Сайын Назарбекҧлы

 
193 
келген  кiсiмен  терең  тамырлы  тарихыңның  бiр  жерiнде  тағдырың 
тҥйiсiп  жатады.  Осы  арада  аталарымыздың  жҥз,  ру  сҧрасуы  туралы 
ойымызды ортаға сала кетелiк.
 
 
―Жҥзге  бҿлiнгеннiң  жҥзi  кҥйсiн‖,  –
 
дейдi.  Қандай  ауыр  сҿз…  Бiз 
аталарымыз  ру  сҧрасқанда  шетке  тебу  ҥшiн  емес,  керiсiнше  жаңа 
танысының  қандай  да  болмасын  ҿз  ҧрпағына  бiр  жақындығын  табу 
ҥшiн  сҧрайтынын  ҧмытқан  сияқтымыз.  Ал  сҧрасқандар  қазақтың  сан 
ғасырлық  тарихынан  екi  ел  арасында  болған  бiр  жақсылықты  тауып 
алып, ―қарға тамырлы қазақпыз‖ деп шҥкiршiлiк етiп жататын. Ендi бҧл 
кҥнде: ―Шырағым, руың кiм едi?‖ –
 
деп сҧрауға жаңағы ауыр сҿздi айта 
сала ма  деп  қорқатын болдық.  Халқымызды  бiрлiкке шақырған сҿздiң 
мағынасын  тҥсiнбеген  кейбiр  мҽңгҥрттердiң  ҿздерiнiң  ҧлттық  ҥрдiсiн 
ҧмытқанын  байқатпау  ҥшiн  бiреу  оны  есiне  салса  маңдайын  айырып 
жiберетiн  сойылы  қылып  алды.  Ҿзiмiзден  басқа  ешбiр  елде 
кездеспейтiн тҿл мҽдениетiмiздiң тамырына балта шабар бҧндай бҧра 
тартудың тигiзер пайдасынан зияны кҿп пе деп қаламын. Пиғылы арам 
адамдар ру  таратып  бiлмек  тҥгiл,  атасының  атын  бiлмесе  де,  қолына 
тҥскен  билiктi  есебiн  тауып  қарақан  басына  пайдалануға  тырысады. 
Бiрақ ол жҥзге бҿлiнгеннiң қырсығы емес, пасықтықтың қырсығы.
 
 
Адамды  адамға  бауыр  ететiн  дҽстҥрiмiздiң  бiрi  –
 
―ҿкiл  ата‖  мен 
―ҿкiл бала‖. Жетiм
-
жесiрге
 
қайырымдылық кҿмек кҿрсету мақсатымен, 
немесе  бiреулермен  жақындасу  мақсатымен  ҿкiл  ағайын  болғандар 
туған ҽке, туған баладан кем қатынаста болмаған. Ҿкiл ағайындардың 
бiр  рудан  болмағы  мiндеттi  емес.  Кез  келген  кiсi  жарлы
-
жақыбайға, 
жетiм
-
жесiрге  ҿкiл  ҽке  болады да,  ҿкiл  баласының  ҿз қолы  ҿз  аузына 
жеткенше  қамқорлығына  алады.  Ҿкiл  ағаындардың  балалары  бiр
-
бiрiне ҥйленуге болмайды. ―Ҽкемнiң ҿкiл қызы
 
едi‖ деп Сисембай деген 
кiсiнiнің ҽйелін
 
ҽкем ҿмiр бойы қатты қҧрмет тҧтып ҿтiп едi.
 
 
―Пiр ата‖ деген сҿз де кейбiр кiсiнiң қҧлағына тосын естiлуi ғажап 
емес.  ―Пiр  ата‖  деген  кiм?  Ол  –
 
ҽрекетiмен,  адамгершiлiгiмен, 
кiсiлiгiмен  ҿзiңнiң  ҥлгi  алған  адмың.  Кҿбiне  жақсы  кҿрген  ҧстазың. 
Мысалға мен ҿз басым жасы қҧрдасқа жуық болса да, алдымдағы бiр 
қарақшым  сияқты,
 
кiсiлiгi  мен  адал  пейiлiне
, 
дана  ақылы  мен  асқар 
талантына,  бас  имес  ерлiгi  мен  баладай  кiшiлiгiне,  кейде  қайыспас 
қаттылығы мен ақкҿңiл
 
аңғырттығына бола қырық жыл бойы табынып 
келе жатқан мектептес бiр жолдасымды ―пiр атам‖ деп есептеймiн.
 
 
Қалған  аталар  бойынша  тҥсiнiк  айтудың  қажетi  бола  қоймас, 
аттары айтып тҧрғаны сияқты, ҽркiмнiң мiндетi де анық.
 
 
Аспаннан тҥскен адам жоқ. Барлығымыз да
 
осы аты аталған жетi 
атаның,  солардың  ҧрпақтарының  арқасында  кiсiлiк  дҽрежеге  жетiп 
жатырмыз.  Кiсiмiн  деген  кiсi  жетi  атасын  бiлуi  жҽне  олардың  қуаныш, 
қайғысына  ортақтаса  ҿмiр  сҥруi  ҿз  басының  парызы  деп  есептесе 
керек.
 
 
Қазекемнiң:  ―Жетi  атасын  бiлген  –
 
жетi  рудың  қамын  жейдi‖,    –
 
деп мақалдайтын себебi де осыдан.
 

 
194 
 
Бҧ  кҥндердегі  «Жеті  ата»  тҥсінігін  қысқартылған,  қҧйрық
-
жалы 
кҥзелген  тҥрінде  айтатыны  секілді,  бабаларымыздың
 
«Жеті  қазына» 
атты  дҥние танымдық  философиясына  да  кейбіреулер  тҥзету  енгізуді 
жҿн  санайды.  Қҧрғақ  сҿз  болмау  ҥшін  мысалға  жазушы  Бегімбай 
Ҧзакбаев  мырзаның  «Жалаңтҿс  баһадҥр»  романының  13  бетіндегі
: 
«Ия... қарғам, жеті қазынаға –
 
ҽйел, ер жігіт, ілім
-
білім, жҥйрік ат, қыран 
бҥркіт,  берен  мылтық,  алғыр  ит  жатады»  деген  жолдарын  келтіре 
кетелік. Сонда бҧл қазына туралы кім ойланған? Ойланған ҽйел дейін 
десек ол ҽйел ҿзін кімнің қазынасына санап отыр
?  
 
Жалпы  қазына  тҥсінігі  адам  пенделеріне  пайдалы  заттар,  ҿте 
қымбат нҽрселер болса керек еді.
 
 
Біздің  естуімізде  Ҧлы  Жаратушы  адам  пенделері  ҥшін  жеті 
қазына жаратыпты. Олар –
 
Жер мен Аспан, Ауа мен Бҧлт, Кҥн мен Ай 
жҽне  Білім!  Қазақтар  мҧсылман  дініне  бейімделгеннен  соң  білім 
орнына Қҧран дейтін болыпты...
 
 
Ал  ҽлгі  жеті  қазына  деп  атап  жҥрген  иті  де,  қҧсы  да,  басқалары 
да Жер атауымен адамның бір қазынасына айналады екен...
 
 
 
 
 
 
4.9
. “Сардарлар”  ҧйымы қҧрылса…
 
 
 
Ендi
-
ендi  оңала  бастаған,  ендi
-
ендi  жаңа  сана  пайда  бола 
бастаған  шақта  қоғамдық  жаңа  тҿңкерiс  (бағымызға  қарай  бейбiт 
тҿңкерiс)  жерiмiзде,  елiмiзде  мiнез
-
қҧлқы,  iс
-
ҽрекетi,  салт
-
санасы 
ҿзгеше жаңа ҧрпақты ҿмiрге ҽкеле жатыр.
 
 
Таңертеңнен  кешке  дейiн  кҿлеңкелеп  отырар  тарапсыз  қарттар, 
iшiмдiк  андыған  бозбалалар,  ала  дорбасын  мойнына  салып  бҥкiл 
дҥние жҥзiн кезiп кеткен келiншектер, амалсыздықтан айнуандыққа аяқ 
басқандар…  Санаған  сайын,  атаған  сайын  жаның  тҥршiгетiн,  бҧрын 
кҿрмек тҥгiл естiмеген сан тҥрлi қылмыстар мен қылықтар…
 
 
Не iстеу керек?.
. 
 
Елдiң елдiк пiшiнiн қалай сақтап қалуға болады?..
 
 
Бҧл  мҽселелердi  қалай  жҥзеге  асыру  дҧрыс?..  Қазiргi  кҿзi  ашық 
азаматтардың бҧл сҧрақтарға жауап тауып беру негiзгi мiндетi. Осы ҥш 
сҧраққа  жауап  тапса,  онда  ҧлттың  ҧлттық  формасын  сақтап  қалу 
жҿнiнде  iстелiнер  жҧмыс  жоспарын  айқындап,  оны  кiмдер  iске  асыра 
алатынын дҽл басу мҥмкiндiгi пайда болар едi.
 
 
Бiздiң  естiмiш  ҽңгiмелерден  жақсы  бiлетiн  бiр  нҽрсемiз,  ол  –
аталар ҽртҥрлi ҿнерге жастарын ҽдейi дайындаған жҽне жарыс ҿткiзiп 
отырған,  тiптi  мешкейлер  мен  ҿтiрiкшiлер  бҽсекесiн  ҿткiзетiн  болған. 
Елдiң  –
 
сасқанда  арқа  сҥйерлiктей  сҥйеуi,  ерегесте  қарсыласын  қақ 
бҿлiп  тастар  сенiмдi  алмас  қылышы,  қара  басының  қамынан  ел 
мҥддесiн жоғары қоятын сенiмдi жандары болған Бҧлар кiмдер едi?… 
Ел аоасынан кездейсоқ тҽрбие алып шыққандар ма?…
 

 
195 
 
Ҽлде табиғи дарындарымен кҿзге  тҥскендер ме?…
 
 
Бiздiң 
пайымдауымызша 
ата
-
бабамыз 
ҿз 
ҿнерлерiмен 
мҽртебесiн  биiктете,  ауыртпалығын  арқалап  кете  алатын,  ел  басына 
кҥн туғанда етiгiмен су кеше, ауыздықпен су iше алатын, керек болса 
―малым  жаным  садағасы,  жаным  арым  садағасы‖  дейтiндей  қимылға 
бара  алатындарды  ел  iшiнен  кездейсоқ  iздемеген,  оларды 
дайындаған.
 
 
Октябрь  Революциясы,  одан  арғы  екi  жҥз  жылдық  орыс 
отаршылығы кезiнде бҧл  ҽдiстер жойылып, тек қана кейбiр жекелеген 
элементтерi сақталып қалған.
 
 
Мысалы:
   
хан,  тҿре  тҧқымдарын  қамқорлауды  қорғауды 
мойнына  кҿтерген  тҿлеңгiттер  суыт  хабар  кезiнде  кҥндеп  емес  айлап 
аттан  тҥспейтiндер,  болашақты  болжайтын  жҧлдызшылар,  бақсылар, 
кҧсбегiлер,  атбегiлер…  не  тҥрлi  тҧқым  қуалаған  ҿнерлiлер  мен 
қасиеттiлер… бҧлардың барлығы да ҧлттық тамырдан нҽр алып, дами 
берген, жетiле берген.
 
 
Тек қазақстанда ғана емес, ҽрбiр ҧлтта, ҧлт дiңгегiндей,   рухани 
ҿзегiндей  атпал  азаматтар,  сондайларды  тҽрбиелейтiн  қауымдар 
болған. Орыс дворяндары, поляк шляхтерi, жапон самурайлары, қазақ 
сардарлары –
 
соның дҽлелi.
 
 
Кҿп жылғы отаршылық саясат қырсығынан мҽңгҥрттене бастаған 
қазақ  халық  ендiгi  жерде  ҿздерiнiң  ҧлттық  ҥодiстерiн  еске  тҥсiрiп, 
жақсы жағын жаңа заманға лайықтап ала алса, ондай iс болашақ ҧрпақ  
қамы болмақ. Ол ҥшiн мектеп жасындағы балалар мҥше бола алатын 
ҧйым қҧрған дҧрыс деп есептеймiз. Абырой
-
атағын жоғары ҧстау ҥшiн 
ҧйымға  ең  ҥздiк  ең  тҽртiптi,  ең  кiшiпейiл,  ең  iзеттi,  ең  қайырымды,  ең 
отансҥйгiш жастар қабылданса…
 
 
Ҧйым атын –
 
―Сардарлар Одағы‖ деп атаса.
 
 
―Сардарлар  Одағына‖  мҥшелiкке  13  жастан  бастап  қабылданып, 
аталарымыздың  ―он  ҥште  отау  иесi‖  деген  қағидасын  негiзге  алса… 
Бастауыш  мектеп  балалары  13  жасқа  дейiн  соған  дайындық 
барысында  тҽрбие  алса…  Мектеп  бiтiргендер  сардарлықтан  кетпей 
жаңа  барған  аймағында  мҥшелiкке  тҧрса…  Бҧл  Одақты  ҽрбiр  аудан 
аймағында қҧрып, бiрақ есепсiз кҿбеймеуiн қадағалауды ҿмiрге ҽкелсе:
 
 
Сардарлыққа қабылдауды мына қҧжаттар арқылы iске асырса:
 
Мемлекеттiк тiлдi бiлетiнiн жҽне 4 пен 5
-
ке оқығанын растайтын куҽлiк.
 
Iзгiлiгiн,  мiнезiн  растайтын  ауыл,  не  аудан  ақсақалдарынан  растама, 
мiнездеме.
 
 
Ҥш сардардан кепiлдеме.
 
 
Спорттық жетiстiктерi туралы анықтама.
 
 
Ҧстазының кепiлдемесi.
 
 
Денсаулығы туралы анықтама.
 
 
Ҿзiнiң арызы мен ата
-
анасының келiсiмi.
 

 
196 
 
Сардарға ҿткен
 
тарапты жасқа бҥкiл ҿмiр брйы тындырған iстерi 
тiркелетiн  iс
 
қағазы  ашылады  да,  iскерлiгi  мен  iзеттiлiгi,  бiлiмi  мен 
отансҥйгiштiгi жҽне басқа қасиеттерiнiң негiзi сол қҧжатта жазылады.
 
 
Сардар  куҽлiгi  –
 
ел  ҥшiн  қҧрметтi.  Ондай  куҽлiк  иесi  –
 
денi  сау, 
жаны  iзгi,  еңбекқор,  талантты,  батыл,  қайырымды  жан  оетiнде 
қабылданбақ. Сардарға мҥшелiкке жас бойынша шек жоқ. Елге сiңiрген 
еңбегi, iзгiлiк ниетi кез
-
келген адамды сардар ете алады.
 
 
Сардарлар  ҧйымы  ҿздерiнiң  сенiмдi  мҥшелерiн  ҽр  тҥрлi 
мансапты жҧмыстарға ҧсына алады.
 
 
Алғашқы  қауымдасу  кезiнде  ҧйым  жҧмысын  ҧйымдастыруды,  
уақытша,  бiр  жауапты  Отансҥйгiш,  ҧлтжанды,  жан
-
жақты  бiлiмi  бар 
кiсiге тапсырады. Ҧйымның басшылығына сҿз ҿнерi мен бiлiмi, iзеттiлiгi 
мен  қайырымдылығы,  iскерлiгi  мен  талабы,  Отансҥйгiштiгi  мен  дiни 
тҥсiнгi озық адамдар таңдалады.
 
 
Сардарлар  бiлуге  тиiс  (жастарына  байланысты)  мiндеттi  тҥрде 
бiлiм,  ҿнер  кҿлемi  белгiленедi.  Мысалы  орта  мектеп  бiтiрген  ҽрбiр 
сардар он мың жол ҿлең бiлуi, тарих, география, тағы басқа пҽндерден 
мектеп программасынан тыс ҽдейi жасалған программаны игеруi тиiс.
 
 
Мҥшелiкке  қабылдау  Қазақтанның  бостандық  алған  кҥнi 
ҿткiзiледi. Сардарларды ҽскерге шығарып салу бҥкiл Одақ ҥшiн негiзгi 
жҧмыс.  Қызметке  араласқан  сардарлар  мҥшелiк  жарна  тҿлейдi. 
Сардарлар  мемлекеттiк  қаулыларға,  Республиканың  негiзгi  заңына 
қарсы шықпайды.
 
 
Сардарлар 
Қазақтан 
Республикасының 
Конституциялық 
мемлекетiне  оппозициялық  ҧйымдар  мен  партияларға  мҥше 
болмайды.  Мҥше  болғысы  келген  жайдайда  ҧйымнан  ҿз  еркiмен 
шығады.
 
 
Бҧл  мақала  кҿпшiлiктен  қолдау
 
тауып  жатса  ―Сардарлар‖  мен 
―Сардарлар  Одағы‖  ҧйымының  жарғысын  дайындауға  негiз  бола 
алады деп ойлаймыз.
 
 
 
4.10
. Қазақ –
 
мәңгілік мекені ҥшін ҥй салатын халық 
 
 
 
Ҿзіңіз туралы айтып берсеңіз.
 
 
Бізді 1992 жылы Маңғыстауда Абыл, Досан кҥмбездерiн, 19
93-95 
жылдары  Семейде  Абай
-
Шҽкҽрiм  кесенесiн,  1997  жылы  Шымкентте 
Домалақ  ана,  1999  жылы  Атырауда  Сарайшық  хан  ордасы  тарихи 
ескерткiштерi қҧрылысын салды
 
дейді
. 
 
Бiрнеше  пьеса,  ҿлең  жинақтарының  авторы,
 
―Маңғыстау 
мҧралары‖  атты  ҿнер  энциклопедиясы  мен  ―Маңғыстау  сҽулет  ҿнерi‖ 
томдарын қҧрастыру ҥстiнде, ―Қҧрмет‖ орденiнiң иегерi
 
дейді
. 
 
 
10  жыл  iшiнде  айтулы  кесене,  кҥмбез,  ҿлең,    пьеса,  естелiк 
тудырып ҥлгеруге ерекше бiр оқиға ҽсер еткен шығар?
 

 
197 
 
1989 жылы ауыр науқасқа шалдықтым. 
 
 
1992  жылға  дейiн  бірнеше  операциялардан  аман  ҿтiп,  екінші 
группа  мҥгедегі  атанып,  бҥгiнгi  кҥнге  жеттiм.  Содан  бастап  жҧмыс 
жасаған  жоқпын.  «Парыз»  атты  шағын  мекеме  қҧрып,  кесенелер 
салумен айналыстым.
 
 
Сол ауырған жылдары жазғандарымды қарап отырсам, ешқандай 
жабырқау,  мҧңаю  деген  болмапты.  Содан  ой  келдi:  ―Ай,осы,  менi 
аурудан  ата
-
бабам  аруағы  алып  қалды.  Алла  тағала  ниетiме  алып 
қалды.  Ендi  мен  солардың  аруағына  еңбек  етейiн.  Ҽрi  қоғам  ҿзгерiп, 
рухани  тiрлiгiмiзге  ҥлес  қосуға  жағдай  туғызып  отыр  ғой.  Менiң 
қолымнан не келедi? Менiң  қолымнан келетiн
i 
–
 
сағана салу. Аруаққа 
еңбек  етпедiм  десем,  ҧят  болар.  Бiрақ,  мен,  негiзiнен,  қазақ  халқына, 
дҥние жҥзiнде тендесi жоқ ҧлттық сҽулет ҿнерiне ҥлес қостым. Егерде 
қазақ халқының дҥние жҥзi мҽдениетiне қосқан рухани жетiстiгi болса, 
оның  бiреуi  –
 
аруақтарға  салған  сҽулет  ескерткiшi.  Бҧның 
философиялық  мағынасы  бар.  Мысалы,  жер  бетiнде  кез
-
келген 
байыған  ел,  халық  ҿзiнiң  басына  ҥй  салады,  керемет  зҽулiм  сарай 
тҧрғызады.  Ал,  қазақ  халқының  ҧлылығы,  оның  философиясының 
кҥштiлiгi сондай, мына ҿткiншi ҿмiрде уақытша баспана –
 
киiз ғана тiгiп 
алады.  Онда  да,  оның  ҿзi  ғаламның  кiшкентай  моделi  –
 
дҿңгелек 
болып  келмей  ме!  Киiз  ҥй  –
 
дҿңгелек!  Дҥние  –
 
дҿңгелек!  Осы 
философияны  тҥсiнген  халық  –
 
қазақ.  Ҿзiнiң  басына  бҧдан  артық  ҥй 
салмайды. Себебi, бҧл
 
ҿткiншi ҿмiр. Бҧл –
 
жалған ҿмiр. Қазақ мҽңгiлiк 
мекенге  мҽңгiлiк ҥй салады. Ата
-
анасы жалған дҥниеден бақи дҥниеге 
кҿшкенде  ҧрпағы,  бала
-
шағасы  басын  қарайтуға  ниеттенедi.  Мҽңгiлiк 
ҿмiрде  жайлы  жатсын  деп.  Ҧлы  деп  жҥрген  ҥндi  халқы  мҽйiттi  ҿртеп, 
кҥлiн суға шашады. Басқа халық басқаша жасайды.
 
 
Бiздегi Алтын адамның мҽйiтiмен бiрге тарих тiрiлiп жатыр. Мiне, 
мен  сондықтан  да  қолымнан  келгенiнше,  ата
-
бабаның  мҽңгiлiк,  ҽрi 
бiздiң  халыққа  ғана  бiткен  тҿл  ҿнер  –
 
сағана  (кесене,  қҧмбез…,  тiзе 
берсе  100
-
ге  тарта  аты  бар  –
 
ҥштас,  бастас,  кҿктас,  бесiктас, 
дулығатас, қҧлпытас…, ең ҥлкенi кҥмбез) тҧрғызуға бел байладым.
 
 
Бҽлкiм, аңыз, ақиқат болуы, о да мҥмкiн. Сыртқары жерде ―қазақ 
деген қай халық?‖ деп сҧраса, келесi бiреуi ―ҿлгендерiне қала салатын 
халық дейдi екен‖ деген сҿз де бар халық арасында, сіздің ойыңыз.
 
 
О!  Мiне,  оған  арланбау  керек!  Мақтану  керек!  Маңғыстаудағы 
қазақтар  мекенiне  1950  жылдары  ғана  орыстар    барған.  Мҧнай 
ашылғаннан  кейiн.  Ҽйтпесе,  бҧрын  ҿздерiнiң  қаймағын  бҧзбай, 
қаспағымен  тҧрған  қазақ  едiк.  Сол  қазақтың  ерте  заманнан  берi  ата
-
бабаларына,  аруақтарына  салған,  тастан  ойған,  нетҥрлi  ҽдемi,  сҽндi 
ғимараттары  бар.  Ендi  сол  қазақ  халқына  осы  ғимараттардың  сҽулет 
ҿнерiнiң  ҥлгiсi  екендiгiн,  ол  –
 
қазақтың  рухани  байлығының  бiрi 
екендiгiн  ҥгiттейтiн  қалай  болғанда  да  бiр  кiсi  керек  қой.  ―Ол  кiсi  мен 
едiм‖  деп  ешкiм  шықпайды.  Оны  заман  тудырады.  Оны  тарих 
тудырады.
 

 
198 
 
…Бҥгiнде  республика  ҿз  қамқорлығына  алған  25
-
27  мындай 
ескерткiш  бар  екен.  Соның  67%
-
i  Маңғыстауда.  Ал  осындай 
ескерткiштерге  қамқоршы  болатындай  кiсi  Маңғыстаудан  шықса,  оны 
жаратқан маған сҽйкестендiрсе, ол кездейсоқтық па?!
 
 
1829-
1876  жылдары  ҿмiр  сҥрген  Досан  батырға  1992
 
жылы 
кесене  тҧрғыздық.  1777
-
1864  жылдары  ғҧмыр  кешкен  Абыл  ақынға 
1992 жылы кесене салдық. Екеуi де Маңғыстау топырағында жатыр.
 
 
1990  жылдан  бастап  Маңғыстаудың  ақ  тасынан  бҧлардан  ҿзге 
бiрнеше  кесене,  сағанатам  салдық.  Мысалы,  ҽсiресе,  Семей  ҿңiрiнде 
бiрқатар  ескерткiштер  тҧрғызылды.  Мен  ҿз  қаражатыма  1993  жылы 
Дiлдҽ  мен  Ҽйгерiмнiң  сағанатамын  салып,  сыйлыққа
 
тарттым.  Сол 
жылы  Аралтҿбе  мекенiнде  Ақылбай  Абайҧлына  сағанатам  салдық. 
1994-
95 жылдары Мҧхтар Ҽуезовтiң ата
-
анасының басына орнатылған 
Бҿрлiдегi  ―Омархан
-
Нҧржамал‖  кесенесi  салынды.  Ал  1995
 
жылы 
Жҥрекжота  маңында  ҚР  Президентi  Нҧрсҧлтан  Назарбаевқа  қазақ 
халқы
 
атынан берген халық ақыны  Шҽкiр Ҽбеновке де ҿз қаржыммен 
сағанатам салдым.
 
 
Ал,  Жидебайдағы  Абайдың  150  жылдығына  арнап  салынған 
―Абай
-
Шҽкҽрiм‖  кесенесiнiң  бас  архитекторы  Бек  Ибраев  қҧрылыс 
жҥргiзуге сiздi ҿзi таңдады ма?
 
 
Бек  екеумiз  Маңғыстау  ескерткiштерiн  барып  кҿрдiк.  Бiрден: 
―Сҽке,  мен
 
Абайдың  150  жылдығына  арналған  конкурсқа  қатысып 
жатырмын.  Ҧтып  алсам,  қҧрылысын  жҥргiзiп  бере  аласаң  ба?‖  дедi. 
Мен:  ―Қҧрылысқа  не  пайдаланбақшысыз?‖  дедiм.  ―Маңғыстаудың 
ҧлутасын‖.  ―Жоқ,
 
мен  онымен  жҧмыс  iстемеймін.
 
Маңғыстауда  Ҿзен 
дейтiн  жерде  ақтас  бар.  Ҿзi  сҥттей  аппақ  сазбалшық  сияқты  иленiп, 
даяр  жатыр.  Керек  қалыбынды  тез  келтiре  аласың.  Ауаға,
 
желге 
шыққан  соң  сырты  қатая 
 
бередi.  Ҽрi  кез
-
келген  бояуды  бойына  тез 
сiңiрiп  алады.  Осындай  ақтаспен  1000  жыл  бҧрын
 
салынған  Римнiң 
ҥйлерi  ҽлi  тҧр»
. 
―Олай  болса,  мен  жобамның  алғашқы  нҧсқасын 
ҿзгертейiн‖  дедi.  Ақырында  конкурска  тҥскенде  ҿзгертiлген  жобаның
 
нҧсқасына орай, ҧтып шықты. Бас
 
қҧрылысшы болып мен бекiтiлдiм.
 
 
Уақыт  таяп  қалды.  Бек  жобаны  2
-
3  бет  қағазға  тҥсiрiп  қолыма 
бердi.  Ал  мҧндай  аса  iрi  қҧрылысты  жҥргiзу  ҥшiн  нешетҥрлi  жобалар 
жасалуға  тиiс.  Ҿндiрiстiк  жоба,  технологиялық  карта,  жҧмысты 
ҧйымдастыру жобасы, календарлық жоспар, т.б. Оның бiрi жоқ. Ал мен 
Б.Ибраевты тҥсiнiп, iстi қалай бастауды жоспарлап ҥлгердiм.
 
 
Жобадағы  кесененi  ҧлутаспен  кҿмкерудiң  орнына  ақтас 
пайдалану  есебiнен  бiрталай  ақша  ҥнемделдi.  Б.Ибраев  бастапқы 
жобаны  да  соған  бейiмдеп,  ―қҧрылысшы  С.Назарбековтiң  сҧрауы 
бойынша қҧрылыс жҧмысының қаражаты осыншама кемiтiлсiн‖ деп қол 
қойды.
 
 
Ҽрине,  ҥлкен  жҧмыс  болған  соң,  уақыт  тар  болған  соң  бiраз 
ҽттеген
-
айлар  болды.  Бiрақ  мындаған,  он  мындаған  адам  сен  салған 
кесенеге  сонау  жақтан  келiп,  қолын,  бетiн  тигiзiп,  рухани  тазаланып 

 
199 
жатқанын кҿргенде бҥкiл шаршағаның, сенiң ҿз ҿмiрiндегi қателiктерiң, 
бiреуге ренжiгенiң –
 
бҽрi
-
бҽрi тазарып, сенiң уақытың, ҿзiңнiң жасаған 
iсiң  халықтың  мҧқтажына  асқанын  кҿргеннен  артық  бақыт  жоқ. 
Кесенеге  қарай  ағылған  халықты  кҿрiп  тҧрып,  ананы  мен  салдым, 
менiң еңбегiме келiп жатыр дегенi кҿрген кездегi бақыт –
 
бақыттың биiк 
шыңы.
 
 
Дегенмен, осы жолы ҿкiнiшiңiз бар ма?
 
 
Ҿкiнiшiм,  ҽрине,  бар!  Ҥлкен  ҿкiнiшiм  –
 
бҧл  кесене  қазақы  ҧлттық 
нышан
 
ҥлгiсiнде  жобаланбады.  Бiрақ,  қуанышым  да  бар.  Сол  жолғы 
еңбегiмдi  елеп,  ―Қҧрмет‖  орденiн  алдым.  Абай  тойына  келiп,  кесененi 
кҿрген  шымкенттiк  жiгiттер  Домалақ  ананың  кесенесiн  салғызу  ҥшiн 
маған қолқа салды. Бiр жылдан кейiн бардым. Домалақ ана кесенесiн 
ҿзiмше бiр қҧлшыныспен салдым.
 
 
Мен Абай кесенесiн салып жҥргенде туған балаларға Абай деп ат 
қойдым.  Қызымнан  туған  жиенiмнiң  атын  да  Абай  деп  қойдым.  Ал 
Домалақ  ана  қҧрылысын салғанда  7
-
8  қыз  баланың  атын  Нҧрила  деп 
атадым. Бҧл Алланың нҧры деген сҿз.
 
 
Ҿз  балам  Нҧрлан,  ақын  Темiрхан  Медетбековтiң  дарынды 
сҥретшi  баласы  Заңғар  жҽне  Есбердi  деген  жiгiттер  салуға  қатысты 
бҧл жҧмысқа.
 
 
Жалпы,  менiң  ҿз  ҽкем  шебер,  ҽкемнiң  ҽкесi  Сҽрсен  де  шебер 
болған.  Менiң  ҽкем  Ҽбiш  Кекiлбаев  оқып  оқып  бiтiрген  Ҧштаған  10 
жылдық мектебiн табиғи тастан
 
қалап, салып шыққан. Сонда қасында 
мен  жҥрдiм.  Қазiр  ҿз  ҧлым  Нҧрланда  шебер,  ол  қолға  алған  затын
 
менiң  кҿкейiмдегiден  де  артық  етiп  салып  шығатынына  кҿзiм  анық 
жетедi. «Домалақ ана» Нҧрланның қолынан шықты.
 
 
Домалақ ана кесенесi кедергiсiз жақсы бiттi ме?
 
 
Негiзi,  ҧлттық  жобамен,  ҿз  ойымдағыдай,  рахаттанып,  тамаша 
салдым. Бiрақ
 
мҧнда да пендешiлiктер болмай қалған жоқ. Қаржысына 
да,  қҧрылысына  да  бiрде
-
бiр  кҿмек  бермеген  со  кҥздегi  облыс 
басшылығы  бҧл  кесененiң  ашылуына  мiндеттi  тҥрде  мемлекет 
басынан  лауазымды  адам  келiп  қатысады  деп  аттай  2  жыл  кҥттiрдi. 
Ашылады деп шақырып, Маңғыстаудан 2 рет келдiм.
 
 
Ақыры  Ҽбiш  Кекiлбаев  келiп  ашты.  Мен  кейде  ренжiсем 
айналамдағылар:  ―Ей,  сен  не  дейсiң?  Баяғы  заманда  шеберлердiң 
қолын  шауып,  кҿзiн  ағызып  жiберген.  Ендiгҽрi  мҧндай  қҧрылыс 
салмасын деп. Сен тiрi жҥргенiңе қуанбайсың ба, қайта‖ дейдi ҽзiлдеп.
 
 
Ҽ.Кекiлобаевтың  ―Махаббат  мҧнарасындағы‖  шебердiң  де  кҿзiн 
ағызып  жiбермей  ме!  Мына  жалған,  уақытша  ҿмiрде  солай,  қызым. 
Шебердiң,  ҿнер  адамдарының  ҿмiрдегi  орны  қиын,  тар…  қай
-
қайсысының да.
 
 
Бiр  ҿкiнiш,  бiр  қуанышқа  орай,  ол  рас…  Сiз  ҿнерiңiздi,  ҽсiресе, 
―хан  ордалы  Сарайшық‖  кесенесiнде,  оның  мемориалдық  кҥмбезiнде 
ерекше кҿрсеттiңiз. Бҧл нешiншi туындыңыз?
 

 
200 
 
Бҧл,  ҿзi,  тағы  да  кездесоқтық  емес  шығар.  Арқаның  данасын  –
 
Абайын,  Қаратаудың  анасын  –
 
Нҧриласын,  Атыраудың  тарихын  –
 
Сарайшығын  салдым.  Ҥш  жҥзге  ҥлкен
-
ҥлкен
 
ҥш  ескерткiш 
тҧрғызыппын.
 
 
Сарайшық  –
 
Алтын  орданың  астанасы,  Сарайшық  –
 
Ноғай 
ордасының астанасы, Сарайшық –
 
қазақ хандарының астанасы!
 
 
Сарайшық дегенi –
 
кiшi астана деген сҿз.
 
 
1997  жылдан  бастап  жоба  жасап,  ҽркiмдерге  барып,  Мҽдениет 
комитетiне,  Премьер
-
министрге  апарып  жҥрдiм.  ―Осыған  ақша 
бҿлiндер,  кесене  салайық‖
 
деп  сҧрадым.  Бҧл  ҽңгiмеден  Иманғали 
Тасмағамбетов  хабардар  едi.  Қаражат  мҽселесi  шешiле  қоймады. 
Иманғали  Атырауға  алғаш  ҽкiм  боп  келгенде  бiрден  менi  шақыртты: 
―Ал, ақсақал, баяғыдан берi айтып жҥрген нҽрсеңiз Сарайшық едi ғой. 
Алда мҧнай мерекесiнiң 100 жылдығы келе жатыр. Анау қолыңыздағы 
жоба тым кҿлемдi, ҥлгермеймiз. 1
-
мамырдан қыркҥйектiң 1
-
iне дейiн 4 
айдың  iшiнде  бiтетiн  болсын,  кiшкентай  мешiт,  кiшкентай  мҧражай 
жетедi.  Ҽрi  ол  зират
 
басында  емес,  қаланың  iшiнде  болу  керек, 
халыққа  рухани  қызмет  етсiн‖  дедi.  Содан  мен:  ―Хан  Ордалы 
Сарайшықтың бас архитекторы
  
Тасмағамбетов‖
 
деймін
. 
 
…Бiр  кҥнi  Иманғали  кеп  қалды.  ―Сҽке,  анау  археологтар  қазба 
жҧмыстарынан  керемет  бiр  жаңалық  тауыпты,  барып  келейiк‖  дедi. 
Қасымда  немерем  –
 
Абайым,  ҧлым  Нҧрлан  бар,  тҿртеумiз  бардық. 
Кiшкентай  Абайды  сыртта  қалдырып,  ҥшеумiз  тҿменге  тҥстiк.  Iшi 
сондай  керемет  шеберлiкпен  ҿрiлген
 
кҿрханада
 
2  мҥрде  жатыр  екен. 
Иманғали толқып: ―Қасымхандiкi емес пе екен мынау‖ дедi.
 
 
Сарайшықта
 
қазақтың  9  ханы  жерленген.  Ҽз  Жҽнiбек  хан, 
Қасымхан сонда жерленіпті
. 
 
Кезiнде  Ермактың  бандылары  Сарайшықты  қиратып,  қҧлатып, 
ҿртеген  ғой.  Сол
 
жерде  хан  зираты  деген  арнайы
 
ҽдемi  қалашық 
болған екен. 
   
 
Мына  кеңiстiкте  артық
-
ауыс  ештене  жоқ.  Бҽрi  де  ҿлшеулi. 
Санаулы.  Дҥние
-
кезек.  Ауысып  келiп  отырады  деседi.  Ендеше.  Мына 
қоғамда сҽл қиналып, қысылып қалған ҽрбiр халық иығын ҿзгелермен 
теңестiрiп қатар тҧрсам екен деп тiлейдi.
 
 
Заманында  Алтын  орда  хандары  сол  кездегi  ҿзге  мемлекет 
басшыларын  тағайындаған.  Дҥние  жҥзiн  билеген  ғҧн  заманындағы 
дҽуiрден кейiн қҧлдырап, бҥгiнгi кез синусиудтан кҿтерiлiп келе жатқан 
кезiмiз шығар.
 
 
Бҥгiнде  халық  бҧрынғыдай  дағдарыстан  қансырап  қалған  жоқ. 
Бiрте
-
бiрте  шығып  келедi.  Иҽ,  рас.  Бҧл  дҿңгелек  дҥниеде  ешнҽрсе 
ешқайда кетпейдi. Жақсы адамның сҿзi ешкiм тыңдамаса да ешқайда 
кетпейдi,  ауада,  кеңiстiкте  тҧрады.  Сҽтi  тҥскенде  нысаналы  жерге 
қонады.  Ауыздан  шыққан  сҿз  тҥгiлi  ойға  алған  ой  да  солай.  Қазақта 
ниет, пиғыл деген болады ғой. Ниетi жаман адамға да, пиғылы жақсы 

 
201 
адамға  да  ойындағысы,  санасындағысы  ҿзiне  қайтып  келедi, 
жоғалмайды.
 
 
Бата  тиген,  тiлегi  орындалған  деген  бар.  Бекер  емес.  Мҽселен, 
Алла  тағала  Жердi  жаратқанда  қолына  қайла,  кҥрек  алған  жоқ  қой. 
Ойлады,  айтты
 
–
 
жаралды.  Демек,  ойдың,  ниеттiң,  сҿздің  керемет 
қҧдiретi.  Адамды  да  ҿзiне  ҧқсатып  жасады.  Адам  ойындағысын 
орындайды. Ой –
 
ҧлы кҥш.
 
 
―Ҿлi  –
 
риза  болмай,  тiрi  –
 
байымайды‖  дейдi.  Ол  рухани 
байлықты  тҿмендетпеу  мақсатында  шыққан  ой.  Аруаққа  да  рухани 
еңбек етсең, ниетiң игi болса, жарлы
 
болмайсың.
 
 
 

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: