бірлесе  отырып,  мектептің  жаңа 
стратегиялық бағыттарын анықтап, нақтылап іске асыруға міндетті болу қажет. 

 
Оқушылардың  отбасылық  тәрбиесінде, әлеуметтік қоршаған ортасындағы салауатты 
ӛмір салтын сақтауға, ӛз денсаулығын сақтауға деген дҧрыс кӛзқарас қалыптастыру қажет. 

 
Мҧғалім, оқушы, ата-ана қауымдастығы жҧмысының біртҧтастық жҥйесін  жҥргізу. 
Осы бағытта жасаған іс әрекетіміз арқылы оқыту мен оқудың кҥрделілігіне және оқыту мен 
оқудағы  жаңа  тәсілдерді  қолдануға  қатысты  әріптестердің  жеке  тҥсінігін  қалыптастырдық, 
коучинг,  тәлімгерлік  және  сыныптағы  бірлескен  зерттеулер  арқылы  нәтижелі  әрі  тиімді 
оқытуды  жҥзеге  асыру  мақсатында  қолдау  кӛрсеттік,  мектепті  дамыту  мақсатында  кәсіби 
желілік қоғамдастықтың аясында білім алуға бастама кӛтердік. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер:  
 1. Мҧғалімдерге арналған  нҧсқаулық. «Назарбаев Зияткерлік мектептері»ДББҦ,2012 
 2. Интернет ресурстары. 
 3.«Интербелсенді әдістемені  ЖОО -да қолдану мәселелері» Асхат Әлімов Алматы – 2013  
 4. «Сын тҧрғысынан ойлау  білім ҥдерісінде»З.У. Имжарова Ақтӛбе -2012  
 
 
РОЛЬ СОТРУДНИЧЕСТВА В ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ РАЗВИТИИ УЧИТЕЛЯ 
В УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ. 
 
Михайлова Татьяна Васильевна,  
зам.директора по НМР, учитель начальных классов  
средняя школа-гимназия №9, г.Актобе 
Плешакова Татьяна Борисовна,  
учитель музыки, средняя школа-гимназия №9,г. Актобе 
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Мҧғалімнің  куш-қуаты және оның кәсіби дамуы ынтымақтастағы жасалған қолайлы 
жағдайлар арқылы тиімді тҥрде ӛтеді. 
Тҥйінді сӛздер:ынтамақтастық, даму, зерттеу, кҥш-қуат. 
 
АННОТАЦИЯ 
 
Раскрытие  потенциала  учителя  и  его  профессиональное  развитие  происходит 
эффективнее через создание условий для сотрудничества. 
Ключевые слова: сотрудничество, развитие, исследование, потенциал 
 
«Если не я, то кто же? 
Если не сейчас, то когда?  
Если я – не для себя, то кто – для меня,  
а если я – только для себя, то кто же я?» 
Гилель 
 

126 
 
 
Эти  строки  еврейского  философа  очень  точно  отражают  отношения,  которые 
сложились  между  педагогами  нашей  школы,  которые  могут  звучать,  как  лозунг,  призыв  в 
работе. 
 
У  каждого  из  нас  большой    педагогический  стаж,  мы  вместе  обучили  огромное 
количество детей, мы работали во многих школьных коллективах, видели разных учителей, 
директоров. Может показаться, что педагогика сотрудничества очень сложна, неприменима, 
недостижима,  так  как  многие  давно  привыкли  работать  самостоятельно.  Но  наш  опыт 
говорит, что любой учитель может осуществить еѐ принципы, хотя, конечно, не в один месяц 
и не в одну четверть. Кто будет хотя бы держать эту новую педагогику в уме, скоро заметит 
улучшение  его  работы.  Ведь  для  педагогики  сотрудничества  не  нужно  никаких  особых 
условий  -  при  тех  же  самых  программах  и  учебниках  каждый  может  начать  перестройку  в 
своем собственном классе, в своей собственной школе, если он Учитель.  
 
А  почему  сотрудничество  учителей?  Может  достаточно  наладить  сотрудничество 
Учитель – Ученик? Добиться его устойчивости?  
 
Но  необходимо  учитывать  колоссальные  изменения,  происходящие  в  мире,  которые 
диктуют  новые  требования  к  образованию  –  массовое  и  персональное  образование  по 
принципу  индивидуальных  траекторий,  образование  на  протяжении  всей  жизни, 
распространение  онлайн-образования,  идея  STEAM,  то  есть  интеграция  наук  вокруг 
технологий,  инженерии,  художественного  мышления,  коллективного  творчества  и 
предпринимательства. 
 
Мы  понимаем,  что  все  это  потребует  наращивания  нашего  потенциала.  А  что  такое 
«наращивание потенциала»? 
 
Нет  универсального  определения  данному  понятию.  В  научной  литературе 
«наращивание потенциала» - это: 
•      ‗обеспечение людей возможностью работать вместе по-новому‘ (Harris, 2003, 4); 
•       повышение  командной  эффективности  и  развитие  организационной  способности  для 
устойчивого развития (Hallinger&Heck, 2010); 
•       развитие  и  укрепление  способностей  сотрудников  организации  для  достижения 
поставленных целей (Fullan 2008; Hargreaves&Shirley, 2009); 
•      ‗ 
набор  согласованных,  обдуманных  стратегий,  действующих  во  всей  школе  для 
положительного влияния на знания, навыки, приоритеты личностей и школы как коллектива, 
т.к. вместе они стремятся к реализации изменений‘ (Bainetal., 2011, p. 701). 
 
Таким  образом,  понятие  «наращивание  потенциала»  включает  в  себя  различные 
аспекты  и,  чаще  всего,  является  одним  из  инструментов,  который  используется 
разработчиками политик, чтобы цели перешли в действия. 
 
Из литературы можно выделить определенные стадии наращивания потенциала. 
 
Первая   –  это  стадия изучения  -  готовность  к изменениям,  т.е.  люди  в  организации 
осведомлены  о  существующих    проблемах  и  определяют  необходимый  потенциал  для 
внедрения изменений.  
 
Затем  стадия  начального  внедрения  -  выявление  возникающих  потребностей  для 
обучения, определение необходимых ресурсов и первоначальное внедрение новых практик.  
 
Стадия  полного  внедрения  -  интеграция  новых  навыков  в  организационной 
практике и совершенствование практики на основе оценки изменений.  
 
И последняя, четвертая  стадия - стадии устойчивости. 
 
Наша  школа  в  настоящее  время  находятся  на   стадии  начального  внедрения  и 
стремятся к третьей стадии - стадии полного внедрения. Для достижения этого необходима 
вовлеченность  всех  членов  организации  в  совместную  работу  над  инновациями,  и 
переориентация усилий для продолжения выполнения поставленных задач. 
 
Для  перехода  к  данной  стадии  требуются  изменения,  как  в  структуре,  так  и  в 
культуре организации. 

127 
 
 
Применительно  к  школе,  изменение  структуры  подразумеваетпостроение  системы, 
которая ориентирована на создание коллектива учителей, эффективно функционирующего в 
обучающем сообществе для профессионального роста и развития (Stocklin 2010). 
 
У  нас  разработана  система  профессионального  развития  педагогов,  состоящая  на 
этом  этапе  из  четырех  модулей:  совершенствование  казахского,  английского  языков, 
навыков  ИКТ,  методики,  технологии  преподавания,  которые  реализуются  через 
внутришкольные  курсы:  «равный-равному»,  курсы    и  обучающие  семинары  различного 
уровня, систему коучинга и менторинга.  
 
Кроме того, учителя активно вовлечены  в разработку и апробацию образовательных 
программ,  инструментов  оценивания,  учебных  материалов.  В  результате  за  три  года 
сформирована  команда  сертифицированных  педагогов  –  30  человек.  Эти  люди  стали 
реализаторами  и  новаторами,  которые  могут  мультиплицировать  (распространять  и 
преумножать) способности вне своего класса и школы. 
 
Профессиональное  развитие  учителя  также  систематически  происходит  через 
исследование урока и собственной практики. 
 
Так,  сегодня  в  школе  около  40  учителей  задействованы  в  исследовании  своей 
практики  в  действии  (Action  Research),  в  исследовании  урока  Lesson  Study.  Развиваются 
навыки  саморефлексии  наших  учителей.  Но  гораздо  важнее  изменение  культуры  – 
изменение среды школы на основе культуры исследования, которая формирует новые нормы 
взаимозависимости, сотрудничества и коллегиальности.Это самый большой вызов! 
 
Хочется  отметить,  что  коллегиальная  атмосфера  и  сотрудничество  -  это  самые 
важные  составляющие  школьной  культуры.  Где  поощряются  формальные  и  неформальные 
обсуждения, там есть эффективное обучение и коллаборативная работа. 
 
Мы  поддерживаем  все  4  типа  коллегиальных  взаимоотношений  учителей  в  школе 
(Little, 1990):  
(1) обмен практической информацией; 
(2) оказание помощи (формально или неформально); 
(3) обмен материалами, ресурсами, методами и идеями; 
(4) вовлечение в совместную работу. 
 
Для  этих  целей  создано  профессиональное  сообщество  учителей  горда  «Жулдыз», 
системно-методический комплекс. В практику стали вводить командное преподавание. 
Дэй  (1999)  утверждает,  что  различные  факторы  влияют  на  качество 
профессионального  развития:  история  жизни,  этапы  карьеры,  профессиональная  культура 
обучения в школе, поддержка руководителей школ и  коллег. 
 
Получить достоверную информацию по всем этим параметрам возможно в процессе 
проведения  исследований.  Для  этого  нами  поставлена  задача  развития  исследовательской 
культуры  в школе. Это будет способствовать развитию нашей школы, как педагогического 
коллектива,  способного  проводить  мониторинг,  оценивание  и  исследования  высокого 
уровня,  а  также  интеллектуальной  организации,  которая  выстраивает  свою  работу, 
опираясь  на  сведения,  полученные  в  результате  собственных  исследований.  Достижение 
этой цели будет способствовать устойчивому развитию нашей организации. 
 
Устойчивость  является  более  сложным  процессом,  чем  просто  продолжение 
деятельности по определенному проекту или реализуемым инициативам. 
 
Мы думаем, что определение Дэвиса (2011) больше всего подходит:  
 
Устойчивость – это способность индивидов и школ продолжать улучшение в ответ 
на  вызовы  и  сложности  так,  чтобы  никому  не  навредить,  но  нарастить  потенциал  и 
способность быть успешными в новом и трудном контексте. 
 
Как  мы  видим,  «наращивание  потенциала»  является  ключевым  фактором  к 
устойчивому развитию, эффективности и улучшению школы. 
 
В заключение хочется сказать, что по своей сути изменения в образовании сложные и 
медленные,  и  не  происходят  так  быстро,  как  хотелось  бы.  Более  широкие  и  глубокие 

128 
 
изменения  в  образовательной  реформе  достигаются  в  течение  значительного  периода 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: