Студенттердің терең білім алуы үшін бірқатар пәндердің кейбір тақырыптарын меңгеруіне тура келеді
жүктеу/скачать 1,24 Mb.
|
367986 (2)
| Очерк - әдеби публицистикалық жанр. Очерктің негізінде нақты өмірдің ақиқат деректері жатуы – оны ғылыми зерттеуге ұқсатса, шындықтың шынайы суреттеліп, көркем жинақталуы шын мәніндегі әдеби шығармаға ұластырылады.
Фельетон – (франц. – feuileton – парақша) – көркем публицистикалық баспасөздің өзі суреттеп отырған өмір құбылыстары мен оқиға кейіпкерін өткір сынға алатын жанры. Ең алғаш француздың «Журналь де деба» газетінің қосымшасын фельетон деп атаған. Қазіргі қазақ фельетонын өзінің композициялық құрылысы, формасы мен жазылу стиліне қарай шартты түрде үш топқа бөлуге болады. 1) публицистикалық фельетондар – көбінесе күнделікті өмірдің нақты құбылыстарын бұлтартпас дәлелдермен сынау тұрғысынан жазылады, 2) әдеби фельетондар – көркем әдебиет жанрлары формасымен шартты, кейде ойдан шығарылған оқиғаларға арналып жазылады, 3) іс-қағаздары және эпистолярлық формада жазылатын фельетондар. Публицистикалық стильдің ауызша түріне бұрыннан қалыптасқан шешендік сөз жатады. Шешендік сөз (ораторство) – Ежелгі Греция мен Рим заманынан бері қарай көптеген халықтардың мәдени-рухани өміріндегі өнердің бір түрі. Шешендік өнер мен шешендік сөз өзара тығыз байланысты болғанымен, екеуі екі басқа түсінік атаулары: шешендік өнер актінің, яғни іс-әрекеттің атауы, ол әлеуметтік қызмет атқарады. Шешендік өнер (риторика) – өзінің нысанасы, теориясы, категориялары, тарихы бар жеке сала болып табылады, Ал шешендік сөз шешендік өнер иелерінің шаршы топ алдында сөйлейтін сөзі. Бірақ көпшілік алдында айтылатын сөздің бәрі шешендік емес. Шешендік сөз мынадай талаптарға жауап беру керек: 1) белгілі бір әлеуметтік мәні бар тақырыпты қозғайтын және шаршы топ алдында айтылатын сөз болуы керек; 2) әңгіме өзегінің дәлелі (аргументі) болуы тиіс, соның арқасында тыңдаушыларға бір нәрсені әуелі түсіндіріп, содан соң ойлантып, ақырында бір харекетке ұмтылдыруды көздеуі қажет; 3) тыңдаушыларға жақсы әсер етіп, сүйсіндіретін эстетикалық қасиеті болуы тиіс. Қазіргі шешендік сөздердің түрлері былайша ажыратылады: 1) әлеуметтік-саяси тақырыптағы шешендік сөздер, бұларға митинг, конференция, съезд, сессиялардағы сөздер, баяндамалар, хабарламалар, радио-теледидардан берілетін саяси, әлеуметтік шолулар т.б.; 2) академиялық шешендік – жоғары оқу орындарындағы лекциялар, ғылыми баяндама, хабарлама т.б.; 3) сот ісіндегі шешендікке прокурордың айыптау сөзі, адвокат-қорғаушының сөзі, айыпкердің сөзі; 4) әлеуметтік тұрмыстағы шешендік; 5) діни қызметте қолданылатын шешендік (құран оку, қазақша иман сөздері). Барлығына қойылатын басты талап – оның көркем, әсерлі болуы. (Р.Сыздықова). Радио-теледидар тілі дейтін меселелердің жете сөз етілмей, қарастырылмай келе жатқандығын белгілі ғалым М.Серғалиев біраз мақалаларында айтады, «Оны теориялық та, практикалық тұрғыдан зерттеп, тілінің теориясын жасайтын мезгіл жетті» - дейді [24, 134-б.]. Радио-теледидар хабарларының тілі қандай дәрежеде дегенде, жинақтап айтар болсақ, жаңалықтарды дер кезінде жеткізу қызметінің қалыптасқандығы; материалдардың нақтылы тақырыппен, жүйемен топтастырылуы; диалогке қатынасушылардың сөйлеуге әзірлену дәстүрі; хабар жүргізушінің еркін ұстап, қысылмай сөйлеуі; хабардың берілу тәртібіне сәйкес техникалық құралдардың пайдаланылу реті т.б. біршама тартымды сипатта көрінеді. Радио-теледидар тілі ауызекі сөйлеу тілімен тең емес, арақатынасын ажырату керек. Осындай шарттары сақталмайды (ұйым-мекеменің атаулары толық айтылмайды, орыс сөздерінің орынсыз қолданылуы, бір сөздердің жөнсіз қайталанулары т.б.). Әрине, сөздерді сұрыптап, керегінше пайдалану хабардың жанрлық ерекшелігіне қарай жүзеге асады. Ауызша сөйлеу түрі болған соң, әдеби тілде, оның норма-зандылықтарын мүмкіндігінше сақтап жеткізуі қажет. Әсіресе, орфоэпиялық норма, оны құрайтын заңдылықтарды меңгеру, тындарман дұрыс түсініп қана қоймай, әсерлі қабылдауы үшін дауыс, интонация, екпін дұрыс қою, кідіріс жасау, дауыстың сазы, қарқыны, сарыны, биіктігі тәрізді сапалық ерекшеліктерін жетік игеру маңызды болып есептеледі. Осы талаптар тұрғысынан кездесетін кемшін тұстар, жайттар баршылық (техникалық құралдар жеткізілмеуде,, юристік заңды білетін адамдар, орыс тіліндегі көрімдерді көріңіздер) т. б. Қорыта келгенде, публицистика – қоғамның әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуіне ат салысатын айбынды құралы. Публицистикалық шығармада еліміздің ішкі-сыртқы саясаты және мәдениет пен мораль проблемалары сияқты өзекті мәселелері сөз болады. Публицистикалық стильге қойылатын талап – қандай тақырыпқа жазылса да, логикалық жағынан дәлелді, көңілге қонымды болуы қажет. Ол – тілдік құралдарды қолдана білуден байқалады. Публицистикалық қоғам өмірімен тығыз байланыстылығы оған үгіт-насихаттық сипат береді. Сондықтан публицистикалық шығарманың тақырыбына, мазмұнына сай сөздер мен сөз тіркестерін сұрыптап қолдана білудің және қажетті синтаксистік құрылыста пайдалана білудің үлкен мәні бар. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|