Совет–Хан Єаббасов
жүктеу/скачать 3,2 Mb.
|
treatise70934
- Бұл бет үшін навигация:
- Мұхтартану
- 2-ші және 3-ші негіздеріндегі - ж ү р е к т ә р б и е с і н – осы х а у а с ілімімен тығыз байланыстыруға тырысқан өз д і л д а р л ы ғ ы м ы з да бар.
- Хауас, Имани гүл, және Жәуанмәртлік ілімдерін
- (өсімдік – хайуанат - адам)
- “Жан туралы”
- “асыл т а с т ы ң - су түбінде жатпайтындығының да, аса асыл с ө з д і ң – ой түбінде қалмайтындығының да”
| 2. ПІКІР АЛЫСУ РЕТІНДЕ
“Жақсы дәлелдің өзі, онан да жақсы п і к і р г е жол беруі тиіс” В.Шекспир. Абайтану мен Мұхтартану саласының білгір маманы, белгілі ғалым М.Мырзахметовтың1 монографиясынан, “Абай танымындағы хауас мәселесі” атты тақырыбынан біраз үзіндіні қаз-қалпында алып отырғанымыздың бірнеше дәлелді себептері бар; 1. Қай ғылымның саласында да – “барды ойлап табудың қажеті жоқ” дейтін қағиданы ұстанып, оның үстіне – ғылыми төл шығармалар да алғаш рет – “хауас, хауас сәлем, хауаси хамса заһири” туралы тарата талдауға тырысқан еңбекке деген құрметіміз; 2. Біз ұсынып отырған “Халық педагогикасы мен психологиясының 1-ші мен 2-ші және 3-ші негіздеріндегі - ж ү р е к т ә р б и е с і н – осы х а у а с ілімімен тығыз байланыстыруға тырысқан өз д і л д а р л ы ғ ы м ы з да бар. 3. Бұл еңбекте - х а у а с і л і м і н е ерекше үлес қосқан халқымыздың үш данышпаны – Ф а р а б и, А б а й, М. Ә у е з о в - аса үйлесімді сабақтастықпен талданады. Осы ү ш а т а ғ а н ерекшелігіне қоса, әсірес Абайдың х а у а с жайлы танымын терең талдап, ақынның өлеңдері мен қара сөздеріндегі астарлы ой-толғаныстарын байыпппен тарата айтып береді. Тіпті, Абайдың да Мұхтардың да, өз замандарын да х а у а с мәселесін кең толғап айтуларына, көптеген кедергілердің болғанына да дәлелді түрде тоқталады. Х а у а с ілімін дамытуда Түркі халықтарынан шыққан ойшылдардың ішінде: Ғұламаһи Дауани, Жүсіп Қарбағи, Әлішер Науаи еңбектеріндегі т ү й с і к пен с ы р т қ ы және і ш к і б е с с е з і м д е р д і ң сипаттарына да сілтемелер жасап отырады. Әйтседе, бұл мәселенің де ә т т е г е н а й л а р ы жетіп жатыр?! Ең әуелі, Абай-ғұлама ерекше мән берген – Хауас, Имани гүл, және Жәуанмәртлік ілімдерін – бірден дұрыс танып зерттеген М.Әуезовтың еңбектері әлі күнге дейін – архивтік материал болып жатқаны, республикадағы ғылыми ортаның х а у а с м ә с е л е с і н е мән бермейтіндігін аңғартса керек. Оның үстіне осы ғылыми орта бұл – ү ш і л і м н і ң - ұрпақ тәрбиесіндегі маңызын тіпті т ү с і н б е й т і н д і к т е н, тас қараңғылық әлі де ұзақ уақыт сейілмейтін тәрізді. Бұрынан келе жатқан осы тасқараңғылықтың ф о н ы н д а көрінген, М.Мырзахметовтың х а у а с жайында жазған еңбектерінің сәулесі, бұлт астынан шыққан А й жарығындай әсері барын, ризашылық сезіммен атағанды жөн көрдік. Жоғарыдағы барынша қысқартылып алынған үзіндіден, құнды пікірлердің мол екендігін оқырмандардың өздері де аңғарған болар?! Сондықтан да, оларды тағы да қайталап талдамай-ақ, бірден оның б і р ж а қ т ы л а у кеткен сәттеріне тоқталуды парыз санаймыз. Жалпы, хауас – т ү й с і к, с е з і м, хауас сәлим – і ш к і б е с с е з і м, хауаси хамса заһири - с ы р т қ ы б е с с е з і м жайындағы пікірлерден бұрын да, адамзатқа б е л г і л і ғұлама ойшылдардың “Р у х және Ж а н т у р а л ы” толғанып қана қоймай, зерделей зерттеп қалдырған еңбектері де аз емес. Тіпті, Платон мен Аристотельге дейін өмір сүрген Пифагор мен пифагоршылар, Демокрит пен Анаксагор еңбектерінде де, әртүрлі көзқараспен талданып ж а з ы л ғ а н ы белгілі. Жер бетіндегі күллі т і р ш і л і к ә л е м і н і ң (өсімдік – хайуанат - адам) ең негізгі ф о р м а с ы болып табылатын – Ж а н д ы; - зерттеушілердің бірі - қ о з ғ а л ы с, екіншісі – с у б с т а н ц и я., үшіншісі – с а н, с у ы қ, қ о с п а, қ а н тіпті жанды – Құдай1- деп түсінгендері де болған. Осылайша сан саққа жорыған, адамның ж а н д ү н и е с і жайындағы еңбектерді қорыта келіп, Бірінші ұстаз, яғни Аристотельдің “Жан туралы” жазған еңбегін жетілдіре дамытып, Екінші ұстаз атанған, яки Ә л – Ф а р а б и негізін қалаған ү ш т ү р л і і л і м – х а у а с - и м а н и г ү л – ж ә у а н м ә р т л і к т і ң м а ң ы з ы – осы күнге дейін көмескі қалып отырғанын ашып айтатын мезгіл жетті. Ол бұл ілімдерді өмірінің соңғы кезінде ашса да, оны дереу м е ш а и ю н д е р мектебін ұйымдастырып т а р а т п а қ болғаны осы үш ілімнің а д а м т ә р б и е с і н д е г і құдіретіне әбден сенгендігі еді. Мұны – Фарабидей ұлы ғұламаның - өмірінің соңындағы жасаған аса ғажайып ерлігі мен жігеріне баласақ, тіпті де артық айтқанымыз емес. Нағыз – “асыл т а с т ы ң - су түбінде жатпайтындығының да, аса асыл с ө з д і ң – ой түбінде қалмайтындығының да” – белгісі осы болса керек. Міне, жоғарыда үзіндісін келтірген еңбекте – Ибн Синаны да, Дауаниді де, Қарабағиды да, Науаиды да, Абайды да – Екінші ұстаздың, яғни Фарабидің ілімін жалғастырушылар ретінде талдағаны белгілі. Бірақ, осы ілімді ары қарай дамытушылар не себепті, тек Түркі халықтарынан шыққандығына тіпті м ә н д е берілмегені анық. Өйткені, мәселенің екінші жағы Абай-ғұлама айтқан – “толық адам – жүктеу/скачать 3,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|