ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

80

ЖұМБАҚТАР

80

81

Өзі ұзын жіңішке,

Бұтағы жоқ.

 

 

(Қамыс)

 

 

Өзі өте жіңішке,

Ішінен рулы ел көшіп өтеді.

 

 

 

    (Қамыс)

 

 

 

 

 

ұзын терек, 

Іші кеуек.

 

(Қамыс)

 

 

 

 

 

Ақ сәлделі молдалар 

Ертелі-кеш Аллалар.

 

 

    (Қамыс)

Көлді жердің

Үкілі аруы.

Өкпек желдің

Саз тартар қаруы. 

 

 

(Қамыс)

Буын-буын, буыншақ,

Түйін-түйін, түйіншек.

Қырық қыздың шешесі

Әлі, көрсем, келіншек.

 

 

 

(Қамыс)

 

 

 

 

 

Қатар-қатар тізілген,

Үкілі бөрік киінген.

 

 

(Қамыс)

Тасқа шығар көк,

Бірақ тамыры жоқ.

 

 

  (Қына)

 

 

 

 

 

Онда барып, ондай болдым, 

Мұнда келіп, мұндай болдым,

Белін буған қындай болдым.

 

 

 

       (Ши)

378.

379.

380.

381.

382.

383.

384.

385.

386.

80

80

81

ЕГІС  ЖӘНЕ  ӨСІМДІКТЕР

Өз елімде ел едім,

Желпілдеген жел едім.

Қырғызға түстім қиылдым,

Қырық жерімнен буылдым.

 

 

 

      (Ши)

 

 

 

 

 

Алыстан қарасаң, қара,

Жақындасаң, бала.

ұстаған таяқ,

Жесең, тамақ.

 

 

      (Кеурек)

 

 

 

 

 

ұзақтан қарасам, аппақ,

Қасына барсам, шапшақ

Жеп қарасам, балдай,

ұстап қарасам, талдай.

 

 

             (Кеурек)

 

 

 

 

 

Айтайын мен бір жұмбақ қыл тамаша,

Тыңдама жұмбағымды ұнамаса.

Ішінде сүйектері бақша-бақша,

Басында бар шағасы оннан аса.

 

 

 

 

(Кеурек)

 

Сырты бүтін,

Іші түтін.

 

(Саңырауқұлақ)

Аяғынан қаз тұрған,

Қалпағы бар антұрған.

 

 

(Саңырауқұлақ)

 

 

 

 

 

Бір кезде қыз, келіншек болған мырза,

Өзінің көркемдігіне болып ырза.

Біраздан соң түрін көрсең,

Қалады бөлек-бөлек болып сайда.

 

 

(Өсімдіктің өсуі мен қурауы)

6-298*

387.

388.

389.

390.

391.

392.

393.

82

83

Бітік көз, салпаң құлақ, қайқы мұрын,

Көріп пе ең мұндай хайуан бұдан бұрын.

Домалақ, алды-арты бірдей екен,

Және де көріп жүрсіз әрбір түрін.

 

 

 

 

(Шошқа)

 

 

 

 

 

Өзі сұр, бөрі емес,

ұзын құлақты, қоян емес,

Жұмыр тұяқты, жылқы емес.

 

 

 

 

(Есек)

 

 

 

 

 

Әртүрлі, орта бойлы, ұзын құлақ,

Өзіне міндеттесе, қызмет қылмақ.

Бүріскен жарық емес біткен тұяқ.

 

 

 

 

    (Есек)

 

 

 

 

 

Жанды «сағат»,

Айқай салады.

 

         (Есек)

 

 

 

 

 

Ол надыр құм жануары,

Көзі өткір, көңілі тар,

Басқа ұрсаң, қылмайды намыс-ар.

Қара түгіл, ханда бар,

Қытайда бар, Қырымда бар,

Түркістан, Үрімде бар,

Хоразым, Бұхарада бар.

 

 

 

(Ит)

Жануарлар, мақұлықтар

394.

395.

396.

397.

398.

82

83

ЖАНУАРлАР,  МАҚұлыҚТАР

От басында орайған,

Құйымшағы сорайған.

 

 

 

(Тазы ит)

 

 

 

 

 

Үй артында шоңқайма,

Буы шығып тұрмай ма?

Салпаң құлақ келед деп,

Қорқа-қорқа тұрмай ма?! 

(Ит)

 

 

 

 

 

Төрт аяқты мақұлық

Үй күзетеді ақырып.

Тындырғандай кей жерде

Жата кетер аһ ұрып.

 

 

 

(Ит)

 

 

 

 

 

Бір балық көрер көзге жүні майда,

Тимейді майдалықтан ешбір пайда,

Қаруы денесінде бір-ақ жерде,

Саны бар, сапасы жоқ сида-сида,

Ибарат да тіршілік ойына алмайды,

Қонып, түнеп, жатады әлде қайда.

 

 

 

 

 

(Ит)

 

 

 

 

 

От басында құмған,

Екі көзін жұмған.

 

 

(Мысық)

 

 

 

 

 

Мұрты бар, иегінде сақалы жоқ,

Тоны бар, киерінде шапаны жоқ.

Пайдасы үй ішінен табылған соң,

Далаға кіріп-шығар сапары жоқ.

 

 

 

 

(Мысық)

 

 

 

 

 

Шықпайды үйден,

Тоны жібектен.

Күндіз ұйықтайды,

Түнде дамыл таппайды.

Аңға барады,

Сол аңды үйден табады. 

 

 

 

(Мысық)

399.

400.

401.

402.

403.

404.

405.

84

ЖұМБАҚТАР

84

85

От басында бүкір шал,

Құдайына шүкір шал.

 

 

 

(Мысық)

 

 

 

 

Түссе күннің шуағы

Көзді еріксіз жұмады.

Жылы жерді сүйеді,

Беті-қолын жуады.

 

 

(Мысық)

 

 

 

 

Аузы бейне шалғы орақ,

Шөп емес, бірақ мал орады.

 

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

Бір күні елден,

Он күні жерден.

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

 

 

 

Белестен шапқан бесті ат,

Бүкір келген желісті ат.

Бейғам елді іздейді,

Малдан күдер үзбейді.

 

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

Тоғайда айғыр кісінейді,

Ауылға, сірә, келмейді.

 

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

Жол бойында жортқан,

Сыбызғысын тартқан.

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

Тоң мойынды жуан көк,

Желіп, жортып бүкеңдеп,

Несібесі даладан,

Еңбек қылмай жүрер тек.

 

 

 

(Қасқыр)

 

 

 

 

406.

407.

408.

409.

410.

411.

412.

413.

84

84

85

ЖАНУАРлАР,  МАҚұлыҚТАР

Бір нәрсе қайраты көп, болған күшті,

Басынан өткізеді әрбір істі.

 

 

 

(Арыстан)

Жануар мақұлықтың біреуі өзі,

Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.

 

 

 

 

(Арыстан)

 

 

 

 

Бар екен бір айуан көпке таныс,

Мекені жүрер оның тау мен қамыс.

Бұл өзі ойласа көп, шапшаң, епті,

Жүректі бір айуанға қойса бетті.

Қайтпайды жара алмаса, не өледі,

Өлмесе, тынбайды ол алмай көкті.

 

 

 

 

(Жолбарыс)

 

 

 

 

 

Кілемнің түрлеріндей жүндері бар,

Айбатты жан шыдамас үндері бар.

Шаршы бой, сұлу құйрық, қысқа құлақ,

Кететін зиян қылып бір жер бар.

 

 

 

 

(Жолбарыс)

 

 

 

 

 

Тауда жүрген құмайды

Көрген адам сынайды.

Жыл айналып толғанда,

Он екі бұтақ болғанда,

Балта тимей құлайды.

 

(Бұғы, жыл толғанда мүйізі түсуі)

 

 

 

 

 

Түсі түйенікі,

Аяқ-басы сиырдікі.

Құйрығы ешкінікі,

Мүйізі ғана өзінікі.

 

 

     (Бұғы)

 

 

 

 

 

Айтайын мен бір жұмбақ тым тамаша,

Тыңдама жұмбағымды, ұнамаса.

Бойы бар бір құлаштан астамырақ,

Басында мүйізі бар оннан аса.

 

 

 

 

(Бұғы)

414.

415.

416.

417.

418.

419.

420.

86

ЖұМБАҚТАР

86

87

Төбесінде қу бұтақ,

Алар ма еді, бір бұтап.

 

 

 

(Бұғы)

Есек те емес,

Жылқы да емес.

Екеуінің ұқсастығы

Береді тұрқы елес.

 

 

(Құлан)

Пысқыратын не?

ысқыратын не?

 

(Құлан, жылан)

Мақұлық бар екен даусы зор,

Адамға ұқсап бойында аяқ пен қол.

Мекені тас бұлақтың төңірегінде,

Мынаны тапқан жанның ақылы мол.

 

 

 

 

 

(Аю)

Биік ала бағана,

Жайылып жүр далада.

 

 

 

(Керік)

 

 

 

 

 

ыржияды, күледі,

Басқан ізді біледі.

Таусылмайтын шабысы,

Жұртқа мәлім жүрісі.

 

 

 

(Түлкі)

 

 

 

 

 

Жақпар тастың астында

Қызыл тонды қыз жатыр.

 

 

 

(Түлкі)

 

 

 

 

 

Белестегі бес бие,

Бақылдайды, құрылдайды;

Құйрықтары қара ала,

Қанаттары сары ала.

 

 

 

(Ұлар)

421.

422.

423.

424.

425.

426.

427.

428.

86

86

87

ЖАНУАРлАР,  МАҚұлыҚТАР

Жылқыны қарнына қыстырып,

Түйені ерніне қыстырып,

Есекті құлағына қыстырып,

Қасқырды ат қып мініп,

Айт дегенде жүре берген.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Әңгелейді, дөңгелейді,

ұшқан құстай,

Құс десем, төрт аяғы бар,

Елек-селек, екі құлағы бар.

 

 

 

 

(Қоян)

Жол үстінде қу қазық,

Мергеншіге жол азық.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Бап, бап, бап екен,

Басқан ізім екен.

Құйрығында меңі бар,

Меңді қайда қоям екен.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Түйе тістеген,

Итті мінген.

Ешкіні жетектеген,

Есекті басына көтерген.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Жолсыз жүгіреді,

Адамнан күшті,

Тепсе, ізсіз,

Құлатса, елеусіз.

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Жусаннан аласа, бетегеден биік.

 

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

429.

430.

431.

432.

433.

434.

435.

88

ЖұМБАҚТАР

88

89

Аппақ қардай тоны бар,

Күдірейген жануар.

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Тауға шықса, жүгірген,

Таудан түссе, сүрінген.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Есек құйрықты, түйе ерінді,

Ит сирақты, бұғы құйрықты.

 

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Түйе тұмсық, ит табан,

Көзін жұмбай ұйықтаған.

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Ит мінген,

Есек өңгерген,

Ешкі бөктерген,

Келеді бір мақұлық түйе айдаған.

 

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Бір мақұлық сар даланы ен жайлаған,

Ит мініп, есек тіркеп, түйе айдаған.

Мұнымды, зерек болса, ойлап табар,

Тапқанша зерек емес жыл айналар.

 

 

 

 

        (Қоян)

 

 

 

 

 

Қос құлағы тас төбеде ұзын-ақ,

Сыбдыр сезсе, жөнеп береді зымырап.

Қысты күні қалың қарлы кеуекте

Шөпті азық қып жатады біраз тыным ап.

 

 

 

 

 

(Қоян)

 

 

 

 

 

Байшағырдың түбінде балалап жатқан дуадақ.

(Қоян)

 

 

 

 

 

Ішінде бар жылқысы,

Сыртында бар құлпысы.

436.

437.

438.

439.

440.

441.

442.

443.

444.

88

88

89

ЖАНУАРлАР,  МАҚұлыҚТАР

Табанымен ит басқан,

Әр нәрседен көп сасқан.

Ши түбінде жемі бар,

Бишараның бас бармақтай меңі бар,

Осыны тапсаң, жеңдің ал.

 

 

 

(Қоян)

Басы бар да шашы жоқ,

Көзі бар да қасы жоқ.

Жүретін аяғы жоқ,

Суықта тоңбайды,

ыстыққа күймейді.

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Қанатты бір мақұлық ұшып жүрмес,

Өңгедей бұл жалғаннан дәурен сүрмес.

ыстық пен жаздыгүні пәрмені жоқ,

Тоқсанда жаурадым деп үйге кірмес.

Бәрінде жердің жүзін өрт алғанмен

Құданың құдіретімен отқа күймес.

 

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Демсіз-үнсіз,

Жүрсе, үнсіз.

Басса, ізі жоқ,

Жүрсе, жолы жоқ.

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Жаны бар, қаны бар,

Бес сағат жерде тұрса,

Жаны да жоқ, қаны да жоқ.

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Суда өмір сүреді,

Сусыз жерде шөлдейді.

Абайсызда ұстасақ,

Кетемін деп көнбейді.

 

 

    (Балық)

 

 

 

 

 

445.

446.

447.

448.

449.

90

ЖұМБАҚТАР

90

91

Құдіреттің бір құсы,

Көкте десем, ізі жоқ,

Мекенінен шықса, өледі,

Оған қылар емі жоқ.

Құлағы жоқ, көзі бар,

Түсі суық ызғарлы,

Аузында айыр бізі бар.

 

 

 

(Балық)

Тәнсіз, жансыз кім,

Қайда тұрады?

 

(Судағы балық)

Бір нәрсе жүре алмайды жерді басып,

Жерде жоқ бұйыратын оған нәсіп.

Тұрағын ол нәрсенің адам білмес,

Айтпаса түсіндіріп біреу ашық.

 

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Жел, жел, жел бием,

Желіндесе, кім білер.

Жау жапырақ түбінде,

Құлындаса, кім білер.

 

 

      (Балық)

Бір нәрсе қанаты жоқ ұшқан биік,

Сонда да жүрмейді екен жерге тиіп.

Арасын жер мен көктің өрт алса да,

Кетпейді ешбір жері отқа күйіп.

 

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Алуан дүркін аузында бір әккәр,

Неше жұтқан жануарды көрдім әней,

Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.

 

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Бар екен үш қанаты ұшып кетпес,

Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.

450.

451.

452.

453.

454.

455.

456.

90

90

91

ЖАНУАРлАР,  МАҚұлыҚТАР

Өзінің мекенінен шығып кетсе,

Тіршілік көремін деп үміт етпес.

 

 

 

 

(Балық)

 

 

 

 

 

Өзі шұбар,

Тамағына таққаны—

Екі тұмар.

 

 

(Шортан)

 

 

 

 

 

Бар екен бір мақұлық дауысы зор,

Қолдары адамға ұқсас, нәсілі сол.

Үйлері тас бұлақтан жаратылған,

Тапқан адам алады бәйгіні мол.

 

 

 

 

(Бақа)

 

 

 

 

 

Ағараңдап аузын ашқан,

Соқыраңдап жерді басқан.

 

 

 

(Бақа)

 

 

 

 

 

Жапа-жапа жапалақ,

Дігірманға бақылдап.

 

 

 

(Бақа)

 

 

 

 

 

Тарпаң, тарпаң тарбиған,

Түрі жаман жарбиған.

 

 

 

(Бақа)

 

 

 

 

 

Сасық көлде ит үрер.

 

 

(Құрбақа)

 

 

 

 

 

Сұм жүзді, құралай көзді,

Киікше секірген,

Бура санды, жолбарыс тонды.

 

 

 

(Құрбақа)

 

Көл, өзен, дарияны жаны сүйген,

Жасынан қора салып, қамыс шиден.

Қаншама терең суды бойлағанда

Үстіне бір тамшы да су тимеген.

 

 

 

 

(Ондатр)

457.

458.

459.

460.

461.

462.

463.

464.

92

ЖұМБАҚТАР

92

93

Текшелеп тебен арттым томашаға,

Домалағы жазылар оңашада.

 

 

 

 

(Кірпі)

 

 

 

 

 

Төрт аяқты, 

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: