Table of Contents тар жол, тайғАҚ кешу роман-эссе (1927) тарту
жүктеу/скачать 419,1 Kb.
|
| ДЕМАГОГИЯ
Европа тілінде «Демагогия» деген сез бар. Ол сөздің мағынасын толық көрсетіп, баспа-бас төлеуіне тұрғандай қазақта сөз жоқ, тұлпар төлеуіне тұғыр бергендей етіп «Демагогияны» қазақша айтсақ, жұртқа жақсы атты көріну болады. Жұртқа жақсы атты болу бар, жақсы атты көріну бар. Екеуінің арасы айыра білген адамға жер мен көктей. Халыққа жақсы атты болған адамдар ақыл мен білімімен, таза құлқымен жақсы атты болған, жақсы атты көрінетін адамдарда оның бірі де болмай тұрып халыққа жақсы көрінбек, алдыңғылар ақыл жағын ала іс қылғанда, соңғылар көңіл жағын аулай іс қылады. Неғұрлым халық саңылаулы болса, ақыл жағын қуаттайды. Неғұрлым халық қараңғы болса, көңіл жағын қуаттайды. Қараңғы халықты өзіне ертіп, қару-қара қыламын дегендер халықтың ақыл жағын қойып, көңіл жағын ала іс қылады. Солай істеушілердің өздері Европа тілінде демагог деп, істері демагогия деп аталады. Биылғы орыс бүліншілігі, былтырғы қазақ бүліншілігі демагогия деп қандай істер айтылатынын түсіндіреді. Осы күні орыстар соғысып жатқан жауын тастап өзді-өзі ұрысып, бірін-бірі жаудан жаман қырып жатыр. Мұнысы ақыл жағынан қарағанда ақымақтан басқаға келмейді. Ит екеш ит те қораға қасқыр шауып жатқанда өзді-өзі таласпайды. Орыста иттің есіндей де ес қалмай отырғаны демагогияның салдары. Бостандық болғаннан кейін әр партия жұртты өзіне қаратып, елді өзі билеп, өзі түзу деген жағына жүргізбекші болды. Біреулері ақыл жағын ала іске сүйене іс қылады, біреулер жұрттың көңіл жағын аулай нәпсісіне сүйене іс қылады, ақыл жағын ала іс қылғандар Россия мемлекеті бұрынғы ұлы мемлекет болған дәрежесінен, абыройынан айырылмау жағын көздеді, көңіл жағын аулай іс қылғандар жұрттың қазіргі көңілі тілеп тұрған жағынан қызықтыра іс қылады. Халықтың білімді саңылаулы табы ақылға қонымды жағына ерді. Халықтың қараңғы табы көңілге жағымды қызықтырған жағына ерді. Россия мәдениет жүзінде кейін қалған, саңылаулысы аз, қараңғысы көп мемлекет екені белгілі. Сондықтан ақыл жағы азда қалып, көңіл жағы көптік алды. Елді қызықтырудың өзі екі түрлі болады: біреулер баяғыдан бері мұжықтың ынтығын құртқан жер еді деп әуелі құдай, екінші жерге еңбек сіңірген деп, жер біткенді мұжыққа тегін бергіземіз деп қызықтырды. Тегін жер береміз деген соң мұжықтар бұған еріп кетті. Бірақ олардан да гөрі ол ертуге ептірек адамдар табылады. Олар жерден де гөрі ынтығырақ болып тұрған жақтан қызықтыратын іс қылады. 4 жылдан бері өлгені өліп, қалғаны қашан үйімізге қайтамыз деп зарығып отырған майданда неше миллион солдат бар. Россияның қару-жарақ бар күші соларда. Оларды кім өзіне қаратып, ертіп алса, қара күштің бәрі сонда болмақ. Бұларды ертіп алдау да елді ертуден де оңай болды. Өйткені ақыл салып, ар жағын ойлайтын адамдар олардың арасында аз. Көбі қараңғы. Қараңғының ақылы көңіліне жақын, ақылға қарамайды. Соғыстан қашып, үйін сағынып қайтқысы келіп тұрған солдаттарға үйіне қайтарамын дегеннен артық көңіліне жағымды нәрсе болар ма? Россияның билігі қолымызға тисе тез бітім жасап, елге қайтарамыз деушілер шығып еді, солдаттар оларға еріп кетті. Мұның бәрінің ақыры не болып шықты. Россия ұлы мемлекеттің бірі еді. Бұл күнде қатардан қалып, оның үстіне өзді-өзі ұрысып, бірін-бірі талап, өртеп, бүлініп жатқаны мынау. Жасалған бітім де жоқ, берілген жерде жоқ. Құр лаңнан басқа жұртқа түскен түк пайда жоқ. Соғыс лаңынан қажыған халық бүліншілік лаңына түсіп, киерге киім, ішерге азық таппай, күні бүгін аман, ертең не боларына көзі жетпей, жинаған мал-мүлкі кімнің қолына кететінін білмей отыр. Соның бәрі демагогияның лаңы. Бәрі халықтың ақыл жағын алмай, нәпсі жағын аулай іс қылғанының салдары. Былтырғы біздің қазақтың бүліншілігі де осындай демагогиядан болған. 25 июнь жарлығы туралы халыққа басшылық етуші екі түрлі болған. Біреулер: «Қазақ қарсы тұрып, күш қылып, ешнәрсе өндіре алмайды. Қырғын-сүргін көріп әлекке түскенше сұраған адамын беріп, тыныш отыру керек», — деген. Екіншілері: «Бермеу керек», — деп, елді желіктірген. Сонда қабағынан қан тамып тұрған Роман үкіметінің тұсындағы қазақ қарсылық қылып, адам бермей құтылып кетеді деп бермеу керек деген емес, олай айтушылардың есебі өзгеше болған. Халыққа шын жаны ашитындар ел бүліншілікке түсіп әуре болады деп аяғанда, балық ұстауға лай су таба алмай жүргендер, сауын қылып сауып қалғысы келген. Алысып әлі жетпей жүргендер, халықты құтыртып қолына қару қылып ұстап, кіжініп жүргендерінен өшін алғысы келді. Халықты өзіне қарата алмай жүргендер, осындайда халық қамын жеп, халық үшін жаны ашитын сияқтанып, жұртқа жақсы атты көрініп қалғысы келген. Соғыс жұмысына барғысы келмей тұрған жұртқа барма деп айтса, халық көңіліне ұнайтынын білуге данышпандық керек емес. Халық өзі қып етсе лып етіп, кетейін деп отырған жағына бастасақ ере жөнелетіні мәлім. Жер деп ынтығы құрып отырған мұжық жер береміз дегендерге ергені сияқты, үйін сағынып отырған солдаттар қайтарамыз дегендерге ергені сияқты, қазақ та адам берме деген жаққа еріп, әуре болып барып тоқтағандар қандай бүліншілікке түсетіні Николай тақтан түспегенде белгілі болатын еді. Бағына бостандық болып, қырғын-сүргіннен қазақ аман құтылды. Демагогияның кесапаты қандай екенін өз басынан кешіріп көрмеген қазақ болса, басына түскен бүліншіліктен көріп отыр. Халыққа демагогия жолымен басшылық етушілер Европа тілінде демагог деп аталады деп жоғарыда айттық. Былтырдан бері қазақтар да демагогтан құр емес. Орыстың осы күнгі демагогтары еліктіріп қазақтан да демагогтар шығып, елді бүлдіргісі келеді. Бірақ тілін жұрт ала қоймаған соң амалы құрып тұр. Бұл сөзді жазып отырғанда мақсұт — демагогия деген қара халықты алдайтын адамдардың әдісі барын білдіру, халықты демагогтардан сақтандыру. Біреулер тонын айналдырып киіп, ұлтшыл болып келіп, демагог сөзін сөйлер, біреулер жалтыраған түймесін жұлып тастап, жұртшыл болып келіп, демагог сөзін сөйлер. Біреулер мойнындағы кресін жұлып мұсылманшыл болып келіп, демагог сөзін сөйлер, сақ болуымыз керек... Уа, шіркін! «Алашекеңдер» сөйтіп мөлтеңдепті. «Алаш» бастықтары әскер жасауға талпынды. Кей жерлерде жасала да бастады. Сонымен қатар таратқан өкімет сөздері де жүріп жатты. «Қазақтың» сол 259-нөмірінде «Офицерлер даярлау» деген мақалада былай дейді. Газеттен: жүктеу/скачать 419,1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|