Щ ьЛ ау'ш ы журтшылыгымызга усынып отырган айтыс елен,дер!
жүктеу/скачать 8,25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- САЛТ-ЭДЕТ АЙ ТЫ СЫ
| "к "к "к
К,азак, ауы з эдебиетшщ баск,а эдебиеттершен бгр ерекшел!- Г1 — айтыс жанрынын, барынша мол еркендеу1 деп айтуга эбден болады. Ж азба эдебиет1 ерте еркендеген елдерде айтыс жанры жок, екенд!пн еске устаган уак,ытта, бул жанр 61ЗД1Н, эдебиет 1 М 13 - де ЭЛ1 кунге дешн сак,талып, дамып келедь Мунын, ез1 гасырлар бойы к,алыптаск,ан дэстурдщ ер ек ш ел тн танытады. Совет ту- сында, жыр алыбы Ж амбыл бастаган халык, ак,ындары айтыс жанрын тек мазмун жагынан гана емес, елецдж нак,ыш, ыргак, жагынан да б1рк,ыдыру 1лгер1 бастырды. А й ты с жанрынын, туу, даму, еркендеу процестерш айрык,ша зерттеу к,азак, халцынын, поэтикалык, т у а ш к -т у й а п мен талап-талгамынын, жет1лу жолда- рын айк,ындап алуга мэнд1 арнанын, б^р! болары анык,. Осы реттен алганда К,азак, С С Р гылым академиясынын, М. О. Эуезов атындагы Эдебиет пен онер институтынын, сонау кене заманда жасалып, авторы умытылып, халык,тын, тел туын- дысына айналган айтыстарды, тарихк,а аты мэл1м авторлардыц, эс1ресе X I X — X X гасырдагы ак,ындардын, айтыстарын, сондай- ак, совет заманында жацадан гулдеп, к,анат жайган айтыс енер1- Н1Ц улплерш сурыптап, 1ржтеп, керкемдж к,асиет1 мол, идеялык, мэш айк,ындарын тан,дап алып, том-том к,ып бастыру айрык,- ша к,уптарлык, 1С. ©йткеш, к,азак, ак,ындары айтыстарынын, кеб 1 к,алын, окушы к,ауымынын, назарынан тыс к,алып келе жатк,анын жасырмай айтып, енер байлыгымызды архивте, ютапханаларда к,ол ж азба кушнде сак,тай бермей, оны иесше — халы кда табыс ету кере^ДОсы мак,сатк,а жетуд1н, бастамасы ретшде М . О. Э уе зов атындагы Эдебиет пен енер институты дайындаган айтыс жинагы ок,ушы журтшылык,к,а усынылып отыр. 1942—1965 САЛТ-ЭДЕТ АЙ ТЫ СЫ Б Э Д Ж А I Тур1 йт дегеннен айтамын-ау Б эдж ть К,ара мак,пал тоным бар бурме эдш ть От оттамай, су 1шпей ж ата берсе, Б э д 1 К емей немене 61 р кэдш-ть К еш , кеш, кеш !.. Б эд 1К кетш барады жатк,а таман, Ж уген ала ж упрд1м атк,а таман. К,удай айдап Бэд1КТ1 к,олга берсе, Итере салар ед1М отк,а таман. К еш , кеш, кеш !.. Б эдж -Б эдж десед1, Б э д 1 К желдей еседь Аск,ар-аск,ар тауларга А й нала сокдан к,уйынга «Эй, кеш !» — десе кешед1, «Эй, кеш !» Кеш ер болсан,, эй Бэд1к, Мекеге кеш, К е м т р миын мужхген шекеге кеш. К еш айласын б 1 лмесен, мен айтайын, К,ой бастаган ай муЙ 13 серкеге кеш! 39 К еш ер болсан,, эй, Бэдж , Арк,ага кеш, К,арагайды к,ак, жарган ж андага кеш. " К еш айласын б1лмесен, мен айтайын, К,ойдан к,ойга ж упрген марк,ага кеш. К еш ер болсан,, эй, Бэдш жыланга кеш, К,уйрыгы жок,, жалы жок, к,уланга кеш. К еш у жайын б1лмесен, мен айтайын, Саяк, к,уган сэйпдей к,унанга кеш. И тур1 Б эдж тщ басы осылай жалпылап келед! де, аягы к,ыз, боз-ба- ланын, эзЫ н е айналады. М эселен: ■ ■ т 1 г 1 т: К,аратауым дегенге К,аратауым, Т а у басынан согады к,ара дауыл. С1ЗД1Н, уйде б1р Бэдж бар дегенге, К,аптай кеш ш келед1 61ЗД1Н, ауыл. К, ы з: Б эдж кетш барады таудан асып, Т а уд ан аск,ан бултпен араласып. Е нд1 екеум1з Бэдж т1 тауып алып, Ш ы н к,умардан шыгайык, сабаласып. /п 1 г I т: Тем1р Б эдж дегенге тем!р Бэдж , К,у к,ыздардын, шекесш кем1р, Бэдж . С ем 13 к,ыздын, 1Ш1не юрш кетш, Буйрек майын же-дагы сем1р Бэдж . К, ы з: Б эдж кетш барады Мекесше, Еш к1 арыгын б1лд1рмес текесше. Онан кешер жайыцды мен айтайын, Бар да жабыс Ж1ПТТ1Н, шекесше. 40 М/» • . Л\ 1 Г 1 г: К,аратаудан ней Бэдж асып кеткен, Ж 1пттерден уреш цашып кеткен. Е тепн е 61 р табак, топырак, салып, Керген к,ыздын, кезш е шашып кеткен. К, ы з: Бозбаланын, кеш, Бэдж , санына кеш ? Ж атып 1шер жалк,аудын, к,арына кеш. Онан кешер жер1Н,Д1 мен айтайын, Ж1Г1ттерд1н, к,ушиган жагына кеш! . . /П 1 Г 1 т: Ак,ын к,ыздын, кеш, Бэдж , Т1Л1не кеш, Бак,та ашылган сарттардын, гулше кеш. Онан кешер жер1н,Д1 мен айтайын, Бураты лган к,ыздардын, белше кеш! Ж А Р - Ж А Р I тур1 А Ж 1 г 1 т: лып келген базардан, К,ара насар, ж ар-ж ар-ау! К,ара мак,пал сэукеле Шашын, басар, ж ар-ж ар-ау! М унда экем к,алды деп, К,ам жемен. 13 , ж ар-ж ар-ау! Жак,сы болса к,айын атан,, Орнын басар, ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Е с 1 к алды к,ара су, М айдан болсын, ж ар-ж ар-ау! Ак, жуз1МД1 кергендей, А й нам болсын, ж ар-ж ар-ау! К,айын атасы бар дейд1, Бозбалалар, ж ар-ж ар-ау! Айналайы н экемдей, К,айдан болсын, ж ар-ж ар-ау! Ж 1 г 1 т: «алып келген базардан к,ара насар» деп бастап, к,ыз: «ес1к алды к,ара су майдан болсын»,— деп бастап, кайта-кайта 42 к,ыздын, барлык, к,айын ж урты мен теркш-журтынын, туыстарын сыпыра осылай айтып шыгады. I I тур[ Ж 1 г 1 т: Ак, к,оян к,ашар жоталап, ж ар-ж ар-ау! Ак, тайлак, есер боталап, ж ар-ж ар-ау! М унш а неге жылайсын,, ж ар-ж ар-ау! А рты цнан 1Н1Н, барар «апалап», ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Текеметтхн, шет бауын Оя турсын, ж ар-ж ар-ау! Той басына ту бие Соя турсын, ж ар-ж ар-ау! М ен шешеме айтайын «Экеме айт» деп, ж ар-ж ар-ау! М еш десе — биылша К,оя турсын, ж ар-ж ар-ау! /и 1 г 1 т: К,ызыл к,ыршын замандас, К,ызыл к,ыршын, ж ар-ж ар-ау! К,ызыл к,ыршын 1шшен К,ырги ушсын, ж ар-ж ар-ау! «Экем бар»,— деп, арк,ага М едеу к,ылма, ж ар-ж ар-ау! А л ы п кетер мал берген Сен б1р к,уссын,, ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Тунд1г1мн1н, терт бауы — Бас бауымды, ж ар-ж ар-ау! А л ты жецгем сурайды Ш аш бауы мды , ж ар-ж ар-ау! А лты жецгем сураса, 43 А л асы н да ж ар-ж ар-ау! Айналайын, жан экем, К,аласын да ж ар-ж ар-ау! М* • • /п 1 г 1 т: М ш ген атын, к,ара-ды, ж ар-ж ар-ау! Ж ал, к,уйрыгын тарады, ж ар-ж ар-ау! М унш а ексш жылама ж ар-ж ар-ау! Шешен, ертш барады ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Тунд1пмш н, терт бауы Мак,та, шеше, ж ар-ж ар-ау! К,ызын, кетш барады,— Жатк,а шеше, ж ар-ж ар-ау! Он ек1 айда айналып Б1р келермш, ж ар-ж ар-ау! С ары нггеннгн, ботасын Сак,та, шеше, ж ар-ж ар-ау! Ш алшык, па екен, су ма екен Сарк,ыраган, ж ар-ж ар-ау! Ж астайымнан шешекем А сы раган, ж ар-ж ар-ау! Ак, сут берген шешеме, Н е керсетт1м, ж ар-ж ар-ау! Ж ат К1С1Н1Н, баласын Ж олдас етт 1 М, ж ар-ж ар-ау! /1\ 1 г 1 т: Е с 1 кт 1 н , алды к,ия ед1, ж ар-ж ар-ау! К,ияга б1ткен мия ед1, ж ар-ж ар-ау! Экен, берген к,амк,а тон, ж ар-ж ар-ау! Бойын,а к,айтып сияды, ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Ток,пак, жалды торы айгыр, Е тт1 ме, эке, ж ар-ж ар-ау! Т ер к ш д еп ун1мнен 44 Кетт1М, эке, ж ар-ж ар-ау! К,ыз да болсам а з г е мен Перзент ед!М, ж ар-ж ар-ау! Ж алгыз басым сыймастай, Н е етт1м эке, ж ар-ж ар-ау! т 1 г 1 т: Ес1кт1н, алды к,умдак,ты, ж ар-ж ар-ау! К,умдак,тан к,оян зымдапты, ж ар-ж ар-ау! А тасы баск,а ж ау жецген,, ж ар-ж ар-ау! О тауга салып тыцдапты, ж ар-ж ар-ау! I I I тур1 т 1 г 1 т: Б1р толарсак,, б1р тобык,, Санда болар, ж ар-ж ар-ау! К,ырык, К1С1Н1Н, ак,ылы, Х а н д а болар, ж ар-ж ар-ау! Экем-ай,— деп жылама, Байгус к,ыздар, ж ар-ж ар-ау! Экен, ушш к,айын атан, Онда болар, ж ар-ж ар-ау! К, ы з: Ж азды куш ак,ша к,ар, Ж ау мак, к,айда, ж ар-ж ар-ау! К,улын-тайдай айк,аск,ан Он, жак, к,айда, ж ар-ж ар-ау! К,анша жак,сы болса да К,айын атам, ж ар-ж ар-ау! Айналайын экемдей Болмак, к,айда, ж ар-ж ар-ау! (© стш к,айталак,тап Ж1пт: «б1р толарсак,, б1р тобык, санда бо лар» деп бастап, к,ыз: «ж азды куш ак,ша к,ар жаумак, к,айда» деп, барлык, туыстарын айтып ш ы гады ). 45 |