Сборник материалов

 
58
Қазіргі  кездегі  психологиялық  еңбектерден  біз  креативтілік 
ұғымының  мәнінің  әрі  қарай  байытыла,  толыға  түскенін  аңғарамыз. 
Оларда  ол  жаңа  өнім  алатын  адамның  интеллектуалдық  қабілеті  ғана 
емес,  оның  психикалық  толықандығының  белгісі  ретінде  де 
қарастырылады.  
Жаңа тұрпатты мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыруда 
мұғалімнің  инновациялық  өзін-өзі  дамытуы  шығармашылық  іс-әрекет 
құрылымының мазмұнына қатысты анықталынады.  
 
Әдебиетер 
 
1.  «Интеллектуалды  Ұлт-2020»    мемлекеттік    бағдарламасы.- 
Астана, 2009. 
2.  Оспанова  Б.А.  Научные  основы  формирования  креативности 
будущего  специалиста  в  условиях  университетского  образования. 
Монография. – Туркестан, 2006. -97с. 
3. Тұрғынбаева Б.А. Андрагогика. - Алматы: Алатау, 2011. - 84б. 
 
 
«КӘСІБИ  ҚАЗАҚ  ТІЛІ»  ПӘНІНІҢ  МӘНІ  МЕН  МАЗМҰНЫ 
 
Ақайұлы Ы. 
Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ, Алматы қаласы 
 
Елбасының  айтуынша,  «Қазақстанның  болашағы  қазақ  тілінде» 
[1]. Яғни Қазақстан үкіметі, зиялысы алдында қазақ тілін еліміздегі ең 
кең  тараған,  бүкіл  халықтық  тіл,  шын  мәніндегі  мемлекеттік  тіл  ету 
мақсаты  мен  міндеті  тұр»  [2].  Осы  мұрат  ерте  ме,  кеш  пе  бір  жүзеге 
асуы  тиіс.  Сол  себепті  үкімет  мемлекеттік  тіл,  оны  зерттеу,  оқыту, 
үйрету,  қолдану,  дамыту  үшін  жыл  сайын  пәленбай  миллион  әлде 
миллиард қаржы бөліп отыр. Мемлекеттік тілде оқитындарға арналған 
грант үлесінің жылдан-жылға артып отыруы да сол себептен және оқу-
әдістеме  мәселесі  бойынша  жүргізіліп  жатқан  зерттеудің  де  бәрі  осы 
қазақ тілді оқушыға бағытталған. 
Өйткені, 
А.Байтұрсынұлы 
айтқандай: 
«хұкметке 
керегі 
мемлекеттегі  жұрттың  бәрі  бір  тілде,  бір  дінде,  бір  жазуда  болу»  [3]. 
Бүгінде  еліміздегі  көптеген  қағаз-құжат  екі  тілде  жасалады.  Бүкіл 
ақпарат  екі  тілде  дайындалып,  екі  тілде  тарайды.  Биік  мінберден 
баяндалатын,  ұрандалатын  әрбір  сөз  ең  кемі  екі  рет  айтылады  және 
осылардың  бәрі  үшін  қаншама  қағаз-қалам,  қаржы-қаражат,  уақыт, 
адам күші жұмсалуда. 

 
59
Алайда  мемлекеттік  тілді  өмірге,  кең  қолданысқа  енгізудің  осы 
күнге  шейін  бір-ақ  жолы  белгілі.  Ол  –  өкім  жолы  мен  күшімен, 
міндеттеу  арқылы  енгізу.  Мысалы,  Израилде  де,  барлық  ТМД 
(тымыды)  елдерінде  де  негізінен  осы  әдіс  қолданылады.  Әрі  олардың 
бәрінде  де  халықтың  ең  кемінде  75  пайызы  мемлекеттік  тіл 
сөйлермені, жергілікті, мемлекетқұрушы ұлт өкілі болып отыр және ол 
тілді  меңгеру  дәрежелері,  қолдану  тәжірибелері  мен  дағдылары  да 
бізден әлдеқайда жоғары деңгейде. 
Қазақстан  болса,  мүлде  керісінше  жағдайға  ие.  Қазақтың  90 
пайызы  орыс  тілін  жетік  меңгерген  және  оның  30  пайызға  жуығы 
негізінен  немесе  тек  орыс  тілінде  өмір  сүретіндер.  Ал  мемлекеттік 
тілді  өндірісте,  өз  жұмысында,  ғылыми,  ресми  қатынаста,  қағаз 
жүзінде,  қоғамдық  орында  қолдану  тәжірибесі  және  қолдана  алуы 
тұрғысынан қарар болсақ, бұл реттегі қазақтілді қазақтың өзінің үлесі 
өте төмен жағдайда.  
Яғни  халқының  тілдік  бағдары  дұрыс,  белді,  беделді  ел  тілін 
міндеттеп  енгізіп,  міндеттеп  сөйлетеді.  Ал  ондай  күші,  сұсы  жоқ  ел 
ақылы мен айласына сүйеніп, тілге объективті қажеттілік туғыза және 
көппен келісе отырып енгізудің жаңа жолын тауып, әдіс-амалын білуі, 
оларды  жоқтан  бар  етіп  жасай  алуы  тиіс.  Мұны  қабылданған  заң 
талаптары  негізінде,  бірден-бірге  артып  отыратын  жоспарлы  әрекет 
пен сындарлы саясат, ұйымдастыру жұмыстары арқылы шешуіне тура 
келеді. 
Осы орайда, бізде мемлекеттік тілді өндіріске енгізудің  бір емес, 
бірнеше қиындығы бар.  
Бірінші  –  оны  шын  мәнінде  енгізейін  деген  ерік  пен  шешім, 
шешімді  әрекет  жоқ.  Өйткені  билік  басындағылар  мен  өндіріс  тетігін 
ұстағандардың  бәрі-дерлік  орыстілді.  Олар  өздері  үшін  тиімсіздік 
тудыратын,  өздері  дұрыс  білмейтін  тілге,  өздерінің  қызметтік 
біліктілігін  күрт  төмендетіп  жіберетін  кез  келген  жобаға  қашан  да 
қарсы болады. Яғни орыстілді қазақ бүгінде өзінің де ең басты мүддесі 
тәуелсіздігіміздің тірегі, негізі болып табылатын қазақ тіліне қарсылық 
білдіріп,  оны  жеке  басының,  орыстілді  балаларының  мүддесі  жолына 
құрбан  етуде.  Сөйтіп,  кім-кімге  де  «туажаулығы»  жоқ,  білгенге 
маржан  ғана  саналатын  орыстілділік,  тілдік  екідайлық  (языковой 
дуализм) қазақты осындай қасіретке ұшыратып отыр. 
Екінші  –  қазақ  тілді  ұлттық  зиялы  мен  лауазымды  тұлғалар 
бойында  да  мемлекеттік  тілді  енгізуге  деген  мүдделілік,  қайраткерлік 
жоқтың  қасы.  Ырас,  түрлі  мінбеден  тіл,  мемлекеттік  тіл  туралы 
«ерінбеген  еткішінің»  бәрі  айтудай-ақ  айтуда.  Бірақ,  оны  өндіріске 
енгізейік,  ойлаған  ой,  айтқан  сөзімізді  жерде  қалдырып,  желге 

 
60
ұшырмай,  баянды  етейік  деп,  шын  ізденіп,  шығандап  іс    қыларлық 
жанды табу қиын-ақ. 
Үшінші  –  жоғары  білімді,  кеңсе  қызметіндегі  және  қатардағы 
қазақтың  бұл  реттегі  мінез-құлық,  ой  өрістері  тіпті  тоғышарлық 
(обывательской)  деңгейде.  Айталық,  кез  келген  ұлт  өкілі  өз  тілінде 
сөйлеуге  бейім  болып  қана  қоймай,  ол  тілге  қандай  да  нұсқан 
келтіретін  кез  келген  сөзге,  пікірге,  әрекетке  белсенді  түрде  қарсы 
тұрып,  оған  жол  бермеуге  тырысып-бағатын,  яғни  тіл,  оның 
қолданысы  жайына  өз  мүддесі  тұрғысынан,  саясат  көзімен  де  қарай 
алатын  күйде  болса,  қазақ әлі  күнге  өз  тілінде  сөйлеу,  ортаға  өз  тілін 
«таңу»,  өз  тілін  қорғау  дегендерге  немқұрайды  қарайды.  Кез  келген 
тілге,  тіпті  өзбек,  ұйғыр  тіліне  көше  қоюға,  кез  келгеннің  кез  келген 
ыңғайына  жығыла  кетуге  қашан  да  дайын  тұрады.  Тіпті  тіл  туралы 
«жанайқайын  білдіріп»  тұрып,  артынша  ұлты  қазақ  әріптестерінің 
өзіне  орысша  сөйлеп,  сөзін  орысша  бастап,  ортаға  орыс  тілін  таңып 
кете барады. Яғни қазақ әлемде тіл саясаты деген үлкен саясат барын 
байқап-аңдай алмайды, бұрынғы кеңес үкіметі тұсындағы қалыбынша 
«тіл  бар  болғаны  қатынас  құралы»  деп  ойлайды,  соған  сенеді,  сол 
«сенімі»  селдіремеген,  сол  түсінігі  өзгере  қоймаған.  Мысалы,  алыс 
болашақта  қандай  да  бір  ғаламдық  жиын  болып,  ол  бір  тілде  ғана 
жүруі тиіс болса, сол жиынның қай тілде өткенін қалар едің, сеніңше, 
қай тілде өткені дұрыс болар еді деген сұрауға көптеген ұлт, тіпті әлі 
өз  мемлекеттігі  жоқ  ұлыстың  өкілі  сөзге  келмей,  өз  тілін  атар  болса, 
қазекең біраз ойланып отырып, ағылышын әлде қытай тілін таңдайды. 
Неге  өз  тіліңді, өзіңе  қолайлы  тілді атамадың  десең,  оны  менен  басқа 
кім түсінеді, басқалардың құқығы шектеледі ғой және қазақ тілі бүкіл 
әлемдік  тіл  болуға  шын  мәнінде  лайық  емес,  ол  ешқашан  ондай  тіл 
бола  алмайды  да,  мен  бос  қиялға  беріліп,  болмайтын  істің  жағында 
жүретін 
адамдардың 
«сортынан» 
емеспін 
деп 
қарсыласады, 
қауқарланады. Басқа емес, екі сөзінің бірінде «қазақ тілі – керемет тіл» 
деп  жүретін  қазақтың  өз  тілі,  өз  тілінің  болашағы  туралы  шын  ойы, 
шынайы көзқарасы осындай. Бар тарихын, тілін, дәстүрін, ата-бабасын 
тәрік етіп, өз қағынан жеріп, «космополиттік», «технократтық» құлық 
жетегіне  ерген,  жетегінде  ғана  жүрген  қазақ  бүгінде  елден  ерек 
осындай күйде. 
Төртінші – қазақтілді оқыған, ғұлама ғалым қазақтың өзі, әсіресе 
техника,  жаратылыстану  саласы  қайраткері  қазақ  тілін  жеткілікті 
білмейді,  оны  жазу  деңгейінде  меңгермеген.  Өйткені,  қазақ  тілін 
оқыту,  оны  оқып-білу  ниеті  бұған  дейін  қазақ  мектептерінің  өзінде 
«формалдық» сипатта болған. Қазақ оны әуелден ана тілім, баба тілім 
деп  емес,  баға  үшін  ғана  оқыған  және  мектеп  бітіргелі,  ең  болмаса, 

 
61
қазақша  газет-жұрнал  оқып,  қалай  да  қолданып  көрмегендіктен,  аз 
білігінің  өзін  ұмытып  қалған.  Мысалы,  кешегі  күнгі  орыс,  орыстілді 
кез  келген  сала  маманы  орыс  тілінің  грамматикалық  жүйесін  жақсы 
білетін,  біліп  тұратын  да,  ауылда  қазақ  мектебін  бітіріп  келген  қазақ 
мамандары  зат  есім,  сын  есім,  етістік  дегендердің  өзін  ажырата 
алмайтын.  Осы  жай  қазіргі  таңда  да  жалғасып  отыр.  Яғни  бұрын 
ауылда  өскен    қазақтың  орыс  тіліне,  оны  жоғары  деңгейде  қолдануға 
қатысты тілдік білігі жеткіліксіз болып, бұл оның маман ретінде өсіп-
өркендеуіне  көп  кедергі  келтірген  болса,  бүгінде  қазақтың  қазақ  тілін 
де  ресми  түрде  қолдана  алмайтыны  белгілі  болып  қалды.  Әрине, 
әңгіме  сөйлеу,  айтқанды  түсіну,  түсінісу  туралы  емес.  Әңгіме  – 
орысша  немесе  қазақша  жаза  білу,  тілді  жаза  қолдану,  жұмыста, 
өндірісте,  түрлі  ресми,  жоғары  мәдени,  «экстремалды»  жағдайларда 
қолдану,  оны  анық,  толық,  терең,  мүлтіксіз  түсіну,  мүлтіксіз  қолдану 
туралы.  Тілді  түйсікпен,  жанмен  түсіну,  білу  бар  да,  оны  жаттау, 
долбарлау,  сөздік  арқылы  түсіну,  сөздік  арқылы  қолдану  бар.  Мәңгі 
құбылып, тынымсыз түрленіп тұратын тірі тілді сөздіктен қарап алып, 
аудара,  жаттай  білу,  қолдану,  жоғары  деңгейде  қолдану,  сөз  жоқ, 
мүмкін емес нәрсе.   
Бесінші  –  әлемде  тілді  өндіріске  енгізудің  өгізді  де  өлтірмей, 
арбаны  да  сындырмай  жүзеге  асырылатын  дайын,  сынақтан  өткен 
тәжірибесі  жоқ.  Яғни  қазақтың  бәрі  қазақша  жазу  тілін  дұрыс 
меңгерген  күннің  өзінде  тілді  өндіріске  енгізу  технологиясын  білу, 
оны дұрыстап жүргізу керек. Мысалы, мемлекеттік тілді жоғары білім 
саласына енгізу – онда бұрыннан қолданылатын тілді, ондағы жұрттың 
сөйлеу,  жазу,  ойлау  әрекетін  алмастыру,  мыңдаған  қызметкердің 
ғылыми, ресми, өндірістік қатынастарда қазақ тілін қолдану дағдысын 
қалыптастыру,  оларды  іс  қағазын  мінсіз  жазып-толтыратындай  халге 
жеткізу,  мемлекеттік  тілде  жоғары  сапалы  білім  беру  деңгейіне 
көтеріліп,  оны  шынайы  білім  тілі  ету  деген  сөз.  Ал  бұл  –  кең  және 
терең  мазмұндық  өзгерістерді  қажет  ететін  әрі  қазақша  сөйлейік, 
ағайын  дейтін  үгіт-насихат,  құрғақ  талаппен  шешілмейтін  күрделі  іс. 
Әрі  ол  а)  ұдайы  өндіріс  барысына  кедергі  келтірмейтіндей;  ә)  мәселе 
саяси тұрғыдан дұрыс қойылып, тілдік негізде шу шығарылмайтындай; 
б)  көп  уақыт  алып,  көпшілікке  қиындық  тудырмайтындай  болып 
жүргізілуі  тиіс.  Көп  уақыт  алып,  қиындық  келтірсе,  әуеден  қолдау 
білдірген қазақтың өзі одан бастарта бастайды.   
Сондай-ақ мекеменің бүкіл ұжымы қазақ тілін өте жақсы біліп әрі 
оны енгізуге де айрықша мүдделі болып, тіл енгізілсін дейтін «қазақы 
тоқпақ» та соншалық мықты болған күннің өзінде тіл өндіріске өзінен-
өзі,  аз  уақытта  еніп  кете  алмайды.  Батпандап  кіргеннің  мысқалдап 

 
62
шығатыны  сияқты,  ол  енсе,  ұзақ  уақыттық  тиянақты  әрекет 
барысында,  біреу  бастап,  біреу  қостап,  бөлім-бөлім  болып  бірінен 
кейін  бірі  көшу  арқылы  енеді.  Оны  қолдану  машығы,  психологиясы 
жүре-бара орнығады.  
Алтыншы  -  өндіріс  барысында,  ғылыми,  құқықтық,  ресми, 
қаржылай  жауапкершілік  сипаты  бар  тірлікте  қазақ  тілін  бірден 
қолданып  кете  қоюдың  техникалық  та  қиындығы  бар.  Мысалы, 
қазақша  ғылыми, ресми,  құқықтық  қағаз-құжат  жазу,  толтыру  дәстүрі 
кеңес  үкіметі  тұсында  жоққа  тән  болды.  Оның  мұндай  дағдысы, 
қолданыс  дағдысы  қалыптасып-дамымады,  түрлі  үлгі-штамптары 
жасалмады.  Ал  орыс  тілінде  іс  жүргізудің  бірнеше  ғасырлық  тарихы 
бар  және  соның  өзінде  осы  күнгі  орыстілділер  көптеген  қағаздарды 
өздеріне дейін қалыптасқан үлгі, штамптарды көшіре қолдану, соларға  
ұқсата жазу арқылы жүзеге асырып келеді.  
Келтірілген  жайлар  мемлекеттік  тілді  біз  тек  технологиялық 
жолмен,  көп  болып  көмектесіп  қана  енгізе  алатынымызды  көрсетеді. 
Ал  сондай  көптің  бірі,  бастысы  -  әрине,  оқу  жүйесі,  ғылым-білім 
саласы,  жоғары  оқу  орны.  Өйткені,  тіл  саясатын  жүзеге  асыратын 
бірінші  кезекте  адам,  әсіресе  маман  адам.  Сондықтан,  жоғары  оқу 
орны  білікті  маман  ғана  емес,  мемлекеттік  тілді  өндіріске  енгізетін, 
енгізуге  түрткі,  тірек,  бастаушы,  қозғаушы  күш  болатын  маман 
шығаруы, шығаруды ойлауы тиіс.  
Жоғары білім тәжірибесінде  бұған дейін болмаған «Кәсіби қазақ 
тілі» атты жаңа пән идеясының өзі осы қажеттілік туындысы және  ол 
қоғамның  осы  сұранысын  өтеуі  тиіс.  Қалыпты  жағдайда  тілді  кез 
келген  салада қолдану дағдысын арнайы үйрету,  оқыту  қажеті болмас 
та  еді.  Мысалы,  осы  уақытқа  шейін  орыстың  орыс  тілін  кәсіби  түрде 
қолдану қиындығы туып көрген жоқ, тумайды да.  
Бүгінде  тіл  және  сала  мамандары  аталған  пәнді  кім,  қай  сала 
маманы  жүргізуі  тиіс  деп  таласуда.  Алайда,  бұл  пән  мазмұны  қандай 
болуы,  неге  қызмет  етуі  керек  дегеннің  талқылану  жайын  кездестіру 
қиын.  Сірә,  әуелі  ол  нені,  қалай  оқытуы,  неге  бағытталуы  тиістігін 
анықтап,  бағдарламасын  жасау,  пәннің  өзін  жасап  алу  керек.  Ал  пән 
мазмұны  өмір  қажеттілігі  негізінде  анықталып-белгіленуі  тиіс  мақсат 
пен  міндет  бойынша  жасалады.  Біздің  мақсатымыз  маманның 
мемлекеттік  тілді  білуі,  оны  өз  жұмысында,  саласында  қолдана  да 
алатын  болуы  ғана  емес.  Мәселе  тілді  білуде,  мамандығына  қарай 
қолдануда  ғана  болса,  сол  сала  терминін,  мәтінін  оқыту,  үйрету 
жеткілікті  болар  еді.  Біздің  мақсатымыз  -  ол  оны  өндіріске  енгізуге 
мүдделі  болуы  әрі  енгізудің  жолын,  жөнін  білуі,  яғни  енгізе  алатын 
болуы.  Бұл  үшін  оның  бойында  ұлт  қайраткері,  тіл  жанашырының 

 
63
нышаны,  дәні  болуы  тиіс.  Ал  бұлар  тіл  саясаты,  тіл  қолданысы 
мәселелерін  түсіну,  түйсіну  арқылы  қалыптасады.  Айта  кетейік,  тіл 
қолданысы,  тілді  қолданысқа  енгізу  жайы  -  әсіресе  қазақ  тілбілімі 
мамандары үшін де көмескі, күңгірт мәселе.  
Олай  болса,  тіл,  мемлекеттік  тіл,  тіл  саясаты  мен  қолданысы, 
тілдің  терминдік  жүйесі,  тіларалық  аударма  мәселелерін  жеткілікті 
деңгейде  меңгерген,  іс  қағазын,  басқа  да  жұмыстарын  мемлекеттік 
тілде  жазып,  жүргізе  алатын  болу  бүгінгі  қазақ  маманына  қойылатын 
бірінші  талапқа айналуы  қажет-ақ.  Өйткені,  әрбір  маман  өмірде  тілді, 
терминді  жай  қолданып  қана  қоймай,  оларды  үйрету,  оқыту,  зерттеу, 
жасау,  қолданысқа  енгізу,  дағдыға  айналдыру  жұмыстарымен  де 
бетпе-бет  келеді.  Ал  мұндай  маман  дайындау  жоғары  оқу  орнының 
басты,  өкінішке  орай,  арнайы  айтылып-бекітілмеген,  әзірге  өзі  де 
танып-білмеген, яғни міндеттелмеген міндеті. 
Студенттің өз мамандығын игеруі бір мәселе, білу мәселесі болса, 
сол  игергенін  өндірісте  сәтті  қолдану,  қазақша  қолдану  ‒  екінші 
мәселе,  қолдану  мәселесі.  Ал  қазақ  тілін  қолдана  білу  үшін  әуелі  ол 
өндіріске  енген  болуы  керек.  Мұның  өзі  ‒  үшінші  және  жоғары 
біліктілік  пен  табандылықты,  тиянақтылықты  талап  ететін  басты 
мәселе. Яғни «Кәсіби қазақ тілі» қазақ тілін қолдана білуге ғана емес, 
бірінші кезекте оны өндіріске енгізуге қызмет етуі тиіс. 
Осыған  орай,  «Кәсіби  қазақ  тілі»  пәні  Сала  атаулары,  Сала 
мәтіні, Тіл саясаты, Тіл қолданысы деген төрт бөліктен (блок) тұрып, 
сала атаулары мен мәтіндері мысалында:  
–  Термин,  оның  басты  белгілері,  Термин  және  сөз,  олардың 
бірлігі  мен  айырмасы.  Терминді  қазақшалаудың  оң-теріс  жақтары. 
Термин  түзу  тәсілдері,  оның  қазақшалану  деңгейі.  Шетел  сөздерінің 
кемшілігі,  оларды  аудару,  ұлттық  тілде  қайта  атау  қиындығы.  Қазақ 
тілінде  ұлттық  ғылым  мен  терминдік  жүйе  жасау  мүмкіндігі  мен 
қажеттігі.  Түркі  әлемі,  оның  терминдік  жүйесі.  Термин  түзу 
саясатындағы  ұлт  мүддесі.  Орыс  тілі  терминдік  жүйесіне  тән 
кемшіліктер; 
– Мәтін түрлері, олардың өзіндік ерекшеліктері: -қалыптық құжат 
мәтіндері  (заң,  жарғы,  ереже,  нұсқау  т.б.),  -  қызметтік  хат  мәтіндері 
(өтініш, ұсыныс т.б.), - әлеуметтік хат мәтіндері (баяндама, сөз т.б.), - 
ғылыми  хат  мәтіндері  (диссертация,  монография  т.б.).  Аудармадағы 
сөздердің  орын  тәртібі,  сөздердің  тіларалық  пара-парларының, 
қосымша  мен  шылау  түрлерінің  дұрыс  таңдалу,  сөйлемді  ықшамдай, 
ұзарта, бөле, біріктіре аудару жолдары; 
–  Мемлекеттік  тіл  саясаты.  Тілдің  саяси-әлеуметтік  мәртебесі 
туралы  түсініктер:  әлемдік  тіл,  мемлекеттік  тіл,  ресми  тіл,  ұлыстық 

 
64
(этнос) тіл, ұлттық тіл, ұлтаралық тіл, халықтық тіл, халықаралық тіл, 
жұмыс  тілі,  ана  тілі,  екінші  тіл  т.б.  Әлемдегі мемлекеттік  және  ресми 
тілдер  мәртебесі.  Іргелі,    дамушы  елдердегі,  ТМД  мен  Қазақстандағы 
тіл саясаты; 
–  Тіл  қолданысы  түсінігі,  қолданыс  түрлері.  Тілді  қолданысқа 
енгізу  немесе  оны  жетілдіру  жолдары.  Тілді  қолдану  мен  қолданысқа 
енгізудің әлемдік тәжірибесі, салалық ерекшеліктері: – басқару, атқару 
жүйесі мен өндірістегі қолданысы, – ғылым-білім, ақпарат жүйесіндегі 
қолданысы,  – түрлі қоғамдық орындағы (қала, көше, аула, вокзал т.б) 
қолданысы,  –  тұрмыс  аясындағы  (отбасы,  ата-ана,  ағайын-туыс,  дос-
жаран,  көрші-қолаң)  қолданысы  т.б.  тақырыптарда  дәріс  оқылып, 
семинарлық сабақ өткізілуі тиіс  болады. 
 
Әдебиеттер 
 
1.  Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусым-
дағы  №110  Жарлығымен  бекітілген  «Қазақстан  Республикасында  Тіл-
дерді  қолдану  мен  дамытудың  2011–2020  жылдарға  арналған 
бағдарламасы»;  
2.  Қазақстан    Республикасы  Үкіметінің  «Мемлекеттік  органдарда 
мемлекеттік  тілдің  қолданылу  аясын  кеңейту  туралы»    1998  жылғы    14 
тамыздағы №769 қаулысы;  
3.  Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымығ А., 1992, 447-б. 
 
 
РЕАЛИЗАЦИЯ ПРОГРАММЫ АКАДЕМИЧЕСКОЙ 
МОБИЛЬНОСТИ В КАЗНАУ – ВАЖНЫЙ ШАГ В 
ИНТЕРНАЦИОНАЛИЗАЦИИ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ 
 
Аянбаев Е.С. 
Казахский национальный аграрный университет, город Алматы 
 
Интеграционные  процессы,  происходящие  в  мировом  сообществе, 
активно  внедряются  в  систему  высшего  образования.  Формируется  еди-
ное мировое  образовательное пространство, выражающееся в гармониза-
ции  образовательных стандартов в разных  странах мира. В  своем посла-
нии народу Казахстана Президент Республики Казахстан  Н.А.  Назарбаев 
«Стратегия  «Казахстан-2050»  отметил,  что  «знание  и  профессиональные 
навыки – ключевые ориентиры современной системы образования, подго-
товки  и  переподготовки  кадров.  Чтобы  стать  развитым  конкурентоспо-
собным государством, мы должны стать высокообразованной нацией». [1] 

 
65
Академической 
мобильности 
студентов, 
преподавателей 
и административного персонала вузов в рамках Болонского процесса при-
дается  большое  значение.  Вопросы  академической  мобильности  в  на-
стоящее время становятся особо актуальными, что связано с интеграцией 
экономики  Республики  Казахстан  в  мировое  экономическое  пространст-
во. Это, в свою очередь, обусловило необходимость интеграции образова-
тельной  системы  республики  в  мировое  образовательное  пространство. 
Одним из важных показателей этого интеграционного процесса является 
уровень академической мобильности в Республике Казахстан. Целью раз-
вития программ академической мобильности является повышение качест-
ва  образования,  улучшение  взаимопонимания  между  различными  наро-
дами  и  культурами,  воспитание  нового  поколения,  подготовленного  к 
жизни и работе в международном информационном сообществе. 
Формирование единого мирового образовательного пространства 
проявляется  в  гармонизации  образовательных  стандартов,  подходов, 
учебных  планов,  специальностей  в  разных  странах  мира.  Республика 
Казахстан  активно  интегрируется  в  мировое  образовательное  про-
странство  через  вхождение  в  глобальную  сеть  университетов,  интер-
национализацию  связей,  сопоставимость  учебных  программ  высших 
учебных  заведений,  создание  предпосылок  для  взаимного  признания 
документов о высшем образовании.  
В  настоящее  время  одной  из  задач  казахстанских  высших  учеб-
ных  заведений  является  ее  модернизация,  способствующая  повыше-
нию  доступности,  качества  и  эффективности  образования.  Достиже-
нию  этих  целей  во  многом  способствует  развитие  академической  мо-
бильности ППС и студентов. 
Руководствуясь  нормативными  правовыми  актами  Республики 
Казахстан  и  опытом  зарубежных  стран,  учитывая  специфику  казах-
станского  образования,  университетом  разрабатываются  совместные 
образовательные программы и проекты, имеющие  своей конечной  це-
лью  подготовку  высококвалифицированных  специалистов,  востребо-
ванных на современном рынке труда. 
 Для  достижения  данной  цели  и  определения  видения,  миссии  и 
стратегического направления развития академической мобильности была 
разработана Стратегия интернационализации и академической мобильно-
сти Казахского национального аграрного университета до 2020 года. [2] 
Важным  шагом  в  реализации  требований  Болонского  процесса 
стало открытие модельного центра академической мобильности «Cen-
ter  of  Excellence»  совместно  с  университетом  Вагенинген  (Нидерлан-
ды); лингвистического образовательного центра «Time to Study»; Цен-
тра полиязычного образования. 

 
66
Одним из важных направлений работы университета стало разви-
тие  академической  мобильности  обучающихся,  чему  способствует 
участие  университета  в  Глобальном  консорциуме  аграрных  вузов  ми-
ра, включающем более 300 участников, Совете ректоров аграрных ву-
зов  стран  СНГ,  основными  задачами  которых  является  внедрение  ос-
новных  принципов  Болонского  процесса,  развитие  инновационных 
технологий,  обмен  обучающимися,  преподавателями  и  повышение 
квалификации ППС. 
Казахский национальный аграрный  университет  для расширения 
возможностей  осуществления  мобильности  между  родственными  ву-
зами  ведет  работу  в  следующих  направлениях:  идентификация  рабо-
чих  учебных планов и образовательных программ; ежегодное издание 
каталога дисциплин по специальностям; формирование  интегрирован-
ных  образовательных  программ;  издание  «Путеводителя»  для  обу-
чающихся; развитие международной сети аграрных вузов. 
Для  реализации  академической  мобильности  было  разработано  и 
введено в действие положение по организации академической мобильно-
сти обучающихся Казахского национального аграрного университета, где 
прописаны основные правила отбора претендентов из числа обучающего-
ся  контингента  и  ППС,  а  также  требования  претендентам  для  участия  в 
программе  академической  мобильности  на  основе  государственной  про-
граммы развития образования РК на 2011-2020 годы, правил организации 
учебного процесса по кредитной технологии обучения. [3] 
Университет    реализует  академическую  мобильность  через  про-
екты  и  программы  ТЕМПУС,  Эрасмус  Мундус,  Болашак,  LOGO, 
DAAD,  ISFRADA,  IASTE,  CASIA  и  др.,  а  также  через  организацию 
двудипломной подготовки магистрантов по пищевой и биологической 
безопасности  совместно  с    Университетом  Восточной  Финляндии; 
академическая  мобильность  студентов  на  1-2  академических  периода 
(Польша,Эстония, Германия, Болгария, Литва, Словакия, Венгрия, Че-
хия, Италия, Нидерланды, Испания и др). 
В 2011-2012  учебном году по программе академической  мобильно-
сти в зарубежные вузы партнеры для обучения были направлены из числа 
105  магистрантов  второго  года  обучения  35  человек,  из  них  10  человек 
командированы  в  Российскую  Федерацию,  25  –  в  Словацкий  сельскохо-
зяйственный  университет  в  городе  Нитра,  Чешский  университет  естест-
венных наук в Праге, Польский университет естественных наук в Варша-
ве,  Литовский  университет  имени  Александра  Стульгинскиса  в  городе 
Елгава, Аграрный университет Болгарии в городе Пловдив. 
В  2012-2013  учебном  году  из  числа  215  магистрантов  прошли 
обучение по программе «Академическая мобильность» - 30 магистран-

 
67
тов.  Из  них  командированы  5  человек  в  Эстонский  университет  есте-
ственных наук в городе Тарту, 7 человек - в Словацкий аграрный уни-
верситет в городе Нитра, 12 человек - в Аграрный университет Болга-
рии  в  городе  Пловдив,  3  человека  –  в  Литовский  университет  им. 
Александраса  Стульгинскиса в городе Елгава, 3 человека – в Венгер-
ский университет Святого Иштвана в городе Гёделе. 
Все  магистранты  успешно  завершили  обучение  в  вузе-партнере 
привезя с собой по окончанию учебы транскрипты и сертификаты.  
Проведя анализ, были выявлены следующие основные проблемы 
при реализации академической мобильности. 
1. Недостаточная мотивация студентов. Поскольку участие в про-
грамме  обмена  предполагает  дополнительную  финансовую  нагрузку, 
необходимо  предоставить  студентам  полную  информацию  обо  всех 
расходах, а также возможности получения стипендий и грантов. Про-
блема  мотивации  студентов  существует  во  всех  ВУЗах  в  рамках  всех 
программ. 
2. В случае, если студенты в целом не считают обучение за рубе-
жом привлекательным, то самым эффективным способом привлечения 
внимания является «студенческий маркетинг». 
Четкое  определение  целей  и  выбор  предметов,  подведение  ито-
гов, и возможность лучшего трудоустройства - должны быть донесены 
до  колеблющихся  студентов.  Необходимо  использовать  оценки  ком-
паний, в которые устроились выпускники и их собственное мнение на 
этот  счет.  Обычно,  студент,  принимавший  участие  в  программе  рас-
пространяет информацию лучше традиционных рекламных носителей. 
Маркетинговая  стратегия  должна  использовать  ценность  опыта,  кото-
рый получают студенты для успешного трудоустройства. 
3. Языковая проблема. В ВУЗах нет достаточного количества сту-
дентов, свободно владеющих иностранным языком, практически во всех 
казахстанских ВУЗах отсутствуют программы на иностранных языках. 
4.  Не  достаточное  количество  учебников  и  учебных  пособий  на 
иностранном языке. 
Для  решения  данных  проблем  в  Казахском  национальном  аграр-
ном университете, в соответствии со стратегией интернационализации 
и академической мобильности, проводятся: 
7.  Издание  учебников  и  учебных  пособий  совместно  с  пригла-
шенными зарубежными учеными. 
8.  Унификация  каталога  дисциплин  с  учетом  принципов  акаде-
мической мобильности. 
9.  Экспертная  оценка  Каталога  дисциплин  и  образовательных 
программ работодателями. 

 
68
10. Организация  языковых  курсов  для  обучающихся  и  ППС  в 
Лингвистическом образовательном центре «Time to Study». 
11. Приближение казахстанских образовательных программ к ми-
ровому уровню. 
12. Использование  инновационных  зарубежных  методик  образо-
вания и их адаптация к казахстанским стандартам.   
Для   осуществления  перезачета  кредитов  по  типу  ECTS,  освоен-
ных  магистрантами  и  докторантами  в  зарубежных  вузах-партнерах,  в 
университете  разработано  внутривузовское  нормативное  Положение. 
В соответствии  с данным Положением всем магистрантам были пере-
зачтены  их  кредиты,  которые  они  изучили  в  зарубежных  вузах-
партнерах за один семестр. 
В  ближайшие  годы  мы  будем  укреплять  позиции  интернациона-
лизации в области образования и науки. Университет будет расширять 
границы  международного  научно-образовательного  консорциума. 
Кроме  того,  планируется  увеличение  совместных  образовательных 
программ  с  вузами-партнерами,  при  поддержке  электронного  и  дис-
танционного обучения. 
Казахский  национальный  аграрный  университет  будет  развивать 
международную  ориентацию  с  привлечением  большего  количества 
иностранных  студентов.  В  связи  с  этим  необходимо  и  дальше  разви-
вать внутреннюю  культуру в международном направлении. Это пред-
полагает  широкое  использование  английского  языка  для  внутренней 
связи, создание англоязычных групп, привлечение зарубежных ученых 
для проведения занятий. 
Такие  программы  как  академическая  мобильность  весьма  необ-
ходимы для получения  опыта развитых государств наравне с  отечест-
венным  образованием.  В  будущем  такой  опыт  поможет  сэкономить 
государственный бюджет, так как отпадет необходимость привлечения 
дорогостоящих зарубежных специалистов.  
 

жүктеу/скачать 4,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: