ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

140

140

141

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Бір жанды мақұлық көрдім формы бөлек,

Бір тау бар ортасында дөп-дөңгелек.

Үстіне шыққан шөбі бәрі тегіс,

Мал жемес, шауып алып неме керек.

Ол таудың ортасында екі өзен,

Астында бұлағы бар, алды кезең,

Не астына, не үстіне шыққан шөп жоқ,

Адамзат көргені жоқ ондай өзен.

Ол таудың етегінде жалғыз құдық,

Беткейде асыл таспен аузын қиып,

Ішіне кірген нәрсе тірі шықпас,

Асыл тас жібереді бәрін қиып.

 

 

 

(Бас, бет, ауыз, тіс)

 

 

 

 

Бір таудың адам жүрмес қиясы бар,

Екі самұрық, қос қыран ұясы бар.

Бітіпті етегіне құрма ағашы, 

Басында бұлбұл құстың ұясы бар.

 

 

(Бас, көз, құлақ, тіл, ауыз, сақал)

Үрпек-үрпек тау,

Үрпек таудың астында екі жарық жұлдыз,

Оның астында екі тышқақ тоқты,

Оның астында жатқан тағы бір құндыз.

 

 

       (Шаш, көз, қас, мұрын, мұрт)

Қалың қамыс, қалың қамыс,

Астында қия қамыс.

Пысылдауық, пысылдауық,

Астында сақылдауық.

 

 

(Шаш, қас, мұрын, ауыз)

 

 

 

 

Бір топ қамыс,

Бір топ қамыс астында қиған қамыс,

Қиған қамыс астында жылтырауық,

Жылтырауық астында пышылдауық,

Пышылдауық астында тебендеуік,

836.

837.

838.

839.

840.

142

ЖұМБАҚТАР

142

143

Тебендеуік астында қатар-қатар тас,

Ортасында жылмаңдауық.

 

(Шаш, қас, көз, мұрын, ерін, тіс, тіл)

Асқар бел, 

Асқар белдің аржағында ақ өткел,

Ақ өткелдің аржағында кішкене тау,

Кішкене таудың аржағында қиған қамыс,

Қиған қамыстың аржағында мидай дала,

Мидай даланың аржағында қара қопа,

Қара қопаның ішінде қара шошқа,

Қара шошқаны алады жалғыз тоспа.

 

 

(Иек, ауыз, мұрын, қас, маңдай, 

 

 

шаш, бит, тарақ)

Күмбір-күмбір қарағым,

Қартайғанша жарадың. 

 

 

 

(Құлақ)

Екі кісі ерегісіп келеді.

 

 

 

(Құлақ)

 

 

 

 

Ғаудыр-ғаудыр шанашым,

Қартайғанша көрмедім.

 

 

 

(Құлақ)

 

 

 

 

Құла бетте қисық астау.

 

 

 

(Құлақ)

 

 

 

 

 

 

Тауда жарбайып тұр.

 

 

(Құлақ)

 

 

 

 

Жар басында жарты кепе.

 

 

 

(Құлақ)

 

 

 

 

Жар басында жарты сыпыра.

 

 

 

 

(Құлақ)

 

Қарағай басына қатық ұйыттым.

 

 

 

 

    (Ми)

841.

842.

843.

844.

845.

846.

847.

848.

849.

142

142

143

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Қиын-қиын қиялар,

Қияға жұмыртқа ұялар. 

 

 

 

(Ми)

 

 

Бар екен бір жыланның отыз іні,

Түп-түзу бұл жыланның жоқ дүр міні.

Ғажайып бір мінезі тағы да бар,

Шықпайды бір інінен күндіз-түні.

 

 

 

 

(Жұлын)

 

 

 

 

Екі достың бірі ыңғайлы,

Біреуінен ебі жоқ.

Екеуін де бірдей көрем,

Маған артық-кемі жоқ.

 

 

 

(Екі қол)

 

 

 

 

Қимылда қос шебер,

Талай-талай іс бітер.

 

 

 (Екі қол)

 

Бес балалы екі досым,

Біреуінің ебі жоқ,

Екеуінде бірдей көрем,

Маған артық кемі жоқ.

 

 

 

(Екі қол)

 

 

 

Кезек-кезек сермейтін,

Жүргенде қанатым ол.

Түрлі еңбекке икемдейтін,

Ауырсынбай баратын сол.

 

 

 

(Екі қол)

 

 

 

 

Шашбау,

Шашбаудікі бес бау.

 

 

(Қол, бес саусақ)

 

 

 

 

Бірі үлкен, бірі кіші,

Туысқан бірге бес кісі.

 

 

(Бес саусақ)

850.

851.

852.

853.

854.

855.

856.

857.

144

ЖұМБАҚТАР

144

145

Адам боп жаратылған бес арыстан,

Бойлары бесеуінің бір қарыстан.

Құдайдың құдіретіне таңғажайып

Бесеуінің арасына тас жабысқан.

 

 

 

(Бес саусақ, тырнақ)

Бес сауысқан,

Бес сауысқан басына тас жабысқан.

 

 

 

(Бес саусақ, тырнақ)

Бес жанды бір жансызға мінгескен,

Айналып ақ тақырдан із кескен.

 

 

 

(Бес саусақ, қалам)

 

 

 

 

Бір күнде туған туыс бес,

Бойлары неге тең емес. 

 

 

(Бес саусақ)

Бес ат, 

Бесеуі де қасқа ат.

 

 

(Бес саусақ)

Бес көсеуім басы ақ күміс.

 

 

 

(Саусақ)

 

 

 

 

Бес адам бір есекке мінгесіп жүр,

Мінгессе де, талай жермен тілдесіп жүр.

 

 

 

 

 

(Бес саусақ)

 

 

Бар екен бәйтеректе екі аша,

Болмайды бар шақасы оннан аса. 

Біреуі біреуінен икемдірек,

Құдайдың құдіретіне қыл тамаша.

 

 

 

 

(Он саусақ)

 

 

 

 

Бір тауды мекен еткен отыз бөрі,

Он кісі отызының жұмыскері.

Сол таудың ортасында бағлан қозы,

Масайрап секіреді әрі-бері.

 

 

(Он саусақ, отыз тіс, тіл)

858.

859.

860.

861.

862.

863.

864.

865.

866.

144

144

145

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Бір тауды мекен еткен он бөрі,

Бес-бестен қызметкері.

 

 

 

(Он саусақ)

 

 

 

 

Ағайынды он,

Кигені екі тон.

 

(Он саусақ пен екі қолғап)

 

 

 

 

Бісміллә онға берді,

Он отызға берді,

Отыз Митанға берді,

Митан Шитанға берді,

Шитан ары қарай итере салды.

(Он саусақ, отыз тіс, көмей, тамақтану)

Оным отызға берді,

Отыз үлпекке берді,

Үлпек шөлпекке берді,

Шөлпек жұтып қойды.

(Он саусақ, отыз тіс, тіл, көмей, тамақтану)

 

Бес ағайын бар еді,

Бәрі бірдей жас еді,

Біреуі бірақ бас еді,

Бәрінен бойы пәс еді.

 

 

(Бас бармақ)

 

 

 

 

 

Салдым бесақамды,

Аштым дарбаза үйді.

 

 

(Бас бармақ)

 

 

 

 

Он терек отыз буын нұсқасы бар,

Бірі үлкен, бірі кіші қысқасы бар.

Бәріне лайықты атты қойған

Адамның тілі шешен ұстасы бар.

 

 

(Он саусақтағы отыз буын)

 

 

 

 

Басында тас құдықтың серке ойнаған,

Жегенмен дүниеге еш тоймаған.

10-298*

867.

868.

869.

870.

871.

872.

873.

874.

146

ЖұМБАҚТАР

146

147

Бар екен бір кісінің он баласы,

Не үшін екеуіне ат қоймаған.

 

 

 

(Екі сұқ саусақ)

 

 

 

 

Он үйрек, отыз аққу көлде жатқан,

Себеппен қаршыға құс дәмін татқан.

Алыстағы лашын құс ілмей қалмас,

Жақсылар ақылымен білмей қалмас.

 

 

 

(Он саусақ, тіл, тіс, көз) 

 

 

 

Ағайынды он, 

Кигені екі тон.

 

(Он саусақ пен екі қолғап)

 

 

 

 

 

Қолымда он жүзігім, ал шығармай,

Бір бөрі мал жейді екен қан шығармай.

Төрт торы, екі сала жұмбағым бар,

Мұны тапқан мені алсын мал шығармай.

(Он тырнақ, ұстара, жылдың төрт мезгілі)

Екі батыр қазына іздейді,

Екі батыр жол іздейді. 

 

 

 

(Қол мен аяқ)

 

 

 

 

 

Болғанда ыран-қыран,

Жабыса кетер сондай қыран,

Бір биікке қатар-қатар жайлайды,

Бірге ұмтылады шықса ұран,

Кейде жым болып түйіледі,

Айтқанына көніп иіледі.

 

 

 

(Оң қол, сол қол)

 

 

 

Жиырма баласы бар, төртеуі ана,

Бірі ұзын, бірі қысқа дара-дара.

Қандайлық істі қоссаң, ерінбейді,

Білімпаз мамандығы болған сара.

 

 

 

(Аяқ, қол, саусақ)

875.

876.

877.

878.

879.

880.

146

146

147

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Он айда мен аламын он жаңа айды,

Он жаңа айды алсам да, ол таусылмайды.

 

 

 

 

 

(Тырнақ)

 

 

 

 

 

Он кемпір мұз арқалап тұр.

 

 

 

(Тырнақ)

Бір үлкен тау бар, басы қара,

Жан-жағында төрт сала бар,

Бәрі дара.

Басында даралардың күміс тәж бар,

Жігіттер, зейініңмен ойлап қара.

 

 

 

 

(Қол-аяқ, тырнақ)

 

 

 

 

Он атты, он жаяу, қырық найзалы,

Қыздың сөзі пайдалы.

Асыққаның аяңдай тұр,

Асықпасаң, бір-біріңе таялмай тұр.

(Аяқ, он саусақ, қырық қабырға және тіс)

Бесеуі қашып бара жатыр,

Бұлдырық қуып бара жатыр.

 

 

 

(Башай, өкше)

Бірге жатып бірге тұрар,

Озуға тұра ұмтылар.

Екеуі мәңгі жарысып,

Көрген жоқ әлі қалысып.  (Екі аяқ)

 

 

 

 

 

Алпыс аналы қасқыр,

Жетпіс балалы қасқыр,

Ол да көп жүр құр-құрлап.

 

 

 

(Ішек-қарын)

 

 

 

 

Мысыр деген шаһардың ортасында бір қонақ.

(Кіндік)

Жалама таста

Жалғыз қурай. 

(Кіндік)

881.

882.

883.

884.

885.

886.

887.

888.

889.

148

ЖұМБАҚТАР

148

149

Денеңде бар,

Ойыңда жоқ.

 

 

(Кіндік)

 

 

 

 

 

Тақырда тайдың ізі.

 

 

(Кіндік)

 

 

 

Егіз қозы сүйексіз.

 

 

(Емшек)

Бір мезгілде сүйексіз туған екі қой.

 

 

 

 

(Емшек)

Төбе десем, төбе емес,

Үңірейгенмен ін емес.

Айналасы көкпеңбек,

Мал жейтіндей шөп емес.

 

 

(Әйел мүшесінің бірі)

 

 

 

 

 

Бір дән бар дастарқанда салынбаған,

Дәмінен татпай ешкім қалынбаған.

Бір ағашқа бітіпті екі бұтақ,

Қанша жан ықтаса да, алынбаған.

 

 

 

 

(Ананың емшегі)

Аққуды табаққа салған,

Пышақпен кескен жоқ,

Жемеген адам жоқ.  (Ананың емшегі)

Табаққа түспес,

Қазанға піспес,

Оны ішпей адам өспес.

 

 

(Емшек сүті)

 

 

 

 

 

Бір жерден кішкене тесік көрдім,

Тесіктен алтын сарай есік көрдім.

Тесіктен бір өгіз дәу шыға келді,

Қайтадан кірем десе, кіре алмады.

 

 

 

 

(Сөз, лебіз)

890.

891.

892.

893.

894.

895.

896.

897.

898.

148

148

149

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Ереймен жерейменнен озбайды екен,

Асы алтын, қасығы күміс болып,

Өмірі бітіп мүлде тозбайды екен. 

 

 

 

 

(Сөз)

Бір шыққан соң орнына қайтып кірмес,

Қай жақтан келерін де адам білмес.

Азаттығы сонымен дүниенің,

Онсыз тірі ешкім де дәурен сүрмес.

 

 

 

 

 

(Сөз)

 

 

 

 

 

Еккенім бір танапқа жалғыз бидай, 

Аққурай қанасына кетті сыймай.

Біреудің аманатын алсаң дағы,

Тұрасың береріңде көзің қимай.

 

 

 

(Адамның жаны)

 

 

 

 

 

Балдан тәтті,

Удан ащы,

Тәрбиесіз, ата-анасыз. 

 

 

 

(Жан)

 

 

 

 

 

Балдан тәтті,

Мақтадан жұмсақ.

Базарға апарып сатсаң,

Бір тиындық бағасы да жоқ.

 

 

 

     (Ұйқы)

 

 

 

 

 

Базарда сатылмайды,

Таразыда тартылмайды.

Өзі балдан да тәтті,

Өмірге бір шапағатты.

 

 

 

(Ұйқы)

 

 

 

 

 

Суға салсаң—батпайды,

Отқа салсаң—жанбайды,

Жерге көмсең—шірімейді.

 

 

(Адамның аты)

 

 

 

 

 

899.

900.

901.

902.

903.

904.

905.

150

ЖұМБАҚТАР

150

151

Өлсең де—өлмейді,

Өлмесең де—өлмейді.

 

 

(Адамның аты)

 

 

 

  

 

Жаралғанға жабысқан.

 

 

 

(Адамның аты)

Дүниеде бір нәрсенің жоқ мекені,

Затының емес мәлім кім екені.

Мінсең берік, өзі жүйрік бек қашаған,

Апарар қуса Тәшкен сол пендені.

 

 

 

 

(Көңіл) 

Екі атым бар: бірі ақ, бірі қара,

Атқа мінсем, шығамын сахараға.

Жаңылып қара атты міне қалсам,

Түсемін тамашаға дарияға.

 

 

(Ақ көңіл мен қара көңіл)

Атқа мінбейді, жаяу жүрмейді,

Күніне мың шақырым жерге барып келеді.

 

 

 

 

 

     (Көңіл) 

 

 

 

 

 

Бір нәрсе кейде сопы, кейде залым,

Сиқырлар бір сағатта жанның бәрін.

Бір уақыт патша болып отырады,

Тар жерде әркімнің де ойлар қамын.

 

 

 

 

 

(Көңіл) 

 

 

 

 

 

Сары ат міндім, саз кештім,

Сарқыты маған тимеді.

Қара мақпал тон піштім,

Қиқымы маған тимеді. 

(Түс)

 

 

 

 

 

Бір жүйрік ат әркімде бар кетер шауып,

Үстінен ер-тоқымы қалмайды ауып.

Десем де қайда барам лезде барам,

Жартастан жығылмайды, қылып қауіп.

 

 

 

 

 

(Ойлаған ой)

906.

907.

908.

909.

910.

911.

912.

913.

150

150

151

АДАМ  ЖӘНЕ  ОНың  ДЕНЕ  МҮШЕлЕРІ

Көтеріліп қампияр қиыстырсаң,

Майдаланар қимылсыз жиыстырсаң.

Мұның да шешімі бар келісімді,

Ойланып ақылына сыйыстырсаң.

 

 

 

 

 

(Ой)

Бір минутта дүнияны аралайды,

Сонда да шаршамайды.

 

 

 

(Ой)

Даладай кең,

Теңіздей терең.

 

 

(Ой)

 

 

 

 

 

Алты аяқты, төрт көзді,

Екі ауызды, бір сөзді,

ынтымақ үшін ел кезді.

 

 

(Атқа мінген адам)

 

 

 

 

 

Арқасы екеу,

Аяғы алтау.

 

(Үстелде отырған адам)

 

 

 

 

 

Бір адам көрдім,

Жүрмей тұрған жабысып.

Түсін танып тұрсаң да,

Жауап айтпас танысып.

 

 

(Адамның суреті)

 

 

 

 

 

Көрінеді бір бәйтерек басы сыңар,

Сүйкімді адамзатқа ол бір шынар.

Дағ түбінен басынан жеткенінше,

Жүз бұтақ, мың екі жүз ұясы бар.

Төрт басқыштың бұтағы қырық тоғыз,

Мәуесі иіліп, жерге балы тамар.

Бес басып, шыққасын алтыншыға,

Жылымшып аппақ болып жауады қар.

Жеті бұтақ басқанда, жер жарылып,

Жайы қамап болмаса жан қиналар.

914.

915.

916.

917.

918.

919.

920.

152

ЖұМБАҚТАР

152

153

Сегізін тамам қылып басқан жанның 

Артында тоқсан жеті бұтақ қалар,

Үш бұтақтан сақтанса, соған келіп,

ұясы мың екі жүз тамам болар.

 

 

(Адамның бір жастан жүз жасқа 

 

 

дейінгі мүшел жастары)

Айтайын мен жұмбақ ақыл ойлап,

Қойыпты бір терекке дүлдүл байлап.

Қайнайды ар жағында дария, теңіз,

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: