күиінс  иіамамсн 2 г қүрайды. Дэрумендер

Дәрумендер, әдетге, адам ағзасында синтезделмейді, 
сингезделсе, өте аз мөлшерде. Адам үшін дәрумендердің 
негізгі көзі - тағам өнімдері, сондықган олар адам және 
жануар тамақгануьшың 
таптырмайтын факторларына
жатады.
Қазіргі таңца дәрумендердің 50 ден астам түрі белгілі, 
бірақ та олардың 20 ғана, адам дёнсаулығы жэне тамақгану 
үшін тікелей маңызды. Бастапқыда дэрумендерді шартгы 
түрде латын әліпбиінің әріпгерімен белгіленді: А, В, С, Е, Р 
жэне 
т.б. 
Кейіннен 
олардың 
химиялық 
қүрамьш 
айқындайтьш біріңғай халық аралық атаулары қабыдданды.
Барлық дэрумендер суда еритін, майда еритін жэне 
дэрумен тәріздес қосылыстар больш бөлінеді.
Су
ағзада энергетикалық құндьшығы жоқ заттарға 
жатады, бірақ сусыз өмір сүру мүмкін емес. Ол ағзадағы 
барлық химиялық реакциялар жүретін, негізгі орта болып 
табьшады. Адам денесі салмағының 2/Зсудан тұрады (87 
%
дейін жас адам салмағынан, 70 
%
дейін ересек адам 
салмағынан ). Ағзадағы судың қызметі өте маңызды және 
алуан түрлі.
Су ағзадағы заттарды ерітеді, оларды тасымалдаңцы, 
жасушадан алмасу процесстерінің қалдықтарын шығарады, 
сонымен қатар қан, жасуша протоплазмасы және т.б. үшІн 
дисперсті орта болып табылады. Су - жақсы жылу өткізгіш, 
жеке жасушалар арасындағы температурапарды ретгейді, 
ағзаны ысып жэне суып кетуден қорғайды. Нэрлі затгар 
гидролизінің барлық реакциясы судың қатысуымен өтеді.
Су өз жүмысын аяқтап болғаннан кейін, ағзадан зәр 
жэне нэжіс арқылы жэне де, су буы күйінде өкпе арқылы 
тыныс алу кезінде, денедегі үсақ тесіктер арқылы тер күйінде 
шығады. Қалыпты жағдайдағы ағзадан шығатын су мөлшері, 
оған түсетін су мөлшеріне сэйкес келуі тиіс.
17

Минералды заттар, ұлпалардағы саны, пайыздың бүтін 
немесе ондық үлесі 
макроэлементтерге тиесілі зат
(каль- 
ций, фосфор, калий, натрий, магний, хлор жэне т.б.). 
Микро-
элементтер дегеніміз,
үлпалардағы саны, пайыздың мыңда- 
ған немесе жүз мыңцаған үлесі бар зат. Микроэлементтерге: 
темір, мыс, марганец, цинк, фтор, йод, бром, бор, мышьяк, 
молибден және т.б. Химиялық элементгер, мөлшері өте аз 
болып (10-5...10-1 ) % келетін затгар 
улътрамикроэлемент-
тер
(кобальт, алюминий, күміс, қалайы, қорғасын, никель, 
сурьма, силиций, вольфрам, стронций, самарий, цирконий 
және т.б.) деп аталады.
Әр түрлі мүшелердің қүрамынан дерлік танымал 
химиялық 
элементтерді 
жэне 
олардың 
изотоптарын 
кездестіруге болады. Ұлпалардағы көптеген минералды 
затгардьщ болуы жэне бөлінуі толық зерттелмеген.
Адам ағзасындағы тағам өнімдері негізгі үш функцияны 
орындайды:
— ағзаны құрылыс материалымен қамтамасыз етеді;
— тіршілік ету жэне жүмыс істеу үшін қажетгі энергия- 
мен ағзаны қамтамасыз етеді;
— зат алмасуды ретгеу (жүзеге асыру) үшін қажетгі 
заттармен қамтамасыз етеді.
Ертеректе адамды тольщ тамақпен қамтамасыз ету үшін, 
тек тамақта жеткілікті мөлшерде ақуыз, май, көмірсу жэне 
олармен қоса минералды затгар керек деп ойлаған.
Бьшай қарасаң, тағамда негізгі химялық компонент- 
тердің жеткілікті мөлшері кездеседі. Алайда, бұған қарамас- 
тан, ақырында белгілі болғандай, тамақтану ақауларына 
байланысты адамдар өлімі пайда болды. Соңыңда, экспери- 
менттік жолмен орыс ғалымы Н. И. Лунин айқындағанындай, 
ағзаға ақуыз, май, көмірсудан басқа, қалыпты тіршілік 
әрекетін қамтамасыз ету үшін, қосымша заттар қажет, оларды
18

кейіннен 

жүктеу/скачать 7,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: