Сайын Назарбекҧлы

 
216 

 
қҧранды  ҧлттарды  қҧрап,  ел  татулығын  қамтамасыз  ете  алғаны 
ҥшін; 
 

 
ҽртҥрлі діндер сыйластығын қалыптастыра алғаны ҥшін;
 

 
саясаттағы кҿрегендігі ҥшін; 
 

 
адамдарға кҽсіпкерлікке ҧмтылдырар жағдай туғызғаны ҥшін; 
 

 
лай суды тазартып, жаралы жондарды кҿгертіп жатқаны ҥшін;
 

 
ауыр кезеңнен аман ҿтіп, ел  еңсесін кҿтере бастағаны ҥшін...
 

 
ен далаға шекара қазықтарын қақтырып даламызды Отанымызға 
айналдырып  бере  алғаны  ҥшін  –
 
Қазақстанның  бірлігі  мен 
берекесін  аңсайтындар  атынан  рахмет  айтқанымыз  орынды  деп 
ойлаймыз.
 
 
Рахмет, Сізге, Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы!..
 
 
 
Қазақтар ес жиып етек қымтайтын жобаға жеткеннен бастап
-
ақ:
 

 
алдымен ҽлемді жаратқан Ҧлы Жаратылыс алдында;
 

 
содан  соң  дархан  ел  мен  байтақ  жерді  мирасқа  қалдырған  ата
-
баба  алдында  кішілік  сезімде  болу  бар  қазаққа  жарасар  қасиет 
деп есептеген халық.
 
 
Қазақ халқы ғажайып қанағатшыл халық... 
 
 
Қазақ  халқы  ешкімге  ҧқсамайтын  мҽдениет  пен  ҽдебиетті  мҧра 
еткен  ел.  Сол  ата
-
бабаларымыздың  біздерге,  ҧл
-
қызына,  ҽдеті  мен 
салтын  ҧғындырғанын,  ҧрпақ  жҥрегіне  діні  мен  сенімін  дарытқанын  
сезіне  ҿмір  сҥру  бабалар  рухы  алдында  мойында  борыш,  жҥректе 
парыз барын мойындай бастаудың, ержету мен саналылы ҿмір сҥрудің 
басты белгісі. 
 
 
Осы  парызды  ойлай,  осы
 
борышты  сезіне  еңбек  ету  адамды 
―Азамат‖ атандырар қҧрметті сатыға кҿтермек.
 
 
Сондай  парыз  бен  борыш  бар  екенін  ҧмытқандардың  есіне 
тҥсірерліктей,  есіндегілерге  еркін  еңбек  етуге  жағдай  туғызарлықтай 
халқымыздың  азаматтық  болмысын  қалыптастыруға,  жастарымыздың 
ҧлтжандылық  санасын  сомдауға  ―Мҽдени  мҧра‖  бағдарламасы 
қабылданған  кҥнінен  бастап  кірісіп  кетті.  Енді  тек  қана  бір  сҽттік 
абырой
-
атақ  ҥшін  жанталасатын  жалған  патриоттар  мен    мҽдени 
мҧраның ҽуейі жанашырларынан сақтану керек екенін ҧмытпау қажет.
 
Қазақ  халқының  ең  басты  мҽдени  мҧрасы  Қожа  Ахмет  Яссауи 
кесенесін  қалпына  келтіреміз  деп  ҧрандаған  ҧлтымыздың  жалған  
жанашырларының
 
қазақ халқының сан ғасырлар бойы нағыз даналары 
мен дараларына, кҿсемдері мен шешендеріне кҿрсеткен  қҧрметтерін 
жоққа  шығарып  берген  ―жақсылықтарын‖  ешқашан  естен  шығаруға 
болмайды.
 
 
―Мҽдени  мҧра‖  бағдарламасы  –
 
қазақ  халқын  рухани 
азықтандырудың,  ―біз  де  ел  екенбіз  ғой‖  деп  мақтаныш  сезіміне 
бҿлендірудің, ел санасын жоғары сатыға кҿтерудің бағдарламасы!..
 

 
217 
 
Президентімізге  сол  ҥшін  де  ҿзімді  мҽңгілік  борыштымын  деп 
есептеймін.
 
 
Фҽриза Оңғарсынова айтқандай ―Ол тегін адам емес!‖... 
 
 
...Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлының  анасы  Ҽлжан  жасы  отыз  жетіге 
жеткенше  перзентті  бола  алмаған  екен  дейді.  Жаратқан  Алласына 
табынып,  қасиетті  ҽулиесіне  жалынып,    Ҽбіш  ата  мен  Ҽлжан  ана 
Райымбек ҽулиенің басына тҥнейді. Райымбек ҽулие Ҽлжан ана тҥсіне 
еніп,  аян  береді.  Содан,  қазақ  халқының  бақытына  бола  жаратылған, 
Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы ҿмірге келеді... 
 
 
Халқымыз  аңыз  тҥбі  ақиқат  десе,  міне  мынау  ақиқатқа  айналған 
аңыз о кісінің тегін адам еместігін ескертіп
-
ақ тҧрғандай...
 
 
Президентіміздің  тегін  адам  еместігін  тек  қана  қазақ халқы  емес 
дҥниежҥзінің елдері де мойындап болғандай. Ҽлемдегі ең алып елдер 
басшыларының қайта
-
қайта Астанада бас қосуы соның дҽлелі секілді.
 
Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы қарапайым қазақстандықтармен де кездесіп, елдің 
хал
-
ахуалын сҧрап тҧрады.
 
 
23-
24  мамыр  кҥндері  Елбасы  Маңғыстау  ҿңірінде  болып,  осы 
мақала  авторының  шаңырағына  бас  сҧғып,  дастарханынан  ас  ауыз 
тиді.  Президентпен  болған  сол  уақыт  біздің  отбасымыздың  қымбат 
мҧрасына  айналды.  Біз  ендігі  жерде  заты  мен  тҥрі  белгісіз  ―уақыт‖ 
деген ғажаптың да мҽдени мҧраға айнала алатынын кҿзіміз жетті. 
 
Менің  бір  жасар  немеремді  қолына  алып  ―бҧ  батырдың  аты  кім?‖  деп 
сҧрады  Президент.  Біз  бҧ  баланың  аты  Досан,  бірақ  олай  деп  атауға 
именіп  Досеке  деп  атаймыз  дедім.  Сонда  Нҧрекең  ―Досан  болғанда 
орыс патшасын састыратын Досан батыр ма?‖ деп қарсы сҧрақ қойып, 
ел тарихына ҿте жетік екенін сездірген еді. 
 
 
Нҧрекең  немерелерімізге  кҿңіл  бҿліп,  олардың  қабілеттерін 
байқап қарады. Немерем Жҽмила ҿзімнің Нҧрсҧлан Ҽбішҧлына арнап 
жазған  ―Қазақ  халқына  бақыт  тілеймін!‖  деген  ҿлеңімді  оқып  берді. 
Президенттің  аузынан  естіген  ―мына  бала  дайын  актриса  ғой‖  деген 
мақтауы  мҥмкін  оның  арманына  айналар.  Астанадан  келген  жиен
 
немерелерім: тҿртінші сынып оқушысы Абай домбырадан кҥй тартып, 
Айман Мусахожаеваның музыка академиясының екінші класын бітірген 
Арайлым  пианинода  Европа  саздарын  ойнап  берді.  Президенттің 
―ойнағаның  қандай  саз?‖  деген  сҧрағына  басын  кҿтермей  пианиноға 
қараған кҥйі ―Бах‖ деп жауап бергені Нҥрекең кҿңілін кҿтеріп тастап еді. 
 
Нҧрекең  балалар  ҿнеріне  сҥйсініп  ―Міне  қараңдаршы,  балаларымыз 
қалай тамаша ҿсіп, жетіліп келеді!‖ деп риза болғанын білдірді.
 
 
―Қазақстан  2030‖  бағдарламасы  мен    Президенттің  биылғы 
Жолдауы туралы да пікір алыстық. 
 
 
Біз ―Қазақстанның болашағы қандай?‖ деген сҧраққа ендігі жерде 
қиналмай  жауап  бере  алатынымызды,  ал  биылғы  Жолдаудан  кейін 
ауыл  адамдарының  ҿз  ертеңіне,  ел  болашағына  деген  сенімдерінің 
нығая тҥскенін айттық. 
 

 
218 
 
Президенттің  ҽр  жылғы  Жолдауларының  ойдан  алынбайтынын, 
олардың  ―Қазақстан  2030‖  бағдарламасының  орындалып  жатқан 
тармақтары  екенін  тҥсінгенімізді,  содан  барып  ―Қазақстан 
- 
2030‖ 
бағдарламасы  еліміздің  жарқын  болашағы  екеніне  кҿз  жеткізгенімізді 
ҽңгіме еттік. 
 
 
Ҽңгіме тақырыбы халықтың ҽлеуметтік жағдайына ауысқан кезде 
біз Маңғыстау ҿңірінің Жары Мҽтжан аттты бір биінің сҿзін еске алдық. 
Ол  би  адам  тіршілігінің  мағынасын  бір  ауыз  сҿзге  сыйғызып:  ―Менің 
кҿже  қарнымды  тойдырған  бір  жер  бар,  ол  –
 
Хорезмнің  ойы, 
Амударияның бойы. Менің кҿңіл қарынымды тойдырған бір нҽр бар, ол 
–
 
ҥлкендердің  сҿзі,  Ермембет  бидің  ҿзі‖  дейді  екен.  Біздің  ―Мҽдени 
мҧра‖  деп  жҥргеніміз  Мҽтжан  бидің  ―кҿңіл  қарын‖  атты  теңеуі  болып 
шықты.  
 
 
―Мҽдени мҧра‖ бағдарламасы  –
 
ҧлтжанды қазақтың арманы мен 
ҥмітінен ҿріліп есілген киіз ҥйінің белдеу арқаны!..
 
 
―Мҽдени  мҧра‖  бағдарламасы  –
 
қазақ  халқын  қазақ  болып  ҿмір 
сҥре алатынының кепілі!.. 
 
 
Осы  бағдарлама  арқасында,  облыс  ҽкімшілігінің  кҿмегімен, 
жақын  арада  Тобықты  ойындағы  Бекет
-
Атаның  тҿртінші  жер  асты 
мешіті халықтың рухани сҧранысына еңбек ете бастайтын болады.
 
 
―Мҽдени  мҧра‖  Маңғыстау  ҿңірі  ҥшін  арнайы  дайындалған 
бағдарлама  секілді  болды  деген  сҿзді  біз  бірнеше  маңғыстаулық 
жерлестеріміздің аузынан естідік... 
 
 
Дҽл  осындай  ойды  ҿз  аймағына  сҽйкестендіріп  еліміздің  басқа 
ҿлкеде тҧратын ҿкілдері де айтып жатырған болар.
 
 
Бҧ кҥндері ҿзім еңбек еткен: 
 
 
Шыңғыстау  ҿңіріндегі  Абай
-
Шҽкҽрім  мҧнаралары,  Омархан
-
Нҧржамал,  Тоқтамыс  батыр  кҥмбездері,  Ділдҽ,  Ҽйгерім,  Ақылбай, 
Шҽкір Ҽбенов сағаналары;
 
 
Қаратау
 
ҿңіріндегі Домалақ
-
Ана кесенесі;
 
 
Атырау ҿңіріндегі ―Хан ордалы Сарайшық‖ кесенесі;
 
 
Маңғыстау  ҿңіріндегі  Абыл  ақын  (1777  –
 
1864  жж),  Досан  батыр 
(1829 
–
 
1876  жж)  кҥмбездері  менің  кҿзіме  бҧрынғыдан  да  кҿрі 
жарқыраңқырап елес беретін болды...
 
 
Сегіз  томдық
 
―Қазақ  халқының  шежіре  тарихы‖,  он  екі  томдық 
―Маңғыстау 
мҧралары‖ 
атты 
кітаптар 
осы 
―Мҽдени 
мҧра‖ 
бағдарламасының арқасында жарық кҿрмекші. 
 
 
Біздің  ―Қазақтың  киіз  ҥйі‖  атты  еңбегіміз    де  ҥстіміздегі  жылы 
халық қолына тиіп қала ма деген дҽмеміз бар.
 
 
Президенттің  ҥстіміздегі  жылғы  Жолдауы  мен  ―Мҽдени  мҧра‖ 
бағдарламасының  арқасында  менің  бҧл  ҿмірден,  ҿзімнің  тындырған 
жҧмыстарымнан  қанағат  табуымның  шамасы  арта  тҥсті.  Бҧл 
бағдарлама  менің  кҿңіл  қарынымды  тойдыру  ҥшін,  менің  рухани 
сҧранысыма  нҽр  беру  ҥшін,  менің  баяғыдан  бері  істеп  келе  жатқан 

 
219 
істерімнің  дҧрыстығына,  тҥскен  соқпағымның  елге  қажет  болып 
шыққанына кҿз жеткізу ҥшін жасалғандай болды...
 
 
Ҿмірде  қанша  адам  болса  сонша  пікір  бар.  Менің  ойыма 
келіспейтіндер де табылар. 
 
 
Бір  ҽкеден  ҿніп,  бір  ананы  еміп  ҿскен,  бір  шаңырақтың  астында 
тҧрып,  бір  тҿсектен  ҿріп  жатқандар  ішінде  де  кҿзқарастары  сҽйкес 
келе бермейтіндер кездеседі.
 
 
Коммунистік партия ҥндеулерін бойға сіңіре (біз де солардың бірі 
едік),  қыр  астындағы  коммунизмен  дҽмете  ҿмір  сҥргендер  ішінде 
нақтылы  іс  пен  нақтылы  сҿз  заманы  келгенде  ҿз  орнын  таба  алмай 
қалғандар баршылық. 
 
 
Басқалар  еңбегін  пайдалана  ҿмір  сҥретіндер  мен  сҥргісі 
келетіндер ҽлі кҥнге ҿз ойларынан қайта алмай жҥр. 
 
 
―Битке ҿкпелеп тонын отқа салып‖ жҥргендер қаншама десеңізші
. 
Олар Президенттің кҿрегендігін мойындайды. Егемен елінің тындырып 
жатқан істеріне қуанады. Бірақ биліктің тҿменгі сатысында отырғандар 
неге ҿкімет шешімін дҧрыс орындамайды? Неге бір бет қағаз алу ҥшін 
жеті  жерден  анықтама  жинауым  керек?  Неге,  неге...  атты  сҧрақтарға 
жауап  іздеу  барысында  олар  ақыры  ҥйірінен  адасып,  басқа  қауым 
ортасынан шындық іздемек болады... 
 
 
Ҿмір бойы ҿз басының кемшілігі біреуден кҿретін, бар жетпесіне 
бола билік басына барғандарға ҿшігіп жҥретін жандар да кездеседі...
 
 
Жай  халық  ішінде  ҿздерінің  барлық  пікірлерін  біреудің  ҥгітімен 
қалыптастыратын адамдар қаншама...
 
 
Соларға  ҽйтеуір  біреуге  қарсы  пікір  айту  ҥшін  жаратылғандар 
тобы қосылады... 
 
 
Жекешелендіру заманында есебін тауып зор байлыққа ие болып, 
содан ―Алла тағаланың сҥйіктісі біз екенбіз‖ деп, ҿздері  ойлап тапқан 
қиялға сене бастағандар, билікте болып шеттетілгендер, Президенттік 
тақтан  дҽмелілер  –
 
біз  жоғарыда  тізіп  шыққандар  басын  біріктіріп  ел 
жасамақ.  Егемен  елінің  болашағына  сенген,  Қазақстанның  тҧңғыш 
 
Президентінің  соңына  ерген  еңбекші  халқына  қарсы  қоймақ, 
оппозициялық кҥш жасамақ. 
 
 
Олар  ел  сеніміне  ие  болу  ҥшін  жаңа  мемлекет  тҧрғызып 
жатқандардың  жіберген  ҽр  қатесін,  ҽлі  орындалып  ҥлгермеген 
болашағын ҿз ҥгіттеріне пайдаланбақ болады.
 
 
―Билік қолда, байлық жетеді, біз неге қазақ халқының басына ―қой 
ҥстіне  бозторғай  жҧмыртқалайтын  заман‖  орнатпаймыз‖  деп,  елді 
Президентімізге,  жҧртты  ҿкіметімізге  қарсы  ҿшіктірудің  сан  тҥрлі 
амалдарын  ойлайды.  Бҧлардың  кҿпшілігі  сауатты  адамдар.  Қазақ 
тарихын  да  ҽлемдік  тарихты  да  жақсы  білуі  мҥмкін.  Бірақ  олар  ата
-
бабаларының  бір  кездерде  ―қой  ҥстінде  бозторғай  жҧмыртқалаған‖ 
замандар  орнатқанын,    бірақ  ҿздері  секілді  билікке  таласушылар 
қырсығынан  алып  империялар  мен  Қағанаттардың,  Ордалар  мен 

 
220 
Хандықтардың  ҧсақ  ҧлыстарға  бҿлініп  тынғанын,  ақыры  жауларына 
жем болғанын естеріне тҥсіргісі келмейді.
 
 
Ертедегі  бабаларымыздың  қытай  қамалынан  Балқан  тауына 
дейінгі  жерлерде  еркін  кҿшіп,  еркін  жайлаған  заманы  болған. 
Тҥркілердің  сондай  алып  империяларын  ҿздері  қҧлатқаны  туралы, 
бастарынан  ауызбірлік  кеткен  кҥні  ҿздері  талан
-
таражға  салғаны  
туралы ҽңгіме етпейді...
 
 
Қазақ  халқы  кешегі  Алтын  Орда,  Ноғай  Орда  заманында  да 
жаман  ҿмір  сҥрмеген  болуы  керек.  Ҽйтпесе  Қарға  бойлы  Қазтуған 
―Еділім,  менің  Еділім‖  деп  зар  жыламаған  болар  еді.  Ақтамберді  сол 
кҥндерді  аңсап  ―кҥлдір
-
кҥлдір  кісінетіп,  кҥреңді  мінер  кҥн  қайда‖  деп, 
армандамас еді. Сол Ордалардың да тҥбіне хан тағына талас жеткен 
болатын...
 
 
Қазақ хандығы заманында да ел билеушілері елді ҥш жҥзге бҿліп 
алып  халықты  ―ақтабанға‖  ҧшыратып  тынған. 
Қара  халық 
билеушілердің    оңай  билік  жҥргізуі  ҥшін  ойлап  шығарған  марапатына 
сеніп,  ―жҥзсің‖  дегенге  шаттанып,  ―русың‖  дегенге  баптанып,  соның 
қырсығынан елдігін ҧмытқан болатын. Оларға сендер жҥз де емес, ру 
да емес ―елсіңдер‖, ―елміз деп мақтаныңдар‖ деп
 
ақыл айтқан даналар 
ҿз  тҥсініктерін  ҿткізе  алмаған  болатын.  Содан  барып  Бҧхар  жырау 
―ҽттең  дҥние  қайтейін,  баста  бірлік  болмады
-
ау‖  деп  кҿкірегі  қарс 
айрыла кҥрсінген еді...
 
 
Ел  берекесінің  алтын  ҧясы  елдің  ауызбірлігі  екендігін  Мҧрат 
Мҿңкеҧлы сҿзінен де аңғарамыз:
 
...Ҽттең, бір қапы дҥния
-
ай,
 
Мынау Нарын деген қонысың
 
Нарынбай байдың қонысы еді.
 
Сарыкҿл, Самар –
 
санды су,
 
Самарбайдың қонысы еді...
 
...Қабыршақты, Қарасу
 
Ол –
 
Қазтуғанның қонысы еді.
 
Алтыатаның аржағы, 
 
Телҿкпенің бер жағы
 
Мынау Самар деген суыңыз
 
Ол –
 
Едіге бидің қонысы еді...
 
...Қоныстың бҽрін жоғалтқан
 
Ноғайлы, қазақ надан жҧрт
 
Бірлігінің кемісі.
 
Ақыр тҥпке келгенде
 
Бҽрін де алды тҥп
-
тҥгел
 
Кҿкала шекпен, жез тҥйме
 
Аузы тҥкті орысы... демеп пе еді... 
 
 
Билікке  талас елде  алалық туғызбақ.  Оның  ел берекесін  кетірер 
тірлік екеніне тағы бір мысал келтірелік.
 

 
221 
 
1917  жылғы  тҿңкерістен  кейін  ел  сҿзін  ҧстағандар  ―Алашорда‖ 
мемлекетін  қҧрмақ  болған  заманды  алалықшы.  Соншалық  аңсай 
кҥткен  бостандыққа,  тҽуелсіздікке  жету  мҥмкіндігі  туған  шақта  қазақ 
жерінің  ҽр  тҥкпірінен  жеке
-
жеке  ―Алашорда‖  қҧру  кімге  қажет  еді? 
Қазаққа  ма?  Халыққа  ма?  Жоқ,  оларға  қажет  емес  еді.  Ол  тек  қана 
билікке  таластан  туған,  ҿзімшілдік  запыраны  жанын  ҿртеп  бара 
жатқандықтан ел арманы ―береке
-
бірлікті‖ жоққа шығарғандар қылығы 
еді
.  
 
Сол ―билікке талас‖ дейтін дерттің тамыры ҽлі қурамапты, сабағы 
ҽлі  солмапты.  Ғасырлар  бойы  кҥткен  тҽуелсіздік  ел  басына  қайта 
оралған  шақта,  елдің  бірлігіне  жабыла  қызмет  ету  орнына  биліктен 
дҽмелілер  енді  бас
-
басына  партия  қҧрып,  кҿкпарға  қазақ  халқының 
бақыты мен арманын  тігіп жатыр.
 
 
Биліктен дҽмелілер Нҧрсҧлтан Назарбаевтың ―Мен қазір сауатты 
елді  билеп  отырмын‖  деген  сҿзінің  астарына  ақыл  жҥгірте  алмайтын 
секілді.  Ол  сҿз  Президентіміздің  ҿз  еліне  толық  сенуінен  туған  сҿз. 
Қазақ  халқы  қазір  сауатты.  Сауатты  халық  ҿз  мемлекетінің  қозғаушы 
кҥші  –
 
заң  мен  ақыл  екеніне  кҿзі  жетсе,  тҧрмысы  тарықтырмаса 
ешқашан да ҿз мемлекетіне қарсы шықпақ емес...
 
 
Елбасының    ҧлттар  мен  діндер  арасына  сенім  орната  алған 
саясаткерлігі, ел тҧрмысын жақсарту жолындағы еңбегі ел ауызбірлігін 
кҥшейте тҥсті. 
 
 
Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  Қағба  қақпасының  алдында  Алладан  қазақ 
халқына  бақыт  тілеген  екен,  Аллатағала  тілегін  беріп  келе  жатқан 
секілді. 
 
 
Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы ―қазақта бірде бір кедей шаңырақ болмаса!‖  
деп  арман  етеді  екен,  сол  арманына  тезірек  жетсе  деп  біз  де 
Аллатағаладан тілек тілелік. 
 
 
Бҧ кҥндерде кҿпшілік жҧрт Президенттің жақтасы екенін мақтана 
айтатын дҽрежеге жетті.
 
 
Билікке  ҧмтылмайтын,  ҧлт  болмысы  ҥшін  ҽр  адамның  қолынан 
келетін,  жанына  жақын  істермен  айналысқаны  дҧрыс  екеніне,  сол 
арқылы еліне кҿбірек пайдалы болатынына сенетіндер баршылық. Біз 
де солардың санатынанбыз. 
 
 
Қазақстан Республикасының егемендігіне, қазақ халқының бірлігі 
мен берекесі ҥшін ештеңеден тайынбайтын, керек болса жанын қҧрбан 
ететіндер тобынанбыз. 
 
 
Жасымыз жетіп қалған шақта еліміз тҽуелсіздігін алған болатын. 
Біз  қолдан  келген  жҧмысымызды  жақсы  атқару  арқылы  ел 
егемендігіне,  Қазақстан  болашағына  ҿз  ҥлесімізді  қоссақ  болды  деп 
жайына жҥре берген жандардың бірі едік...
 
 
Бірақ  соңғы  кезде  оның  қате  пікір  екеніне  кҿзіміз  жеткендей 
болды. Тек қана ҿз қолынан келер шаруаны тындыру ҧлтжанды адам 
ҥшін  аз  екен.  Ҽр  ҧлтжанды  адам  ҿз  ҧлтының  санасы  ҥшін  де  кҥресуі 
қажеттігін тҥсіне бастағандаймыз. Зейнеткер едік деп жан тыныштығын 

 
222 
іздеп жатып алу ҧрпағымыздың ертеңі не болады деген сҧрақты ҧмыту 
болып  шығады  екен.  Саналы  адам  олай  етпеуге  тиіс  екенін  сезіне 
бастадық. Барлық болашақ, елдің ертеңі тек қана ел санасына, ҧрпақ 
тҽрбиесіне байланысты. 
 
 
Ел берекесі отансҥйгіштік сезіммен аузбірлікте екенін тҥсіне білу 
балаға ана сҥтімен бірге бойына сіңірілуге тиісті қасиеттер.
 
 
―Ҽзір  астың  атасы,  піскен  астың  қожасы‖  болуға  қҧмарлар  қай 
заманда да ҧрымтал жерден қосылып қалуға, есебін тауып асап қалуға 
дайын  тҧратын  болса  керек.  Ел  жағдайы  жақсара  тҥскен  сайын,  ел 
шаруашылығы  тҥзеле  тҥскен  сайын  саясаткерлер  мен  билікке 
таласушылардың  ел  ноқтасын  ҧстауға  ынтасы,  содан  барып  ел 
санасын ҿз пайдасына бҧру ҥшін кҥресі кҥшейе тҥсетін секілді.
 
 
―Ҿтірікті  шындай,  шынды  жымдай‖  дегендей,  ―тҥймедейді 
тҥйедей‖  етіп  жіберетін  баспасҿз  қҧралдары  бар  екенінен  бҽріміз  де 
хабардар  болармыз.  Біздердің  ақылымыз  жетпейтін  бір  нҽрсе  –
 
барлық  кҿпшілік  орындарда  тек  қана  оппозиция  сҿзін  сҿйлейтін 
басылымдар  сатылатыны.  Ал  ―Ақжол‖  секілді  газеталар  ауыл
-
ауылға, 
ҥй
-
ҥйге тегін таратылады
. 
 
Сондай  шақта  ҧрпағы  қапы  қалмасын  деген  болуы  керек 
аталарымыз  ―Ақылды  ойланамын  дегенше  тентек  ісін  тындырар‖  деп 
мақал шығарып беріпті. 
 
 
Мемлекетіне,  халқына  жақсылық  тілейтіндер  кҿпшілік.  Содан 
барып  олар  еліне  жаны  ашығандықтан  кҿптеген  сҧрақтарға  жауап 
іздейді.
 
 
Біз  де  жай  халықтың  бірі  есебінде,  халық  ішінде  жҥрген  адам 
болғандықтан,  оппозиция  ҿкілдерінің  ел  санасын  бҧру  ҥшін 
пайдаланатын  бірнеше  сҧрақтарын  бҿліп  алып  жҽне  осы  мақала 
арқылы сол сҧрақтарға жауап беруге тырысып кҿрсек пе дедік...
 
 
Алғашқысы  етіп  оппозиция  ҿкілдерінің  халық  аузына  салып 
қойған  ―Қазақ  халқының  тҧрмысы  мҧнайлы  араб  елдерінен  неге 
тҿмен?  Олар  жаңа  туған  бала  атағына  ақша  салып  қояды  екен,  біз 
неге солай істемейміз?‖ деген сҧрақты алалық.
 
 
Кез
-
келген  тҿңкеріс  кезінде  сол  елдің  басқа  елдермен  қарым
-
қатынасы  ҥзілетіні,  содан  барып  жаңа  ҿкіметке  шаруашылықты 
қайтадан  жасауға,  ҧйымдастыруға  біраз  уақыт  керек  екенін  сауатты 
қауым  жақсы  біледі.  Мысалға  Сауд  Аравиясын  алатын  болсақ 
біріншіден ол елдің қазіргі билеушілері ҿкімет басына келгелі қаншама 
жыл  болды.  Екіншіден  ол  елді  мекендейтін  халықтар  тҧрмысы  мен 
санасын біздің қырық қҧрам халқымызбен қалай теңестіре аламыз. Біз 
де  Мекке,  Мединеде  болдық.  Дҥкендері  толған  қытай  мен  корейдің, 
тҥрік пен иранның заттары. Ҿздері шығарып
 
сатып жатқандары басқа 
ел заттарының аз ғана мҿлшерін қҧрайтын секілді. Сонда олардың кҥні 
мҧнай қажет болмай қалған жағдайда не болмақ?.. Мемлекет ҿз затын 
шығарып  ҿзі  пайдаланса,  ҿзге  елдерге  сатса  ғана  кҥшті  мемлекетке 
айналады.
 

 
223 
Мемлекет  жағдайы  тҥзелмей  ел  жағдайы  тҥзелмек  емес.  Соны  біздің 
ауыл  адамдарына  дейін  тҥсінеді  екен.  Ҿткен  сайлауда  мҧнайдан 
тҥскен  ақшаны  ҥй
-
ҥйге  бҿліп  берелік  деп  ҧран  тастаған  партия 
ҿкілдеріне  кҿкірегі  ояу,  кҿзі  ашық  адамдарымыз  ―қамқорлық  балық 
ҥлестіруде емес, балықты қалай ҧстауды ҥйретуде‖ дегенін естігенбіз. 
―Ҿкімет  елге  ақша  бҿліп  бермесін,  жҧмыс  тауып  берсін.  Жақсы 
еңбекақы тҿлесін‖ дейді. 
 
 
Ал Маңғыстаудағы жҧмыссыздық пҽлен пайыз деген статистикаға 
айтар 
жауабымыз 
Тҥркіменстан, 
Ҿзбекстан, 
Қарақалпақстан, 
Тҽжікстан,  Ҽзірбайжан  елдерінің  кҿптеген  азаматтары  (қанша  екенін 
ешкім санап шыға алмас деп ойлаймыз) осы ҿлкеден тамағын асырап, 
тапқанын еліне жіберіп жатады.
 
 
Қазақстанымызбен  бірге  қарқынды  ҿркендеп  келе  жатқан 
Маңғыстау ҿңірін алатын болсақ салынып жатқан заводтар мен ҿндіріс 
орындары жақын арада мемлекет алдына жаңа мҽселелер туындатар 
реті  бар.  Жҧмыссыздық  емес  жҧмыс  кҥші  жетпейді  атты  мҽселені 
шешуге  тура  келер.  Ҿкіметіміздің  қазір  соған  дайындық  бастағаны, 
салынып  жатқан  заводтар  мен  ҿндіріс  орындарына  қай  маман  қанша 
мҿлшерде  қажет  деген  зерттеу  жҧмыстарын  жҥргізіп,  соған  жастарға 
мамандық алып беру жағын қамдаған дҧрыс болар еді...
 
 
Ҽрине,  жеке  адамдардың  басында  болып  тҧратыны  секілді 
мемлекет  алдын  да,  ҽсіресе  жаңадан  қҧрып  жатқан  мемлекет 
алдында, қиыншылықтар кездесері заңды нҽрсе.
 
 
Президентіміздің  мамырдағы  Маңғыстау  сапарында  облыс 
интелегенциясы  ҿкілдерімен  кездесуінде  айтқан  бір  сҿзі  мені  қатты 
толғантты.
 
 
...1996  жылдары  мемлекетіміздің  жағдайы  ҿте  қиын  болды. 
Оқытушылардың  айлығын,  зейнеткелердің  пенсиясын  тҿлей  алмай 
жаттық.  Бірақ  Ақтау  фортын  салуға  қаражат  бҿлдік.  Міне  енді  соның 
арқасында  Каспий  теңізіндегі  ең  жасақталған  фортымыз  бар. 
 
Жҧмсалған  қаржы  елге  еңбек  ете  бастады,  деп  еді.  Ойлап 
кҿрелікші... Ақтау фортын салып шығуға (ойдан алынған сан) 15 млрд. 
теңге  жҧмсалды  делік.  Сол  қаржыны  Қазақстанның  15  миллион 
халқына бҿліп берсек жан басына 1000 теңгеден келеді екен... Ондай 
ақшаман тҧрмысыңды тҥзеп кете алмамысың?..
 
 
Бюрократия неге қҧрымайды?
 
 
Сыбайлас жемқорлыққа неге тосқауыл жоқ? 
 
 
Шенуініктер пара алады, неге қойдырмайды?
 
 
Біз сол сҧрақтарға қарсы сҧрақ қойып кҿрсек...
 
 
Кофуций заманында да (бҧдан екі мың жыл бҧрын) бюрократияға 
қарсы кҥрес жҥргізген қытай мемлекеті ҽлі кҥнге бюрократтарды жеңе 
алған жоқ екен. Олар соларға қарсы кҥресін
 
ҽлі жалғастырып жатыр... 
Сол межені қазақ халқы қалай он ҥш жылда аттап ҿтпек?.. 
 
 
Жастар тҽрбиесіз, азып барады дейді... 
 

 
224 
 
Сол  сҿзді  айтып  отырған  ақсақалдардың  ҿздеріне  олардың 
ҽкелері де айтқан. Ҽкенің балаға риза болмауы Асанқайғы заманында 
да, Қҧнанбай заманында да болған. Ҽкенің балаға риза болмауы адам 
жаратылысынан, Алланың ҽке бойына сіңіретін қасиеті болар, асылы. 
Ҽйтпесе  қазіргі  жетінші  сынып  оқушысының  білімін  біздер  ҽлі  ҧғынып 
болған  жоқпыз  ба  деп  кҥдіктенемін.  Біздің  ҧрпақтың  оларды  кем 
кҿретіні  олардың  жаратылысты  тҥсінуі,  жан
-
жақтағы  қабылдауы 
ҿзгерек. 
 
 
Егемендіктің  арқасында  ҧрпағымыз  музыка  ҽлемінде  дҥниежҥзін 
таң қалдыруды ҽдетке айналдырды емес пе!
 
 
Ең дарынды халықтардың маңдайына жазылар шахмат ҿнері де 
қазақ баласына тағын ҧсынбады ма!..
 
 
Олимпиаданың  чемпионы,  ҽлемдік  жарыстардың  жеңімпаздары 
шығып жатқан жоқ па!
 
 
Сағыз  сатып  бастап  миллиондарға  қолы  жеткен  іскер 
жастарымыз қазір ҿз алдына бір қауым қҧрады емес пе!..
 
 
Киношыларымыз 
голливутпен 
қарым
-
қатынас 
жасаса, 
ҧлдарымыз ғарышқа кҿтерілді емес пе?
 
 
Ҽлемдік  мҽдениет  ақындарыңды  ардақтап,  жазушыларыңа 
жастық қойып жатқан жоқ па?
 
 
Ҽлемдік саясаткерлер ішінде Президентіңіздің оқ бойы озық келе 
жатқанын барша жҧрт мойындап отырған жоқ па?..
 
 
Ҽрине,  кемшіліксіз  адам  да,  қоғам  да  болуы  мҥмкін  емес.  Адам 
мен  қоғам  барлық  кемшіліктерінен  ада  болған  кҥні  аруақтарымыз 
аңсай  кҥтіп  жатқан  ақырзаман  орнайды  дейді.  Жер  офат  болып, 
адамдар  жҧмақтар  мен  тамҧқтағы  орындарына  жайғасатын  болса 
керек...  Аруақтар  заман  ақырын  зарыға  кҥткенімен  тірілер  ―мың  кҥн 
жҧмақтан бір кҥн тірлік‖ деп, тіршіліктегі ҿміріне қанағат етеді екен.
 
 
Дегенмен  ҧлттық  тҽрбие  мҽселесінде  мемлекеттік  саясат  ел 
алдында  ҥлкен  беделге  ие  бола  алмай  келе  жатыр  дегендер  сҿзінің 
жаны бар секілді. 
 
 
Кешегі 
Кеңес 
заманындағы 
отансҥйгіштік 
тҽрбие 
мен 
октябршілдер,  пионерлер,  комсомолдар  деген  ҧйымдар  орнына  жаңа 
қоғамдық бірлестіктер тезірек ҧйымдастырылса...
 
 
Оны  ҧсынуды  мҽдениет  пен  тҽрбие  мҽселелерін  қамдайтын 
институттарға жҥктесе...
 
 
Олардың  ғылым  мен  білім  негізіне  сҥйене  ҧсынылған
 
қортынды 
ойларын халық талқылауына, оқу орындарының талқысына салса...
 
Ҧрпақ тҽрбиесі, ҧлттық тҽрбие деген заңдар қабылданса...
 
 
Жас  кезінде  адам  баласы  ҿнеге  мен  тҽрбиені  қабылдағыш 
болады.  Жастардың  қиял  мен  арманға  толы  сол  уақытында  оларды 
кҿше тҽрбиесі мен тентектер қолына тҥспеу жағына кҥресу қажет екені 
кезек кҥттірмейтін мҽселе. 
 

 
225 
 
Егер тҽрбиелі жастар басынан да кемшілік кҿріп жатсаңдар онда 
оған  басты  себеп  жаһандану  процесінің  қазақ  даласына  ендей  де 
бойлай да жайыла бастағаны...
 
 
Тек  қана  қазақ  халқына  емес,  дҥниежҥзілік  мҽдениетке  қауіп 
тҿндіріп  келе  жатқан    жаһандану  (глобализация)  қҧбылысы  елдердің 
ҧлттық болмысын жоғалтып тынуы мҥмкін екендігі мойындалған.
 
 
Сан ғасырлар қалыптастырылған қазақ мҽдениетіне оның қауіпті 
қҧбылыс екенін шалдарымыз
 
баяғыда
-
ақ айтып кеткен. 
 
 
...Бҽленшедей  ҧлың  болар,  тҥгеншедей  қызың  болар.  Заманың 
анадай  болар,  адамын  мынадай  болар  деп  философтарымыз  бен 
дала  даналары  елді  баяғыда  сақтандырған.  Сол  сҿздерді  кҿпшілік 
кҿріпкелділікке  сыйғызады.  Олай  болмаса  керек.  Шет  елдерге  бара 
жҥріп, басқа жерлерді кҿре жҥріп жаратылысынан байқампаз, кемеңгер  
аталарымыз қортынды шығара алған болар... 
 
 
Олар сол заманның ҿзінде
-
ақ дҥниежҥзілік жаһандану процесінің 
етек  алып  келе  жатқанын  сезгендер...  Содан  барып  елін  ерте 
сақтандыра бастаған кҿрегендер...
 
 
Сондықтан  да  жаһандану  (қашып  қҧтыла  алмайтын)  кезеңінде 
ҧлттық  болмысты  жоғалтып  алмау  мҽселелерін  ойластыру  мемлекет 
пен халықтың ат салыса атқарар қызметі.
 
 
Енді  ―неге  халықтың  тҧрмыс  жағдайы  тҥзелмей  жатып  Астана 
қаласын саламыз?‖ деген сҧраққа жауап беріп кҿрелік. 
 
 
Біріншіден:  Ҿз  еліміздегі  кейбір  оппозиция  ҿкілдері  ―жҧрт  аштан 
ҿліп  жатыр,  халық  болашағына  сенбейді‖  деп  қағаз  бетін  кҥйелеп, 
халық  кҿңілін  қаралауға  тырысқан  уақытта  Президент  Н.Назарбаев 
дҥниежҥзі  елдерін  аралап,  ҥлкен  қаржы  иелерімен  сҿйлесе  жҥріп 
Қазақстанның  болашағы  зор  екеніне  сендіре  білді.  Қазақстан 
жҧртшылығына  ―Астананың  ҿркендеуі  –
 
Қазақстанның  ҿркендеуі‖ 
екенін  тҥсіндіре  алды.  Астананың  жҽне  сол  сияқты  қалалардың 
қазақтануы  Қазақстанда  халықтар  татулығын,  діндер  келісімін 
ҧйымдастырудың  бірден
-
бір  дҧрыс  жолы  екеніне  кҿзі  жеткен 
Президент кейбір қарсылықтарға қарамастан, ҽдейі істегендей қақаған 
боранда ҿкіметті Астанаға кҿшірді. 
 
 
Дана  бабамыз  Абай  ―Болмасаңда  ҧқсап  бақ,  бір  жақсыны 
кҿрсеңіз‖ деген екен. Сол сҿз растығын бҧ кҥндері Қазақстан қалалары 
дҽлелдеп жатыр. Барлығы да Астанаға ҧқсауға, Астана жобасымен ҥй 
салуға ҽуестенуде. Қалаларымыздың сҽні арта тҥсуде. 
 
 
Астана  тек  қана  Қазақстанда  емес  дҥниежҥзілік  ҿлшемде 
халықтар  достығы  мен  дінаралық  келісім  қаласына  айналды. 
Астананың  сҽні  мен  кҿркі  арқылы  қазақ  халқының  даму  қарқынына  
баға берілетін болды. 
 
 
Астана  қҧрылысы  халық  тҧрмысын  тҿмендеткен  жоқ,  керісінше 
жақсарта тҥсті. Алғашқы кезде Президентіміз ел аралап елін танытса, 
енді шет ел байлары Астананы бір кҿргеннен Қазақстанға инвестияия 
салуға даяр екенін мҽлімдей бастады.
 

 
226 
 
Жарты халқы Астанаға кҿшіп кеткен Алматының бҧ кҥндерде ҥйге 
халқын,  кҿшеге  машинасын  сыйғыза  алмай  жатырғанын  кҿргенде 
Алматы  астана  болып  қала  бергенде  кҥйі  не  болар  еді  дегізеді. 
Астананы  Астанаға  кҿшіру  де  ҥлкен  саясат  пен  кҿрегендіктің  жемісі 
болды. Енді: 
 
 
Астана –
 
бар қазақ мақтанышы! 
 
 
Астана –
 
қазақ елінің болашақ бейнесі!..
 
 
 
Біз бҧл мақала арқылы қазақ халқының мҽдениеті мен ҽдебиетін 
елдің  бас  байлығы  деп  есептейтін  Қазақстанның  бір  азаматының 
―Мҽдени  мҧра‖  бағдарламасына,  Республике  Президентіне  деген  кҿз 
қарасын білдірмек болдық. 
 
 
―Баланың  ҿзі  ҿскендей,  келіннің  ҿзі  тҥскендей‖  демекші,  Егемен 
Қазақстанның  бҥгінгі  дейінгі  жолы  туралы  ҧмытып,  жетістіктеріне  кҿз
 
жҧма  қарап,  тҥбінде  орындалуға  тиісті,  бірақ  мерзімі  жетпей  жатқан 
шаруаларды ҿкімет жҧмысының кемшілігі ретінде алға тартатындарға 
ой салмақ болдық.
 
  
Іскерлігі мен саясаткерлігін дҥниежҥзі мойындаған, елімізді қауіпті 
ҿткелден  аман  ҿткізіп,  енді  ҥмітті  белге  жеткізген  Президентіміз 
Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  Назарбаевтың  ел  бірлігін  сақтау  жолындағы 
еңбегіне  тҽнті  екенімізді,  басқаларға  ―ешкім  ҿз  елінде  пайғамбар 
аталмайды‖  мҽтеліне  сыйғызылған  мағына  туралы  да  ойлану 
қажеттігін ескертпек болдық.
 
 
Мақалымызды 12
-
13 ғасырда ҿмір сҥрген Майқы би данамыздың 
бір ауыз сҿзімен аяқтамақпыз...
 
 
...Ҧл жаман болса ҧрыншақ,
 
Сҥргенің ҿмір бекер
-
ді.
 
Жаман айғыр қашанда,
 
Жатырына шабады.
 
Иттің
-
дағы тегі бар,
 
Тексіз болса ол шіркін
 
Иесін де қабады.
 
Жақынның бҽрін жатсынған
 
Туысқан қайдан табады?
 
Жанның ҧлы Ар мен Хҧн,
 
Тартқызбас бізге зар мен мҧң.
 
Тҥбі бірге тҥртпейді,
 
Одан болмас тҧл мен кҥң.
 
Бектен жалғыз Алшын
-
ды,
 
Біз ҥшін қанға малшынды.
 
Жауды кҿрсең жаныңда,
 
Сойылың соғар қамшың
-
ды...
 
...О, Тҽңірім табынам!
 
Біріге қалсам шамығам,
 
Бер бесеуге береке!
 

 
227 
Арыс атам атынан,
 
О, Тҽңірім табынам!
 
Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,
 
Бесеу біріксе, берместі алады,
 
О, Тҽңірім табынам!..
 
   
 
 
«Егемен қазақстан», 30.12.2005
 
 
 

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: