ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ЖАҒДАЙЫНДА КӨПТІЛДІ ТҰЛҒАНЫ

133
Білім берудің заманауи əдістемелері мен технологиялары/Современные методики и технологии обучения
/Modern methods and technologies of teaching
мектеп  оқушыларының  полилингвальдық 
тұлғасын  қалыптастыру  дегенімізді  оқу  мен 
тəрбие үдерісінің мүмкіндіктерін жүзеге асы-
ру процесі деп түсінеміз. 
Жалпы орта білім беру жағдайында поли-
лингвальды  тұлғаны  қалыптасуын  жетілдіру 
үшін Платон, Аристотель кезеңінен бастала-
тын үлгілеу (моделдеу) əдісіне назар аудардық 
[6,7]. Моделдеу зерттелетін нысанның мінез-
демесін  көрсететін  ұқсастықтарды,  көрініс 
пен үдерісті бейнелеу үшін керек екені белгілі. 
Модель – түпнұсқа  туралы  ақпаратты 
құрас тыру  жəне  көбейту,  жаңа  құрылымын 
жасау,  басшылық  ету  мен  дамыту  қызметін 
көрсетеді.  Моделді  құрастыру  іске  асырудан 
əре кетке  даярлықты  бейнелейтін  аралықты 
көрсетеді.  Моделдеу  əдістемесі  танымның 
көрі нісі мен нысанын саналы талдаудың бел-
гілі  түрі.  Мазмұны  жағынан  моделдеу  абст-
рак циялау жəне дəріптеушілік деген матема -
тикалық  түсініктер  аясында  пайда  бол ған, 
себе бі  математика  ұғымында  абстракция лау 
деген бір заттың бір немесе бірнеше қасиет-
терін  ойша  бөлуді  түсіндіреді,  осындай 
қасиет тер  біздің  зерттеу  жұмысымыз  үшін 
өте қажет. 
Атақты  ғалым  Ш.Т.Таубаева  «Педагогика 
əдіснамасы» атты зерттеу еңбегінде педагоги-
ка саласындағы моделдеу мəселесіне кеңірек 
тоқталған. «Модель»  түсінігі,  латынның 
«modules»  сөзінен  туындаған,  ол  «өлшем», 
«бейне» деген түсінікті білдіреді. «Моделдеу» 
түсінігі  ғылым  саласында  əртүрлі  мағынада 
пайдаланылады. Нақты мағынада «моделдеу» 
объектінің  арнайы  жасалған  пішінінің,  нақ-
ты  нысанның  сипаттамасын  өңдеп  жасауы. 
Логи калық  түсіндірме  сөздікте  «моделдеу» 
нысан  ның  қолдан  құрастырылған  нұсқасы, 
қисындық-матаметикалық таңбалау формула-
сы, физикалық конструкциялар құрастырулар 
т.б. 
Моделдеу  зерттеу  нысанына  сəйкес, 
құрылымы  мен  құрылысын  түсінікті  түрде 
қайта өңдеп бейнелейді. Зерттеу нысанының 
элементтері  арасындағы  қарым-қатынастары 
мен  байланыстарын,  қасиеттерін  көрсетіп, 
түсінуге  қиын,  көп  уақыт  жұмсауды  талап 
ететін қиын мəселелерді шешіп, өзінің қажетті 
мəлімет алу үдерісін тиімді етеді. «Моделдеу» 
даяр  зерттеу  нысанының  түпнұсқа  моделі 
делінеді [8]. 
Отандық  жəне  шетелдік  көптілді  білім 
беру тəжірибесін зерделеу орта мектепте по-
лилингвальды  тұлғаны  қалыптастыру  про-
цесінің  мақсат  пен  міндеттерін,  мазмұнын, 
əдіс-тəсілдерін анықтауға мүмкіндік берді. 
Қазіргі заман тəрбиесі гуманистік негізде 
болып,  тұлғаның  əлеуметтік-мəдени  (өмір 
жəне  əрекет-қылық  кейпін  таңдау  жəне  іске 
асыру), даралықты (тұлғаның өзіндік қалып-
тасуы), жауапкерлікті қатынас (құнды лықтар 
таңдау)  бағыттарында  дамуына  орайласады. 
Мұндай  тəрбие  технологиялық  икем шіл-
дігіменен  (адамның  қабылдау  жəне  пси   хо-
логиялық  даму  заңдылықтарына  сай  орын-
далады), көңіл-күйге сəйкестігімен (көңіл-күй 
тəжірибесін  қалыптастырады),  сұх бат  тас-
ты ғымен  (екінші  біреуге  ұсыну  үшін  емес, 
өз  меншікті  тəжірибесін  құрастыру  үшін), 
жағ дайға  орай  орындалуымен  (негізгі  құ-
ралы   –   тəрбиелік жағдай), болашаққа бағыт -
талуы мен (дамудағы тұлғаға арналады) ерек-
шеленеді. 
Сонымен, полилингвальды тұлғаны қалып-
тастыру – бұл жалпы, ортақ міндеттерді іске 
асыру  барысында  мұғалім  мен  оқушының 
ықпалдасты  əрекеттерін  қамтамасыз  етуші 
арнайы  ұйымдастырылған  тəрбиелік  жүйе 
жағдайында  мақсаты  тұлға  қалыптастыру 
болған қоғамдық іс-əрекеттердің арнайы түрі 
«Полилингвальды  тұлға  қалыптастыру» 
ұғымының  мəні – бұл  тəрбиеге  басқарым, 
оны іске асыруға жағдай жасау, тəрбиелік іс-
əрекеттерді  ұйымдастыру.  Қалыптастыру  екі 
өзара  байланыстан  тұрады:  педагогикалық 
қызмет  жəне  тəрбиеленушінің  жауап  іс-
əрекеті. 
Еліміздің тəуелсіздігі нығайып, қоғамдағы 
демократияның өрісі кеңейген шақта адамның 
қоғамдық та, тұлғалық та рөлі жаңа сипатқа ие 
болып отыр. Соған орай рухани құндылықтар 
жаңарып, адамның зияткерлік əлеуетін қалып-
тастырудағы  білімнің  маңыздылығы  туралы 
қағидалар түбегейлі өзгерді.

№3, 2015
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
134
Жалпы білім беретін мектепте оқытылатын 
əрбір пəн оқушы тұлғасын жетілдірумен қатар 
оның шығармашылық қабілеттерін дамытуды 
көздейді. Оқушының жан-жақты білім алуына 
бағыт-бағдар  беруші  мұғалім  мəдениеттілік, 
шығармашылық, инновациялық тұрғыдан ой-
лай алатын жəне бірнеше тілді білетін маман 
болуы шарт.
Көптілді  білім – көп  мəдениетті  тұлғаны 
қалыптастырудың  өзегі.  Қазақ  тілі – мемле-
кеттік тіл, ал орыс тілі мен шетел тілдерінің 
бірін  білу  тұлғаның  ой-өрісін  кеңейтеді, 
оның «сегіз қырлы, бір сырлы» тұлға болып 
дамуына  жол  ашады,  ұлтаралық  қаты нас 
мəдениетін,  толеранттылығын  жəне  плане-
тарлық  ойлауының  қалыптасуына  мүмкіндік 
туғызады. 
Осы мақсаттардан біз орта мектепте поли-
лингвальды  тұлғаны  қалыптастыру  процесі-
нің бірқатар негізгі міндеттерін анықтай ала-
мыз:
– оқушыларға ана тілін, мəдениетін, салт-
дəстүрлерін терең жəне жан-жақты меңгерту;
– оқушыларға орыс тілі мен шет тілін мең-
геруге деген қызығушылықты ынталандыру;
–  оқушыларды  мемлекеттік  тіл  негізінде 
Қазақстандағы жəне əлемдегі мəдениеттердің 
алуан түрлілігі туралы түсінігін қалыптастыру 
мен қазақ ұлтының жəне Қазақстан мəдение-
тіне кіріктіруге жағдай жасау
–  оқушылардың  коммуникативті  құзырет-
терін дамыту;
–  қазақстандық  патриотизмді  тəрбиелей 
мен этнотолеранттылықты дамыту;
–  басқа  ұлт  өкілдерімен  жеке  тұлғаның 
өз ара  іс-əрекеті  үшін  көптілді  ортаны  негіз 
ретінде қолдану.
Полилингвальды  тұлғаны  қалыптастыру 
мақсатын  белгілеуде  жекеленген  іс-əрекет-
тердің ғана емес, бүкіл оқу-тəрбие процесінің 
де  бірлік  элементі  ретінде  психологиялық-
педагогикалық  диагностика  маңызды  роль 
атқарады.  Осыдан,  полилингвальды  тұлғаны 
зерттеудің  əрқилы  əдістерін  білу  жəне  олар 
негізінде  тұлға  мен  ұжымды  зерттеудің 
бағдарламаларын түзе алу қажеттіктері туын-
дайды. 
Оқу  жəне  тəрбие – өзара  байланысты  екі 
процесс. Олардың міндеттері əрқилы, деген-
мен,  бір-бірімен  ажырамас  ұштасқан  күйде 
бір уақытта қатар жүріп отырады, бірақ ұйым-
дасу  əдістері  жəне  формалары  тұрғы сынан 
түбегейлі өзгеше. 
Полилингвальды  тұлғаны  қалыптастыру 
процесінің ерекшеліктері: 
–  бұл  процесс  өз  ішіне  оқу  элементтерін 
қамтиды: қандай да ережені орындауды талап 
етуден  бұрын  оның  іске  асырылу  жолдарын 
үйрету қажет; 
–  оқу  процесі  мұғалім  мен  оқушы  ара-
сындағы  ықпалдасты  іс-əрекеттің  ұйымдас-
тырылу формасына сəйкес өтеді. Өз қызметі 
барысында мұғалім оқушыға тəрбиелік ықпал 
жасайды; 
–  оқу  жəне  тəрбие  процестерінде  бірдей 
əдістер (түсіндіру, қадағалау жəне т.б.) пайда-
ланылады. 
Полилингвальды  тұлғаны  қалыптастыру-
дың  тиімділігі  келесі  жағдаяттарға  тəуелді: 
қалып тасқан  тəрбиелік  қарым-қатынастарға; 
балаға  деген  ықпал  оның  қоршаған  ортаға, 
тəрбиешіге,  тəрбиелік  əсерлерге  қатынасына 
орай жасалады. Егер, бұл қатынастар ұнамды 
болса, проблема тумайды, ал егер бұл қатынас 
керағар  сипатта  болса,  полилингвальды  тұл-
ғаның  қалыптасуы  тежеледі,  одан  келетін 
нəтиже болымсыз сипат алады.
Сондықтан  келеңсіз  қатынасты  əрекеттер 
алдымен  жойылып,  көзделген  мақсатқа 
қарай  қадам  аттау  орынды.  Бастаудан  тəр-
бие ші  көзқарастары  мен  талаптарын  оңды 
қабыл даған  тəрбиеленуші  оларға  икемдесіп 
үйренеді  əрі  сенеді,  орынды  талап  кейпінде 
қабылдайды. Ал егер тəрбиеленуші өз тəрбие-
шісінің  талаптарын  дұрыс  деп  таппай,  одан 
күмəнданса,  процесс  бағытының  қай  арнаға 
түсіп, дамитыны белгісіз. 
Оқушылардың  полилингвальды  тұлға-
сын  қалыптастырудағы  жалпы  бiлiм  беретiн 
қазiргi  мектептiң  даму  тенденцияларын да 
тəрбие  жұмысының  негiзгi  компоненттері, 
көр сеткіштері мен өлшемдері: мотивациялық-
тұлғалық  (тұлғаның  ана  тілін,  орыс  пен 
ағыл шын  тілдерін  менгеруге  деген  қызы ғу-

135
Білім берудің заманауи əдістемелері мен технологиялары/Современные методики и технологии обучения
/Modern methods and technologies of teaching
шылығы), мазмұндық-когнитивтік (тұлғаның 
тілдерді    менгеруі),  іс-əрекеттiк-бағалаушы-
лық (полилингвальдықты тұлғаның бойында 
құзыреттердің  нақты  көрініс  беруі)  сияқты 
тəрбие процесiнiң логикасы мен құрылымын 
нақты бiлу жəне дұрыс пайдалану көзделді. 
Зерттеу  барысында  Қазақстан  Республи-
касы  жалпы  орта  бiлiм  берудiң  мемлекеттiк 
жалпыға мiндеттi стандарттарына, типтік оқу 
бағдарламаларына,  оқулықтардағы  көптіл-
дікке  баулу  мен  полилингвальдыққа  бай-
ланысты  тақырыптарға  талдау  жасалып, 
сұрыпталды.  Мектеп  оқушыларының  бой-
ына  полилингвальды  тұлғаның  қасиеттерін 
қалыптастыруда пəн сабақтарына қойылатын 
негізгі талаптар айқындалды:
–  пəн  сабақтарының  мектептегі  жəне 
сынып тағы  жүргізілетін  көптілтік  тəрбие 
жүйесімен  өзара  байланыста  жүргізілуі,  пəн 
аралық  байланыс,  өткен  тақырыптармен 
жүйелі сабақтастық, оқушылардың іс-тəжіри-
бесі;
–  пəн  сабақтарының  алдына  қойылатын 
мақсатының нақты болуы жəне педагогикалық 
тұрғыда негізделуі;
– сабақтың құрылымында тілдердің үш тұ-
ғырлығына  арналған  мазмұнның  қам тылуы, 
сабақ  мазмұнының  оқушылардың  поли-
лингвальдық іс-əрекетінің негізі болуы, бері-
летін білім мен оқушылардың іс-əрекеті ара-
сында байланыстың болуы;
– пəн сабақтарында оқушылардың көп тіл-
дікке қызығушылыққа ықпал ететін материал-
дардың қамтылуы;
–  сабақ  үстінде  оқушылардың  танымдық, 
белсенділік іс-əрекеттеріне ықпал ету, сабақ-
тағы  қамтылған  материалдар  олардың  сана-
сына, көңіл-күйіне əсерлі болуын ескеру;
– сабақтың құрылымы, мазмұны, қолданы-
латын  əдістері  мен  тəсілдерін  айқындауда 
полилингвальдық бағыттарына баса көңіл ау-
дарылуы керек.
Мектеп  оқушыларының  полилингвальды 
тұлғасын қалыптастыру жүйесін моделдеудің 
мазмұндық  компонентіне  тəн  ерекшелігі,  ол 
жүйе құрушы рольді атқарады жəне тəрбиелеу 
жүйесінің  реттілігі  мен  тұтастығын,  оның 
негізгі  элементтері  мен  байланыстарының 
əрекет  етуі  мен  дамуын  қамтамасыз  етеді. 
Мектеп  оқушыларының  полилингвальды 
тұлғасын  қалыптасуына  бағытталған  тəрбие 
жүйесі  субъектілерінің  бірлескен  іс-əрекеті 
мазмұндық  компоненттің  негізін  құрайды. 
Мазмұндық  компонент  келесі  қызметтерді 
атқарады:  бейімдеу  (оқушыларды  полилинг-
вальды  тұлға  мағынасын  түсінуге  үйрету); 
өзі  мен  басқа  адамдармен  қарым-қатынасын 
айқындауға негізделген субъектілік-тұлғалық; 
операциялық – үш тұғырлы тілдік қатынасын 
құру, оның қоғамдық-əлеуметтік мəнін түсіну 
жəне  ұғыну;  тілдік-эстетикалық  талғамдары 
мен рұхани құндылықтарға, мінез-құлықтағы 
жəне  қылықтағы  ережелер  мен  нормаларға 
бейімделу. 
Мектептің  полилингвальды  тұлғаны  қа-
лып тастыру  жүйесі  тəрбиелеудің  «Поли-
лингвальды  мəдениет»  мазмұндық  бағдарла-
масының  негізінде  құрастырылады  жəне 
ол  үш  ірі  тақырыптан  (блоктан)  тұрады. 
Бірінші тақырыптық блок жалпы «Азаматты 
тəрбиелеу» атты сынып сағаттарын қамтиды; 
екінші  блок – «Коммуникациялардың  негіз-
дері»; үшіншісі – «Үш тұғырлы тілдік тұлға». 
Бағдарлама  сынып  сағаттарында,  пікір та-
лас тарда,  рөлдік  ойындар,  тренингтерде, 
тіл  білушілер  турнирлеріндегі  өзара  əрекет-
тесу дің  əр  түрлі  формаларында  іске  асыры-
лады.  Бағдарлама  бойынша  жұмыс  жүргізу 
мектеп  оқушыларында  полилингвальды  тұл-
ғаны  қалыптасуына  бағытталған  аталмыш 
модельдің мазмұндық мəнін ашады. 
Мектептің  полилингвальды  тұлғаны  қа-
лып тастыру жүйесінің мазмұндық компонен-
ті  «Ғибрат»  шығармашылық  клубы ның  жұ-
мысы  арқылы  іске  асырылады  деп  есептей-
міз.  Ол  сынып  жетекшісі  іс-əрекеті нің  əр 
түрлі  формалары  мен  əдістерін  қолдануға, 
оқушылардың  полилингвальды  тұлғасын 
қалыптастырудың  жоспарланған  мақсаттары 
мен  нəтижесіне  жетуге  мүмкіндік  береді.  Іс-
əрекеттің  басым  түрін  таңдау  көптеген  фак-
торлармен  ұйғарылады:  сынып  оқушыла-
рының  жас  ерекшеліктерімен;  сынып  ұжы-
мы  оқушыларының,  ата-аналарының  мүдде-

№3, 2015
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
136
лерімен; сынып жетекшісінің тұлғалық ерек-
шеліктерімен;  сыныптың  тəрбиелік  жұмы-
сына  қатысатын  педагогикалық  ұжымның 
ерекшеліктерімен; оқу орнының типімен. 
Процессуалдық-коммуникативтік  компо-
нент  өзінде  төмендегілерді  қамтиды:  поли-
лингвальды  тұлғаны  қалыптастырудың  фор-
малары мен əдістерін; сынып бірлестігіндегі 
үлкендер  мен  балалардың  қатынастарын; 
лингвистикалық  дүниетаным  дамуына  əсер 
ететін  коммуникацияның  сыртқы  жəне  ішкі 
бай ланыстарын.  Бұл  компонент  жүйе нің 
барлық  элементтерін  тұтас  бірлікке  байла-
ныс тырады  жəне  сыртқы  ортамен  ком му-
ни  кативтік  байланысты  қамтамасыз  етеді. 
Аталмыш  міндеттерді  жүзеге  асырылуы 
дəстүрлі  тəрбиелік  əдіс-тəсілдермен  қатар 
психо логиялық  тренингтер,  тұлғалық  өсу 
тренингтері, іскерлік, рольдік жəне коммуни-
кативтік ойындар, табыстылық жағдайларын 
жасау, даму жəне қатынас сағаттары, тəр бие-
леу  жобаларын  құрастыру  жəне  т.с.с.  тиімді 
болып табылады. 
Сонымен, полилингвальды тұлғаны қалып-
тастыру  тəжірибесінде  нəтиженің  қалып-
тасқан  қатынастарға  тəуелділігі,  мақсат  пен 
іс-əрекет,  практика  мен  тəрбиелік  ықпалдар, 
субъектив жəне объектив жағдаяттардың бай-
ланысы,  əсері,  тəрбие  жəне  өзіндік  тəрбие 
қарқындылығы жəне т.б. өз дəлелін өмір ба-
рысында тауып отыр. 
Полилингвальды  тұлғаны  қалыптастыру 
негізгі  ұстанымдары  бұл  процесінің  мазмұ-
нына,  əдістеріне,  ұйымдастыру  жолдарына 
қойы латын  негізгі  талаптарды  айғақтайтын 
жал пы бастау тұжырымдары. Олар тəрбие про-
цесінің  анайылығын  аңдатып,  педагогтарға 
нақты  педагогикалық  міндеттерді  шешуде 
бағыт-бағдар береді. 
Ғылыми-педагогикалық 
əдебиеттерді 
зерт  теу  жалпы  орта  мектеп  оқушыларының 
поли  линг вальды  тұлғасын  қалыптастыру 
үде рі сінің  келесі  педагогикалық  шарттар 
жиынтығын  ескеру  арқылы  табысты  іске 
асырылатындығын анықталды: сынып жетек -
шісінің  оқушының  отбасымен  өзара  əре-
кет тесуі;  оқушылардың  коммуникативтік-
ізденушілік іс-əрекетінде сынып жетекшісінің 
қолдауы;  сыныпта  оқушылардың  полилинг-
вальды тұлға ретінде қалыптасуы үшін тұлға-
лық-бейімделген  жағдайларды  іске  асыруға 
мүмкіндік  беретін  тəрбиелеу  ортасын  жа-
сау;  мектеп  оқушыларын  психологиялық, 
педагогикалық қолдау.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1 Манкеш А.Е. Педагогикалық жағдаят ұғымы-
ның мəні http//www.rusnauka.com 
2 Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – 
Астана, 1998.
3  Петровский  А.В.  Педагогикалық  жəне  жас 
ерекшелік  психологиясы. – Алматы:  Мектеп, 
1989.
4  Зимняя  И.А.  Педагогикалық  психология 
(қазақ тілінде). – Алматы, 2005.
5 
Зеер  Э.Ф.  Психология  профессий. – 
Москва, 2005. – 336 с.
6  Платон.  Диалоги. – Москва:  Мысль,1986. – 
605 c.
7 Аристотель. О душе //Сочинения, Т.1. – Мо-
сква: Мысль,1976. – С.371-448.
8 Таубаева Ш.Т. Педагогика əдіснамасы. – Ал-
маты, 2013. – 384 б.
9  Педагогика.Дəріс  курсы. – Алматы, 2003. – 
368 б.
Аннотация 
В условиях поликультурной и полиэтнической среды перед национальной школой стоит важная за-
дача – обучение учащихся наряду с родным (казахским) языком, русскому языку как языку межнацио-
нального общения и английскому языку как средству приобщения к мировой. Данная статья посвящена 
проблеме формирования полилингвальной личности школьника в системе общеобязательного среднего 
образования. В статье раскрыты основные направления реализации данной задачи, а также приоритет-
ные направления внедрения полилингвальной модели в условиях современной общеобразовательной 
школы.

137
Білім берудің заманауи əдістемелері мен технологиялары/Современные методики и технологии обучения
/Modern methods and technologies of teaching
Ключевые  слова:  полилингвальная  личность,  формирование    полилингвальной  личности,  поли-
язычного образования.
Abstract
In conditions of multicultural and multiethnic environment before national school there is an important 
task - teaching students along with their native language (Kazakh), Russian as the language of interethnic 
communication, and English as a means of initiation to the world culture.The paper is devoted to the formation 
of the schoolchild’s polylingual personality in system of compulsory secondary education, also the main 
directions of this task implementation, as well as priority areas for introduction of polylingual model in a 
modern comprehensive school.
Keywords: polylingual personality, formation polylingual personality, polylingual education.
УДК 378.02:37.016
Н.А. ОЗЕКБАЕВА, У.А. ЖАНПЕЙС, Р.Д. ДАРКЕМБАЕВА 
nazym.ozekbaeva@mail.ru
Казахский национальный медицинский университет
имени С.Д. Асфендиярова (Алматы, Казахстан)
КОМПЛЕКСНАЯ РАБОТА НАД ТЕКСТОМ ПО СПЕЦИАЛЬНОСТИ В 
НЕЯЗЫКОВОМ ВУЗЕ
Аннотация 
В  статье  рассматриваются  вопросы  реализации  профессиональной  направленности  обучения  рус-
скому  языку  студентов-медиков.  Принцип  профессиональной  направленности  обучения  осуществля-
ется с помощью включения в содержание учебно-методических комплексов по дисциплине «Русский 
язык» коммуникативно и профессионально – ориентированного учебного материала, путем создания 
определенной системы общения, направленной на формирование новой модели медицинского работ-
ника по конкретным специальностям. Авторами предлагается система упражнений, направленная на 
формирование  профессионально – ориентированной  коммуникативной  компетенции  будущего  меди-
цинского работника.
Ключевые слова: языковое обучение, методика, текст, система упражнений, профессиональная на-
правленность, специальность, коммуникативная компетенция.
Н
а  современном  этапе  развития  мето-
дики  принцип  профессиональной  на-
правленности  обучения,  который  осуществ-
ляется посредством включения в содержание 
учебно-методических  комплексов  по  дис-
циплине  «Русский  язык»  коммуникативно  и 
профессионально  ориентированного  учеб-
ного  (языкового,  речевого,  текстового)  мате-
риала и путем создания определенной систе-
мы общения, направленной на формирование 
новой  модели  медицинского  работника  по 
конкретным специальности.
Основная  цель  курса  «Русский  язык»  на 
первом  курсе  казахского  отделения – фор-
мирование  профессионально  ориентирован-
ной  коммуникативной  компетенции  (ПОКК) 
студентов-медиков,  т.е.  готовности  решать 
средствами изучаемого языка коммуникатив-
ные  задачи  в  социально-бытовой,  социаль-
но-культурной, 
учебно-профессиональной 

№3, 2015
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
138
сферах  речевой  коммуникации,  способности 
применять научную литературу по специаль-
ности  для  получения  информации,  способ-
ствующей  становлению  профессиональной 
компетентности будущего специалиста меди-
цинского профиля.
Процесс  формирования  профессиональ-
но-ориентированной  коммуникативной  ком-
петенции  будущего  медицинского  работника 
должен  осуществляться  с  учетом  основных 
ком понентов  коммуникативной  культуры 
буду щего медицинского работника: когнитив-
ного  (рефлексия:  демонстрация  готовности 
выслушать  пациента;  проверка  адекватности 
услышанного  от  пациента;  самокоррекция; 
адек ватность  самооценки  и  оценки  других); 
эмо ционального (эмпатия: понимание отноше-
ния пациента к тому, о чем он рассказывает, и 
к самой ситуации общения; помощь пациенту 
в выражении жалоб, состояния здоровья; вни-
мательное наблюдение за невербальными ре-
акциями  больного;  понимание  невербальных 
средств: мимики и жестов в беседе с больным) 
и поведенческого (интеракция: планирование 
предстоящей  беседы  с  пациентом;  установ-
ление  контакта,  взятие  на  себя  инициативы 
в разговоре; выяснение и передача информа-
ции; соблюдение этических норм).
Целенаправленное  формирование  у  сту-
дентов-первокурсников 
ПОКК 
позволит 
сместить акцент с обучения языковой дисци-
плине как таковой на привитие у них способ-
ности функционального применения средств 
изучаемого (второго) языка в сфере будущей 
врачебной деятельности. В связи с изложен-
ным, целесообразным, на наш взгляд, являет-
ся  методически  обоснованный  отбор  терми-
нологической лексики по каждой конкретной 
специальности, набор типовых речевых ситу-
аций (врач-пациент, беседа с коллегами, бесе-
да с врачами разных специальностей, беседа 
с  медперсоналом  др.),  создание  текстотеки 
межпредметной направленности. 
Таким образом, практический курс русско-
го  языка  имеет  достаточный  потенциал,  на-
правленный на формирование готовности бу-
дущего врача к профессиональному общению.
Особое  место  в  данном  процессе  занима-
ют  упражнения  на  текстовой  основе  (УТО), 
стимулирующие  адекватное  восприятие,  по-
нимание  и  употребление  языковых  средств 
как в устной, так и в письменной речи. Через 
предлагаемый  комплекс  УТО  реализуются 
образовательные,  коммуникативные  и  вос-
питательные  задачи  практических  занятий, 
определяется характер учебной деятельности 
студентов. 
Задания, в упражнениях нацелены на син-
хронное  осуществление  процесса  совершен-
ствования  аналитических  навыков  (умения 
выделять  основную  или  необходимую  в  за-
данных  условиях  информацию,  дифферен-
цировать  значимую  и  незначимую  информа-
цию  из  источников,  созданных  в  различных 
знаковых  системах:  текст,  таблица,  график, 
диаграмма  и  др.),  практических  навыков, 
суть  которых  заключается  в  использовании 
сформированных языковых знаний и умений 
для передачи полученной информации в уст-
ной  или  письменной  форме  (умения  пользо-
ваться языковой и контекстуальной догадкой 
при чтении текста, прогнозировать его содер-
жание по заголовку, началу текста, выделять 
ключевые  слова  и  др.);  творческих  навыков 
(умения  пользоваться  справочной  литерату-
рой, в том числе словарями, умения обобщать 
информацию,  фиксировать  ее  в  форме  тези-
сов  и  др.);  коммуникативных  навыков  (уме-
ния  интерпретировать  полученную  инфор-
мацию,  использовать  медицинские  термины 
в  процессе  речевых  высказываний  в  форме 
устных и письменных текстов, вести дискус-
сию, обосновывать свою точку зрения и др.); 
социальных  навыков  (умение  слушать,  адек-
ватно  вести  себя  в  процессе  официального 
и  неофициального  общения,  соблюдая  этику 
межкультурного  общения  и  т.п.).  В  системе 
упражнений, на наш взгляд, должны домини-
ровать задания коммуникативного типа с раз-
личными  функциями:  информативной,  кон-
тактной, познавательной. 
Предлагаемый  материал  «Почему  болят 
зубы» на текстовой основе предназначен для 
студентов,  обучающихся  по  специальности 
«Стоматология».

139
Білім берудің заманауи əдістемелері мен технологиялары/Современные методики и технологии обучения
/Modern methods and technologies of teaching
«Когда  мы  едим,  на  зубах  и  между  ними 
застревают  кусочки  пищи,  которыми  пи-
таются  бактерии,  находящиеся  в  ротовой 
полости  каждого  человека.  Среда,  образую-
щаяся во рту после принятия пищи, особенно 
благоприятна для бактерий, и они начинают 
быстро  размножаться.  В  процессе  жизне-
деятельности эти бактерии вырабатывают 
кислоту, разъедающую эмаль зуба. Так начи-
нается кариес.
Если  этот  процесс  вовремя  не  остано-
вить,  то,  разрушив  эмаль,  кислота  начнет 
разъедать  дентин  и  достигнет  пульпы. 
Нервные  окончания  оголятся,  и  зуб  начнет 
болеть. Если и в этом случае не обратитесь к 
врачу, бактерии по образовавшейся полости 
легко  проникнут  в  полость  пульпы  и  вызо-
вут заражение корня. Это может привести 
к гнойному воспалению – абсцессу, щеку мо-
жет  раздуть,  образуется  флюс,  лечить  ко-
торый и сложно, и очень болезненно. Неред-
ко  такое  воспаление  можно  ликвидировать, 
только удалив зуб.
Избежать этих неприятностей довольно 
просто. Надо обязательно чистить зубы два 
раза, утром и вечером, на протяжении не ме-
нее 3 минут. После еды следует пользовать-
ся  специальными  зубочистками  или  зубной 
нитью  для  удаления  остатков  пищи  между 
зубами. И, наконец, не следует считать зуб-
ного  врача  личным  врагом – обращайтесь  к 
нему за обследованием не реже двух раз в год. 
Выполнение  этих  правил  позволит  надолго 
отложить встречу с бормашиной».
(«Человек. Полная энциклопедия». Ю.Школьник)
1.УТО с информативной функцией.
1.1.  Найдите  в  тексте  термины,  которые 
соответствуют  следующим  казахским  экви-
валентам:  тіс,  ас,  жұлғызып  тастау,  құрт 
жеген тіс, тістің қуысы.
1.2. Выпишите из текста выделенные сло-
ва. В какой сфере медицины они используют-
ся?
1.3. Выпишите из 1-го абзаца общеупотре-
бительные  слова.  Укажите  их  частеречную 
принадлежность.
1.4.  Укажите  в  тексте  термины,  которым 
соответствуют следующие определения: «за-
болевание твердых тканей зуба, протекающее 
при  обязательном  присутствии  микроорга-
низмов,  в  результате  чего  образуются  функ-
циональные  и  эстетические  его  дефекты», 
«скопление  жидкости  в  мягких  тканях  в  ре-
зультате  травмы  или  воспаления», «сосуди-
сто-нервный  пучок,  находящийся  в  полости 
зуба  пульповой  камере», «средство  гигиены 
для чистки межзубных промежутков».
1.5.  Подумайте,  какую  часть  текста  мож-
но  расширить,  включив  следующий  мате-
риал: «Та  часть  зуба,  которую  мы  видим  на 
поверхности  челюсти,  называется  коронкой. 
Коронка  покрыта  самым  прочным  матери-
алом  в  человеческом  теле – эмалью,  содер-
жащей  кальций  и  фосфор.  Под  слоем  эмали 
находится менее прочное вещество – дентин. 
Центральная часть зуба мягкая и называется 
пульпой».
1.6. Объясните, в чем смысловая разница в 
терминах пульпа и пульпит.
Для справок: Пульпа – сосудисто-нервный 
пучок,  находящийся  в  полости  зуба  пульпо-
вой  камере.  Пульпит  заболевание  пульпы 
зуба  (зубного  нерва)  воспалительного  про-
исхождения, протекающее чаще всего с при-
сутствием  микроорганизмов  и  продуктов  их 
жизнедеятельности или в результате травмы.
1.7.  Ознакомьтесь  с  толкованием  терми-
нов. Какой морфемой (значимой частью сло-
ва) они различаются?
Пародонтит  воспаление  тканей,  окружа-
ющих зуб, с вовлечением костной ткани.
Пародонтология раздел стоматологии, из-
учающий  норму  и  патологию,  тканей,  окру-
жающих зуб.
1.8. Ознакомьтесь с толкованием терминов. 
Какая  морфема  является  общей  для  данных 
терминов? Что она обозначает?
Ортодонтия  раздел  стоматологии,  кото-
рый  занимается  профилактикой,  диагности-
кой и лечением зубочелюстных деформаций.
Ортопедия раздел стоматологии, занимаю-
щийся возмещением дефектов видимой части 
зубов, при отсутствии одного или нескольких 

№3, 2015
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
140
зубов, при полной или частичной потере зу-
бов.
Для справок: ортодонтия (гр.orthos – пря-
мой,  правильный  +odus – зуб);  ортопедия 
(orthos –  прямой,  правильный  +paideia  вос-
питание).
1.9. Найдите в тексте сложные слова и объ-
ясните, каким способом они образованы.
1.10. Назовите глаголы, которые часто упо-
требляются в области стоматологии.

жүктеу/скачать 2,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: