Пән: «Анатомия және физиология» Мамандығы: «Емдеу ісі», «Мейіргер ісі»
Анатомияның біліктері, жазықтықтары
жүктеу/скачать 93,62 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сонымен дененің, оның бөліктерінің жазықтықтағы жекеленген нүктесі, сызығы әртүрлі болып белгіленеді.
- Дененің көптеген мүшелерінің құрылысы бірдей анатомиялық терминдермен белгіленеді.
| Анатомияның біліктері, жазықтықтары:
• Фронтальді – адам денесін алдыңғы және артқы бөліктерін тең екіге бөлетін жазықтық • Сагиттальді – адам денесін оң және сол бөліктерге тең бөлетін жазықтық. • Горизонтальді – адам денесін жоғары төмен бөліктерге бөлетін жазықтық. • Сонымен дененің, оның бөліктерінің жазықтықтағы жекеленген нүктесі, сызығы әртүрлі болып белгіленеді. Олардың негізгі терминдері мыналар: - жазықтықтың ортасына жақындауы – медиальді; - алыстауы – латеральді; - мүшенің бастапқы жағына жақын бөлігі – проксимальді, ал алыстау орналасқан бөлігі - дистальді деп аталады. Мысалы, саусақтың алақан сүйектеріне жақын орналасқан сүйектер “проксимальді", ал саусақтың ұшындағы сүйектер “дистальді" деп аталады. Дененің алдыңғы бетіне жақын орналаскан бөлігі “вентральді", (латынның ventет - іш), арқаға жақындауы “дорсальді" (латынның dетsalis - арқа) деп аталады. Дененің көптеген мүшелерінің құрылысы бірдей анатомиялық терминдермен белгіленеді. Мысалы, мүшенің денесі - лат. – corpus[корпус], басы – caput[капут], мойны – collum[коллюм], тесігі –foramen[форамэн], сайы – sulcus[сулькус], шұңқыры – fossa[фосса] болады. Жілік сүйектерінің екі ұшы “эпифиз" - epiphysis [эпифизис], ортасындағы дене бөлігі “диафиз" - diaphysis [диафизис ], олардың аралығы "метафиз” -methaphysis[мэтафизис] деп аталады. Тарихы. Адам денесінің құрылысын зерттеген деректер біздің эрамызға дейінгі 2550 жылдардағы ежелгі Египетте Эверестің “Құпия дәрігер кітабында» сақталған. Бұл кітапта адам жүрегі мен қан - тамырларының құрылысы туралы мәліметтер бар. Біздің эрамызға дейінгі ХІ-ХІІ ғасырлардағы қытайдың “Ней-Чин” кітабында адам анатомиясы туралы мәліметтер сақталған. • Ғылымның көптеген саласының дамуына ежелгі Грецияда қолайлы мүмкіндіктер болды. География, экономика және басқа ғылым салаларымен қатар медицина ерекше даму сатысына көтеріледі. • Ежелгі Грецияда дәрігер, әрі ғалым Гиппократтың абыройы өте күшті болады. Ол біздің эрамызға дейінгі 460 -370 жылдарда ежелгі Грецияда өмір сүрген. Анатомияны бүкіл медицинаның негізі деп бағалады. Гиппократ адам денесіндеті бұлшық еттердің, жүрек қабырғасының кұрылысын, ми сауытының кақпақ сүйектерін, олардың арасындағы жіктерді суреттеді. Сонымен бірге ішкі мүшелердің орналасуы мен қаңқаның құрылысын анықтады. Гиппократ адам денесінің негізі түрлі сұйықтықтардан: өттен, қаннан, шырыш және қара өттен пайда болған деп ойлады. Осы сұйықтарға сәйкес адамдардың мінезін төрт түрге бөлді: флегматик, холерик, сангвиник, меланхолик. Гиппократ артерия қан тамырында ауа бар, адамның миы шырыштан тұрады, ал оның сұйықтығы жұлын арқылы жыныс мүшелеріне барады деп болжам жасады. • Анатомияның дамуына Платон (б. э. д. 427 -347 жж. ) мен Аристотельдің (б. э. д 384 -324 жж. ) қосқан үлестерізор. Платон хайуанаттарды зерттеу нәтижесінде бас ми жұлынның алдыңғы бөлігінен дамиды деген тұжырымға келеді. Аристотель қанның, май ұлпасының сүйектің, сіңірдің құрылысын анықтады. Аристотельді эмбриология ілімінің негізін қалаушы деп атайды, себебі ол бірінші рет ұрықтың дамуы туралы болжам жасаған. Аристотель қанды қозғаушы орталық мүше деп есептеді. • Гиппократтан кейінгі медицина дамуына үлкен үлес қосқан Рим философы, биологанатомы Гален (130 -200 жж. ). Гален бұлшық еттер мен сүйектердің құрылысын, бас мидың 12 жұп жүйкесінің жетеуін дұрыс сипаттаған. Гален бас мидың, бауырдың, бүйректің, жүйкелердің құрылысы туралы мәліметтер жазған. • Медицинаның дамуында Аль-Фараби Абунаср Мухаммед бин Тархан (870 -950) және Абу Али ибн Сина (980 -1037) үлкен үлес қосқан. Тәжік философы, дәрігері Абу-Али-ибн-Синаның “Дәрігерлік ғылымның заңы” кітабын XVI ғасырға дейін Батыс және Шығыетың дәрігерлері қолданып келді. • Леонардо да Винчи (1452 -1519 жж. ) пластикалық анатомияның негізін қалады. • Андрей Везалий (1514 -1564 жж. ) “Адам денесі құрылысының жеті кітабы” деген қолжазба қалдырды. А. Везалийден кейін Фаллопий (1523 -1562 жж. ), Евсгахий (1574 жылы өлген), Фабриций (1537 -1619 жж. ) анатомия мен физиология ілімінің дамуына үлкен үлес қосты. Олардың ашқан мүшелері осы уақытқа дейін өздерінің атымен аталады. Мысалы: жұтқыншақ пен дабыл қуысының арасындағы жіңішке есіту түтігі Евстахий түтігі деп аталады. • Вильям Гарвей (1578 -1657 жж. ) “Хайуанаттар жүрегі мен қанының қозғалысын анатомиялық зерттеу” деген кітабында қан айналымында, артерия мен вена қан тамырларының арасын өте ұсақ кан тамырлар қосып тұрады деп жорамалдады. Осы болжамның дұрыстығын 1661 жылы Мальпиги дәлелдеді. Мальпиги өзі ойлап тапқан микроскоппен қыл тамырлардың құрылысын зерттеді. • Ерте заманнан кең далада мал бағумен айналысқан қазақ халқының арасында ауруға шалдыққан адамды дәрілік шөптермен емдеу кеңінен таралған. Ертеде өмір сүрген Шығыс ғалымдары Насыр әл-Фараби, Абу Әли ибн-Сина, Бируни, әл. Джуржанидың қазақ халық медицинасының дамуына ықпалы зор болды. Бұған қоса қазақтың халық медицинасы көршілес Ресей, Иран, Қытай, Моңғол, Тибет, Ауғаныстан сияқты халықтардың медицинасындағы деректермен байытылып одан әрі дамыды. Дегенмен, адам денесінің құрылысын зерттеген мәліметтер сақталмаған. • Қазақстанда Кеңес үкіметі дәуірінде ғылым мен мәдениет жаппай өркендеді, сонымен бірге бұл дәуір медицинаның бір саласы болған анатомия ілімінің даму кезеңі болды. Аса көрнекті дәрігер ғалым, профессор, Ресей ғылым академиясы өлке тану бюросының корреспондент -мүшесі Халел Досмұхамедұлы (1883 -1939) бірінші рет қазақ тілінде медицина техникумына арналған анатомия оқулығын жазды. Оқулық “Адамның тән тірлігі" дегенатпен 1922, 1927 жылдары Қызылорда, Мәскеу қалаларында баспадан шықты. Бұл кітапта анатомияға “адамның денесінің қалай түзілгенін тексеріп, анықтайтын” немесе “тән жүйесін тану” ілімі деп анықтама берілген. Денедегі мүшелердің жұмысын тексеретін немесе тән тірлігін танытатын ілім физиология делінген. Кітапта “Сүйек жүйесі”, “Сүйектердің байланысуы”, “Ет жүйесі”, “Қимыл заңдылықтары”, “Қан жүйесі”, “Лимфа жүйесі”, “Тыныс, ас қорытужүйесі”, “Шағылыс-тұқым жүйелері”, “Жүйке жүйесі” және “Сезім жүйелері” дегентараулары бар. Кітапта анатомиялық аталымдардың 466 -сының қазақ тіліндегі баламасы берілген. • Қазақстанда анатомия ілімінің дамуына үлкен үлес қосқан ғалым, Қазақстан Республикасы Ұлттық, ғылым Академиясының мүше- кореспонденті Қазақ Мемлекеттік медицина университетінің анатомия кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымдарының докторы, профессор Алшынбай Рақышұлы Рақышев. Оның “Анатомия терминдерінің қазақша-орысша-латынша сөздігі” (1963, 1964, 1966), "Адам анатомиясы” атты оқулығы қазақ тілінің лексикалық бай мүмкіндіктерін жоғары көтерумен қатар мемлекеттік тілдің медицина саласында тезірек қолданылуына әсерін тигізді. • 1990 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасы “Тіл туралы заңының” күшіне енуіне байланысты орта буынды медицина мамандарын дайындайтын оқу орындарының оқушыларына арналған қазақ тіліндегі оқулықтар жазу міндеті қойылды. Осыған байланысты 1992 жылы қазақ тілінде М. М. Дайырбекованың “Адам анатомиясының практикумы”, Р. С. Смағұлов, Б. Нәрібаев, ЕКерімбековтың ‘Тәнтану” (1994) және Е. Керімбековтың “Адам анатомиясы” (1992) сияқты еңбектер жарық көрді. жүктеу/скачать 93,62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|