Тақырыбы: Шетел тілі сабақтарында лексиканы оқытудың ерекшеліктері
жүктеу/скачать 1,08 Mb.
|
Tyrsynbai Farkhat ттт (1)
| Лексика және оның анықтамасы
Соңғы кезге дейін грамматика мен фонетика көбінесе лексикамен қатар және одан тәуелсіз зерттелді. Қазіргі әдістеменің маңызды прогрессивті принциптерінің бірі лексиканың грамматика және фонетикамен органикалық байланыста болып бірге зерттелуі және игерілуі болып табылады. Сөздің грамматикалық формасын және оның айтылуын бір мезгілде үйренбей лексиканы меңгеру мүмкін емес. Айтылғандардан лексика грамматика мен фонетикадан маңыздырақ деген қорытынды жасауға болмайды. Алайда сөздің грамматикалық формалары қаншалықты маңызды болса да, әртүрлі ойларды жеткізу үшін көп сөздерді білу грамматикалық формалар мен құрылымдардың бірдей санын білуден пайдалырақ болады: мысалы: 50 сөз бен 5 грамматикалық конструкцияны біле отырып, сіз 5 сөз бен 50 конструкцияны білгенге қарағанда көбірек сөйлем құруға болады. Бұл айтылғаннан лексиканы меңгеру өз алдына оқыту мақсаты екен деген қорытынды шықпау керек. Маңызы қандай зор болғанмен, лексиканы меңгеру оқытудың мақсаты емес, тек сол мақсатқа жетудің өте маңызды құралы. Сонымен лексиканы оны сөйлеу барысында қолдана алу үшін меңгеру керек, яғни басқа адамдардың сөзін оқып немес тыңдап түсіну, өз ойын ауызша немесе жазбаша түрде жеткізу үшін. Онсыз шетел тілінде сөз іскерліктері мен дағдыларын меңгеру мүмкін емес. Лексикаға байланысты ұғымдар мен білімдердің шет тілі пәнінен сабақ беретін мұғалім үшін де рөлі зор. Лексикаға тоқтала кететін болсақ ол - тіл білімінің бір саласы, тіл туралы ғылым. «Лексикология» термині екі грек морфемасынан тұрады: lexis «сөз, сөз тіркесі» және «Logos» «үйрену, білім саласы» деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір тілдің сөздік құрамын зерттейтін тіл білімінің саласы. Сөз – тілдің өз алдына тұра алатын ең кіші мағыналы бірлігі және морфема деп аталатын шағын құрамдас бөліктерден және фонема немесе дыбысты ажырататын дыбыс деп аталатын одан да кішірек бірліктерден тұрады. Лексикология сөздің жасалуын, жазылуын, шығу тегін, қолданылуын және анықтамасын қоса алғанда, сөздің ауыспалы топтарын, сөз құрайтын фразеологиялық бірліктер мен морфемаларды зерттейді. Лексикология сөздер арасындағы байланыстарды да қарастырады. Тіл білімінде тілдің сөздік құрамы сабақтас сөз формаларының жиынтығына сәйкес келетін абстрактілі мағына бірліктері болып табылатын лексемалардан тұрады. Лексикология — сөздердің бөлшектену жолдарын және олардың ұстанатын жалпы заңдылықтарын да зерттейді. Тіл білімінің бір саласы ретінде оның өзіндік мақсаттары мен зерттеу әдістері бар. Егер оның зерттеу тәсілдерін қарастырсақ, тілдік материалды зерттеудің екі негізгі тәсілі бар: синхрондық (грекше syn - «бірге, бірге» және chronos - «уақыт») және диахрондық (грекше dia - «арқылы»). Арнайы лексикологияға келетін болсақ, синхронды тәсіл тілдің лексикасының белгілі бір уақытта, мәселен, қазіргі уақытта болған нысанына қатысты. Бұл белгілі бір уақытта белгілі бір тілдің сөздік құрамы мен сөздік құрылымын қарастыратын арнайы сипаттамалық лексикология. Сонымен, қазіргі ағылшын тілі лексикологиясының негізгі міндеті – арнайы сипаттамалық лексикологияны зерттеу, оның зерттеу объектісі қазіргі кезде бар формадағы ағылшын лексикасы болып табылады. Арнайы лексикология тұрғысынан диахрондық тәсіл сөздік құрамының уақыт бойынша өзгеруі мен дамуын қарастырады. Бұл тілдің сөздік бірліктерінің уақыт бойынша эволюциясын қарастыратын ерекше тарихи лексикология болып табылады. Сонымен, лексикология ағылшын тілінің сөздік бірліктерінің шығу тегі, олардың өзгеруі мен дамуы, олардың құрылымын, мағынасы мен ағылшын тілінің тарихында қолданылуын өзгертетін лингвистикалық және экстралингвистикалық факторларын да қарастырады. Лексикология әртүрлі лексикалық бірліктерді зерттейді: морфемалар, сөздер, ауыспалы тіркестер және фразеологиялық бірліктер. Сөздің тіл жүйесінің негізгі бірлігі, лингвистикалық талдаудың морфологиялық жағынан ең үлкені, синтаксистік жағынан ең кішісі екендігінен шығамыз. [8, 56] Сөз – тіл жүйесіндегі құрылымдық-семантикалық бірлік. Этимологиялық жағынан ағылшын тілінің сөздік құрамы біртекті емес. Ол екі бөліктен тұрады – төл сөздік және кірме лексика. Сандық түрде алынған лексика жергілікті сөздікке қарағанда әлдеқайда көп. Шын мәнінде, төл сөздер ағылшын лексикасындағы сөздердің жалпы санының небәрі 30%-ын ғана құрайды, бірақ сөйлеуде және жазуда жиі қолданылатын сөздердің негізгі бөлігін төл сөздер құрайды. Сонымен қатар, төл сөздердің лексикалық және грамматикалық валенттілігі кеңірек, олар көп мағыналы және сөз тіркестері мен жиынтық тіркестердің жасалуында өнімді. Кірме сөздер басқа тілден алынған және қабылдаушы тілдің үлгілеріне сәйкес өзгертілген сөздер болып табылады. Тілдің сөздік құрамындағы сөздердің саны мен атқаратын рөлі осы тілде сөйлейтін халықтың тарихи дамуымен анықталады. Кірме сөзді қабылдаудың ең тиімді жолы - басқа елдің тұрғындарымен немесе олардың әдебиетімен байланыс нәтижесінде басқа тілден тікелей кірме сөздерді үйрену болып келеді. Бірақ сөзді бастапқы тілден емес, басқа тіл арқылы жанама түрде алуға болады. Тілі мен әдебиеті, өнері мен мәдениеті өркендеген елдің қашанда рухы жоғары болатыны белгілі. Тілі жойылған ел бірте-бірте тарих саханасынан ысырылып қалатыныда өмірдің өзі дәлелдеп келеді.[4, 141] Тіл ерекшеліктері түрлі-түрлі тұрғыдан, әсіресе тілдің түрлі бірліктері тұрғысынан зерттелініп, тексеріледі. Тілдегі түрлі бірліктер ұғымына кіретіндер: тілдің дыбыстық және мағыналық жақтары, сөздер мен морфемалар, сөз тіркестері мен сөйлемдер. Бұлар тілдің жалпы жүйесінің негізгі элементтері, бөлшектері. Былайша айтқанда, бұлар тіл жүйесінің жүйелері деп аталады. Тіл деңгейі бір-бірімен тығыз байланыста болатыны мәлім. Мәселен, әрбір морфема фонемадан құралады. Олай болса, фонема мен Морфема тіл деңгейінің екі жағы: бірі - тілдің фонемалық жағы. Бұл - тілдің ең кіші деңгейі. Екіншісі- тілдің морфемалық жағы. Бұл тілдің жоғары деңгейі. Морфемалардан - лексема құралады. Ал, лексемалар тіркесі синтаксистік конструкцияларды құрайды. Бұдан келіп тіл деңгейінің тағы да 2 түрі: лексика және сөз тіркесі, яғни синтаксис атты түрлері келіп шығады. Қысқасы, кез-келген мәтін фонемаға, морфемаға, лексемаға, синтаксистік конструкцияларға жіктеледі. Бұлардың ішіндегі ең қысқа бірліктің бірі - сөз; ал сөз мағынасын ажырататын бірлік - фонемалар. Пікірімізді тағы бір нақтыласақ, бұдан тілдің фонемалық деңгейі, тілдің сөз деңгейі деген ұғымдар, сондай-ақ, фонологиялық - лексика - морфология - синтаксис деңгейі дегендер келіп шығады. Бұлар, тұтасынан алғанда, тіл құрамы мен жүйесін құрайды. [2, 31]. Ағылшын тілінің лексикасы — белгілі бір жүйелер жиынтығы дедік. Тілдің фонетикалық және грамматикалық жүйелері мен құрамына қарағанда, тілдің лексикалық құрамы әлдеқайда күрделі де, көлемді, өзгеріске бейімделген келеді, үнемі дерлік даму, жетілу, баю, толығу процесінде болады.[3, 21] Тіл-тілдің лексикалық ерекшеліктерін жан-жақты және өзара байланысты түрде қарастырылады. Мәселен, тіл білімінің үлкен саласы лексикологияның негізгі объектісі - сөз десек, тілдегі сөз тағдыры мен қыр- сырынын өзін алуан түрлі жағынан: сөз мағынасы, сөз мағынасының ақиқат шындыкка катысы, сөз жасау амал-тәсілдері, сөздін басқа бір топтарымен байланысы т.б. жатады. Тілдін осындай сан алуан қыр-сыры мол сөз байлығы лингвистиканың үлкен саласы лексикологияда қарастырылып, зерттеледі. Лексикология тілдің лексикасы туралы ілім. Тілдің лексикасы дегеніміз бір тілдің барлық сездерінің жиынтығы, яғни тілдің сөздік құрамы болып табылады. жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|