Сборник нормативно-правовых актов Астана 2014

Государственная языковая политика

891

5.2 Содержание языковой компетенции

Пользователь  языка  на  среднем  уровне  должен  владеть  следующим 

языковым материалом в соответствии с данным подразделом.

5.2.1 Фонетика. Графика

Алфавит.  Гласные  и  согласные  звуки.  Твердые  и  мягкие,  звонкие  и 

глухие.  Соотношения  звуков  и  букв.  Слово,  слог,  закон  сингармонизма. 

Прогрессивная ассимиляция. Регрессивная ассимиляция.

5.2.2 Морфология

5.2.2.1 Состав слова

Основной корень, производный корень, окончание, суффикс.

Распознавание  достаточно  широкого  круга  словообразовательных 

моделей:

- существительные с суффиксами:  -шы, -ші, -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, 

-тік – например, оқушы, оқулық, адалдық, жастық; 

- прилагательные с суффиксами -қы, ғы, -кі, -гі, -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті – 

например, таулы, ақылды, қысқы, жазғы, тəртіпті, талантты, білімді;

-  глаголы  с  суффиксами  -ла, -м, -да, -де, -та, -те – например,  тазала, 

тəрбиеле, сырла, тұзда, шегеле, ойла.

5.2.2.2 Имя существительное

Одушевленные  и  неодушевленные  имена  существительные.  Склонение 

имен существительных. Значение и употребление падежей.

Основные значения падежей приведены в Таблице 3.

Таблица 3

Наименования 

падежей

Значения падежей

Именительный

падеж

- номинатив (в наименовании, в названии темы, 

этикетках) (например, Орфографиялық сөздік. Қазақ 

əдебиеті. «Еңлік» кафесі.);

- идентификация моделей как предикат  (например, Бұл 

– орфографиялық сөздік иесі.);

- лицо (субъект), предикативного значения;

а) акциональный (например, Əкем жазып отыр.);

б) ситуационный (например,Əкем ұйықтап жатыр. 

Алма гүлдеп тұр.);

Государственная языковая политика

892

Таблица 3 (продолжение)

в) квалитативный (например, Əкем шыдамады.);

г) квалитативная оценка (например, Əкем - 

құрылысшы. Итбалық – сүтқоректі.);

- обращения;

- модели, характеризующие окружающую среду 

(например, Туған жер, саған рахмет. Дала. Аяз. Жел.).

Родительный

падеж

- лицо, которому принадлежит что-либо;

- определение предмета (лица);

- при обозначении части целого; (например, Мынау 

ағамның үйі. Ақан серінің Құлагері. Мынау – қаланың 

орталығы. Мынау Қазақстанның рəміздері. Қауынның 

бір тілігі. Алманың бір бөлігі.).

Дательный

падеж

- логический субъект в конструкциях;

Посессор

- субъект посессор в глагольных конструкциях;

- генетическое сходство (ограниченное);

- квалитативный субъект;

-  возможно  в  экспрессивно-модальных  конструкциях 

(потенциал) 

субъект 

(например, 

Анаға 

сəлем. 

Парламентке. 

Ақын 

Сырбай 

Мауленовке. 

Оқырманымызға,  жас  жазушыларға.  Елге  мамандар 

керек. Маған білім қажет. Құрылысқа жақсы мамандар 

жетпейді. Маған кітап жетпеді. Бұл заң бойынша саған 

тиесілі.  Осы  жолы  мен  сізге  көмекші  бола  алмаймын. 

Əкесіне  ұқсайды,  жоқ  атасына  ұқсайды.  Оған  балаға 

тəн аңғалдық жарасады. Балаға аңғалдық тəн, қарттарға 

даналық жарасады. Жақсылыққа жақсылық – əр кісінің 

ісі.  Жамандыққа  жақсылық  ер  кісінің  ісі.  Заманына 

қарай заңы. Аңқау елге – арамза молда. Есептемегенге 

бəрі түгел.);

-  в  значении  сравнения,  сходства: (соответствие 

отношений между предметом и явлениями, причинные 

отношения)  Противоречия  фактам  гипотез  (например, 

Бала  үлкендерге  еліктейді.  Бөлтірік  қолға  үйретуге 

қарсылық  білдіруде.  Бір  көлем  екіншіге  тең.  Жеңістің 

40 жылдығына. Республика мерейтойына. Бүгін істеуге 

болатын жұмысты ертеңге қалдырма.

Қысқа  дайындық  басталды.  Екінші  жартыжылдыққа 

газетке  жазылу  басталды.).  атасына  ұқсайды.  Оған 

балаға  тəн  аңғалдық  жарасады.  Балаға  аңғалдық  тəн, 

қарттарға  даналық  жарасады.  Жақсылыққа  жақсылық 

–  əр  кісінің  ісі.  Жамандыққа  жақсылық  ер  кісінің  ісі. 

Заманына  қарай  заңы.  Аңқау  елге – арамза  молда. 

Есептемегенге бəрі түгел.);

- адресат;

Государственная языковая политика

893

Таблица 3 (продолжение)

-  в  значении  сравнения,  сходства: (соответствие 

отношений между предметом и явлениями, причинные 

отношения)  Противоречия  фактам  гипотез  (например, 

Бала  үлкендерге  еліктейді.  Бөлтірік  қолға  үйретуге 

қарсылық  білдіруде.  Бір  көлем  екіншіге  тең.  Жеңістің 

40 жылдығына. Республика мерейтойына. Бүгін істеуге 

болатын жұмысты ертеңге қалдырма. 

Қысқа  дайындық  басталды.  Екінші  жартыжылдыққа 

газетке жазылу басталды.)  

Винительный 

падеж

- лицо (предмет) как объект действия (например, Кітап 

оқыдым. Мына кітапты саған алдым. Абайдың үш 

өлеңін жатқа білемін.)

Исходный

падеж

- исходный пункт движения;

- значение сравнения;

- материал, из которого сделан предмет (например, 

Үйден келдім. Бетегеден биік жусаннан аласа. Айжан 

Сəуледен биігірек. Атадан алтау, анадан төртеу. 

Кірпіштен жасалған).

Предложный

падеж

- выражение места;

- выражение времени (в темах);

-  природные  или  общественные  явления;  возрастной 

период  локатив  (в  темах) (например,  Алматыда 

тұрамын. Су астында. Ашық аспан астында. Сəрсенбіде 

келемін.  Жексенбіде.  Мерекеде.  Соңғы  минутта. 

Алыс  жылдарда.  Жиырма  екі  нөл-нөлде  түңгі  кезекті 

алмастыру.  Жаңбыр  алдында.  Дауыл  соңында.  Мереке 

қарсаңында.  Төртте  жиналыс.  Соғыста  қайтыс  болды. 

Блокадада көп адам аштықтан өлді. Ыстықта да, аязда 

да жұмыс істедік. Он бесінде ойнақтаған лақтай. Отыз 

бесінде ел танығыш əнші болды. Шетелде. Бұрылыста. 

Астана мен Алматының арасында.).

Творительный 

падеж

- средство передвижения, действия;

- способы действия (в пассивных конструкциях);

-  объект  совместности: (например,  Пышақпен  кесті. 

Поезбен  келді.  Шыдамдылықпен  жеңді,  ынтасымен 

істеді. Əкесімен ақылдасты.).

5.2.2.3 Местоимение

Значение  и  употребление  местоимений  (личные,  указательные, 

неопределенные, определительные местоимения).

5.2.2.4 Имя прилагательное. Признаки. Степени сравнения 

Положительная  степень,  сравнительная  степень,  превосходная  степень, 

сложная степень прилагательных.

Государственная языковая политика

894

5.2.2.5 Имя числительное

Количественные, 

порядковые 

числительные. 

Употребление 

числительных.

5.2.2.6 Глагол

Категория  времени.  Понятие  о  причастии  и  деепричастии.  Значения 

залогов.

5.2.2.7 Наречие

Разряды наречий по значению: времени, места, количества и меры, образа 

действия, цели, причины.

5.2.2.8 Частицы, союзы, склонение 

Союзы: 

сочинительные 

(соединительные, 

противительные, 

разделительные), подчинительные (причины, условия).

Склонение: сочетание слов в дательном, исходном, творительном паде-

жах. 

        Частицы, их значение и употребление.

5.2.3 Синтаксис

5.2.3.1 Виды простого предложения

Повествовательные,  вопросительные,  побудительные,  утвердительные, 

отрицательные  предложения.  Типы  простого  предложения  по  структуре: 

двухкомпонентные модели, однокомпонентные модели.

5.2.3.2 Понятие о субъекте и предикате в предложении

Способы выражения логико-грамматического субъекта:

- имя существительное и местоимение

в форме именительного падежа

- сочетание существительных 

с числительными и прилагательными

Например, Айжан (ол) билейді.

Екі кітап оқыдым. 

Екі жігіт бірге оқиды.

Основные способы выражения предиката:

- глагол в изъявительном наклонении

- глагол в повелительном наклонении

- прилагательное в полной или краткой 

форме

Например,  Айжан  университетте 

оқиды.

Оқыңыз.

Күн тамаша. 

Мына мақала қызық. 

Государственная языковая политика

895

5.2.3.3 Способы логико-смысловых отношений в предложении

- объектные отношения

Например, Мен кітап оқимын.

Мен Қазақстан туралы оқимын.

- атрибутивные отношения

Например, Əдемі қыз. 

Ағамның кітабы.

- пространственные отношения 

Например, Дəурен Астанада тұрады. 

Айжан алыста тұрады.

- временные отношения

Например, Досым жазда келеді.

- целевые отношения

Например, Біз Алматыға оқу үшін 

келдік.

- причинно-следственные 

отношения

Например, Ауырғандықтан сабаққа 

келе алмады.

5.2.3.4 Прямая и косвенная речь

Правила перевода прямой речи в косвенную. 

5.2.3.5 Сложные предложения

Сложносочиненные предложения с союзами: 

- сочинительные;

- противительные;

- разделительные;

- причинно-следственные. 

Сложноподчиненные предложения: 

- предложения с придаточным причины;

- предложения с придаточным времени;

- предложения с придаточным уступительными;

- предложения с придаточным условия;

- предложения с придаточным сравнения.

5.2.4 Лексика

Лексический  минимум  среднего  уровня  составляет 2500-3000 единиц. 

Обеспечивает  общение  в  рамках  тематического  и  интенционального 

минимумов данного стандарта. Основной состав активного словаря данного 

уровня обслуживает бытовую и социально-культурную сферы общения.

Государственная языковая политика

896

Приложение А

(информационное)

Система оценки уровня владения казахским языком – Казтест

КОММУНИКАТИВНЫЕ ЯЗЫКОВЫЕ КОМПЕТЕНЦИИ

ВЛАДЕНИЯ КАЗАХСКИМ ЯЗЫКОМ

____________ № ______________

СЕРТИФИКАТ

удостоверяет, что

Г-н (г-жа) _____________________________________________________

(Ф.И.О.)

достиг(-ла) ____________ уровня владения казахским языком и показал(а) 

следующие результаты по блокам теста: 

Блоки                              Процентные показатели правильных ответов

1.  Аудирование ________________________________________

2.  Лексика-грамматика ________________________________________

3.  Чтение ________________________________________

4.  Письмо ________________________________________

5.  Говорение ________________________________________

Руководитель организации

_________________________                           г. ______________________

___________     ___________                           «__» _____________ 200 _ г.

Директор Национального 

   центра тестирования 

_________________________

____________   ___________

Государственная языковая политика

897

Приложение Б

(информационное)

Образцы тестовых заданий среднего уровня владения

казахским языком [8] - [11]

Б 1. Аудирование

Аудиотекст.

-  Тұрғын  үй  құрылыс  жинақ  банкі  мемлекеттік  бағдарлама  аясында 

қазақстандықтарға несиелендірудің қандай түрлерін ұсынады? 

- Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі Тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-

2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасының  қатысушыларына 

алдын ала тұрғын үй займдарын береді.

- Жылдық пайызы қанша болмақ?

- Теңгемен жылдық пайызы 4 пайызды құрайды.

- Қандай келісім-шарттар бойынша жəне кімдерге ұсынады? 

- Бұл несиелер халықтың баспанаға аса мұқтаж азаматтарына ұсынылады. 

Жəне мемлекеттік қызметкерлер, жас отбасылар, мұғалімдер, дəрігерлер ала 

алады. 

- 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағадарламаға қатысушыларға 

несие беріледі ме? 

- Сондай-ақ, банк 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаға 

қатысушыларға да 4 пайыз көлемінде қызмет көрсетеді.

Задания по тексту:

1. Диалог бойынша сөйлемді толықтырыңыз.

Тұрғын  үй  құрылыс  жинақ  банкі  мемлекеттік  бағдарлама  бойынша 

қазақстандықтарға ... несиелендіруді ұсынады.

А) тұрғын үйді 

B) кəсіпкерлікті

C) орта бизнесті

D) шағын бизнесті

2. Диалог мазмұнына сай сөйлемді толықтырыңыз.

2005-2007  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасына  қатысқан 

азаматтарға несие ... пайызбен беріледі.

А) он

B) бес

C) төрт

D) төрт жарым

3. Мəтінде жоқ ақпаратпен сөйлемді аяқтаңыз. 

Бағдарлама бойынша тұрғын үй несиесін ала алатын азаматтар. 

А) жас отбасылар 

B) жеке кəсіпкерлер

C) дəрігер, мұғалімдер

D) мемлекеттік қызметкерлер

Государственная языковая политика

898

Аудиотекст.

– Бұл кітап мұражайының тарихы туралы не айтып бере аласыз? 

–  Алматы  қаласының  Республикалық  кітап  мұражайы 1978 жылы 

ашылған.  Бұл  бұрынғы  Кеңес  Одағындағы  Мəскеу  мен  Киевтен  кейінгі 

үшінші,  ал  күллі  кіндік  Азиядағы  жалғыз  кітап  мұражайы.  Мұражайдың 

алты залында түрлі халықтардың баспа ісі мен жазу тарихына қатысты экс-

понаттар қойылған. 

–  Мұражай  қорында  қандай  сирек  кездесетін  кітаптар  мен  құнды 

қолжазбалар бар?  

– Мұнда Құранның 98 түрі сақтаулы. Олардың ішінде он жетінші ғасырда 

алтын  сиямен  көшірілген  Құран  да  бар.  Ал,  кішкентай  сегіз  қырлы  Құран 

əлемде  екеу-ақ.  Соның  біреуі  осы  мұражайда  сақтаулы. 1831 жылы  молда 

Самарқанди  көшірген  Əлішер  Науаидың  құнды  қолжазбасы, 1891 жылы 

Қазан қаласында басылып шыққан Əбілғазы Баһадүрдің «Түріктердің тари-

хи шежіресі» атты кітабын жəне басқа да қисса дастандарды, шежіре жазба-

ларды осы мұражайдан көруге болды.

– Əңгімеңізге рахмет. 

Задания по тексту:

1. Диалог бойынша сөйлемді толықтырыңыз.

Мұражайда ... қатысты экспонаттар бар.  

A) киіз үйге 

B) қарау-жарақтарға

C) ұлттық аспаптарға  

D) баспа ісі мен жазу тарихына

2. Диалог бойынша сөйлемді толықтырыңыз.

Аталған мұражай ... жалғыз кітап мұражайы.

A) күллі Азиядағы 

B) ТМД аумағындағы

C) Орталық Азиядағы

D) бұрынғы Кеңес Одағындағы

3. Қате пікірді табыңыз.

Мұражайдан ... құранды көруге болады. 

A) 98 түрлі 

B) сегіз қырлы

C) алтын сиямен көшірілген

D) Молда Самарқанди көшірген

Аудиотекст.

Тікұшаққа мініп, елордамыздың о шетінен бұ шетіне дейін бір ұшып өтші! 

Сөз жетпейтін керемет қуанышқа бөленесің. Төменге қадала көз жүгіртсең, 

қаланы екіге бөле аққан Есіл өзеніндегі қайықтар мен жағажайлар, жап-жа-

сыл саябақтар мен баулар, гүл алқаптары, төбесі көкке таласқандай көрінетін 

алып  Бəйтеректің  өзі  жоғарыдан  кіп-кішкентай  қағаздан  жасалынғандай 

көрінеді.

Государственная языковая политика

899

Бұл  əсем  қаланы  əсіресе  түнде  аралай  қалсаң,  бейнефильмдерден  ғана 

көретін  əлемдегі  ең  сұлу  қалалардың  бірінде  жүргендей  əсер  аласың. 

Бүршігін енді атып келе жатқан қала секілді Астана күннен күнге құлпырып 

келеді. Ол жаңа қала. 

Қазақстан баршамызға ортақ үй болса, Астана оның бас қонақ бөлмесі 

немесе  ас  үйі  секілді.  Сарыарқаның  төсінде  бой  түзеген  жаңа  Астанада 

ғаламдық  дəрежедегі  ой  пікірлердің  тоғысуы,  əлемдік  деңгейдегі  дəстүрлі 

діндер  съезінің  өткізілуі  жас  та  болса  Астананың  ауыр  жүкті  көтере 

алатындығын көрсетіп берді. Игіліктің барлығы адам үшін жасалынған бұл 

қаладан Шығыс пен Батыс өркениетінің ұштасқанын, бірін-бірі толықтырып 

тұрғандығын  көруге  болады. 1991 жылы  ЮНЕСКО-ның  шешімімен  Аста-

на қаласына ең жоғарғы белгілердің бірі Бейбітшілік қаласы деген атақтың 

берілуі  де  тегін  емес. «Менің  қаным  миллионның  тамырында  ағады,  бір 

жүрегім миллионның жүрегі болып соғады» деген екен ел мүддесін жоғары 

қоя білген Саттар Ерубаев. Елордаға, міне, Саттар сынды кесек тұлғалы, өткір 

сөзді азаматтар керек. Еуропа мен Азияның кіндік нүктесі саналатын Астана 

қаласын əлемнің басты үлкен қалаларымен иық тірестіретін дəрежеге жет-

кізу үшін үлес қосуды еліміздің əрбір азаматы өзіне үлкен парыз деп біледі. 

(«Астана ақшамы», № 29, сейсенбі, 17-наурыз, 2009 жыл)

Задания по тексту:

1. Мəтіннің негізгі тақырыбы

А) Түңгі Астана 

B) Бүгінгі Астана

C) Есіл Астананың мақтанышы

D) Астана Қазақстанның қонақ бөлмесі

2. Мəтін бойынша сөйлемді аяқтаңыз.

Астананы əлемнің басты қалаларының қатарына қосу əрбір азаматтың... . 

А) міндеті

B) парызы

C) арманы

D) мақсаты

3. Мəтіннің негізгі идеясы

А) Астананың үлкендігі

B) Астананы жас қала ету

C) Астананы бас қала ету

D) Астананың көркемдігін насихаттау

4. Мəтін мазмұнына сай сөйлемді толықтырыңыз.

Мəтіннің екінші жартысында ... сөз болған.

А) Астананың болашағы 

B) Астананың сыртқы көркі

C) бейбітшілік қаласы атануы

D) Астананың инфрақұрылымы

Б 2. Лексико-грамматический блок

1. Сəйкес қатарды белгілеңіз. 

Государственная языковая политика

900

Аманның мінезі салмақты, ..., ... .

А) білікті, үлгілі

В) ұқыпты, беделді  

С) жомарт, еңбекқор

D) сабырлы, байсалды

2. Қажетті нұсқаны таңдаңыз.

Өзіңнің ... күт. 

А) денсаулық

В) денсаулықты

С) денсаулығын

D) денсаулығыңды  

3. Көп нүктенің орнына қажетті жауапты таңдаңыз.

Емен мықты ағаш, ... ол өте ұзақ жасайды.

А) жəне

В) əйтпесе

С) егер де 

D) сондықтан

4. Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.

«Жеті күн» бағдарламасының басты ... таныстырды.

А) мақсатына

В) мақсатынан

С) мақсатының

D) мақсатымен 

5. Асты сызылған сөздің баламасын табыңыз. 

Қазақша “жол” сөзінің мағынасы кең. Жол –  ұрпақтың үмітті болашағы.

A) келешегі 

B) ой-арманы 

C) арман-тілегі 

D) мақсат-мүддесі

Б 3. Чтение

Текст 1.

Ұлттың ұлт болуына бірінші шарт – тіл

Тіл – адам жанының тілмашы. Тілсіз жүрек түбіндегі бағасыз сезімдер, 

жан түкпіріндегі асыл ойлар жарық көрмей, қор болып қалар еді. Адам тіл 

арқасында ғана жан  сырын сыртқа шығарып,  басқалардың жан сырын ұға 

алады. Ойлаған ойын сыртқа шығарып, басқаға ұқтыра алса, адамның не ар-

маны бар. Жазушы, ақын деген сөз – ойлаған ойын əдемілеп жарыққа шығара 

алатын адам деген сөз. Тілі кем болса, адамның қор болғаны. Ойың толып 

тұрып, айтуға тілің жетпесе, іш қазандай қайнайды да. Қысқасы – адамның 

толық мағынасымен адам аталуы тіл арқасында. 

Тіл əрбір адамға осындай қымбат болса, əрине, ұлт үшін де қымбат. Тілсіз 

ұлт, тілінен айрылған ұлт дүниеде ұлт болып жасай алмақ емес. Ондай ұлт 

Государственная языковая политика

901

құрымақ. Ұлттың ұлт болуы үшін бірінші шарт – тілі болу. Ұлттың тілі кеми 

бастауы  ұлттың  құри  бастағанын  көрсетеді.  Ұлтқа  тілінен  қымбат  нəрсе 

болмасқа тиісті. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың сыры, тарихы, тұрмысы, мі-

незі  айнадай  көрініп  тұрады.  Қазақ  тілінде  қазақтың  сары  сайран  даласы, 

біресе  желсіз  түндей  тымық,  біресе  құйындай  екпінді  тарихы,  сар  дала-

да  үдере  көшкен  тұрмысы,  асықпайтын,  саспайтын  сабырлы  мінезі – бəрі 

көрініп тұр. Қазақтың сар даласы кең, тілі де бай. Осы күнгі түрік тілдерінің 

ішінде  қазақ  тілінен  бай,  орамды,  терең  тіл  жоқ.  Түрік  тілімен  сөйлеймін 

деген түрік балалары күндерде бір күн айналып қазақ тіліне келмекші. Қазақ 

тілін  қолданбақшы.  Осы  күнде-ақ  айналып  келе  жатыр.  Татардың  əдебиет 

тілі жыл-жыл сайын қазақ тіліне жақындап келеді. Күндерде бір күн түрік 

балаларының  тілі  біріксе,  ол  біріккен  тілдің  негізі  қазақ  тілі  болса,  сөз 

жоқ,  түрік  елінің  келешек  тарихында  қазақ  ұлты  төрден  орын  алмақшы. 

Келешектің осылай болуына біздің иманымыз берік.

Жарық көрмей жатсаң да ұзақ, кең тілім, 

Таза, терең, өткір, күшті, кең тілім.

Таралған түрік балаларын бауырыңа 

Ақ қолыңмен тарта аларсың сен, тілім.  

жүктеу/скачать 5,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: