Сабақтың тақырыбы: Бұлшық ет қызметіне бейімделу. Ағзаның функциональды қорлары Сабақтың жоспары
жүктеу/скачать 0,71 Mb.
|
Физиология лек. жинағы
- Бұл бет үшін навигация:
- 12 Лекция Сабақтың тақырыбы: Шыныққандықтың физиологиялық сипаттамасы. Сабақтың жоспары: 1.Тыныштық күйдегі шыныққандықтың сипаттамасы.
- 2.Спорттық жұмысқа қабілеттілікті төмендететін факторлардың физиологиялық сипаттамасы.
| Пайдаланған әдебиеттер:
Спорт физиологиясы. Оқу құралы. Лесбеков Р.Б. Алматы, 2007 Спорт физиологиясы. Оқу құралы. Смайл М. Талдықорған, 2008 Спорттық физиология. Қазақ спорт және туризм академиясы. Оқу құралы ТайжановС.Қ.2006 Спорттық физиологияның әдістері. Қазақ спорт және туризм академиясы. Әдістемелік құрал. Қарақов А.2007 Бұлшықет жиырылу механизмі. Қазақ спорт және туризм академиясы. Оқу құралы 2008 Спортивная физиология: Учебник для институтов физической культуры. Я.М.Коша, М.ФиС 2010 №12 Лекция Сабақтың тақырыбы: Шыныққандықтың физиологиялық сипаттамасы. Сабақтың жоспары: 1.Тыныштық күйдегі шыныққандықтың сипаттамасы. 2.Спорттық жұмысқа қабілеттілікті төмендететін факторлардың физиологиялық сипаттамасы. 3.Салқын сумен шынығуды ағзаға әсерін физиологиялық негіздеу. Шыныққандықтың физиологиялық сипаттамасы. Адам ағзасы сыртқы факторлардың жан-жақты әсер еткеніне қарамай, өзінің ішкі құрылысын жоғары дәрежеде (қан құрамын, дене қызуын), бірқалыпты сақтап қалады. Үздіксіз сақтау қалпына бұзылған жағдайда адам ауруға шалдығады. Ағзада ауруға қарсы күресетін күш әлсіремеуі үшін, дененің шыныққаны пайдалы. Шыныққан дене ауруға қарсы күресу күшін жоғары дәрежеде сақтап, барлық уақытта сергек жүреді. Бүкіл жанұямүшелері жасына, табиғаттың яғни жыл мезгілдерінің ауысуына қарамай денені шынықтырумен машықтағаны дұрыс. Сонымен қатар әрбір адам шынығудың барлық түрлеріне, (күн, ауа, су) бейімделу қажет. Сондықтан да студенттерге шынығудың түрлері мен әдістерін ұсынамыз. Ауамен, сумен және күнмен шынығу үшін төменде жазылған ережені сақтаған жөн. Шынығуды қарапайым түрден бастап, (әуе ваннасы, суық сумен жуыну) сонан соң шынығу әдісін жоғарылатып, күрделі түріне көшуіміз керек. Салқын және мұзды суға түспес бұрын, 1-ші осындай дайындықтан өтіп, дәрігерден рұқсат алу қажет. Ауа райының жылы күнінде денені жалаңаштап жиі шынықтырып тұрған пайдалы. Таза ауада жиі және ұзағырақ жүру пайдалы. Бұл үшін былай киіну керек: дене қатты суықта не қатты ыстықты сезінбей бірқалыпты жүруі қажет. Өйткені ыстықтап тұрып бірден салқындаса суықтап ауыруы мүмкін. Жылдың суық кезеңінде бас киімді тастамаған жөн. Төсек орынды өте жұмсақ және жылы етіп қолайсыз. Жыл бойы терезе көзін үнемі ашық қалдырып, тек қатты аяздарда жартылай ашып, бөлмені желдетіп алған пайдалы. Күнәра таңертең және кешке аяқты жуып, салқын сумен шаюға қалыптастыру керек. Аптасына 2-3 рет салқын суда жүзіп немесе салқын суда қабылдаған суда. Денені шынықтарғанда қатты күш түсірмеу қажет. Қатты суықта денені үсіртіп немесе терінің көгеріп кетуіне, сондай-ақ күн сәулесінен дененің күйіп, қызарып кетуіне жол бермеуіміз керек. Күнмен шынығу. Күн сәулесі қатты тітіркендіруші күш болып табылады. Мұның әсерінен жалаңаш дененің ішкі құрылыс қызметінде күрделі өзгерістер болады: дене қызуы көтеріледі, тыныс алу тереңдеп жиілейді, қан айналымы кеңейеді, тер бөліну күшейеді және зат алмасу белсене қызметке кіріседі. Күн сәулесінің мөлшердегі әсері жүйке жүйесінің қызмет жағдайын сәуле радиатциясының күштілігін, алмасу процесін жақсартады. Мұның барлығы ішкі құрылыс қызметі дұрыстап, бұлшық еттің жұмыс қабілетін жоғарылатып, ағзаның ауруға қарсы күресін күшейтеді. Кейбір адамдар күнге ұзағырақ қыздырынып, оның соңы дененің күюіне әкеліп соғады. Күн ваннасын шектен тыс қабылдау ағзаның бұзылу қаупін туғызады. Атап айтқанда қанның азаюына, зат алмасудың бұзылуына душар етеді. Күн мен шынығуға машықтану үшін сатыла, жүйелі және мөлшерлі түрде бастаған жөн. Күн сәулесімен шынығуды бастамас бұрын, дәрігермен кеңескеніміз дұрыс. Шынығу алдында жылы күндері табиғат аясында денені машықтандырғанымыз жөн. Күн ваннасын қабылдау жазда таңертең (8.00-ден 11.00-ге дейін) желсіз, тынық жерде бастау керек. Дені сау адамдар үшін күн сәулесінің өткір түсетін жерінде 10-20 минуттан бірте-бірте 5-10 минуттан қосып, 2-3 сағатқа дейін жеткізіп шынығуы керек. Әр 1 сағат сайын көлеңкелі орында 15 минуттан дем алған жөн. Көңіл күйдің нашар сезілуі, әлсіздік, ұйқы мен тәбеттің бұзылуы, күн сәулесін ағзаның дұрыс қабылдамауы болып табылады. Ауамен шынығу. Ауамен шынығу, шынығудың ең қарапайым және оңай тәсілі. Ол ағзаның жақсы қызмет істеуіне, ауруға қарсы күресуін, тыныс алу қызметін, зат алмасуын, жүрек және қан тамырларының қызметін едәуір жақсартады. Мұндай шынығумен таза ауада шешінбей-ақ айналысуға болады. Бұл жыл мезгілінің және ауаның өзгеруіне тәуелсіз. Жаз мезгілінде орманда, саябақта, су қоймаларында көбірек болған пайдалы. Ал қыстың күні ауа таза және микробсыз болады. Қыс ауасында тыныс алу кезінде іштен ыстық леп шығу процесі күшейеді де, көмірқышқыл газын бөліп, ағза таза ауамен қоректенеді. Ең маңызды шынығу түрі ауа ваннасы. Бұл шынығу түрін желсіз жерде, ауа райының қолайлы күні қимыл қозғалыс түрінде жалғастырған жөн.
Ауа ваннасын жүйелі түрде қабылдауға кірісуші дені сау адамдар алғашқы айда мөлшерлі түрде пайдалана алады. Мұндай мөлшерді пайдаланып, ішкі сезі көмегімен белгілі бір мезгілде өзін-өзі бақылауы қажет. Мысалы, тоңу қаупі туғанда шынуғыды тоқтатып, тез арада киініп, денені қыздыратындай жаттығулар жасаған жөн. Сумен шынығу. Шындығына келсек су өмірдің қуаты. Салқын суда жүйелі түрде шомылу денені шынықтыру, бұл сергек жүрумен қатар денсаулық көзін таба білу. Азғана уақытымызды салқын сумен шынығуға бөлсек, соның өзі орталық жүйке жүйесінің жақсы қызмет жасауына әсер етіп, көтеріңкі көңіл күйде болуға қалыптастырады. Салқын су тері қан тамырларына бірқалыпты сіңуі (теріде адам қанының 3/1 бөлігі жинақталады) қажет. Бұл арқылы қанның бір бөлігі ішкі мүшелерде және миды орналасып, қышқылмен ағза клеткаларын қоректендіреді.Сіңіру, сонан соң қан тамырларының кеңеюі, яғни жүрек қан тамырларының қан айналымы кезінде жақсы қызмет жасауы болып табылады. Бұл талақты және бауырды жалпы қан айналымы қызметін атқару күшіне жұмылдырады. Салқын судың белсене әсер етуіне өкпедегі ауаны жаңартып, тыныс алуды тереңдетіп және қан құрамында гемоглабин санын көбейтеді. Сумен шынығуды бастар алдында аяқты, үйрету қажет. Сонымен қатар аяқты және тамақты салқын сумен шаю шынығудың жеңіл әдісі. Мұндай шынығуды таңертең немесе кешкі ұйқы алдында жасау қолайлы. Аурудан тұрған әлсіз адамдар үшін сумен шынығуды бастар алдында суды бөлме температурасында қабылдап, ағзаға салмақ түсірмеуі жөн. Шын мәніндегі дені сау адамдар үшін салқын сумен шайынуды және денені ысқылауды (бірінші салқын суды денені жарты минут ұстаған жөн) бірден бастауға болады. Сонан соң сатылып жалғастырып, 2-ай көлемінде 1,5-2 минут құрауы тиісті. Денені ысқылау сумен шынығудың ең жұмсақ түрі. Бұл жұмсақ ысқышпен немесе сулы сүлгімен орындалады. Бірінші қолдан бастап мойынды, кеудені, арқаны, аяқты ысқылап шығамыз. Ішті сағат тіліндей шеңбер жасап ысқылаған жөн. Шынығуды бастаушылар суда бөлме температурасында біртіндеп 2-3 аптаның көлемінде 10-12 төмендетуі керек. Дене ысқылауға үйренген уақытта салқын сумен шайынуға немесе душ қабылдауға болады. Дене салқынды сезінген кезде бірнеше жаттығулар жасап, тез арада денені жылытқан дұрыс.Аралас дшты қабылдауға (котрастный) машықтану (жылу және мұздай суды алмастыру) шынығудың тиімді түрі. Бұл температураның әр түрлі болуына тәуелді. Мысалы: қатты араласу душы 15 градус температурада, орташа араласу 10-15 градус температурада, әлсіз араласу 10 градус температурада. Дені сау адамдар орташа аралас душта бастап бірітіндеп қатты аралас душты бастап біртіндеп қатты аралас душты пайдаланғаны дұрыс. Қатты денсаулық қабылдамаған жағдайда дәрігерге көріну қажет. Ашық су қоймаларында шомылуда шынығудың ең қолайлы түрі. Бұл шынығуды жазда екі-үш аптаны жүйелі түрде шомылуға арнаймыз. Шомылу кезінде қызу қимылдап көп жүзген пайдалы. Жүзудің арқасында денеде массаж жүріп, бұлшық еттердің жұмыс істеу қабілеті артады да, ағза температурасын бірқалыпты ұстайды. Дені сау адамдар үшін шомылу мөлшері мынандай түрде ұсынылады.
Барлық жағдайда суық су 30-35 ккал м.кв- ден артпауы қажет. Мұндай суық суда шын мәнінде сау тез көндігіп, денсаулығына ешқандай қауіп төнбейді. Шомылудан соң басты кептіре сүртеп, су денені ысқылап және тез арада киіну қажет. Дене суықты сезінгенде жаттығу жұмысын жасап немесе жүгірген жөн. Дене жылулықты жақсы сезінгенде салқын судың ағзаға беретін нәтижесін байқауымызға болады. Шомылу процесінде денені қатты тоңуға дейін апармауымыз керек. Денеде бүршіктер пайда балғанда, үсу жағдайына апарып соғуы ықтимал. Қыс мезгілінде шомылу, шынығудың нәтижелі түрі болып қана қоймай, физиотерапия мен физиопрафилактиканың күшті әдісі. Шынығуға дайындық кезінде жоғары дәрежедегі салқын суды пайдалану ағзада зиянын тигізетінін есте ұстаған жөн. Сондықтан қысқы шынығуға дайындық кезде судың температурасын сатылап, мөлшерлі түрде пайдаланамыз. Қыс мезгілінде шынығуды ұйымдасқан түрде, қысқы шомылу тобының құрамында болып, машықтандырушының қолдауымен бастаған дұрыс. Бақылау сұрақтары: Шынығудың түрлері Салқын сумен шынығудың ағзаға әсері|? Қыс мезгілдерінде шынығудың қолайлы түрілері? жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|