С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
учебник Азия и Африка
| Əзербайжанда III—V ғасырларда негізінен феодалдық қатына-
стар қалыптасты. IV ғасырдың басында Солтүстік Əзербайжан хри- стиан дінін қабылдады. III ғасырдың ортасына қарай Əзербайжанның оңтүстігі Иранның қол астына көшті. V ғасырдың екінші жарты- сынан бастап Əзербайжанда Иран үстемдігіне қарсы көтерілістер жиіледі. Шаруалар салық ауыртпалығынан орман-тоғайларға, тауға қашты; феодалдардың иеліктерін талқандады. V—VIII ғасырларда Əзербайжанда өндіргіш күштер одан əрі да- мып, жетіле түсті. Ол елдің шаруашылығы мен мəдениетіне елеулі өзгерістер əкелді: құнарлы жерлер мен табиғи байлықтар кеңінен игеріле бастады, жасанды суармалы жүйелері салынды; металл өңдеу жетілдірілді, Апшерон жарты аралында мұнай өндіру бастал- ды. Ірі қалалар — Шарбан, Шамхор, Гянджа, Барда, Тебриз дамып, жетіле түсті. Қолөнершілер мен саудагерлер қалалардың негізгі əлеуметтік тобына айналды. VII ғасырдың ортасында Əзербайжанға арабтар шабуылы ба- сталды. VIII ғасырдың басында Əзербайжан араб халифатының қол астына көшті. Жергілікті халық ислам дінін қабылдамай, христи- ан дінінде қала берген əзербайжандардың көршілері — грузиндер мен армяндар жан басына салынатын жизья салығын төлеп тұрды. Оның мөлшері əр отбасынан бір динар болды. Сонымен қатар ис- лам дінін қабылдаған əзербайжандар сияқты, харадж деп аталған жер салығын да төледі. Бұл салықтарды арабтар жергілікті халықты сыртқы қауіптен қорғап, елдің ішіндегі тəртіптің сақталуын қадағалағаны үшін жинап отырды. 816 жылы Əзербайжанда парсылық Бабек басқарған көтеріліс болды. Ол 837 жылға дейін созылды. Бұл көтеріліске қатысушылар «қызыл жалаулылар» немесе «қызыл киім кигендер» деп аталды. Көтеріліс хурремиттер ілімінің жамылғысында өтті. Əлемнің екі негізінің (құдай мен жын-перінің, ізгілік пен зұлымдықтың) күресін 60 61 мойындаған жəне жекеменшік пен əлеуметтік теңсіздікке негізделген қоғамдық құрылысты зұлымдық негіздің туындысы деп есептеген секталар хурремиттер деп аталған. Бабек өзін құдай деп жариялап, халифаттағы биліктің шииттер қолына көшуін талап етті. Оның бұл талабына халиф əл-Əминнің уəзірі Фадл жасырын түрде қолдаушылық білдіріп, көтеріліске итер- мелеп отырды. Ат-Табари Əзербайжандағы Бабек билігі кезінде 150 мың мұсылман өлтірілді дейді. Бабекке қарсы соғысты халиф əл-Мамун 827 жылы бастады. Исфахандық бүлікшілер қол жинап, Əзербайжандағы Бабекке көмекке аттанды. Оның үстіне Əзербайжан мен Арменияның наместниктері де Бабектің көтерілісіне қарсы күреспей, бейқам қала берді. Тіпті Əзербайжандағы көтерілістен халифаттың назарын өз жағына аудару мақсатымен Византия арабтарға соғыс ашты. 837 жылы Византия императоры Феофил Евфрат өзенінің бойындағы екі қамалды басып алып, Дамаскіге дейін жетті. Бірақ византиялықтар Бабекті құтқара алмады. 837 жылдың аяғына жуық арабтың отыз мыңдық əскерінің қолбасшысы Афшин жүз мыңдық көтерілісшілерді айлакерлікпен жеңіп, Бабекті тұтқынға алды. 838 жылы қаңтарда Бабек Бағдадқа жеткізілді. Өлтірілерінің алдында халиф: — Не үшін, ит, бүлік шығарып, соншама мұсылманды қырдың?,— деп сұрағанда Бабек ырылдаумен ғана жауап беріпті. Араб халифаты əлсірегеннен кейін IX ғасырдың екінші жартысы мен X ғасырдың бірінші жартысында Əзербайжанда бірнеше дер- бес мемлекеттер құрылды. Олардың ішіндегі қуаттысы астанасы Шемаха қаласы болған Ширваншахтар мемлекеті болды. Закавказьедегі арабтар билігі IX ғасырдың екінші жартысында құлатылды. Бірақ 1071 жылы Закавказьені түріктер басып алды. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|