Сборник нормативно-правовых актов Астана 2014
жүктеу/скачать 5,79 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тематика текста: связана с культурно-социальной, официально-деловой
сферами.
Объем текста: до 250-400 слов. Процет незнакомых слов: до 10 %. Темп речи: изучающее чтение – 50-60 слов в минуту; чтение с общим охватом содержания – 100-120 слов в минуту. 5.1.2.3 Письмо Пользователь языка должен уметь писать в официально-деловой, науч- ной форме (заявление, служебная записка, объяснительная, доверенность, рекомендации и т.д.). Должен писать в оценочной форме о прочитанном, увиденном, используя композиционные компоненты (введение, анализ темы, заключение). Государственная языковая политика 785
На уровне выше среднего формируются следующие навыки: - умение охарактеризовать случай, факт; - умение давать извлекать информацию с более расширенной позиции; - умение выразить свою личную мысль, заключение; - умение объяснить по факту случая, используя аргументы и языковые эмоционально-оценочные инструменты; - умение сделать объемный план, тезис; - умение написать второй текст (реферат, аннотацию). Тип текста: тексты официально-деловые, научные и тексты в виде зари- совок, которые имеют неофициальные элементы. Тематика текста: имеет отношение к социально-бытовому, культурно- социальному, научному, официально-деловому. Пользователь языка должен уметь на основе научного письменного про- изведения составлять следующие виды письменных работ: - план (в вопросительном, повествовательном виде); - конспект (цитатный, тезисный, интегральный); - аннотацию (справочные, рекомендательные, общие, специальные); - реферат (информационные, индикативные, рефераты-резюме, общий, специальный обзор). Пользователь языка должен знать, что реферат пишется в соответствии с нормативными документами принципа правописания. Текст реферата сос- тоит из следующих основных содержательных компонентов: - тематика, исследуемая тема, объект, цель и содержание работы; - метод исследования (известный или новый); - точный результат (теоретический, экспериментальный, рекомендован- ный);
- заключение автора (оценка, предложения); прогнозы принятые/не при- нятые в оригинале текста; - пути и сфера использования результаты работы. Пользователь языка должен уметь: - использовать сокращения, терминологию в тексте оригинала и языко- вые инструменты в нем; - сокращать мысль: суппресировать (удалять не особо важную информа- цию);
- компрессировать (сокращать, не теряя информацию); - использовать грамматические инструменты, которые дают максимум информации в процессе сокращения; - соблюдать композицию реферата в процессе подачи содержания текста оригинала (вводная часть, основная и дополнительная); - различать научные термины и базовые слова, относящиеся к основному содержанию текста оригинала. Для оформления составной-содержательной части реферата пользова- тель языка должен изучить лексико-семантические средства.
Государственная языковая политика 786
5.1.2.4 Говорение Пользователь языка должен уметь достигать определенной коммуника- тивной цели в разных сферах общения; - составлять предложения в форме диалога, быть инициатором диалога, продолжать говорить, завершать по разговариваемой теме; - охарактеризовать объект по монологам; - говорить в настоящем и прошедшем времени, выбирать тему актуаль- ную для разговора, дать объяснение, используя оценочные элементы, выра- жая свое мнение.
Пользователь языка на уровне выше среднего должен владеть следующим языковым материалом в соответствии с данным подразделом.
Изучение основных фонетических, интонационных норм казахского язы- ка.
Лексико-грамматические группы имен существительных, (имена собст- венные, нарицательные, наименования событий, знаков, предметов, отвле- ченных понятий), падежи. Падежные окончания используются в соответствии с Таблицей 3 в следую- щих случаях: Таблица 3 Наименования падежей Значения падежей Именительный падеж - лицо, предмет – носитель признака (например, Доцент Исаев жұмыста. Уақыт жəне «Қаламгер» басылымы жыл сайын шығады. «Тұлпар» жүрдек поезы уақытында кел- ді.).
Дополнить субьект (например, Менің атам келді.); Дополнить обьект (например, Кітаптың мұқабасы тозған.)
Государственная языковая политика 787
Таблица 3 (продолжение) Дательный падеж Выражает отношение предмета к кому либо, обьект дей- ствия (например, Бұл маған берілген баға. Маған тез қайту керек. Үйге тез қайтуым керек.); Выражает обьект действия (например,Үйге тез қайтуым керек.); Выражает время регулярно повторяющегося действия (например, Күзге салым мал жайлаудан қайтады. Жек- сенбіге қарай адамдар демалуды ойлайды.).
Выражает состояние лица в качестве субьекта: (напри- мер, Адамды ісіне қарап бағалау керек.) Число, количество(например, Көп жасағаннан емес, көпті көргеннен сұра. Білімді мыңды жығады. Білікті бірді жығады.); Время действия: (например, Бір жылды артқа тастап, Елге оралды, тағы да сағынышым.) Направление движения: (например, Олар ауылды бетке алды. Асан Қайғы желмаясына мініп, Жерұйықты іздеп шықты).
Обьект действия (например, Ол зауытта жұмыс істейді.); Средства действия (например, Ол күні бойы көтеріңкі көңілде жүрді. Ол көтеріңкі көңілде сөйледі.); Время действия (например, Жазда демалысқа шығамыз. Местонахождение действия Үй алдында кемпір мен шал отыр екен. Терезенің түбінде күтіп тұрмын. Жаз – шанаңды сайла, Қыс арбаңды сайла.) Исходный падеж Обьект действия (например, Мектептен келемін.); Время действия (например, Күзден бастап жұмысқа кірісеміз.); Характер действия (например, Екі аттылы ауылдан бері қарай шықты. Шалқасынан түсті.). Творительный падеж Характер действия (например, Жауды табандылықпен жеңдік. Жомарттығымен аты шықты.); Время действия (например, Таң атысымен суыт жүріп кетті. Күн батысымен жолға жиналды.); Обьект совмещенного действия (например, Əкеммен кеңестім.).
Виды числительного. 5.2.2.5 Местоимение Значения местоимений и их употребление. Притяжательное, указательное, вопросительное, личное, определительное, отрицательное местоимение.
Государственная языковая политика 788
5.2.2.6 Глаголы Приставки, частицы, время, наклонение. 1.1.1.7 Наречие Виды наречий по значению. 5.2.2.8 Части речи Служебные послелоги, предлоги, союзы, частицы. 5.2.3 Синтаксис - типовые значения предложений; - синтаксис простого предложения; - инструменты между значимой и составной части говорения. 5.2.3.1 Инструменты, обеспечивающие значимую связь говорения: - повтор предлогов; - лексические повторения; - синонимические повторения; - трансформативные повторения.
- причинные отношения между предложениями; - условные отношения; - противоречивые отношения; - целевые отношения; - причинно-следственные отношения; - временные отношения; - уточненные отношения; - презентационные отношения; - сравнительные отношения (синтаксический параллелизм слов); - заключительные отношения.
Сложносочиненные предложения с союзами: - сочинительные; - противительные; - разделительные; - причинно-следственные. Сложноподчиненные предложения: - предложения с придаточными причины; Государственная языковая политика 789
- предложения с придаточными времени; - предложения с придаточными уступительными; - предложения с придаточными условия; - предложения с придаточными сравнения. 5.2.3.4 Прямая и косвенная речь Правила перевода прямой речи в косвенную и наоборот. Прямая речь и речь автора.
Инструменты выражения модели говорения: - выражения необходимости/отношения; - выражения возможности/невозможности; - выражения желания/нежелания; - выражения на сообщение недоверия, сомнения, доверия; - выражения прогноза; - выражения на сообщение интеллектуальной оценки; - выражения на сообщение эмоционально-экспрессивной оценки; - индикатор дачи положительной оценки на сообщение; - индикатор дачи отрицательной оценки на сообщение; - индикатор удивления. Инструменты выражения социально-статусного аспекта говорения: - формы уважения; - индикаторы формального отношения; - относительные формы обращения. 5.2.3.6 Виды текстов: - информационно-объяснительные; - информационно-экспликативные; - информационно-аргументивные; - информационно-директивные.
Основные виды диалоговых/полилоговых слов: - ситуационный диалог; - тематический разговор; - дискуссия (диспут, спор). Виды диалоговой единицы: - сообщение, определение; - сообщение, объяснение. Условно-вопросительные действия – сообщение результатов действия. Государственная языковая политика 790
Противоречиво-вопросительные действия – сообщение, объяснение. Раз- личное по значению сообщение (сообщение – объяснение). Распорядительно-вопросительные действия – характеристика различно- го по значению сообщений, объекта о правдивости факта. Вопрос о ситуации (о результате): сообщение (ход действия, подход, ре- зультат); сообщение – утверждение (сообщение- объяснение); сообщение – заключение.
Лексический минимум выше среднего уровня составляет 3000-5000 еди- ниц.
Государственная языковая политика 791
Приложение А (информационное) Система оценки уровня владения казахским языком – Казтест КОММУНИКАТИВНЫЕ ЯЗЫКОВЫЕ КОМПЕТЕНЦИИ ВЛАДЕНИЯ КАЗАХСКИМ ЯЗЫКОМ ____________ № ______________ СЕРТИФИКАТ удостоверяет, что Г-н (г-жа) _____________________________________________________ (Ф.И.О.) достиг(-ла) ____________ уровня владения казахским языком и показал(а) следующие результаты по блокам теста: Блоки Процентные показатели правильных ответов 1. Аудирование _________________________________________ 2. Лексика-грамматика _________________________________________ 3. Чтение _________________________________________ 4. Письмо _________________________________________ 5. Говорение _________________________________________ Руководитель организации _________________________ г. ______________________ ___________ ___________ «__» _____________ 200 _ г. Директор Национального центра тестирования _________________________ ____________ ___________
Государственная языковая политика 792
Приложение Б (информационное) Образцы тестовых заданий уровня выше среднего владения казахским языком [8] - [11] Б 1. Аудирование Аудиотекст. – Медицинада адамның депрессияға түскенін қалай анықтайды? – Ерлер əйелдерге қарағанда депрессияға тез беріліп кетеді. Əйел заты қандай да бір қиындыққа төтеп бере алады. Ал ер адам болмашы ұсақ- түйектің өзіне қатты ойланып кетеді. – Депрессияның негізгі белгілері қандай? – Қоршаған ортаға деген қызығушылығы төмендейді, өзіне-өзі қарағысы келмейді. Тамақтың дəмі ұнамайды, ешқайда шыққысы келмейді. Ер адамды əдемі қыз-келіншектер қызықтыратыны белгілі, ал депрессияға ұшыраған ерлерде ондай да жоқ. – Ал мұндай аурудың алдын алу үшін не істеу керек? – Бір-ақ нəрсе айтқым келеді. Өз-өздеріңізге берік болсаңыздар болғаны, сонда ғана депрессия сізге жоламайды. Депрессия адамның психологиялық деңгейімен өлшенетін дүние. Задания по тексту: 1. Диалогтың алғашқы бөлігіндегі əңгіме не туралы? A) депрессия белгілері В) депрессияға ұшырау С) депрессия дегеннің не екендігі D) депрессияға кімдердің бейім екендігі 2. Диалог мазмұныны бойынша сөйлемді аяқтаңыз. Маманның ойынша, əйелдер ... . A) қиындыққа төтеп береді В) ұсақ-түйекке ойланып кетеді С) болмашы нəрсеге ашуланады D) ортақ қызығушылығы төмендейді 3. Диалог бойынша сөйлемді аяқтаңыз. Депрессияға ұшыраған ерлерге ғана тəн ерекшелік ... . A) өз-өзіне қарай алмау В) ешқайда шыққысы келмеу С) қоршаған ортаға қызықпау D) əдемі қыз-келіншектерге көңіл бөлмеу Аудиотекст. – Сіз мемлекеттік тіл мəселесін жиі көтеріп жүрсіз. Осы тұрғыда қандай ойларыңыз бар?
Государственная языковая политика 793
– Мемлекеттік тілді қолдауға қаржы да бөлініп жатыр, жұмыс та атқарылып келеді. Бірақ мемлекеттік тіл өзінің мəртебесіне қол жеткізе ал- май отыр. Келесі жылдан бастап еліміздегі барлық мемлекеттік органдар түгелдей мемлекеттік тілге көшуі қажет. Мемлекеттік тілде іс жүргізіп жа- тыр деген мекемелердің өзі қазақ тілін аударма ретінде қолданып келеді. Мəселен, Парламентке келіп түскен заң жобалары да орыс тілінде дайын- далып, қазақ тіліне аударылады. Тілдің орашолақ қолданылғаны, аударма жасалғаны байқалып тұрады. Мағынасы келмейтін тұстары жиі кездеседі. Мұны қазақ емес мен де байқаймын. – Тəуелсіз ел болғанымызға 18 жыл толады. Егер күніне бір сөзден жаттағанда, осы жылдардың ішінде 6,5 мыңдай сөзді үйреніп алуға болады. Таңнан кешке дейін бір сөзді үйрену қиын емес. 6 мың сөзді білген адам қазақша сөйлемейді, ол қазақша сайрайды. Оның кітап жазуына болады. – Оған неге қол жеткізе алмадық? – Мемлекеттік қызметке жаңадан алынатындарға жоғары талап қойылуға тиіс. Осындай норманы заңға енгізуіміз қажет. Мұндай талап қойылса, мем- лекеттік тілді білетіндердің үлесі бірнеше пайызға артып шығады. Айталық, Қытайда қытай тілін білмесең қызметке алынасың ба? Осы өзбек тілін білмейтін өзбек бар ма? Қазақстанда өз тілін білмейтін өзбек бар деп айта алмаймын. Мүмкін, алыс шетелде туылып, сонда өскен қандастарымыз кездесіп қалуы мүмкін. Бала дүниеге келгеннен кейін 5 жасқа дейін өз тілін- де тəлім алса, ол тілін еш уақытта ұмытпайды. Ана сүтімен бойына сіңген тіл ешқашан жоғалмайды. Қазақ жігіттерінің «өз тілімді білмейтінім кезін- де мектеп болмаған соң, орысша оқыдық» дегенімен келіспеймін. Дүниеге келгеннен кейін, отбасында тілді үйренбегендігі, оған ата-анасының мəн бермегендігі себеп болып отыр. Заманның да, қоғамның да кесірі емес, ата-анасының кінəсі. Өзбектерде балалар қай тілде білім алса, сəби кезі- нен отбасында өзбек тілін толық меңгеріп шығатыны салт-дəстүр ретінде қалыптасты. – Қазір бір кездері қазақша білмегеніңіз ешқандай байқалмайды. Туғаннан қазақша сөйлеген адам сияқтысыз. – Енді «Сөйлей-сөйлей шешен боласың, көре-көре көсем боласың» деп бекер айтпаған ғой. Сөйлей бермесең еш уақытта үйренбейсің. Қате сөйлеп қоямын-ау деп қорықпауың керек. Аз білсең де сөйлей білуің керек. Келе- келе тілің жаттығады. Ел алдында сөйлемесең де, үйіңде, жұмысқа келген- де əріптестеріңмен қазақша тілдес, соның бəрі нəтиже береді. Күндердің күнінде мінберге шығып сөйлейтін боларсың.
1. Сұхбаттың мазмұнына қарай сөйлемді аяқтаңыз. Сұхбаттасушының пікірінше, еліміздің ... . А) мемлекеттік тілге көшуіне əлі ерте В) мемлекеттік тілге көшуі міндетті емес С) мемлекеттік тілге көшетін уақыт енді болды D) мемлекеттік тілге көшетін уақыты баяғыда болған
Государственная языковая политика 794
2. Сұхбат мазмұнына қарай сөйлемді толықтырыңыз. Ол Парламентте мемлекеттік тілде ... мəселесін қоймақ. А) мектептерде оқытылу В) сапалы аударма жасау С) заң жобасының жүргізілу тəртібі D) мемлекет басындағылардың тілді меңгеру деңгейі 3. Мемлекеттік тілге қол жеткізудің негізгі тəсілі: А) қазақтардың санын көбейту В) оқу бағдарламаларын сапалы дайындау С) қызмет көрсету орындарда мемлекеттік тілді талап ету D) мемлекеттік қызметке қазақ тілін білетін адамдарды алу 5. Сұхбат мазмұнына сай сөйлемді толықтырыңыз. Билік басындағыларға көп тілді білу ... қажет. А) елге танылу үшін В) халықпен тіл табысу үшін С) жан-жақты білімпаз болу үшін D) халықпен қарым-қатынас жасау үшін
Алматының экологиялық жағдайы шынында да мүшкіл. Біріншіден, қала аспанын шаң-тозаң, түтін, машиналардың улы газы «жаулап алғанына» біраз жыл болды. Екіншіден, əсіресе машиналар санының артуымен байланысты, жағдай жақсару орнына кері кетуде. Үшіншіден, эколог мамандардан бастап барлық қоғамдық ұйымдар, қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын меке- мелерді қол қусырып қарап отыр деуге негіз жоқ. Алайда, қалыптасқан жағдайды саралау нəтижесі қазіргі ең басты мəселе атмосфералық ауа қабаттарының қанағаттанғысыз, мейлінше лас екенін көрсетіп отыр. Бір ғана өндіріс ошақтары мен автокөліктерден жыл сайын 180 мың тонна зиянды заттар бөлініп, ауаға тарайды жəне олардың 80 пайы- зы автокөліктерге тиесілі. Бүгінде қалада тіркелген көлік саны 350 мың (күн сайын өсіп отырғанын есептемегенде) болса, кемі 50 мың көлік шет- тен келеді. Ауа қабаттарындағы зиянды заттарды қуып əкететін күшті жел соқпайтыны да өкінішті. Дей тұрғанмен, қала ауасын тазартып, тығырықтан шығудың амал- дары қарастырылуда. «Таза ауа – жанға дауа», «Айрықша қорғалатын аймақтардың 2020 жылға дейінгі дамуы», «Қатынас ауқымын тежеу, төмендету», «Саябақтар мен гүл алаңдарын көгалдандыру», «Арық жүйелері мен субұрқақтарды қайта қалпына келтіру» тəрізді бағдарламалар мен Алматы қаласын күл-қоқыс қалдықтардан арылтуға бағытталған мер- зімдік іс-шаралар соның дəлел-айғағы. Атап айтқанда, «Таза ауа – жанға дауа» бағдарламасының негізгі мақсаты - қаланың экологиялық жағдайы мен қоршаған ортаны шұғыл жақсарту, осы орайда атқарылатын жұмыс сапасын арттыру, кері кету, құлдилау факторларына тосқауыл қою, бол-
Государственная языковая политика 795
дырмау, халықтың денсаулығын нығайту, экологиялық жəне əлеуметтік- экономикалық қажеттіліктерінің тереңдігін қамтамасыз ету, т.б. Жүйелі талдау негізінде қаланың аспан кеңістігіне ұшатын зиянды заттарды азайту, су ресурстарын сақтап, былғанудан қорғау, ауыз судың са- пасын арттыру, шағын өзендердің сарқылмауын қамтамасыз ету, Алматыны экологиялық тығырықтан шығару жəне жабдықтау, жер ресурстарын барын- ша оңды пайдалануға бағытталған іс-шараларды жетілдіру, табиғатты күту, көгалдандыру қарқынын үдету, халықтың əл-ауқатын одан əрі көтеру мін- деттері айқындалған.
1. Автордың пікірінше, ауаның ластануының негізгі себебі А) халықтың көптігі В) көліктердің көбеюі С) лас ауаны қуатын желдің болмауы D) ауаны тазалуға қатысты іс-шаралардың ұйымдастырылмауы 2. Мəтін бойынша сөйлемді толықтырыңыз. Ауадағы зиянды заттардың сексен пайызы ... бөлінеді. А) көліктерден В) адамдардан С) өндіріс орындарынан D) құрылыс орындарынан 3. Қате пікірді көрсетіңіз. Экологиялық тығырықтан шығудың жолы А) қаланы тазарту В) ауыз судың сапасын арттыру С) жер ресурстарын оңды пайдалану D) экологиялық бағдарламаларды көбейту 4. Мақалада баса назар аударылған бағдарлама – ... . А) «Таза ауа жанға дауа» В) «Қатынас ауқымын тежеу, төмендету» С) «Саябақтар мен гүл алаңдарын көгалдандыру» D) «Айрықша қорғалатын аймақтардың 2020 жылға дейінгі дамуы»
1. Сұраулы сөйлемді көрсетіңіз. А) Асқар, бүгін кітапханаға бар В) Асқар, бүгін кітапханаға бардың ба С) Асқар, бүгін кітапханаға баруы мүмкін D) Асқар, бүгін кітапханаға баратын шығар 2. Болып өткен мағынада айтылған сөйлемді көрсетіңіз. A) Достарыммен киноға бардым. Государственная языковая политика 796
B) Достарыммен киноға барамын. C) Достарыммен киноға бармақпын. D) Достарыммен киноға бара жатырмын. 3. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңыз. Көк байрағымызда ... күн, дала бүркіті жəне ... өрнек бейнеленген. А) алтын, ұлттық В) алтын, ұлтшыл С) алтынды, ұлтты D) алтындай, ұлттық 4. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңыз. Мемлекет тарапынан əлеуметтік жағдайы төмен отбасыларға … . A) көмек көрсету B) көмекке көрсет C) көмекті көрсету D) көмек көрсетілуде 5. Тиісті сөзбен сөйлемді толықтырыңыз. Алтын адамның киімі ... алтын əшекейлермен безендірілген. A) үш мыңға жуық B) үш мың жарым C) үш мың жуық D) үш мыңыншы жуық
«Ақсақ құлан» – қазақ сахарасына ең көп тараған күй. Бұл күйдің аңызы да сол себепті сан-салалы. Хикаяның түрлі нұсқаларында өмір сүрген замандары бір-бірімен еш жанаспайтын тарихи тұлғалар қатар келе беруі мүмкін. Оқиға негізінен өзгермей қайталанып отырады. Аңыздың бір саласында өзінің үлкен ұлы Жошының бағынбай бара жатқанынан секем алған Шыңғысхан оған у беріп өлтіреді. Тағы бір хикаяда қыпшақ жерін жақсы көріп қалған Жошы, бұл өлкені шапқыншылықтан сақтап қалу үшін, ұлы аңшылық кезінде өзінің əкесі Шыңғысты өлтірмек болады. Бұл жəйтті біліп қойған Шағатай Шыңғысханға келіп бəрін айтып қояды. Бұл аңызда да Шыңғысхан Жошыға у бергізіп өлтіртеді. Артынша аңшылық кезінде Жошыны құлан шайнап өлтірді деген лақап таратады. Бірақ, қаһарлы хан қаралы хабарды жеткізген адамның көмейіне қорғасын құям деп жарлық шашады. Алайда, ел ішінен бір тапқыр домбырашы шығып, сол адам Шыңғысханға хабарды домбырамен жеткізеді. Государственная языковая политика 797
Хикаяның тағы бір нұсқаларында Шыңғысханның баласы Жошы емес, керісінше Жошының өз баласы (аты аталмайды) құланнан мерт болады. Кейбір нұсқаларда оқиғаның кейіпкері тіпті Əз-Жəнібек ханның өзі болып шығады. Өзіміз көріп отырғандай сюжет көп өзгеріске түспеген, тек заманына лайық кейіпкерлері өзгеріп отырған. Қазақ зерттеушілері (мысалы С. Райымбергенова) бұл хикаяның тамырын өте тереңнен тартады. Бұл оқиғаны (мифтік) зерттеуші ескі наным – ақсақтар культімен байланыстырады. Себебі, тəні жарадар, кембағал жан иесі о дүниемен бұл дүниенің арасын байланыстырып тұрған қасиетті медиатор. Ал, ол өз кезегінде өлілер дүниесінің алдындағы қорқыныштан туған құбылыс. Адам мəйітінің аяғын байлап тастау, немесе əдет-салттық жарақат салу, өліктің жіліншігін сындырып ақсақ қылып тастау дағдысы осы нанымнан келіп шыққан. Сондай-ақ, бұл аңызда аңшылықтың ежелгі қағидаларын бұзған адамның нендей зауалға жолығатындығы көрсетілген. 1. Мəтінге сəйкес келетін ақпаратты таңдаңыз. «Ақсақ құлан» күйі … шыққан. А) аңыздан В) өлеңнен С) мақалдан D) поэмадан 2. Оқыған сөйлемді жалғастырыңыз. Жошы − Шыңғысханның … . А) інісі В) əкесі
С) ағасы D) баласы 3. Оқыған сөйлемді жалғастырыңыз. Аңыз бойынша Шыңғысхан ұлынан … . А) қауіптенеді В) қорықпайды С) кешірім сұрайды D) ештеңе сұрамайды 4. Мəтін мазмұнына сəйкес дұрыс нұсқасын көрсетіңіз. Өмір сүру замандары əртүрлі тарихи тұлғалардың қатар келуінің себебі: А) оқиғаның белгісіздігі В) аңыздың күйге айналуы С) аңыздың көп тарағандығы D) оқиғаның өзгертіліп берілуі 5. Мəтін мазмұнына сəйкес дұрыс нұсқасын көрсетіңіз. Аңызда айтылатын кəсіп: Государственная языковая политика 798
А) егіншілік В) аңшылық С) бау-бақша D) малшылық 6. Мəтін мазмұнына сəйкес дұрыс нұсқасын көрсетіңіз. Хикаяның бір нұсқасында қаһарлы хан қандай жарлық берді? А) Қаралы хабарды жеткізген адамға құлан беремін В) Қаралы хабарды жеткізген адамның көмейіне күміс құямын С) Қаралы хабарды жеткізген адамның көмейіне қорғасын құямын D) Қаралы хабарды жеткізген адамның көмейіне қорғасын беремін 7. Мəтінге сəйкес сөйлемді дұрыс аяқтаңыз. Кейбір деректер бойынша хикая кейіпкері ретінде қазақтың А) ханы В) күйшісі С) батыры D) тапқыр домбырашысы
айтылады. 8. Мəтін мазмұнына сəйкес дұрыс нұсқасын көрсетіңіз. Қаралы хабарды жеткізген: А) Шағатай В) достары С) домбыра D) көршілері Текст 2. Сыйлық cыйлай білеміз бе? Тарту, сыйлықтардың пайдалы, қымбат, қажетті болғаны жөн бе? Сыйлық əр уақытта шын жүректен, ақ көңілден ұсынылады. Ол адал достықтың, ізгі сезімдердің, махаббаттың белгісі. Ол қай уақытта да адамдардың бір-біріне деген шынайы қатынасын кез келген лепті сөздерден артық білдіруі мүмкін. Сыйлықтың бағалы болуы шарт емес, оның бойында «этикалық» жүгі болған дұрыс. Əрбір сыйлық таңдаушы адам оның кімге арналғандығын ой- лайды жəне өзінің талғамы мен ықыласын қоса білдіруі қажет. Кейде тарту- таралғының бойында ешқандай бағалылық, не мазмұн болмауы мүмкін. Сыйлықтың пайдалылығы деген кең ұғым. Пайдалылықты тек қажетті заттар мен бұйымдар деп түсінбеуіміз керек. Кітап пен шəйнек те, гүл мен шарап та пайдалы, өйткені бұл заттардың қай-қайсысы да өз міндетіне орай қызмет етеді. Бірақ сыйланған заттар қуаныш иесіне қажетсіз болса, оларды пайдасыз деп ұғуға да болады. Сыйлықтың пайдалылығы əсіресе ол балаларға арналған кезде ерек- ше байқалады. Балаларды қуанту қиын емес – олар əрбір ойыншыққа, тəттіге, суреттер мен кітапшаларға ырзалық білдіреді. Алайда сыйлықтың пайдалылығы да ойластырылу керек. Этикет тəлімі бойынша қандай сыйлықты кімге тарту етуге болатындығына да назар аудару керек. Мысалы, раушангүлдерді тек жақын Государственная языковая политика 799
адамдарға: қалыңдығына, əйеліне, құрбысына, анасына тарту етуге болады. Əйелдер əдетте ер кісілерге гүлді сирек сыйлайды. Туған күнге əдетте гүлдер, кітаптар, сəндік əшекейлер сыйлайды. Үйлену тойлар мен мерейтойларға бұлардан қымбаттырақ сыйлар тартады. Мұндайда көбіне хрусталь ыдыстар, күмістен жасалған бұйымдар, əр түрлі əсемдік заттар беріліп жатады. Ағылшындарда бір қағида бар: жас жұбайлар əуелі өздеріне керемет заттардың тізімін жасап, сол бойынша олардың туысқандары мен таныстары той тартуларын дайындайды екен. Сыйлықты қалай алу керектігі жөнінде түрлі пікірлер бар. Біреулер бу- маны байқатпай шетке қойып, қонақтар кеткеннен кейін ғана қарауға бола- ды деп есептейді. Енді біреулер сыйлықты сол жерде ашып көріп, оған өз көзқарасын білдіріп, алғыс айту керек деп есептейді.
1. Мəтін бойынша адам сезімін білдірудің бір белгісі А) ойын жеткізу B) сыйлық сыйлау C) талғамын анықтау D) туысымен сырласу 2. Мəтінге сəйкес сөйлемді дұрыс анықтаңыз. Сыйлық таңдағанда … . А) кез келген лепті сөздерден құрастыру керек B) ешбір бағалылық пен мазмұны болмауы керек C) таңдаушы адамның шынайы қатынасын білу қажет D) кімге арналғандығын ескеріп, өз талғамы мен шын ықыласын білдіру керек 3. Мəтінге сəйкес сөйлемді дұрыс анықтаңыз. Үйлену тойлар мен мерейтойларға тартылмайтын сыйлықтар A) бағалы заттар B) кітап, ойыншық C) хрусталь ыдыстар D) күмістен жасалған бұйымдар 4. Сөйлемді толықтырыңыз. Сыйлықтың ... А) əдептілік мəні бар B) пайдаланылғаны C) ерекшелігі D) бағалысы болуы керек. 5. Сөйлемді толықтырыңыз. Раушангүлді жиі ... А) əйеліне
Государственная языковая политика 800
B) құрбысына C) ер адамдарға D) қалыңдығына сыйламайды. 6. Сөйлемді толықтырыңыз. Гүлдер, кітаптар, сəндік əшекейлерді ... сыйлайды. А) балаларға B) туған күнге C) мерейтойларға D) үйлену тойларына 7. Мəтінге сəйкес тірек сөздер. А) сыйлық, қымбат, базарлық B) сыйлау, шын көңіл, тойға бару C) сыйлық, пайдалы, тарту ету D) сыйлық, əшекей бұйым, перзент 8. Сөйлемді толықтырыңыз. Ағылшындарда жас жұбайларға ... тарту етеді. А) керемет заттар B) біреудің ұсынғанын C) ата-анасының ұйғарғанын D) өздерінің қалаған заттарын
Составьте к аудиотексту план изложения. Время составления плана – 5 минут. План может быть простым или сложным, а также в виде цитаты, вопро- сительных предложений.
Прогрестің бəрі бірдей жақсылық əкелмейді. Адамның бақыты үшін жасалған кейбір дүниелер бүгінде оның сорына айналып жатыр. Соның бірі – теледидар. Театрдағы жаңа қойылымдарға барудың орнына, көркем əдебиет оқудың орнына үлкен де, кіші де, бала да теледидар алдында көп уақытын жоғалтады. Тіпті кейбіреулері теледидардың тұтқыны. Бұл құбылыс жалғыз біздің ғана емес, бүкіл əлем халқына тəн əрекетке айналған. Бұдан он шақты жыл бұрын осы теледидардың кесірінен Швецияда үш жүз кітапхана жабылған-ды. Жылына қырық бейнефильм алып тұратын шведтер енді кітапханадан бір-екі кітап қана алатын көрінеді. Италия социологтары отандастары бос уақыттарын қалай өткізер екен деп сұрау салғанда, жауап бергендердің 83 пайызы теледидар қарайды Государственная языковая политика 801
екен, 40 пайызы радио тыңдайды екен. Газет-журналға көз жүгіртіп (толық оқымай-ақ) шығатындар 30 пайыздай. Бес миллион француз күніне жеті сағаттан көгілдір экранның алдында отыратын көрінеді. Олардың да оннан жетісі – елуден асқандар мен кəрілер. (Қазақстанда соңғы жылдары қанша кітапхана жабылды, білесіз бе? Неге жабылды?) Телеэкраннан күн сайын көрсетіліп жатқан зорлық-зомбылық көрермендердің психикасына сұмдық əсер ететіні анықталыпты. Əсіресе, балалар мінезі өзгеруде. Олардың ашушаң, шақар, сотқар болып өсуіне ал- дымен осы көгілдір экран кінəлі. Телеқұмар бала əдетте кітап оқымайды. Мектеп оқушылары бұл кезде əлем əдебиетін тек осы көгілдір экран арқылы ғана біледі. Бұл жақсылық емес, əрине. Жазушының басты қасиеті тілінде. Киноға айналғанда туынды ең алды- мен өзінің осы қасиетін жоғалтады. Пушкин тек орыс тілінде ғана Пушкин, Флобер тек француз тілінде ғана Флобер.
Бір сөзбен айтқанда, теледидар алдымен көркем əдебиетке зиян келтіру- де. Ал жалпы тіл мəдениеті, турасын айтсақ, негізінен көркем əдебиетке бай- ланысты!
Напишите по плану подробное изложение, раскрывая основное содержа- ние текста, соблюдая единый стиль, не допуская ошибок. Время на изложение – 20 минут. Образец: 1. Адам жəне прогресс. 2. Бүгінгі кітап оқу жағдайы (əр елдегі) 3. Тіл мəдениеті – көркем əдебиетте Задание 3. На основании данных вопросов напишите связный текст, изложив свои размышления. Время выполнения – 10 минут. 1. Прогрестің бəрі бірдей жақсылық əкеле ме? 2. Теледидар уақыттың жауы дегенге келісесіз бе? 3. Швеция халқы уақытын қалай өткізеді? 4. Италия социологтарының қорытындысы қандай? 5. Қанша миллион француз теледидар алдында отырады? 6. Телеқұмар бала қалай өседі? Задание 4. Оформите официально-деловой документ (деловое письмо, заявление, служебное письмо, объяснительная, доверенность, предложение и т.д.) в со- ответствии с предложенной ситуацией. Время выполнения – 15 минут. Вы являетесь Председателем Акционерного общества «Казахтелеком», напишите рекомендацию о расширении интернет-услуг.
Государственная языковая политика 802
Библиография [1] Конституция Республики Казахстан (статья 7); [2] Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года № 319-III «Об образовании». [3] «Государственная программа функционирования и развития языков на 2001-2010 годы» (утвержденa Указом Президента Республики Казахстан от 7 февраля 2001 года № 550). [4] Концепция расширения сферы функционирования государственного языка, повышения его конкурентоспособности на 2007-2010 годы (одобрена постановлением Правительства Республики Казахстан от 21 ноября 2007 года № 1122). [5] Концепция внедрения и развитии системы Казтест (утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 сентября 2008 года № 835). [6] Европейский языковой портфель, «Златоуст», 2006. [7] Ф.Ш. Оразбаева, Т.Т. Аяпова, Р.С. Рахметова, У.К. Исабекова, К.Е. Абиыр. Учебно-методические комплексы для изучения казахского языка. Алматы: - Жазушы, 2007. [8] В.С. Аванесов «Форма тестовых заданий». Учебное пособие для учителей школ, лицеев, преподавателей вузов и колледжей. М.: «Центр тестирования», 2006 г. [9] Д.Х. Аканова, А.М. Алдашева, З.К. Ахметжанова, К.К. Кадашева, Э.Д. Сулейменова «Ресми-іскери қазақ тілі. Бірінші деңгей. Екінші деңгей. Үшінші деңгей». Учебный комплекс. – г.Алматы, Издательство «Арман- ПВ», 2002 г. [10] З.С. Кузекова, Г.С. Пазылова, Е.К. Абдрасилов «Қазақ тілі. Тестілеу əдістемесі: көмекші құрал». – Астана, 2007. [11] З.С. Кузекова, Г.С. Пазылова, Е.К. Абдрасилов «ҚАЗАҚ ТІЛІ тестілеу теориясы мен практикасы: Көмекші құрал». – Алматы, «Құс Жолы», 2009.
тентность, лексика, грамматика, аудирование, чтение, письмо, говорение, лексический минимум
Государственная языковая политика 803
ГОСУДАРСТВЕННЫЙ СТАНДАРТ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Коммуникативные языковые компетенции владения казахским языком ЭЛЕМЕНТАРНЫЙ УРОВЕНЬ Общее владение СТ РК 1926-2009 Издание официальное Комитет по техническому регулированию и метрологии Министерства индустрии и торговли Республики Казахстан (Госстандарт) Астана Государственная языковая политика 804
Предисловие 1 РАЗРАБОТАН Республиканским государственным казенным предпри- ятием «Национальная Академия образования имени Ы. Алтынсарина» Ми- нистерства образования и науки Республики Казахстан
«Национальный центр тестирования» Министерства образования и науки Республики Казахстан
Комитета по техническому регулированию и метрологии Министерства ин- дустрии и торговли Республики Казахстан от 30 декабря 2009 года № 647-од
образовательного стандарта по русскому языку как иностранному. (Элемен- тарный уровень. Общее владение).
стан «О языках в Республике Казахстан» от 11 июля 1997 года № 151, Закона Республики Казахстан «Об образовании» от 27 июля 2007 года № 319-ІІІ, Закона Республики Казахстан «О техническом регулировании» от 9 ноября 2004 года № 603-II.
Настоящий стандарт не может быть полностью или частично воспроиз- веден, тиражирован и распространен в качестве официального издания без разрешения Комитета по техническому регулированию и метрологии Ми- нистерства индустрии и торговли Республики Казахстан
Государственная языковая политика 805
Введение В Республике Казахстан государственным языком является казахский язык [1]. Способом расширения общественной функции казахского языка, повышения его значимости, необходимости и всестороннего развития яв- ляется эффективная реализация обучения языку, определение требований к качеству обучения, организация процесса самообразования пользовате- лей языка и постоянного отслеживания его результатов. Овладение языком, основываясь на обучении по уровням, осуществляется поэтапно и вследст- вие каждый уровень в соответствии с конечной целью требует определения уровня коммуникативных компетенций пользователя языка. Оценка и определение уровня развития коммуникативных компетенций дает возможность определения уровня сформированности и развития язы- ковой личности [3]. Оценка результатов обучения осуществляется по завер- шению курсов каждого уровня. Компетенция владения казахским языком на коммуникативном уровне является основным компонентом формирования модели языковой личности. Казахстанская оценка языковых знаний определяет владение казахским языком по шести уровням. Уровни владения казахским языком сопоставля- ются в соответствии с европейскими уровнями владения языками [6] (см. Таблицу 1). Таблица 1 Уровни С лингвистической точки зрения С лингводи- дактической точки зрения Соответствие с уровнями европейского стандарта I. Элемен- тарный Вербально- семантический уровень
«Направление» + «Азбука»
А-1; А-2 II. Базовый III. Средний Когнитивный тезау- русный уровень «Развитие языка» + «Совершен- ствование языка» В-1; В-2 IV. Выше среднего V. Высокий Мотивационно- прагматический уровень «Культура языка» + «Языковая личность» С-1; С-2 VI. Высший Государственная языковая политика 806
В обучении казахскому языку основой оценки владения языком являет- ся устное и письменное употребление единиц языка во всех сферах и си- туациях. Оценка уровня владения языком имеет целью определение уровня усвоения системы устного и письменного изучения языка, системы произ- ношения, применения окончаний, выполняющих коммуникативные задачи, словообразование, понимания любых типов вопросительных выражений и различных типов предложений, умения употреблять прямые и переносные значения слов, умения употреблять языковые единицы для выражения целей и мыслей, умения писать и говорить. Лексико-грамматические единицы и объем материала, используемый для обеспечения данных единиц являются основой оценки понимания, владения услышанным, прочитанным, умение правильно писать, разговаривать и говорить. Для формирования языковой личности в языкознании используются следующие виды речевой деятель- ности: аудирование, чтение, письмо, говорение [7], лексика-грамматика. Обучение и оценка уровня владения казахским языком направлены на определение уровня употребления разговорной, письменной речи, употре- бления языка в официальном и неофициальном общении, в целях выражения сложного хода мыслей пользователя языка, а также в процессе письменного общения [2].
Государственная языковая политика 807
ГОСУДАРСТВЕННЫЙ СТАНДАРТ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Коммуникативные языковые компетенции владения казахским языком ЭЛЕМЕНТАРНЫЙ УРОВЕНЬ Общее владение Дата введения 2010-07-01 1 Область применения Настоящий стандарт устанавливает требования коммуникативных языко- вых компетенций элементарного уровня владения казахским языком [4]. Положения стандарта предназначены для применения организациями и учреждениями, занимающимися обучением казахскому языку при формиро- вании коммуникативных языковых компетенций владения казахским языком гражданами Республики Казахстан. Настоящий стандарт также устанавли- вает требования, соблюдение которых необходимо при формировании зада- ний системы оценки уровня владения казахским языком – Казтест [5].
В настоящем стандарте применяются следующие термины с соответствую- щими определениями:
вую деятельность (понимание, письмо, чтение, говорение) в любой сфере деятельности повседневной жизни в соответствии с целью и ситуацией об- щения с помощью языковых средств. 2.2 Языковая компетенция: Сформированность лексико-грамматичес- ких, фонетических понятий, умение использовать их в процессе употребле- ния языка в соответствии с грамматическими, синтаксическими и стилисти- ческими нормами, свободное владение литературной речью и письмом. 2.3 Интенция (от латинского «intention» – стремление, обращение вни- мания): Направленность сознания, стремление к изучению того или иного предмета.
таний и предложений, соответствующее требованиям уровней языкознания. 2.5 Аутентичность текста (от греч. «authentic» – подлинный, достовер- ный): Правильность, подлинность, достоверность текста. 2.6 Аудирование – это понимание воспринимаемой на слух речи. 2.7 Речевая деятельность: Процесс приема и передачи информации с помощью языковых средств в процессе общения. 2.8 Лексика: Перечень слов, словарный запас в языке. 2.9 Грамматика: Раздел языкознания, изучающий грамматическое строе- ние языка, его закономерности, морфологию и синтаксис. Государственная языковая политика 808
2.10 Синтаксис: Раздел грамматики, изучающий способы соединения слов, строение словосочетаний и предложений. 2.11 Фонетика: Раздел языкознания, изучающий звуковое строение языка. 2.12 Морфология: Раздел грамматики, изучающий грамматическое зна- чение слов, формы, категории слов, морфологическое строение слов, части речи, а также их классификацию и характеристику.
Пользователь языка в процессе общения должен уметь вести беседу в кратких диалогах и разговорную речь на элементарном уровне владения ка- захским языком. Ситуации общения данного уровня связаны с бытовой и социально-культурной сферами общения. Для ведения коммуникативного общения в вышеперечисленных сферах необходимо четкое употребление ряда языковых средств. Сертификат элементарного уровня является показателем результата, ве- дущего к базовому уровню обучения языку (образец сертификата приведен в Приложении А). Для достижения элементарного уровня владения казахским языком счи- тается необходимым 100-120 учебных часов. Характеристика элементарного уровня Пользователь языка должен удовлетворять в ограниченном объеме прос- тые коммуникативные компетенции в ситуациях повседневного общения. Пользователь языка должен уметь: - употреблять знакомые фразы и высказывания, необходимые для выпол- нения конкретных задач; - представлять себя и других, спрашивать и отвечать на вопросы о мес- те проживания, знакомых, недвижимости. Пользователь языка должен по- нимать не быструю, четкую речь собеседника, вступать в обмен простыми репликами и оказывать необходимую помощь. Владение казахским языком на элементарном уровне характеризуется по видам речевой деятельности в соответствии с Таблицей 2. Таблица 2 АУДИРОВАНИЕ Пользователь языка должен понимать четко и мед- ленно произнесенные слова, должен уметь выполнять простые инструкции. ЧТЕНИЕ Пользователь языка должен уметь читать краткие прос- тые тексты, описания по картинкам, простые и корот- кие письменные конструкции, например, простые крат- кие открытые письма, краткие объявления, знакомые имена, слова, простые предложения. Пользователь язы- ка должен уметь читать текст по отдельным фразам и по частям. Государственная языковая политика 809
Таблица 2 (продолжение) Чтение с целью получения общего направления Пользователь языка должен понимать знакомые имена, слова в простых фразах, объявлениях повседневного общения. Чтение инструкций Пользователь языка должен уметь руководствовать- ся краткими, простыми письменными инструкциями (например, пройти от пункта Х к пункту Y). Чтение писем и сообщений Пользователь языка должен понимать краткие простые письма личного характера.
Пользователь языка должен уметь, используя простые фразы и предложения, написать о месте своего прожи- вания, о работе, о знакомых ему людях. Пользователь языка должен уметь писать простые предложения, не связанные друг с другом. ГОВОРЕНИЕ Пользователь языка должен уметь задавать короткие вопросы на знакомые темы и отвечать на подобные вопросы; понимать простые пожелание в свой адрес; строить предложения о людях, расположении; должен уметь охарактеризовать себя, место проживание, место работы; в процессе беседы отвечать на четко постав- ленные вопросы о своей жизни. Пользователь языка должен уметь описать себя, место работы, место про- живания. Пользователь языка должен уметь представлять до- кладчика, говорящего и ознакомить с заранее подго- товленными краткими объявлениями. Образцы тестовых заданий по аудированию, лексико-грамматическому блоку, чтению и письму приведены в Приложении Б.
4.1.1.1 Пользователь языка для решения определенных коммуникатив- ных задач должен уметь следующее: - вступать в коммуникацию, знакомиться с кем-либо, представляться или представлять другого человека, здороваться, прощаться, обращаться к кому- либо, благодарить, извиняться, отвечать на благодарность и извинения, про- сить повторить;
Государственная языковая политика 810
- задавать вопрос и сообщать о факте или событии, лице, предмете, о на- личии или отсутствии лица или предмета, о качестве, принадлежности пред- мета, о событии, действии, времени и месте действия, его причине; - выражать желание, просьбу, предложение, приглашение, согласие или несогласие, отказ; - выражать свое отношение: давать оценку лицу, предмету, факту, дейст- вию. 4.1.1.2 Пользователь языка должен осуществлять элементарное речевое общение в устной форме в рамках актуальной для данного уровня тематики в соответствии с Таблицей 3. Таблица 3 Ситуации общения Требования, предъявляемые к пользователю языка Дома, в семье Пользователь языка должен уметь здороваться с членами семьи, знать родственные названия, уметь спрашивать у них о настроении, о состоянии здоровья, самочувствии. В магазине, киоске, кассе Пользователь языка должен уметь сообщать о том, что ему необходимо купить, о цвете, о том, нравиться это ему или нет; спрашивать о том, где приобрести нужную ему вещь и сколько это стоит; обращаться с просьбой показать ту или иную вещь, поменять ее и дать примерить. В столовой, кафе ресто- ране Пользователь языка должен уметь сообщить о том, что ему нужно купить, что он будет заказывать; спрашивать о наличии блюда, которое он заказал; должен уметь спра- шивать о стоимости и сумме за все блюда.
Пользователь языка должен уметь спрашивать о том, где и когда принимает врач; сообщать о том, что его беспо- коит и какие лекарства он принял; должен уметь просить выписать ему справку, лекарственные препараты; должен уметь спросить о наличии лекарственных препаратов в аптеке, о том сколько они стоят и как их принимать.
Пользователь языка должен уметь объяснить, с кем он хочет поговорить, о присутствии этого человека, о том, когда он будет; должен уметь спросить, с кем он разго- варивает или о том, как можно вызвать скорую помощь; должен уметь попросить говорить громче, передать кому- то сообщение, попросить повторить.
Пользователь языка должен уметь сообщить, до какого пункта ему нужен билет; спросить о стоимости билета; спросить о времени отправки транспорта. Государственная языковая политика 811
Названия дней, недель, месяцев, вре- мена года Пользователь языка должен знать названия дней недели, месяцев; должен уметь описать времена года; должен уметь понять, рассказать, спросить о прогнозе погоды. 4.1.2 Требования к речевым компетенциям 4.1.2.1 Аудирование Диалог Пользователь языка должен понимать на слух основное содержание диа- лога, а также коммуникативные интенции участников диалога.
жүктеу/скачать 5,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|