Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы

онда, базистік жыл: W

o( c ) ⁼

q_o ^To(c)

2100

= ₂₈₀₀ = 0,75 дана;

есепті жыл: W

1(c ) ⁼

q_i ^Ti (c)

2400

= = 0,83 дана.

2900

Мұнда, екі уақыт кезеңінде əр жұмысшының бір сағат ішінде қанша дана өнім өндіргенін немесе бір дана өнімнің қандай мөл-

шерін бітіргенін сиппаттайды.

2. 
   ^{Орташа күндік еңбек өнімділігінің деңгейі: W} k
   

^q ,

T_k

онда, базистік жыл: W

о(k )⁼

q_o

=

^To(k )

2100

₄₀₀ = 5,25 дана;

есепті жыл: W

i( k) ⁼

q_i ^Ti(k )

2400

= = 5,71 дана;

420

Есептелінген көреткіш арқылы əр жұмысшының күніне қанша

дана өнім өндіргенін көруге болады.

3. 
   Орташа жылдық еңбек өнімділігінің деңгейі: W
   

= ^qo ,

o
S

ж

q_o

2100000

^{онда, базистік жыл:} W _о(ж)⁼
S


o

⁼ 2000

= 1050 дана;

есепті жыл: W

^qi ^2400000

= =

= 1171 дана.

i(ж)
S


i

2050

Мұнда, əр жұмысшының жылына орта есеппен нақты қанша өнім өндіргенін байқауға болады. Егер осы есептелінген екі жыл- дық көрсеткіштерді 12 немесе 4 сандарына бөлсек, онда бір жұ- мысшының орташа айлық немесе тоқсандық өндірген өнім көле- мі анықталады, мысалы:


W _ай⁼W _ж.^{: 12=1171:12=97,6 дана;}

онда, базистік жыл: t_o=

есепті жыл: t_i=

^To(c)

q_o ^Ti (c)

^qit

2800

= = 1,33 сағат;

2100
2900

= ₂₄₀₀ = 1,21 сағат.

Есепті жылды базистік жылмен салыстырғанда бір дана өнім өндіруге жұмсалынған жұмыс уақыты 0,12 сағатқа (1,21-1,33=-

0,12) кеміген. _T

4. 
   Жұмыс күнінің нақты орташа ұзақтығы: n = ^c ;
   

T_k

^To(c)

2800

онда, базистік жыл: n

_o= =

^To(k )

400

= 7,0 сағат.

^Ti(c)

есепті жыл: n =
i

2900

=

= 6,9 сағат.

^Ti(k )

420

Жұмыс күнінің нақты орташа ұзақтығы базистік жылмен салыстырғанда есепті жылы 0,1 сағатқа (6,9-7,0=0,1) кем жұмыс істелінген.

5. 
   Бір жұмысшының нақты істеген орташа жылдық жұмыс күнінің саны:
   

T_k

K =

S
^To(k )
,
400000

онда, базистік жыл: ^K =
o


S_o

⁼ 2000

= 200 күн;

^Ti(k )

420000

есепті жыл: K _i=
S


i

⁼ 2050

= 205 күн.

q_i

мула бойынша анықтайды: i_w =
T

1

q_o w_i

: =
T


o ^wo

I

немесе i_w=
i


t

t_o

(i_t: ),
t


i

мұнда, i_w- еңбек өнімділігі деңгейінің жеке (дара) индексі; i_t—еңбек сыйымдылығының жеке (дара) индексі;

qi жəне qo – есепті жəне базистік мерзімдегі өндірілген

өнімнің көлемі; T₁ жəне T₀- есепті жəне базистік мерзімдегі өндірілген өнімге жұмсалынған жұмыс уақыты; W₁ жəне w₀ – есепті жəне базистік мерзімдегі еңбек

өнімділігінің деңгейі;

t₁ жəне t₀ – есепті жəне базистік мерзімдегі еңбек сыйымдылығы.

Кəсіпорындар мен бірлестіктер немесе жұмысшылар біртек- тес өнім өндірген болса, онда еңбек өнімділігінің динамикасын есептеу үшін жалпы индекстің формуласы қолданылады:

^q1

I_w= _T :

^qo T

₌ ^W1 _,

1 o ^W_o

мұнда, _^q₁

^жəне ^qo ^{- барлық кəсіпорындардың есепті жəне}

базистік мерзімдегі өндірген біртектес өнімдерінің

көлемі (мөлшері);

_T₁ жəне _^T_o - есепті жəне базистік мерзімдегі өндірілген өнімге жұмсалған барлақ жұмыс уақыты.

Еңбек өнімділігіне экономикалық талду жасағанда оның өз- геруіне бірнеше себептер əсерін тигізеді. Сол себептерді анық- тау үшін өзгермелі, тұрақты құрамды жəне құрылымның өзгеру индекстерін қолданады жəне оның формулалары төмендегідей:

W

^IWөзг.^{= }

^W1^T1

T

_: ^W0^T0

T

_^W1^d1 _;

W d

^W0 ^1

0 0 0

^IWтұр.⁼

^W1^T1

_^W1^T1

T

_: ^W0^T1

T

_^W1^d1 _;

W d

_^W₀^T₁ 1

1 0 1

^IWқұр.⁼

^W0^T1

T

_: ^W0^T0

T

_^W0 ^d1 _;

W d

1 0

0 0

мұнда, d₁ жəне d_o – зерттеуге алынған бірнеше мекемелердің жалпы еңбек шығыны ішіндегі əрбір кəсіпорындардың еңбек шығынының үлесі.

Өзгермелі құрамды индекс барлық кəсіпорындармен бірлес- тіктер бойынша еңбек өнімділігінің өзгеруін көрсетеді жəне ол екі себепке байланысты өзгереді:

• 
  əрбір өндіріс объектілеріне еңбек өнімділігінің өзгеруіне тəуелді;
  
• 
  əрбір өндіріс объектілерінде еңбек шығынының көлеміне (жұмысшылар санының) немесе олардың үлесі өзгеруіне тəуелді. Тұрақты құрамды индекс зерттеуге алынған бірнеше кə- сіпорындар бойынша еңбек өнімділігінің əр кəсіпорындағы өнім-
  

діліктің өзгергенін көрсетеді.

Құрылымның өзгеру индексі зерттеуге алынған бірнеше кəсіпорындар бойынша еңбек өнімділінің əр кəсіпорындағы өнімділік құрамының өзгеру салдарынан еңбек шығынының өзгергендігін сипаттайды.

Жоғарыда көрсетілген үш индекстердің (өзгермелі, тұрақты жəне құрылымды) арасында өзара байланыстылық кездеседі жəне екі индексі арқылы үшіншісін табуға болады:

IW = IW

* IW ;

ӨЗГ.

IW

ТҰР.

= IW

ҚҰР.

: IW ;

ҚҰР.

IW

ӨЗГ.

= IW

: IW

ТҰР.

ТҰР.

ӨЗГ.

ҚҰР.

Статистикада өзгермелі, тұрақты құрамды жəне құрылымның өзгеру индекстерін қолданып қана қоймай, сонымен бірге осы индекстік формулалардың алымы мен бөлімі арасындағы айырманы анықтай отырып, оның қандай себептерге байланысты өзгергендігін, яғни абсолюттік өскенін немесе кемігенін табуға болады. Ол үшін төмендегі формулаларды қолданамыз:

t₀

i_t=
t

1

_T₀

q<sub>0

:</sub> T₁

q₁

1

немесе i_t= ,

i


W

мұнда, i_t - еңбек сыйымдылығының жеке (дара) индексі;

t_o жəне t₁ - базистік жəне есепті мерзімдегі еңбек сыйымдылығы. Егер əртекті өнімдер өндірілген болса, онда еңбек сыйым- дылығының жалпы индексін пайдаланады немесе мына формула

бойынша анықтайды:

^q1^t0

I_t= _{q t} .
1 1


Берілген формуланың алымы мен бөлімі арасындағы айырма еңбек өнімділігінің артуына немесе кемуіне байланысты жұмыс уақытының абсолюттік үнемделгенін (артық жұмсалғанын) си- паттайтын көрсеткіш:

^{∆t =} ^q1^t0 ^^q1^t1 ^.

Жоғарыда берілген формулалардың қолданылуын толығымен түсіну үшін нақты мысал келтіреміз жəне сол арқылы есептеу жолдарын 4,2- кестеде көрсетеміз:

№1 цех бойынша: W = ^{q0 }
S

0

0

1500

500

^30 тонна;

2.