ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

56

ЖұМБАҚТАР

56

57

Толқып-толқып судай ағып,

Ешбір жанды кетпес қағып.

Көз көрсе де, қол ұстамас,

Жаратылған мұнша нағып?

 

 

 

     (Сағым)

 

 

 

 

 

Бір кеме аспанда ұшқан, аяғы жоқ,

Қолына ұстап алған таяғы жоқ.

Күніне талай жерге кезіп кетер, 

Не екен ол ешбір жерде саяғы жоқ.

 

 

 

 

        (Бұлт)

 

 

 

 

 

Қанатсыз құс жақын барады,

Көзінен жас тамып барады.

 

 

 

        (Бұлт)

 

 

 

 

 

Көк көрпенің мақтасы,

Әр жерде жүр бытырап.

Біріктіруге қол жетпес,

Болды-ау шіркін ысырап.

 

 

 

   (Бұлт)

 

 

 

 

Бір нәрсе жердің бетін шыр айналған,

Мақұлық біз білмейтін қайда барған.

Арасын жер мен көктің мекен етіп,

Байлаусыз бір арада тұра алмаған.

   

 

 

 

      (Бұлт)

 

 

 

Торғын көкте ағып құс,

Ағылып ұшып барады.

Айналасын қарайтып,

Күннің көзін жабады.

 

 

 

(Бұлт)

Бірде селбір жабағы,

Бірде теңбіл жабағы. 

 

 

 

      (Бұлт)

Будақ түтін түсі аппақ,

Көк жүзіне тұзақтап.

193.

194.

195.

196.

197.

198.

199.

200.

56

56

57

ЖЕР,  ТАБИҒАТ ҚұБылыСТАРы

Қойғандай-ақ жылжымай

Тауды өбеді құшақтап.

 

 

 

(Ақша бұлт)

 

 

 

 

 

Бесірдегі бес бие,

Бесеуі де құлынды.

Құлындары торлы ала,

Құйрықтары сары ала.

 

 

 

(Ала бұлт)

Жардай дәулер соғысты,

Жарқ-жұрқ етіп оқ ұшты.

 

 

(Бұлт пен найзағай)

 

 

 

 

 

Аспандағы көлеңке,

Жерге суын себеді.

 

 

(Бұлт пен жаңбыр)

 

Көк көрпенің ішінде жарты нан жүр.

 

 

 

(Бұлт арасындағы ай)

Қырда қылыш жарқылдайды.

 

 

 

      (Найзағай)

 

 

 

 

 

Аспанда бір нәрсе бар жылмаңдайды,

Тау басында жүгіріп қылмаңдайды.

Жанына жан иесі жақын келсе,

Бақырып бас салуға тайынбайды.

 

 

 

 

(Найзағай)

 

 

 

Айдаһар аузын ашса, арс етеді,

Гауһары жерге түссе, жарқ етеді.

 

 

 

 

(Найзағай)

Арыстан арқырады,

Айнала жарқырады.

 

 

(Найзағай)

 

 

 

 

 

Бір нәрсе етегі кең, найзасы бар,

Қосылған адамзатқа хайласы бар.

201.

202.

203.

204.

205.

206.

207.

208.

209.

58

ЖұМБАҚТАР

58

59

Мекені жерде емес, көлде емес,

Адамға әр уақытта пайдасы бар.

 

 

 

 

(Найзағай)

Бір нәрсе жоғарыда от жағып тұр,

Дабылдатып дабылын ол қағып тұр.

От жағып, дабыл қағып тұрғанында

Сабалап төменге су ағып тұр.

 

 

 

(Найзағай, жаңбыр)

 

 

 

 

 

Әуеден күбі түсті,

Күбінің түбі түсті.

 

(Күннің күркіреуі)

 

 

 

 

 

Мені ешкім көрмейді,

Дауысымды есітеді.

 

(Күннің күркіреуі)

 

 

 

 

 

Сарайдағы сары айғыр,

Сарнап-сарнап кісінер.

 

 

(Күннің күркіреуі)

Тау тарс етсе, тағы үркер,

Таудағы елдің малы үркер.

Қырдағы жылқы үркер,

Жортып жүрген түлкі үркер.

 

 

 

(Күннің күркіреуі)

Бұлт ішінде бурыл ат кісінейді.

 

 

 

(Күннің күркіреуі)

 

 

 

 

 

Аспандағы әсем белбеуді

Алып, белге буынсам.

 

 

(Кемпірқосақ)

 

 

 

 

 

Көкке шықса, бұлт,

Жерге түссе, шаңыт.

 

 

     (Тұман)

210.

211.

212.

213.

214.

215.

216.

217.

58

58

59

ЖЕР,  ТАБИҒАТ ҚұБылыСТАРы

Қара таудың басында 

Киік кетіп барады.

Қол-аяғы баурына 

Тиіп кетіп барады.

 

 

(Тұман)

 

 

Көтеріліп теңізден

Аспанға биік барамын.

Биіктен қайта түскенде

Өңі кірер даланың.

 

 

 

(Жаңбыр)

Көкте туып,

Жерде өледі.

 

(Жаңбыр)

 

 

 

 

 

Ата-екем жерге пышағын шанышты.

 

 

 

 

      (Жаңбыр)

 

 

 

 

 

Әуеде қызғыш, жерде бұзғыш.

Қызғыш айтады: «беремін» деп,

Бұзғыш айтады: «аламын» деп, 

Берсе—барлық,

Бермесе—қаһарлық.

 

 

 

(Жаңбыр, егінші)

 

 

 

Таудан топ түсті, 

Аяқ-қолы жоқ түсті.

 

 

   (Бұршақ)

 

 

 

 

 

Тырсылдап түседі,

Жер бетіне жетеді.

Жер бетіне жеткен соң

Ғайып болып кетеді.

 

 

      (Бұршақ)

 

 

 

 

 

Ақ моншақтар сабалар,

Қалмайды олар жанды аяп.

218.

219.

220.

221.

222.

223.

224.

225.

60

ЖұМБАҚТАР

Жатып-жатып жоғалар,

Ешкім жинап алмай-ақ.

 

 

 

(Бұршақ)

 

 

 

 

 

Аспаннан жауды ақ бидай,

Үйге қарай жүгірдім.

ызғарына шыдамай,

Сүмелектеп бүгілдім.

 

 

    (Бұршақ)

 

 

 

 

 

Бір нәрсе жоғарыда от жағып тұр, 

Дабылдатып дабылын ол қағып тұр.

От жағып, дабыл қағып тұрғанында

Сабалап төмен қарай су ағып тұр.

 

 

 

(Жаңбыр, найзағай)

226.

227.

60

Жүруге жоқ, шығуға жарар жаны бар,

Тәртіппенен тұратын өз әлінше сәні бар.

Керек болар кейін деп түйіп алған,

Азық қылар бір азырақ дәні бар.

 

 

 

 

 

(Егін)

Жеп жатарда жасқанбай бірді берсең,

Ондап-жүздеп аларсың, егер көрсең.

Еш уақытта еңбегің еш болмайды,

Әрекет қып, беріп ал, тіліме ерсең.

 

 

 

 

 

(Егін)

Біздің ел сұратады сегізіңді,

Бұғыдай мойны жуан семізіңді.

Алдынан алақанын төсеп алып,

Тартады тойғызам деп негізіңді.

 

 

 

 

(Егін)

ұстарамен алынбас,

ұйысып тұрған қалың шаш.

 

 

 

       (Егін)

Қар астында қыстағаны,

Жасыл бөрік тыстағаны.

 

 

 

(Күздің егіні)

Жасынан тәрбиелеп бала бақтым,

Өсіріп ол баланы жұртқа жақтым.

Егіс және өсімдіктер

228.

229.

230.

231.

232.

233.

62

ЖұМБАҚТАР

62

63

Күніне екі-үш рет көрмей тұрсам,

Болмайды бұл дүниеде менің нақтым.

 

 

 

 

(Егін, ішкен тамақ)

 

 

 

 

 

 

Алтын аяқты,

Алтын десем—азығы жоқ,

Ол жоқ болса—алуы жоқ.

Дүние толған адамның

Баршасы да теп-тегіс,

Біріне-бірі қарауы жоқ.

 

 

(Астық пен аштық)

 

 

 

 

 

 

Желі басында бес бие,

Бесеуі де жас бие.

Құлындары құла ала,

Құлақтары сары ала.

 

 

     (Масақ)

 

 

 

 

 

 

Аласа терек,

Алпыс бұтақ,

Бұтақ сайын ұя,

ұя сайын жұмыртқа.

 

 

    (Масақ)

 

 

 

 

 

Мысық мұртты,

Өрмек басты.

 

      (Бидай)

 

 

 

 

 

ұзын мұртты сарылар,

Қойнында наны бар.

 

 

     (Бидай)

 

 

 

 

 

Екі жағы бүртік,

Ортасы сызық.

 

         (Бидай)

Қызыл керіш тас боп түседі,

Ақ ұлпа қар боп шығады.

 

 

 

(Бидай)

234.

235.

236.

237.

238.

239.

240.

62

62

63

ЕГІС  ЖӘНЕ  ӨСІМДІКТЕР

Аласа ғана бойы бар,

Қойнына тыққан наны бар.

 

 

 

    (Бидай)

 

 

 

 

 

Өзі қызық,

Бауырында бар

Жалғыз сызық,

Бұған жұрттың бәрі де ынтық.

 

 

 

 

(Бидай)

Пісер күнін сарылып,

Күтіп жүрдік сағынып.

Күз келгенде болыпты

Салиқалы сары мұрт.

 

 

 

(Бидай)

Біреуін бердім

Онын тердім.

  

(Бидай тұқымы мен өнген дәні)

 

 

 

 

 

Бек тұрған,

Белін буып, 

Тік тұрған.

 

(Бау бидай)

 

 

 

 

 

Бір ағашта қырық бұтақ,

Қырық бұтақта қырық ұя,

Қырық ұяда қырық жұмыртқа,

Қырық жұмыртқада қырық балапан.

 

 

 

 

(Бидайдың масағы)

 

 

 

 

 

Қызыл күріш тас болып түседі,

Ақ ұлпа қар болып шығады.

 

 

 

        (Бидай ұн)

Табаны суды сүйеді,

Қабығы күнге күйеді.

 

 

(Алқаптағы күріш)

 

 

 

 

 

241.

242.

243.

244.

245.

246.

247.

248.

64

ЖұМБАҚТАР

64

65

Бала, бала, балалар,

Мүйізінен су ішіп,

Таяғынан балалар.

 

 

(Тары)

 

 

 

 

 

Бір бұтаның қырық ұясы бар,

Қырық ұяда қырық мұрасы бар.

 

 

 

 

(Тары)

 

 

 

 

 

Мынау неге мұңаяды,

Бір жағына қыңыраяды.

Аузы-басын түк басып, 

Тұмсығы неге қызарады.

 

 

 

(Тары)

 

 

 

 

 

Пәре-пәре болды,

Басы айналып жара болды.

Бастарына жүн шығып,

Басымызға бәле болды.

 

 

 

(Жүгері)

 

 

 

 

 

Бойы бір қарыс,

Сақалы екі қарыс.

 

 

(Жүгері)

 

 

 

 

 

Жерден шығар көгеріп,

Беліне қылыш байланып.

 

 

 

(Жүгері)

 

 

 

 

 

Қол басындай ағашта

Сансыз адам байлаулы,

Санасаң, саны бар,

Аяғында жаны бар.

 

 

(Жүгері)

 

 

 

 

 

Мұнда тау,

Онда тау,

Ортасында көп шөп.

 

 

     (Пісте)

249.

250.

251.

252.

253.

254.

255.

256.

64

64

65

ЕГІС  ЖӘНЕ  ӨСІМДІКТЕР

Сары қызым көгенде тұрып семірген.

 

 

 

 

(Жалбылша)

 

 

 

 

 

Көк лағым көгенде тұрып семірген.

 

 

 

 

(Қарбыз)

Біреу-ақ анасы,

Мың шақты баласы. 

 

 

    (Қарбыз)

 

 

 

 

 

Соғым үшін сайлап қойдым,

Бордақылап байлап қойдым.

 

 

 

      (Қарбыз)

 

 

 

 

 

Бір шар бар кіріп шығар есігі жоқ,

Су ішер, нан жемейді, тамағы тоқ.

Ішінде көп балапан етер мекен,

Ас қылып сойып жесең, балдай екен.

 

 

 

 

       (Қарбыз)

 

 

 

 

 

Өзі аласа, семіз, майы жоқ,

Терісі қалың, жүні жоқ.

 

 

 

(Қарбыз)

 

 

 

 

 

Жерде жатып желіндейді,

Күзге дейін желінбейді.

Үндеместен төлдеп жатыр,

Су бермесең, шөлдеп жатыр.

 

 

 

     (Қарбыз)

Көкала бешпет киеді,

Күннің көзін сүйеді.

  

 

    (Қарбыз)

 

 

 

 

 

Ара-арасы ақпа тіл,

Арасынан тастап тіл.

 

 

(Ала қарбыз)

 

 

 

 

 

Қолымда сақинам бар алшығарай,

Қойды қасқыр жейді екен қан шығармай.

5-298*

257.

258.

259.

260.

261.

262.

263.

264.

265.

266.

66

ЖұМБАҚТАР

66

67

Бұл жұмбақты қайсы жігіт табады,

Сол жігітке тиемін мал шығармай.

 

(Қарбыздың тіліктері, қарбыз, пышақ)

Алуан түрлі түсі бар, сырты қатты,

Адамзат жеуге құмар, өзі тәтті.

Тоқсан күнде толықсып, күні бітіп,

Есепсіз ақты-қара бала тапты.

 

 

 

 

(Қауын, қарбыз)

Көктемде тұзақ құрғанмын,

Қолайлы деген қырға бір.

Тамызда барып жинадым,

Бір арба қызыл қырғауыл.

 

 

 

   (Қауын)

Байлап қойдым қойымды,

Желіде жатып тойынды. 

 

 

 

(Қауын)

 

 

 

 

 

Сусыз піскен ас көрдім,

Домаланған бас көрдім. 

 

 

 

Бауыздасаң, қан орнына су ағар.

 

 

 

 

(Қауын)

 

 

 

 

 

Бір арқанда отыз қой байлаулы жатыр.

 

 

 

 

 

(Қауын)

 

 

 

 

 

Атасынан бұрын баласы базарға барады.

 

 

 

 

 

(Қауын)

 

 

 

 

 

Құдай-ай, құдіретіңнің панасынан,

Таңым бар мен Құдайдың бар күшіне,

Анасы туады екен баласынан.

 

 

 

 

 

(Қауын)

 

 

 

 

 

 

ұзын-ұзын әулие,

Онан да ұзын әулие.

267.

268.

269.

270.

271.

272.

273.

274.

66

66

67

ЕГІС  ЖӘНЕ  ӨСІМДІКТЕР

Тораңғылдың түбінде

Теңкиіп жатқан әулие. 

 

 

 

(Асқабақ)

Атан түйе тұралап,

Аштан қатып қалған ба?

Бір-ақ уыс құмалақ

Шықты қарнын жарғанда.

 

 

 

(Асқабақ)

Кіп-кішкене қазан,

Іші толы тағам.

 

 

(Жаңғақ)

 

 

 

 

 

Ояғы тау, бұяғы тау,

Ортасында бұжыр тау.

 

 

      (Жаңғақ)

 

 

 

 

 

Сырты тас, іші қуыс бөлек-бөлек,

Базардан оны сатып алса керек.

Алған жанға тағамдық пайдасы бар,

Шешіп бер, жұмбағымды болсаң зерек.

 

 

 

 

 

(Жаңғақ)

 

 

 

 

 

Асты тас, үсті тас,

Шағып жесең, піскен ас.

 

 

 

(Жаңғақ)

 

 

 

 

 

Алыстан қарасам, әңгір-күңгір,

Қасына келсем, қаптаулы темір,

Ашып қарасам, аппақ,

Жеп қарасам, тәп-тәтті.

 

 

 

 

(Жаңғақ)

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: